Σπήλαια Απόλλωνος, Διός και Πανός

Συντεταγμένες: 37°58′19″N 23°43′30″E / 37.9720°N 23.7250°E / 37.9720; 23.7250 Τα σπήλαια των Απόλλωνος, Διός και Πανός βρίσκονται στην βορειοδυτική γωνιά της Ακρόπολης και είναι τρία σπηλαιώδη ανοίγματα στο βράχο^[1]. Ήταν αφιερωμένα σε Απόλλωνα, Δία και Πάνα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει^[2]^[3] ότι βρίσκονταν κάτω από την Ακρόπολη, ο δε Παυσανίας το τοποθετεί λίγο πιο κάτω από τα Προπύλαια κοντά στην πηγή κάποιων υδάτων.

Η λατρεία του Απόλλωνα στην σπηλιά αυτή ήταν μάλλον πολύ αρχαία. Εδώ γεννήθηκε σύμφωνα με την παράδοση η Κρέουσα, θυγατέρα του Ερεχθέα και μητέρα του Ίωνα. Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες παρατηρούμε ότι μέσα στο σπήλαιο βρίσκονται δύο κοιλώματα, όπου πιθανόν να βρίσκονταν τα αγάλματα των δύο θεοτήτων. Τα πολλά κοιλώματα στους τοίχους ίσως να χρησίμευαν για την τοποθέτηση των αφιερωμάτων.

Το ανατολικό σπήλαιο ήταν αφιερωμένο στο Πάνα. Σύμφωνα με την ιστορία, ο θεός βοήθησε στη νίκη των Ελλήνων στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. προκαλώντας πανικό και φόβο. Οι Αθηναίοι ανταπέδωσαν την ευγνωμοσύνη τους προς το θεό με την καθιέρωση της λατρείας του στην πόλη, και πιο συγκεκριμένα στο σπήλαιο. Η ταύτιση προέκυψε βάσει μαρτυριών των Ευρυπίδη και Παυσανία. Επίσης, βρέθηκε αναθηματικό αναγλύφο στον χώρο, που σήμερα φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Σε αυτό απεικονίζεται στα αριστερά ο θεός καθισμένος σε βράχο να παίζει σύριγγα ενώ μπροστά του βρίσκεται μια ενδεδυμένη μορφή. Στα χρόνια του χριστιανισμού, το ανατολικό τμήμα του Ιερού μετατράπηκε σε παρεκκλήσι το οποίο αφιερώθηκε στον Άγιο Αθανάσιο. Από το παρεκκλήσι αυτό σήμερα διατηρούνται ίχνη τοιχογραφιών στις κόγχες.^[4]

To μεσαίο σπήλαιο, χρονολογείται τον 5ο αιώνα π.Χ. και η λατρεία του αποδίδεται στο Δία, με βάση ερμηνείες του Θουκυδίδη και του Στράβωνα.