Παρθένι Αρκαδίας
Συντεταγμένες: 37°28′25.7″N 22°31′2.3″E / 37.473806°N 22.517306°E
| Παρθένι | |
|---|---|
  Παρθένι | |
Χάρτης  | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Περιφέρεια Πελοποννήσου |
| Δήμος | Δήμος Τρίπολης |
| Γεωγραφία και Στατιστική | |
| Νομός | Αρκαδίας |
| Υψόμετρο | 850 μέτρα |
| Πληθυσμός | 167 (2021) |
| Άλλα | |
| Παλαιά ονομασία | Μπερτζοβά ή Βερζοβά |
| Ταχ. κωδ. | 221 00 |
Το Παρθένι (ή Μπερτζοβά ή Βερζοβά) είναι Τοπική Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Κορυθίου. Ανήκει στον δήμο Τρίπολης της Περιφερειακής Ενότητας Αρκαδίας που βρίσκεται στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”. Έδρα του δήμου είναι η Τρίπολη και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Πελοποννήσου.
Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, το Παρθένι ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Παρθενίου, του πρώην Δήμου Κορυθίου του Νομού Αρκαδίας.
Ο οικισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Παρθένι είναι ένα ημιορεινό χωριό κοντά στα σύνορα με την Αργολίδα. Η οδική πρόσβαση στο χωριό γίνεται από τα Αγιωργίτικα επί της εθνικής οδού που συνδέει την Τρίπολη με το Άργος (απόσταση 4 χιλ.). Επίσης διαθέτει σταθμό στη σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει το Άργος με την Τρίπολη. Είναι χτισμένο στους πρόποδες του όρους Παρθένιον της Αρκαδίας σε υψόμετρο 850μ. Μπροστά του απλώνεται ο ομώνυμος κάμπος. Το χωριό, μαζί με τα κοντινά χωριά Στενό, Αγιωργήτικα, Ζευγολατιό, Νεοχώρι, το Ελαιοχώρι και άλλα, αποτελεί σήμερα το δημοτική ενότητα Κορυθίου.
Κατά την ενετική απογραφή του 1704, το 'Berzova' (Μπερζοβα) ή 'Persova' (Περσοβα) αναφέρεται να ανήκει στο Τερριτόριο της Τριπολιτσάς,[1] δεν πρέπει να συγχέεται με τους άσχετους οικισμούς που ονομάζονται 'Varſoua' (Βαρσοβα) και 'Verſouà' (Βερσοβά). Στο οθωμανικό κτηματολόγιο του 1716, το χωριό είναι καταγεγραμμένο στην επαρχία Θανά (Nahiye-i Sana) στον Καζά της Τριπολιτσάς. Την περίοδο αυτή οι κάτοικοι του Παρθενίου καλλιέργησαν και τη γη των Αγιωργίτικα. Πριν από αυτό, το χωριό ήταν καταγεγραμμένο στην επαρχία Μουχλί (Nahiyyet-i Mihlu) και στον Καζά του Άργους. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Παυσανία, η περιοχή ήταν παραδοσιακά εντός της Τεγέας και όχι του Άργους - το μεταξύ τους σύνορο σημειωνόταν από τον οικισμό Ὑσιαί, που βρίσκεται κοντά στον σύγχρονο Αχλαδόκαμπο.
Το Παρθένι χαρακτηρίζεται από τα παραδοσιακά, μεγάλα ή μικρά πέτρινα σπίτια, από το σιδηροδρομικό σταθμό με το καφενείο[2][3]. Και αυτό το αρκαδικό χωριό έχει γνωρίσει τα τελευταία χρόνια την εγκατάλειψη από πολλούς κατοίκους του, πολλοί από τους οποίους μετανάστευσαν στην Αμερική και την Αυστραλία. Σήμερα έχει λιγότερους από 400 κατοίκους που ασχολούνται με τη γεωργία, αμπελουργία και κτηνοτροφία.
Το Παρθένι είναι γνωστό για τα αμπέλια του και τα πολύ καλά κρασιά του. Η τοπική παραγωγή συμπληρώνεται από τα μήλα και τα κεράσια που ευνοούνται από τις τοπικές κληματολογικές συνθήκες και τη μορφολογία της περιοχής.
Ετυμολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ετυμολογική προέλευση του τοπωνυμίου δεν είναι οριστικά γνωστή, ωστόσο υπάρχουν αρκετές πιθανές θεωρίες. Το επίθημα '-οβα' είναι σλαβικό, ενδεικτικό της σλαβικής κατοίκησης της περιοχής κατά τον Μεσαίωνα.
Ο Στάθης Ασημάκης πιστεύει ότι προέρχεται από τη βλάχικη λέξη 'versu' = χύνω, που αναφέρεται σε κτηνοτροφική περιοχή ή οικισμό όπου χύνεται πολύ νερό, λόγω της ύπαρξης καταβόθρων στο Παρθένι.[4]
Αντίθετα, ο Πολύδωρος Παπαχριστοδούλου μάλλον ισχυρίζεται ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από τη σλαβική λέξη 'врзе' (βϋρζα) = σύνδεσμος.[5]
Ωστόσο, στα οθωμανικά αρχεία, το αρχικό όνομα του χωριού φαίνεται να είναι 'Πέρτσοβα' (پرچووه) ή 'Πούρτσοβα' (پورچوه) τουλάχιστον από τον 16ο αιώνα. Επομένως, οι προαναφερθείσες θεωρίες είναι απίθανες. Άλλες πιθανές παραλλαγές παρατίθενται παρακάτω:
Πρωτοσλαβικά προθέματα:
- '*pъrčь' (τράγο ή κατσίκι) → Πέρτσοβα
- '*pьrsь' (στήθος ή καρδιά) → Πέρσοβα
- '*bъ̑rzъ' (γρήγορος ή ταχύς) → Μπέρζοβα
- Берзити ή Βερζῆτες (μια σλαβική φυλή που έφτασε στα εδάφη της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας) → Μπέρζοβα ή Βέρζοβα
- '*berza' (σημύδα) → Μπρέζοβα
- '*versъ' (ερείκη) → Βέρσοβα
Οθωμανικά τουρκικά και περσικά προθέματα:
- 'پرچم' (χαίτη ή φράντζα) > 'μπερτσιά' (η χαίτη του αλόγου ή του μουλαριού) → Μπέρτσοβα ή Πέρτσοβα
- 'برج' (πύργος ενός κάστρου ή σχηματισμού ή προμαχώνας) → Μπέρτζοβα ή Μπούρτζοβα
- 'برز' (ένα σπαρμένο χωράφι ή γεωργία ή ψηλός) → Μπέρζοβα
- 'ورز' (ένα σπαρμένο χωράφι ή γεωργία ή κέρδος ή εμπόριο ή τέχνη) → Βέρζοβα
Βλάχικα προθέματα:
- 'burets' (μανιτάρια) → Μπούρτσοβα
- 'verdzu' (λάχανο) → Βέρτζοβα
- 'vãrzã' (μέρος όπου χτυπιέται κάποιος) → Βέρζοβα
Αλβανικά προθέματα:
- 'berq' (παρατηρητήριο ή κάστρο-πύργος ή σωρός) → Μπέρτσοβα
Φράγκικα προθέματα: (ο Τάσος Γριτσόπουλος υποστηρίζει ότι το επώνυμο Μπέρτζος από την Τρίπολη είναι βενετσιάνικης καταγωγής.[6] Πράγματι, το οθωμανικό κτηματολόγιο ΤΤ10-1/14662 μαρτυρεί βενετική παρουσία στην περιοχή. Πριν από το 1463, η mezra'a Πλέσσια (پلاشه) ανήκε στους Ενετούς, οι οποίοι δώρησαν τη γη στους χωρικούς της Αράχωβας (ίσως το αρχικό όνομα του Παρθενίου) για καλλιέργεια λόγω της φτώχειας τους.[7])
- 'braccio' (βραχίονας ή στενό τμήμα ξηράς, που ενώνει μεγαλύτερα σώματα ή δύναμη) → Μπέρτσοβα ή Μπράτσοβα
- 'brezza' (αεράκι) → Μπέρτσοβα ή Μπρέτσοβα
Αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στο χωριό ξεχωρίζει η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η οποία είναι διακοσμημένη με σύγχρονες τοιχογραφίες. Στην πλατεία, μέσα από τα αιωνόβια πλατάνια, δεσπόζει το παλιό σχολείο, που λειτουργεί σήμερα σαν Πνευματικό κέντρο[3]. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ρημαγμένο εξωκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων που βρίσκεται κτισμένο μέσα στον κάμπο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το λαογραφικό μουσείο, όπου κανείς μπορεί να δει πολλά αντικείμενα που δείχνουν τα χνάρια της παράδοσης της περιοχής. Υφαντά, κεντήματα, αγροτικά εργαλεία, κοσμήματα, ενδυμασίες και διακοσμητικά αντικείμενα του σπιτιού. Επίσης υπάρχουν έγγραφα και επιστολές με κείμενα που αφορούν την παράδοση και ιστορία της περιοχής.
Ο Σιδηροδρομικός σταθμός Παρθενίου αποτελεί μνημείο νεότερης κληρονομιάς. Ο σταθμός αποτελείται από 3 κτίρια: Λιθόκτιστο ισόγειο σταθμό, ισόγεια αποθήκη και ισόγειο καφενείο[8]. Εξυπηρετούσε την Σιδηροδρομική γραμμή Κορίνθου - Καλαμάτας όσο αυτή ήταν σε λειτουργία (έως το 2010).
Το Μουχλί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολύ κοντά στο Παρθένι είναι το ύψωμα Μουχλί, ένα παρακλάδι του όρους Παρθένιο. Κατά τη βυζαντινή περίοδο υπήρχε εκεί βυζαντινό φρούριο και πόλη στη δυτική και νοτιοδυτική πλευρά του βουνού. Η πόλη ήλεγχε τον δρόμο προς τον Μυστρά και τις άλλες μεγάλες πόλεις της εποχής, αλλά το 1460 ο Μωάμεθ πυρπόλησε και έκαψε την πόλη και το κάστρο. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι ο Σουλτάνος τοποθέτησε φρουρά στην πόλη αλλά με την πάροδο των χρόνων εγκαταλείφθηκε σταδιακά κι ερημώθηκε. Στην περιοχή μπορεί κανείς να δει επίσης και τα ερείπια της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, γνωστής ως Παναγίας της Μουχλιώτισσας. Πιθανότερη χρονολογία ανεγέρσεώς της είναι το 1281 μ.X.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, όταν το Μουχλί βρισκόταν υπό τον έλεγχο των τούρκων, ορισμένοι από τους κατοίκους του εγκαταστάθηκαν στο Παρθένι. Πράγματι, στα οθωμανικά κτηματολογικά μεταξύ των ετών 1565 και 1583 οι δύο οικισμοί καταγράφηκαν διαδοχικά και ορισμένοι κάτοικοι τόσο του Μουχλίου όσο και του Παρθενίου είχαν τα ίδια επώνυμα. Η φαινομενική συγγένεια αυτών των δύο οικισμών θέτει επίσης υπό αμφισβήτηση το αν το Παρθένι ονομαζόταν κάποτε Αράχωβα - χωριό που αναφέρεται από τους οθωμανούς τη δεκαετία του 1460, άγνωστης τοποθεσίας, γνωστό ότι φύλαγε το ορεινό πέρασμα (derbend) του Μουχλίου. Μέσα στο οθωμανικό κτηματολόγιο ΤΤ10, ένα απόσπασμα πάνω από τα ονόματα των κατοίκων της Αράχωβας γράφει: «Το χωριό Αράχωβα φυλάει το ορεινό πέρασμα του Μουχλίου, αλλά σύμφωνα με τα διατάγματα που έχουν στην κατοχή των προαναφερθέντων χωρικών έχει καταγραφεί ότι όποιος οριστεί φύλακας του κάστρου του Μουχλίου γίνεται και φρουρός [του ορεινού περάσματος]».[7] Αυτό το ορεινό πέρασμα μπορεί να είναι η Στράτα Χαλήλ Μπέη που οδηγεί στο Μουχλί μέσα από ένα φαράγγι στο όρος Παρθένιο και σε όλο το μήκος του οποίου σώζονται πολλές αρχαίες αυλακώσεις τροχών. Είναι σημαντικό ότι πριν από τη νοτιοδυτική είσοδο σε αυτό το ορεινό πέρασμα υπάρχει ένα εγκαταλελειμμένο οθωμανικό φυλάκιο ελέγχου (derbend), το οποίο απέχει λιγότερο από 2 χιλιόμετρα από την πρώην τοποθεσία του Παρθένι. Το οθωμανικό κτηματολόγιο ΤΤ10 αναφέρει επίσης μια περιοχή καλλιεργούμενης γης που είναι ακατοίκητη (mezra'a) που ονομάζεται Πλέσσια (پلاشه) στην περιοχή της Αράχωβας - ίσως τα χωράφια του Παρθενιώτικου κάμπου. Πριν από το 1463, η mezra'a Πλέσσια ανήκε στους Ενετούς, οι οποίοι δώρησαν τη γη στους χωρικούς της Αράχωβας για καλλιέργεια λόγω της φτώχειας τους.
Αντίθετα, λέγεται ότι μετά την κατάκτηση του ελέγχου του Μουχλίου από τους Τούρκους το 1460, οι κάτοικοί του εκδιώχθηκαν έτσι ώστε ίδρυσαν τα γύρω χωριά, μεταξύ των οποίων και το Παρθένι. Ωστόσο, αυτή η εξήγηση δεν εξηγεί τη σλαβική κατάληξη του τοπωνυμίου.
Οι καταβόθρες του Παρθενίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στο Παρθένι βρίσκονται δύο από τις τρεις καταβόθρες του όρους Παρθένιο και το φυσικό αντιπλημμυριακό έργο του Παρθενιώτικου κάμπου και της ευρύτερης περιοχής της Αρκαδίας. Επίσης η σπηλιά και η πηγή Πινίκοβη ή Μπινίκοβη, στους ανατολικούς πρόποδες του Παρθενίου, κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό του Αχλαδόκαμπου, απ’ όπου εξέρχονται τα νερά από τις καταβόθρες του βουνού και φθάνουν στο Κιβέρι της Αργολίδος.
Πληθυσμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο πληθυσμός του Παρθενίου γνώρισε μικρή αύξηση την περίοδο 1879 - 1896. Απο το 1896 μέχρι και σήμερα έχει δείξει συνεχή μείωση στις απογραφές (με εξαίρεση το 1928), με σημαντικές απώλειες πληθυσμού κυρίως μεταπολεμικά.
Στο οθωμανικό κτηματολόγιο του 1716 καταγράφονται στο Παρθένι 77 οικογένειες καθώς και 3 χήρες.
Στην ενετική απογραφή του 1704, το Παρθένι και ο οικισμός Σαρακάρη κατοικούνταν συνολικά 39 οικογένειες και 188 κατοίκους. Από τους 188 κατοίκους καταγράφηκαν 86 θήλεις και 102 άρρενες.[9]
Στο οθωμανικό κτηματολόγιο του 1583 καταγράφονται στο Παρθένι 109 οικογένειες καθώς και 1 χήρα.
Στο οθωμανικό κτηματολόγιο του 1573 καταγράφονται στο Παρθένι 83 οικογένειες καθώς και 2 χήρες.
Στο οθωμανικό κτηματολόγιο του 1565 καταγράφονται στο Παρθένι 120 οικογένειες.
| Έτος | Πληθ. | ±% |
|---|---|---|
| 1879 | 1.644 | — |
| 1889 | 1.685 | +2.5% |
| 1896 | 1.730 | +2.7% |
| 1907 | 1.691 | −2.3% |
| 1920 | 1.446 | −14.5% |
| 1928 | 1.449 | +0.2% |
| 1940 | 1.439 | −0.7% |
| 1951 | 1.169 | −18.8% |
| 1961 | 903 | −22.8% |
| 1971 | 630 | −30.2% |
| 1981 | 520 | −17.5% |
| 1991 | 508 | −2.3% |
| 2001 | 325 | −36.0% |
| 2011 | 202 | −37.8% |
| 2021 | 167 | −17.3% |
Παρθενιώτες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Μπρούσαλης Κώστας, πρόεδρος συλλόγου φίλων σιδηροδρόμου Αρκαδίας.
- Μπρούσαλης Τάσσος, συγγραφέας.[10]
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Pacifico, Pietro Antonio (1704). Breve descrizzione corografica del Pelopomneso o'Morea: Con una gr. Carta. Lovisa.
- ↑ DigiServices/Twinnet 2013-2015. «EG | Παρθένι (Χωριό) [ΑΡΚΑΔΙΑ, Τρίπολη]». www.exploring-greece.gr. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2021.
- ↑ 3,0 3,1 «Partheni Arkadia | Partheni Information | Partheni Weather | Partheni Map | Greece.com». www.greece.com. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2021.
- ↑ Ασημάκης, Στάθης. Τοπωνύμια -οβα, -οβο, -ιστα, -ιτσα. Αθήνα: Αλφάβητο. σελ. 146. ISBN 978-960-93-7548-1.
- ↑ Παπαχριστοδούλου, Πολύδωρος (1935-1936). Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού. https://www.he.duth.gr/erg_laog/arxeio/arxeio_thrakikou_laografikou_glossikou_thisavrou_t02.pdf.
- ↑ Γριτσοπουλος, Τάσος. Ιστορία της Τριπολιτσάς. Athens: Ενώσεως Τριπολιτών Αττικής. σελ. 453.
- ↑ 7,0 7,1 Liakopoulos, Georgios (2019). The Early Ottoman Peloponnese: A Study in the Light of an Annotated Editio Princeps of the TT10-1/14662 Ottoman Taxation Cadastre. Gingko. σελ. 244.
- ↑ «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Σιδηροδρομικός σταθμός Παρθενίου». odysseus.culture.gr. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2021.[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ.
- ↑ «Τάσσος Χ. Μπρούσαλης». Bibliography GR. Ανακτήθηκε στις 26 Μαΐου 2022.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Επίσημος δικτυακός τόπος Δήμου Κορυθίου
- Πολιτιστικός Σύλλογος Παρθενιωτών
- Αρκαδία - τουριστικός, επαγγελματικός και πολιτιστικός οδηγός
- Ταξιδιωτικοί οδηγοί Αρκαδίας Αρχειοθετήθηκε 2021-01-24 στο Wayback Machine.
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με ένα χωριό της Ελλάδας χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |
