Προπύλαια (Ακρόπολη Αθηνών)
Συντεταγμένες: 37°58′18″N 23°43′30″E / 37.9717°N 23.7251°E
| Προπύλαια | |
|---|---|
 Αναπαράσταση των Προπύλαιων στην αρχική τους μορφή, 1887 | |
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Είδος | Κτίριο δωρικού ρυθμού |
| Αρχιτεκτονική | Κλασική αρχιτεκτονική |
| Διεύθυνση | Ακρόπολη Αθηνών |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 37°58′18″N 23°43′30″E |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Αθηναίων |
| Τοποθεσία | Αθηνά |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Έναρξη κατασκευής | 437 π.Χ. |
| Ολοκλήρωση | 432 π.Χ. |
| Αναστήλωση | 1982 από τον αρχιτέκτονα Τάσο Τάνουλα |
| Κατάσταση | τμηματικά αναστηλωμένο |
| Χρήση | Η κύρια πύλη της Ακρόπολης Αθηνών |
| Ιδιοκτήτης | Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών |
| Διαστάσεις | |
| Γενικές διαστάσεις | 24 × 18 |
| Τεχνικές λεπτομέρειες | |
| Δομικό σύστημα | Τρίκλιτο οικοδόμημα πύλης |
| Υλικά κατασκευής | |
| Υλικά | Πεντελικό μάρμαρο |
| Σχεδιασμός και κατασκευή | |
| Αρχιτέκτονας | Μνησικλής |
| Δημιουργός | Θεμιστοκλής, Κίμων, Περικλής |
| Προστασία | αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς (από 1987) |
| Ιστότοπος | |
| Προπύλαια - Υπουργείο Πολιτισμού | |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
Τα Προπύλαια είναι η πολυτελής πύλη της Ακρόπολης. Ετυμολογικά η λέξη αποτελεί τη συνένωση του προθέματος προ- με τη λέξη πύλη, που σημαίνει απλά πως το κτίριο αποτελούσε την κεντρική πύλη της Ακρόπολης.
Αρχιτεκτονική περιγραφή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα Προπύλαια είναι έργο δωρικού ρυθμού. Αποτελούνται από τρία κλίτη: την κυρίως Στοά και τις δυο πτέρυγες. Η Στοά είναι χώρος επιβλητικός, διαστάσεων 24 επί 18 μέτρων. Η βόρεια πτέρυγα, μήκους 8,5 μέτρων αποτελείται από μια στοά και ένα δωμάτιο, την πινακοθήκη, που φιλοξενούσε εκθέσεις ζωγραφικής. Η δυτική πρόσοψη στηρίζεται επί τριών κιόνων δωρικού ρυθμού που επέτρεπαν να εισδύει άπλετο φως. Η Νότια πτέρυγα έμεινε ημιτελής. Τρεις κίονες ιωνικού ρυθμού και ύψους 9,26 μέτρων χωρίζουν τη Στοά από τις πτέρυγες σε κάθε πλευρά. Η ανατολική πρόσοψη της στοάς στηρίζεται επί έξι κιόνων, δωρικού ρυθμού. Σχηματίζουν τρεις πύλες, από τις οποίες η μεσαία είναι πιο ευρύχωρη από τις άλλες και δεν έχει σκαλοπάτια, διότι από εκεί περνούσε η εκατόμβη, τα εκατό ζώα που προορίζονταν για τη θυσία. Η μαρμάρινη στέγη ήταν διακοσμημένη με φατνώματα.
Τα Προπύλαια της Ακρόπολης των Αθηνών κτίσθηκαν στη δυτική πλευρά του βράχου, στη θέση όπου τοποθετείται και η πύλη του οχυρού της μυκηναϊκής ακρόπολης. Τα πρώτα Προπύλαια κτίστηκαν από τον Πεισίστρατο και τους διαδόχους του (600 - 527 π.Χ.). Βρίσκονταν βορειότερα των μεταγενέστερων που έκτισε ο Μνησικλής. Γύρω στα μέσα του 6ου αι. π.Χ., την εποχή των Πεισιστρατιδών και ενώ ο χώρος είχε ήδη διαμορφωθεί σε ιερό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά, κτίσθηκε το πρώτο πρόπυλο. Ένα νέο πρόπυλο κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 510-480 π.Χ., αλλά καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Μετά τα Περσικά επισκευάσθηκε ή ξαναοικοδομήθηκε κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του προγράμματος τειχισμού της Ακρόπολης, από το Θεμιστοκλή και τον Κίμωνα. Τα μνημειώδη Προπύλαια των κλασικών χρόνων, που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης, αποτελούν μέρος του μεγαλεπίβολου οικοδομικού προγράμματος που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη από τον Περικλή. Κτίσθηκαν μεταξύ των ετών 437-432 π.Χ., μετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή[1]. Το αρχικό σχέδιο του οικοδομήματος ήταν πρωτοποριακό από αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ στο σύνολό του. Η αρχιτεκτονική του κτίσματος μιμήθηκε τα Μεγάλα Προπύλαια της Ελευσίνας.[2]
Το οικοδόμημα έχει κατασκευασθεί κυρίως από πεντελικό μάρμαρο και χωρίζεται σε τρία τμήματα. Το κεντρικό ορθογώνιο τμήμα είναι το κυρίως πρόπυλο. Στην ανατολική και δυτική όψη έχει δύο εξάστυλες στοές δωρικού ρυθμού, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται εγκάρσιος τοίχος με πέντε θύρες. Η δίοδος προς την Ακρόπολη γινόταν από την κεντρική θύρα, που πλαισιώνεται, μεταξύ της δυτικής στοάς και του εγκάρσιου τοίχου, από τρεις κίονες ιωνικού ρυθμού σε κάθε πλευρά. Το κεντρικό οικοδόμημα ακολουθούσε την ανωφέρεια του εδάφους και η ανατολική στοά βρισκόταν ψηλότερα από τη δυτική, το ίδιο και η αετωματική στέγη, ενώ τα δύο πλευρικά οικοδομήματα ήταν χαμηλότερα. Το πρόβλημα της ανωφέρειας του εδάφους αντιμετωπιζόταν και στο εσωτερικό του κτηρίου, με βαθμίδες που υπήρχαν στην πρόσοψη και στον εγκάρσιο τοίχο.
Η βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων αποτελείται από ένα δωμάτιο, γνωστό από την περιγραφή του περιηγητή Παυσανία ως Πινακοθήκη (1.22.6)[3], επειδή η αίθουσα ήταν κοσμημένη με ζωγραφικούς πίνακες, ανάμεσα στους οποίους και έργα των ζωγράφων Πολυγνώτου και Αγλαοφώντος. Επίσης, στη βόρεια πλευρά της πτέρυγας ήταν τοποθετημένο το λατρευτικό άγαλμα του Ερμού Προπυλαίου, προστάτη των εισόδων και των προπύλων.[2] Μπροστά του έχει μία μικρή δωρική στοά από τρεις κίονες και η είσοδος σε αυτό γινόταν από πόρτα που πλαισιώνεται από δύο παράθυρα. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η αίθουσα αυτή ήταν χώρος ανάπαυσης ή εστιάσεων των επισκεπτών της Ακρόπολης και στο εσωτερικό της πιθανολογείται ότι υπήρχαν κλίνες. Η νότια πτέρυγα των Προπυλαίων αρχικά φαίνεται να σχεδιάσθηκε όμοια με τη βόρεια, η ύπαρξη, όμως, του προγενέστερου ιερού της Νίκης ανάγκασε τον αρχιτέκτονα να μην υλοποιήσει το αρχικό σχέδιο. Για το λόγο αυτό κατασκευάσθηκε μόνο μία στοά, σε αντιστοιχία με τη βόρεια, αποτελούμενη από τρεις κίονες. Από τη δυτική πλευρά της ήταν δυνατή η πρόσβαση στο ναό της Αθηνάς Νίκης. Το αρχικό σχέδιο του οικοδομήματος φαίνεται ότι προέβλεπε την κατασκευή πλευρικών δωματίων και στην ανατολική πλευρά, που όμως δεν κατασκευάσθηκαν ποτέ.
Η μορφή των Προπυλαίων παρέμεινε ίδια μέχρι την παλαιοχριστιανική περίοδο (4oς-7ος αι.), οπότε η νότια πτέρυγα μετατράπηκε σε εκκλησία, ενώ τον 10ο αιώνα το κεντρικό τμήμα επίσης λειτούργησε ως εκκλησία αφιερωμένη στους Ταξιάρχες. Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας (13-14ος αι.) τα Προπύλαια αποτέλεσαν την κατοικία του Φράγκου ηγεμόνα, και την ίδια εποχή, για την ενίσχυση της οχύρωσης της Ακρόπολης, στη δεξιά πτέρυγα του οικοδομήματος κατασκευάσθηκε ο πύργος, ο γνωστός ως Κουλάς, που δεν υπάρχει σήμερα. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1458-1830) τα Προπύλαια έγιναν η έδρα του Τούρκου φρούραρχου. Το κεντρικό κτήριο χρησιμοποιήθηκε ως πυριτιδαποθήκη, χρήση στην οποία οφείλεται η πρώτη μεγάλη καταστροφή του μνημείου, που ανατινάχθηκε από έκρηξη το 1640. Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους κατεδαφίστηκαν οι μεσαιωνικές και τουρκικές προσθήκες και έγιναν ανασκαφές στην περιοχή των Προπυλαίων.
Αναστήλωση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αναστηλωτικές επεμβάσεις στο μνημείο πραγματοποιήθηκαν μεταξύ των ετών 1909 και 1917 από το μηχανικό Νικόλαο Μπαλάνο. Το σύγχρονο έργο αποκατάστασης των Προπυλαίων άρχισε το 1982, στο πλαίσιο του ευρύτερου αναστηλωτικού προγράμματος που πραγματοποιείται στην Ακρόπολη από το 1975 από την Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνημείων Ακροπόλεως σε συνεργασία με την Α΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, υπό τον Τάσο Τανούλα. Τη περίοδο πριν τους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες 2004 στην Αθήνα, τα Προπύλαια ήταν τυλιγμένα σε σκαλωσιές μιας και γινόταν έργα αναστήλωσης. Στο τέλος του 2009 οι σκαλωσιές αφαιρέθηκαν, και το κτίσμα είναι ανοικτό στο κοινό ξανά. Η διάσημη οροφή αποκαταστάθηκε εν μέρει. Η αναστήλωση του Κεντρικού Κτιρίου των Προπυλαίων βραβεύθηκε με το Βραβείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ευρωπαϊκής Ένωσης / Ευρωπαϊκό Βραβείο Nostra (Europa Nostra) το 2013.[4][5]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ ... τὰ δὲ Προπύλαια τῆς ἀκροπόλεως ἐξειργάσθη μὲν ἐν πενταετίᾳ Μνησικλέους ἀρχιτεκτονοῦντος: - Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι/Περικλής, 13.7
- ↑ 2,0 2,1 «ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ». www.eie.gr. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2016.
- ↑ «Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, «Αττικά», κεφάλαιο 22, παράγραφος 6». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2016.
- ↑ «Europa Nostra». www.europanostra.org. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2016.
- ↑ «European Commission - PRESS RELEASES - Press release - Winners of 2013 EU Prize for Cultural Heritage / Europa Nostra Awards announced». europa.eu. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2016.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ν. Περφέτος. Αρχαία Αγορά και Ακρόπολις των Αθηνών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2011.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Υπουργείο Πολιτισμού Αρχειοθετήθηκε 2020-12-01 στο Wayback Machine. odysseus.culture.gr
- Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών eie.gr
- Προπύλαια από την Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης
- Κάτοψη των Προπυλαίων του Μνησικλή από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη