Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ερμής (μυθολογία)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Θεός Ερμής
Θεός των συνόρων, των δρόμων, των ταξιδιωτών, των κλεφτών, των αθλητών, των βοσκων, του εμπορίου, της ταχύτητας, της πονηριάς, της μαγείας και του ύπνου Αγγελιοφόρος των θεών και Ψυχοπομπός
άγαλμα του Ερμή στο μουσείο του Βατικανού
Σύζυγος-οιΑντιάνειρα και Δάειρα
Σύντροφος-οιΑφροδίτη, Χιόνη, Ακάλλη, Αλκιδάμεια, Χθονοφύλη, Ευπολέμεια, Ερύθεια, Έρση, Ίσσα, Δρυόπη, Πηνελόπη, Φιλωνίς, Κρέουσα, Θεοβούλη και Ιφθίμη
ΓονείςΔίας και Μαία
ΤέκναΕρμαφρόδιτος, Αγγελία, Μυρτίλος, Πάνας, Πόλυβος, Βούνος, Αυτόλυκος, Αρπάλυκος, Άβδηρος, Εύρυτος, Εχίων, Αιθαλίδης, Εύδωρος
Ο Ερμής του Πραξιτέλους που ήταν στημένος στο εκεί Ηραίο στο δεύτερο μ.Χ. αιώνα, Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας.

Ο Ερμής είναι ο αγγελιαφόρος των θεών της ελληνικής μυθολογίας.[1] Ακόμη λειτουργεί ως ψυχοπομπός, οδηγεί δηλαδή τις ψυχές των νεκρών στον Άδη (όπως μαθαίνουμε στην Οδύσσεια), αλλά είναι και προστάτης των κλεφτών, των τυχερών παιγνίων και του εμπορίου.[2] Σύμφωνα με τον επικρατέστερο μύθο, πατέρας του ήταν ο Δίας και μητέρα του η Μαία, μία από τις Πλειάδες, τις θυγατέρες του Άτλαντα, του γίγαντα που κρατούσε στις πλάτες του τον ουρανό. Πρόκειται για τις Πλειάδες κόρες που αργότερα ο Δίας τις μετέτρεψε σε αστερισμό, μαζί με τον κυνηγό Ωρίωνα, καθώς ο τελευταίος τις καταδίωκε.

Κηρύκειο

Πρόκειται, ίσως, για την πιο συμπαθητική θεότητα του ελληνικού Δωδεκάθεου, καθώς συνδυάζει, αρχικά, πολύ έντονα τα ανθρώπινα με τα θεϊκά στοιχεία, αλλά και διότι θεωρείται, ουσιαστικά, ο πρώτος δάσκαλος του ανθρώπινου γένους. Εκείνος είναι που εισήγαγε τα γράμματα και τις επιστήμες στην ανθρωπότητα, δίδαξε τη χρήση της διάνοιας και, μάλιστα, υπάρχουν μύθοι οι οποίοι του αποδίδουν τη μετάδοση της γνώσης της φωτιάς στους ανθρώπους. Ταυτόχρονα, είναι προστάτης του εμπορίου, των ουσιαστικών τελετών και της μαγείας . Εκφράζει με ένα αρχετυπικό, σχεδόν, τρόπο την ταχύτητα, την ευλυγισία, τη μεταβλητότητα, μα και τους απατηλούς δρόμους που κάποιες φορές ακολουθεί ο νους, καθώς εύκολα απατάται και κάνει λάθη. Διαθέτει, επιπλέον, μια σκιώδη και περισσότερο ανθρώπινη όψη, καθώς είναι πρώτος στην απάτη, το ψεύδος και την κλοπή. Ο Βρετανός ακαδημαϊκός Ρ. Φ. Γουίλετς γράφει τα εξής:

«…ο Ερμής είναι ο πλέον συμπαθής, ο πλέον ασταθής, ο πλέον συγκεχυμένος, ο πιο πολυσύνθετος και επομένως ο πιο Έλληνας από όλους τους ολύμπιους θεούς».

Τα βασικότερα γνωρίσματά του, ωστόσο, είναι ότι λειτουργεί ως αγγελιαφόρος των θεών, δηλαδή, ως μεσάζοντας μεταξύ αυτών και των ανθρώπων, ενώ επιτελεί και το λειτούργημα του ψυχοπομπού, οδηγώντας τις ψυχές των νεκρών στον Άδη. Επίσης, είναι από τους θεούς που για τις δραστηριότητες τους χρησιμοποιούν τη σκοτεινή Νύχτα και για αυτό θεωρείται πως έχει πολύ καλή σχέση με τη Σελήνη. Μάλιστα, αναφέρεται ότι το βράδυ που έκλεψε τους «ιερούς βους» (ιερά βόδια) του Απόλλωνα, μόλις την τέταρτη μέρα από τη γέννησή του, η Σελήνη βγήκε δυο φορές, για να τον διευκολύνει στη μετακίνησή του από την Πιερία μέχρι τα όρη της Κυλλήνης. Σύμβολά του είναι το κηρύκειο, έμβλημα των γοργόφτερων αγγελιαφόρων, και τα φτερωτά σανδάλια. Στην Εσωτερική Παράδοση, ο Ερμής συμβολίζει τον Λόγο, δηλαδή, το σύνολο όλων των διανοιών στο Σύμπαν ή σε κάποιο από τα υποσυστήματα του.

Ο Ερμής ανά ιστορική περίοδο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η καταγωγή του Ερμή είναι πολύ μακρινή και συνδέεται με την προϊστορική Ελλάδα, καθώς υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι ηΕρμεία, (οι κατακόρυφοι λίθοι που χρησιμοποιούνταν για την οριοθέτηση περιοχών (ξερολιθιές) και ως οδοδείκτες για τους ταξιδιώτες) ήταν διαδεδομένες στην προϊστορική Κρήτη και σε άλλες περιοχές της αρχαίας Ελλάδας, και θεωρείται πως έχουν στενή σχέση με τα Καβείρια μυστήρια, τα πλέον αρχέγονα μυστήρια της ελληνικής επικράτειας κατά την αρχαιότητα.

Όπως είναι γνωστό, από την πτολεμαϊκή περίοδο η πόλη της Αλεξανδρείας στην Αίγυπτο καθίσταται ένα από τα πιο ξακουστά πνευματικά κέντρα της εποχής, στην οποία συναντώνται και αναμιγνύονται όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα. ήδη παλαιότερα, όμως, από τότε που οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή με τον αιγυπτιακό πολιτισμό και τη θρησκεία του, επήλθε μια ταύτιση του ελληνικού Ερμή και του αιγυπτιακού Θωθ, καθώς διαπίστωσαν ότι υπήρχαν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ των δυο θεοτήτων. Ωστόσο, κατά την πτολεμαϊκή, τη ρωμαϊκή περίοδο και τους πρώιμους χριστιανικούς αιώνες διαμορφώθηκε μια νέα αρχετυπική μορφή, η οποία δεν ήταν ξεκάθαρα κάποια από τις δύο μορφές, αλλά αποτελούσε ένα συνδυασμό των χαρακτηριστικών των δύο, διανθισμένων, ενδεχομένως, με επιδράσεις από την ιουδαϊκή παράδοση.

Ερμοκεφαλή από ερμαϊκή στήλη. Μουσείο Αγοράς

Τον 2ο αιώνα π.Χ. ο Ιουδαίος μυθιστοριογράφος Αρτάπανος έγραψε μια αφήγηση της ζωής του Μωυσή, στην οποία τον ταύτιζε με τον Ερμή, δηλαδή τον Θωθ, θεωρώντας πως εισήγαγε στους Αιγύπτιους τα πλοία, τις μηχανές, τα όπλα, τη φιλοσοφία κ.λπ.. Τον θεωρεί, επίσης, επινοητή των ιερογλυφικών.

Γενικότερα, πάντως, θεωρείται ότι ο Ερμής της ελληνιστικής περιόδου ήταν μια, προσεκτικά πλασμένη, κοσμοπολίτικη θεότητα, η οποία, κάλλιστα, μπορούσε να ταυτιστεί με θνητά πρόσωπα. Για παράδειγμα, οι Λυκάονες δεν είχαν καμιά δυσκολία να αναγνωρίσουν στο πρόσωπο του Απόστολου Παύλου τον ενσαρκωμένο Ερμή, διότι ήταν ικανότατος ρήτορας. Και τούτο γιατί εξαιτίας της ιδιότητας των Ερμή & Θωθ ως αγγελιαφόρων των θεών, καθιερώθηκε ο ελληνιστικός Ερμής ως «Λόγος», με την έννοια εκείνου που ερμηνεύει στους ανθρώπους τη θεϊκή θέληση.

Οι Στωικοί φιλόσοφοι απέδωσαν στον Ερμή ακόμα κεντρικότερο ρόλο στη θεολογία τους, θεωρώντας τον ως Λόγο-Δημιουργό, επηρεασμένοι, προφανώς, από την αιγυπτιακή αποδοχή του Θωθ ως δημιουργού. Εκείνο, όμως, που γίνεται εμφανές, είναι ότι η ανάμειξη της αιγυπτιακής με την ελληνική θεολογία, σε συνδυασμό με την ελληνιστική φιλοσοφία, παρήγαγε ένα σύνολο μεγαλύτερο από τα μέρη του, μια θεότητα που πήρε τη θέση της ανάμεσα στους θεούς του ρωμαϊκού πανθέου. Παρ' όλο που στην αρχή οι Ρωμαίοι, σαφώς επηρεασμένοι από το αρχαιοελληνικό πάνθεο, εκρωμάισαν τις ελληνικές θεότητες, στη συνέχεια, η αιγυπτιακή επίδραση είχε ως αρχικό αποτέλεσμα την ταύτιση του Ερμή (Λατ. Mercurius) με τον Θωθ, χωρίς, και πάλι,να μένουν εκεί. Απέδωσαν μια μυθολογική ερμηνεία της παρουσίας του Ερμή στην Αίγυπτο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Κικέρων απαρίθμησε τουλάχιστον πέντε πρόσωπα που διεκδικούσαν το όνομα Ερμής. Από αυτά, το τρίτο ήταν ο γνωστός Ερμής, καρπός της ένωσης του Δία με τη Μαία, ενώ το πέμπτο, που λατρεύτηκε από το λαό του Φενεού, λέγεται ότι σκότωσε το φύλακα των κοπαδιών του Απόλλωνα, τον Άργο, και για να αποφύγει τις συνέπειες κατέφυγε στην Αίγυπτο. Αυτός, σύμφωνα με τον Κικέρωνα, είναι που δίδαξε στους Αιγύπτιους τους νόμους τους και το αλφάβητό τους, «είναι εκείνος που οι Αιγύπτιοι αποκαλούν Θωθ».

Στη Θελημιτική Θρησκεία, ο Ερμής είναι Άγιος της Γνωστικής Καθολικής Εκκλησίας.

Η επιγραφή του Πύργου Μπόλλινγκεν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Πύργος Μπόλλινγκεν (Ελβετία) κτίστηκε από τον Ελβετό ψυχίατρο Καρλ Γιουνγκ. Είναι ένα μικρό κάστρο λίγο έξω από το χωριό Bollingen στη βόρεια ακτή της λεκάνης Obersee (Άνω Λίμνη), στη Λίμνη της Ζυρίχης. Το 1950, με την ευκαιρία των 75ων γενεθλίων του, ο Γιουνγκ χάραξε στις τρεις πλευρές ενός πέτρινου κύβου κάποιες επιγραφές. Στη δεύτερη πλευρά του κύβου απεικονίζεται ο Τελεσφόρος και περιβάλλεται από ελληνική επιγραφή:

«Ὁ Αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, πεττεύων· παιδὸς ἡ βασιληί» • Τελεσφόρος διελαύνων τοὺς σκοτεινοὺς τοῦ κόσμου τόπους, καὶ ὡς ἀστὴρ ἀναλάμπων ἐκ τοῦ βάθους, ὁδηγεῖ «παρ' Ἠελίοιο πύλας καὶ δῆμον ὀνείρων». [«Ο Αιώνας (Χρόνος) είναι παιδί που παίζει, και παίζει πεσσούς (ζάρια)· του παιδιού είναι η βασιλεία» • Τελεσφόρος διελαύνων τους σκοτεινούς του κόσμου τόπους, και ως αστήρ αναλάμπων εκ του βάθους, οδηγεί «από τις πύλες του Ήλιου και των ονείρων τη γη».]

1. Στο πάνω μέρος (πάνω από τον Τελεσφόρο) είναι το υπ’ αριθ. 52 απόσπασμα του Ηρακλείτου και ενδιάμεσα το αλχημιστικό σύμβολο του Κρόνου.

2. Στο κάτω μέρος (κάτω από τον Τελεσφόρο) πρόκειται για το απόσπασμα της Οδύσσειας, (Ραψωδία ω, στ. 10-11) και αναφέρεται στον ψυχοπομπό Ερμή που οδηγεί τις ψυχές των δολοφονηθέντων μνηστήρων, που αφού πέρασαν τις πύλες του Ήλιου και τη γη των Ονείρων, έφτασαν στο Ασφοδελό Λιβάδι […] είναι αφιερωμένο στον Άρη, με το σύμβολό του να βρίσκεται ανάμεσα στο κείμενο.

3. Το αριστερό τεταρτημόριο είναι αφιερωμένο στον Ήλιο - Δία (με τα αντίστοιχα σύμβολα) και συμβολίζει το αρσενικό.

4. Το δεξιό τεταρτημόριο είναι αφιερωμένο στη Σελήνη - Αφροδίτη και συμβολίζει το θηλυκό.

Τα δύο αυτά τεταρτημόρια σχετίζονται με τον αλχημιστικό «Ιερό Γάμο». Στο κέντρο, στον μικρότερο κύκλο, βρίσκεται ο μικρός Τελεσφόρος.

Επικλήσεις του Ερμή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αγλαός, Αιμύλος, Αίπυτος, Αλεξίκακος, Αλύχμιος, Αμύητος,Ανάδρομος
Βοηλάτης, Βοοσσόος, Βουκλόπος, Βουφόνος,
Διάκτορος, Δόμιος,
Εινόδιος ή Ενόδιος, Ελικώνιος, Εμπολαίος, Επαρωγός, Επίσκοπος, Εριούνης ή Εριούνιος, Ερμηνεύς, Εύπτερος, Εύρραπις, Εύσκοπος, Εύφρων, Εύχολος,
Θέσκελος, Θέσμιος, Θοός,
Κήρυξ, Κλυτόβουλος, Κλυτός, Κρατύς, Κριοφόρος, Κύδιμος, Κυλλήνιος, Κυνοκέφαλος, Κωρυκιώτης,
Λαοσσόος, Λάφριος, Λευκός, Λόγιος, Λυσιμέριμνος,
Μαιήιος, Μηχανιώτης,
Νωνακριάτης,
Οιοπόλος,
Παράμμων, Ποικιλόβουλος, Ποικιλόμυθος, Πολύγιος, Πολυμήτης, Πρόμαχος, Πρόναος, Προπυλαίος, Προφήτης, Πτερόπους, Πτηνοπέδιλος, Πυληδόκος,
Σοφός, Σπαργανιώτης, Σπηλαΐτης, Στροφαίος, Σώκος,
Ταλαίος, Τανύπτερος, Τανυσίπτερος, Ταχύγουνος, Τετραγλώχιν, Τρικέφαλος, Τρισάριστος, Τροφιούχος,
Φαεσφόρος, Φαιδρός, Φερέσπονδος, Φώριος,
Χαριδώτης, Χαρμοφέρων, Χθόνιος, Χρυσόπτερος, Χρυσόρραπις,
Ψυχοστόλος,
Ωκυπέδιλος, Ωκυπέτης, Ωκύπους, Ωκύπτερος κτλ...

Πηγή*Lexicon Graeco-prosodiacum

Ορφικός Ύμνος προς τον Ερμή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

από βικιθήκη Ορφικοί ύμνοι, «Ἑρμοῦ, θυμίαμα λίβανον»

(θυμίαμα λίβανον) Απόδοση
Κλῦѳί μου, Ἑρμεία, Διὸς ἄγγελε, Μαιάδος υἱέ,

παγκρατὲς ἦτορ ἔχων, ἐναγώνιε, κοίρανε ѳνητῶν,
εὔφρων, ποικιλόβουλε, διάκτορε ἀργειφόντα,
πτηνοπέδιλε, φίλανδρε, λόγου ѳνητοῖσι προφῆτα,
γυμνάσιν ὃς χαίρεις δολίαις τ' ἀπάταις, οφιοῦχε,
ἑρμηνεῦ πάντων, κερδέμπορε, λυσιμέριμνε,
ὃς χείρεσσιν ἔχεις εἰρήνης ὅπλον ἀμεμφές,
Κωρυκιῶτα, μάκαρ, ἐριούνιε, ποικιλόμυθε,
ἐργασίαις ἐπαρωγέ, φίλε θνητοῖς ἐν ἀνάγκαις,
γλώσσης δεινὸν ὅπλον τὸ σεβάσμιον ἀνθρώποισι•
κλῦθί μου εὐχομένου, βιότου τέλος ἐσѳλὸν ὀπάζων
ἐργασίαισι, λόγου χάρισιν καὶ μνημοσύνηισιν.

Άκουσέ με, Ερμεία, άγγελε του Διός, υιέ της Μαίας,
που έχεις παγκρατές ήτορ(καρδιά), εναγώνιε, κοίρανε των θνητών,
εύφρωνα, ποικιλόβουλε, διάκτορε, αργειφόντα,
πτηνοπέδιλε, φίλανδρε, δια λόγου προφήτη για τους θνητούς,
που χαίρεσαι με γυμνάσια και δόλιες απάτες, που κατέχεις την τροφή,
που ερμηνευείς τα πάντα, κερδέμπορε, που λύνεις της μέριμνες,
που έχεις στα χέρια σου το αμεμφές όπλο της ειρήνης,
Κωρυκιώτα, μάκαρ, εριούνιε, με τους ποικίλους μύθους,
επαρωγέ των εργασιών, φίλε των θνητών στις ανάγκαις,
που δίνεις στους ανθρώπους της γλώσσας το δεινό & σεβάσμιο όπλο.
Άκουσέ εμένα που εύχομαι, χάρισέ μου εχθλό τέλος του βίου
και των εργασιών μου, την χάρη του Λόγου και μνημοσύνη.

Γενεαλογικό Δέντρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


  1. Η Ίρις έχει έναν παρόμοιο ρόλο ως θεϊκή αγγελιαφόρος.
  2. Walter Burkert, Greek Religion 1985 section III.2.8.
  3. Γενεαλογικό Δέντρο των Ολύμπιων Θεών που βασίζεται στη Θεογονία του Ησίοδου .
  4. Σύμφωνα με τον Ὀμηρο, Ιλιάδα 1.570–579, 14.338, Οδύσσεια 8.312, Ο Ήφαιστος ήταν γιος της Ήρας και του Δία, Gantz, σελ. 74.
  5. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, Θεογονία 927–929, Ο Ήφαιστος γεννήθηκε μόνο από την Ήρα χωρίς πατέρα, Gantz, σελ. 74.
  6. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, Θεογονία 886–890, για τα παιδιά του Διός από τις επτά συζύγους του, η Αθηνά ήταν κόρη του Δία και της Μήτις. Ο Δίας εμπόδισε τη Μήτι να γεννήσει και την κατάπιε αλλά το παιδί εκείνο ήταν η Αθηνά η οποία γεννήθηκε τελικά από το κεφάλι του. ", Gantz, σελ. 51–52, 83–84.
  7. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, Θεογονία 183–200, Η Αφροδίτη γεννήθηκε από τον αφρό που δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του Ουρανού, Gantz, σελ. 99–100.
  8. Σύμφωνα με τον Όμηρο, Η Αφροδίτη ήταν κόρη του Διός (Ιλιάδα 3.374, 20.105; Οδύσσεια 8.308, 320) και της Διώνης(Ιλιάδα 5.370–71), Gantz, σελ. 99–100.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]