Ζιάκας Γρεβενών
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Συντεταγμένες: 40°1′42″N 21°16′10″E / 40.02833°N 21.26944°E
| Ζιάκας | |
|---|---|
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Δυτικής Μακεδονίας |
| Περιφερειακή Ενότητα | Γρεβενών |
| Δήμος | Γρεβενών |
| Δημοτική Ενότητα | Θεόδωρου Ζιάκα |
| Γεωγραφία | |
| Νομός | Γρεβενών |
| Υψόμετρο | 900 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 120 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Τίστα |
| Ταχ. κώδικας | 511 00 |
Ο Ζιάκας[1][2] ή Ζάκας[3][4] είναι οικισμός της Δυτικής Μακεδονίας στην Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών.
Γενικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ζιάκας είναι χτισμένος σε υψόμετρο 900 μέτρων με φόντο το όρος Όρλιακας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κοινοτικό δάσος του Ζιάκα. Η απόστασή του από τα Γρεβενά είναι 19 χιλιόμετρα. Είναι ευρύτερα γνωστός ως η γενέτειρα του θρυλικού οπλαρχηγού Θόδωρου Ζιάκα [5].
H παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Τίστα, πιθανόν από τη σλαβική (αρουμανική) λέξη τίσα (ή τίζα) που σημαίνει πεύκη. Μετονομάστηκε σε Ζιάκας την 1η Φεβρουαρίου 1927, προς τιμήν του Θεόδωρου Ζιάκα [6].
Στο όρος Όρλιακας (υψόμετρο 1.433 μ.), που δεσπόζει πάνω από το χωριό, υπάρχουν σπήλαια, όπου κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κρύβονταν οι κάτοικοι για να γλιτώσουν από τους Γερμανούς. Στο βουνό φωλιάζουν αρκετά είδη αρπακτικών όπως αετοί, γεράκια κ.ά. , ενώ υπάρχει επίσης σπάνια βλάστηση όπως : βαλανιδιές, τη μαύρη πεύκη και την οξιά, σε πιο χαμηλά υψομετρικά μέρη φλαμουριές, κρανιές, πυξάρια, φτελιές, λεύκες, αγριαχλαδιές ή όπως λέγονται τοπικά "γκορτσιές", κέδρα, αγριοκερασιές, φράξους, σφενδάμια και πουρνάρια.
Σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από το χωριό συναντάμε το γεφύρι που έλαβε το όνομά του από την οικογένεια οπλαρχηγών όπου περνάει ο ποταμός Βελονιάς, παραπόταμος του ποταμού Βενέτικου ο οποίος πηγάζει από τις περιοχές του Δοτσικού, Προσβόρου και της Αλατόπετρας, ενώ κοντά στο χωριό υπάρχουν τα ερείπια δύο νερόμυλων.
Διοικητικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μετά την απελευθέρωση, αναφέρεται επίσημα, με την παλιά ονομασία του από την Τουρκοκρατία ως Τίστα, το 1918 στο ΦΕΚ 260Α - 31/12/1918 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1927 με το ΦΕΚ 18Α - 01/02/1927 μετονομάστηκε σε Ζιάκας και το 1940 διορθώθηκε σε Ζάκας. Το 2017 με το ΦΕΚ 106Α - 31/07/2017 επανήλθε στην αρχική του ονομασία Ζιάκας.[1] Σύμφωνα με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, μαζί με το Περιβολάκι αποτελούν την κοινότητα Ζιάκα,[7] που υπάγεται στη Δημοτική Ενότητα Θεόδορου Ζιάκα του Δήμου Γρεβενών και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είχε πληθυσμό 145 κατοίκους.[8]
Το γεφύρι του Ζιάκα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το περίφημο πέτρινο γεφύρι του Ζιάκα, ένα από τα πιο φωτογραφημένα γεφύρια των Γρεβενών. Xτίστηκε στα τέλη 19ου αιώνα, επί Τουρκοκρατίας.
Eίναι δίτοξο με σαφώς μεγαλύτερη την κύρια (Δυτική) καμάρα, που φτάνει σε ύψος τα 7,50 μέτρα. Το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι περίπου 41 μέτρα και το πλάτος 3,10 μέτρα.
Κάτω από το γεφύρι περνά ο Βελονιάς ποταμός, παραπόταμος του Βενέτικου, που πηγάζει από τις περιοχές Δοτσικού, Προσβόρου και Αλατόπετρας.
Το γεφύρι αναφέρεται και ως γεφύρι της Τίστας, που είναι η παλιά ονομασία της κοινότητας Ζιάκα ή Τουρκογέφυρο, που οφείλεται σε πιθανή χρηματοδότηση του από κάποιον Τούρκο της περιοχής.
Ο δρόμος που περνούσε πάνω από το γεφύρι ονομαζόταν αλλιώς Βασιλική Στράτα, καθώς ήταν πολυσύχναστος δρόμος στην Τουρκοκρατία, αφού από εκεί διέρχονταν τα βλάχικα εμπορικά καραβάνια προς τη Θεσσαλία.
Σύμφωνα με ιστορικές παραδόσεις στην περιοχή που βρίσκεται το γεφύρι έγινε η μάχη μεταξύ του Γιαννούλα Ζιάκα, αδερφού του οπλαρχηγού Θεόδωρου Ζιάκα, και των Τούρκων. Η παράδοση λέει ότι ο Γιαννούλας έγραψε στο ίδιο σημείο ένα ποίημα.
Στο παρελθόν κοντά στο γεφύρι βρέθηκαν τάφοι, οι οποίοι όμως δεν σώζονται σήμερα.
Όρλιακας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το πιο ενδιαφέρον και το σπουδαιότερο αξιοθέατο του Ζιάκα είναι το βουνό Όρλιακας, στου οποίου τους πρόποδες έχει χτισθεί. Η περιοχή είναι φημισμένη για το ιδιαίτερο φυσικό της κάλλος, καθώς στην κορυφή του Όρλιακα το τοπίο είναι εντυπωσιακό με τα τεράστια απόκρημνα βράχια, όπου φωλιάζουν σπάνια είδη αρπακτικών πουλιών.
Η βλάστηση παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία, με δέντρα όπως ίταμος, έλατο, μαύρη πεύκη, σφένδαμος, καθώς και πολλά είδη μανιταριών. Η πανίδα είναι εξίσου θαυμαστή, με ζώα όπως λαγός, αλεπού, ζαρκάδι, αρκούδα.
Στην περιοχή Μόργιαννη, νότια του Όρλιακα υπάρχουν δύο μεγάλες σπηλιές, στις οποίες όπως λέγεται κρύβονταν οι Ζιακώτες για να ξεφύγουν από τους Γερμανούς, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μία ακόμη σπηλιά βρίσκεται κοντά στην Κρύα Βρύση. Σ’ αυτή κρυβόντουσαν οι αντάρτες μαζί με τον οπλισμό τους.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στους πρόποδες του Όρλιακα εκτείνεται το κοινοτικό δάσος του Ζιάκα. Εκεί συναντά κανείς τις πηγές “Γκούβα” και “Σταυράκη Μπαϊρι“.
Στο δρόμο για Ζιάκα βρίσκεται η πηγή “Φτέρη” και ανάμεσα στο Περιβολάκι και στο Ζιάκα, στη θέση Μόργιαννη, όπου παλιά οι Ζιακώτες είχαν κήπους, υπάρχουν 3 ακόμα πηγές. Η σημαντικότερη από όλες είναι η “Πηγή της Καλογριάς“. Ο θρύλος λέει πως από εκεί έπαιρνε νερό μια καλόγρια, η οποία ζούσε σε μια σπηλιά κοντά στην πηγή, που σήμερα ονομάζεται “Κελί της καλογριάς“. Η είσοδος της σπηλιάς έχει δύο τρύπες και μέσα σε αυτή υπάρχουν 3 μικροί χώροι, σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Σε ένα πηγάδι εκεί έπεσε και πνίγηκε η καλόγρια.
Στην κορυφή Καραστέργιος μπορεί κανείς να ξεδιψάσει στην ομώνυμη βρύση και μέσα στο Ζιάκα οι βρύσες “Φράτι“, “Κουταλιάρης“, “Γιαννίτσαρης” και “Κρύα Βρύση” παρουσιάζουν αρκετό ενδιαφέρον.
Το σχολείο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το πέτρινο σχολείο του Ζιάκα χτίστηκε το 1909 και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Πλέον δεν λειτουργεί σαν σχολείο αλλά χρησιμοποιείται για την φιλοξενία των πολιτιστικών εκδηλώσεων της κοινότητας.
Εκκλησίες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Δίπλα στο σχολείο, υπάρχει η βυζαντινή εκκλησία των Ταξιαρχών, που κάηκε στην Κατοχή από τους Γερμανούς κατακτητές και ξαναχτίστηκε το 1968.
Κατά τη διάνοιξη των θεμελίων το 1964, στη δυτική πλευρά της καμένης εκκλησίας των Ταξιαρχών, αποκαλύφθηκε ψηφιδωτό δάπεδο Ρωμαϊκής εποχής.
Ενδιαφέρον για τον επισκέπτη παρουσιάζουν και οι εκκλησίες των Αγίου Νικολάου και Αγίου Αθανασίου, αμφότερες πριν το 1900.
Αστρονομικό Πάρκο Όρλιακα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η τοποθεσία του Ζιάκα ενδείκνυνται για την παρατήρηση των άστρων, καθώς είναι από τις καλύτερες σε καθαρό ουρανό και έχει τη μικρότερη φωτορύπανση στην Ευρώπη.
Για τον λόγο αυτό, έχει δρομολογηθεί η δημιουργία του «Αστρονομικού πάρκου Όρλιακα», ενός ειδικά διαμορφωμένου υπαίθριου χώρου, που θα περιλαμβάνει εκπαιδευτικό κέντρο με τηλεσκόπια και ηλιακό παρατηρητήριο, εκθεσιακό χώρο και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων.
Το έργο είναι μια συνεργασία του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και του Συλλόγου Φίλων του Αστρονομικού Πάρκου Όρλιακα.
Εκδηλώσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην κοινότητα του Ζιάκα στις 2 Μαΐου εορτάζεται η ανακομιδή των οστών του Αγ. Αθανασίου. Μετά τη δοξολογία στην ομώνυμη εκκλησία γίνεται ύψωμα εικόνας, δημοπράτηση εικόνας και κατόπιν αρχίζει το γλέντι. Στήνεται μικτός χορός με μεγάλη συνοδεία τραγουδιών χωρίς μουσική, ενώ αργότερα μπαίνουν και τα όργανα.
Στις 6 Σεπτεμβρίου στην κεντρική πλατεία του χωριού διεξάγεται γλέντι με ζωντανή παραδοσιακή μουσική και στο ίδιο μέρος την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου γίνεται μια πολύ σημαντική εκδήλωση αφιερωμένη στην Εθνική Αντίσταση. Η γιορτή αρχίζει με ομιλίες από αντιστασιακούς και συνεχίζεται με χορό.
Στις 14 Αυγούστου, παραμονή της Κοίμησης της Θεοτόκου, πραγματοποιείται παραδοσιακό γλέντι στον προαύλιο χώρο του σχολείου.
Στατιστικά στοιχεία πληθυσμού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ζιάκας έχει μόνιμο πληθυσμό 136 άτομα, σύμφωνα με την απογραφή του 2021.
Από τα τέλη του 19ού αιώνα μέχρι σήμερα, ο πληθυσμός του Ζιάκα έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές, οι οποίες αντικατοπτρίζουν ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές και ιστορικές εξελίξεις.
Ακολουθούν τα στατιστικά στοιχεία της απογραφής από το 1866 έως το 2021:
| Έτος | Πληθυσμός | Παρατηρήσεις |
|---|---|---|
| 1866 | 220 | |
| 1900 | 367 | 180 χριστιανοί, 187 μουσουλμάνοι |
| 1905 | 310 | |
| 1913 | 595 | 305 άνδρες, 290 γυναίκες |
| 1920 | 505 | 241 άνδρες, 264 γυναίκες |
| 1928 | 655 | 320 άνδρες, 335 γυναίκες |
| 1938 | 773 | |
| 1940 | 830 | 425 άνδρες, 405 γυναίκες |
| 1951 | 130 | |
| 1961 | 183 | |
| 1971 | 145 | |
| 1981 | 424 | |
| 1991 | 406 | |
| 2001 | 188 | |
| 2011 | 145 | |
| 2021 | 136 |
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 «Ζιάκας Γρεβενών». Διοικητικές μεταβολές των ΟΤΑ. Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης. Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2024.
- ↑ «Πληροφορίες». Ζιάκας Γρεβενών. Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2024.
- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 13. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 35.
- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 25. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 316.
- ↑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ, ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ. Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΖΙΑΚΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ (PDF). ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. σελ. 12. ISBN 978-960-7265-48-7.
- ↑ «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των Οικισμών». web.archive.org. 18 Ιανουαρίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2024.
- ↑ «Νόμος 4555/2018 - ΦΕΚ 133/Α/19-7-2018 ( Άρθρα 1 - 151) (Πρόγραμμα ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ) (Κωδικοποιημένος)». e-nomothesia.gr | Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας. 19 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2024.
- ↑ «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού», σελ. 10551 (σελ. 77 του pdf)
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Οι πληθυσμιακές μεταβολές στον Ζιάκα Γρεβενών
- Π.Ε. Γρεβενών: Αστρονομικό Πάρκο Όρλιακα – Σε τροχιά υλοποίησης η μελέτη, σε πλήρη εξέλιξη το έργο
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Δυτική- Κεντρική Μακεδονία, Τουριστικός Οδηγός, εκδόσεις Explorer, 2003.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]