Πρώτη Σερρών

Πρώτη
Πρώτη Πρώτη
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Κεντρικής Μακεδονίας
Περιφερειακή Ενότητα	Σερρών
Δήμος	Αμφίπολης
Δημοτική Ενότητα	Πρώτης
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Μακεδονία
Νομός	Σερρών
Υψόμετρο	310
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Κιούπκιοϊ
Ταχ. κώδικας	62 047
Τηλ. κωδικός	23240
http://protiserron.gr/

Η Πρώτη είναι οικισμός του Νομού Σερρών στον Δήμο Αμφίπολης, κτισμένος στους πρόποδες του Παγγαίου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 1.176 κατοίκους. Είναι γνωστή ως η γενέτειρα του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας και πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Γ. Καραμανλή αλλά και ως χώρος των πρώτων γενικευμένων αιματηρών επιθέσεων γηγενών εναντίον προσφύγων στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ιστορία

Ανάμεσα στην Πρώτη και την Κορμίστα αναζητείται η θέση του αρχαίου Δομήρου, που στα ρωμαϊκά οδοιπορικά αναφέρεται ως σταθμός Domeros της Εγνατίας οδού, ο οποίος απείχε 13 ρωμαϊκά μίλια (= περίπου 19 χλμ.) από την Αμφίπολη. Στην Πρώτη είχαν βρεθεί παλιότερα εντοιχισμένες διάφορες επιγραφές, προερχόμενες πιθανώς από κάποια κοντινή αρχαιολογική θέση.Ανάμεσα σε αυτές υπήρχε και μια πολύ ενδιαφέρουσα λατινική επιγραφή, η οποία μνημονεύει τους κατοίκους (vicani) δύο κωμών (vici) της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων αναφέροντάς τους ως Montani και Suritani.

Επί Τουρκοκρατίας ονομαζόταν Κιούπκιοϊ που στα τουρκικά σημαίνει «χωριό των πιθαριών», προφανώς λόγω των πολλών πιθαριών (κιούπια) που βρέθηκαν εκεί εξαιτίας της ανεπτυγμένης κεραμοποιίας. Μετονομάστηκε σε "Φυλίς" το 1919 και σε Πρώτη το 1927.

Τον Νοέμβρη του 1924 έλαβαν χώρα στο Κιούπκιοϊ αιματηρά γενικευμένα επεισόδια που προκάλεσαν την πρώτη μεγάλη συζήτηση στη Βουλή για το προσφυγικό. Οπλισμένες ομάδες γηγενών του Κιούπκιοϊ «ετραυμάτισαν 17 πρόσφυγας, το πλείστον γυναίκας, πυρπολήσαντες τας σκηνάς, τους σταύλους, τους αχυρώνας, λεηλατήσαντες και τας αποσκευάς…». Οι γηγενείς χωρικοί από το Κιούπκιοϊ επιτέθηκαν στους πρόσφυγες, η σύγκρουση γρήγορα κλιμακώθηκε και πολλοί τραυματίστηκαν. Παρότι οι πρόσφυγες αποχώρησαν και κατέφυγαν στο γειτονικό χωριό Ροδολίβος, οι γηγενείς κατέστρεψαν τον προσφυγικό συνοικισμό βανδαλίζοντας και καίγοντας προσφυγικές κατοικίες.

Μαχαλάδες-Τοπωνύμια

Εντός οικισμού

• Έβρος: Γειτονιά στο πάνω μέρος της Πρώτης. Η ονομασία αυτή δόθηκε για να παρομοιάσει την ορμή των κατοίκων την γειτονιάς, όπως ο ποταμός Έβρος, καθώς κατέβαιναν στην αγορά για να γιορτάσουν την απελευθέρωση από τους Βουλγάρους το 1945.
• Τσιουμπανίνα: Έτσι ονομάστηκε η πλατεία που βρίσκεται στο πάνω μέρος του χωριού, επειδή στα παλαιότερα χρόνια στην πλατεία αυτή κάθε χρόνο τον Οκτώβριο και συγκεκριμένα στην γιορτή του Αγ. Δημητρίου επέλεγαν τον βοσκό (τσομπάνο) της νέας χρονιάς για να βόσκει τα ζώα των κατοίκων.
• Καναράς: Έτσι ονομάζεται μία από τις 5 γέφυρες του ρέματος Μπουρντάνου, που χωρίζει την κεντρική συνοικία της Αγ. Παρασκευής με την συνοικία του Αγ. Γεωργίου. Η λέξη Καναράς είναι ταυτόσημη με την λέξη σφαγείο που υπήρχε δίπλα της γέφυρας, στο παρακείμενο δένδρο της Κακαδιάς, της οποίας ένα μεγάλο κλαδί χρησίμευε ως τσιγκέλι για τα κρέατα των ζώων.
• Μπουρντάνος Λάκκος: Έτσι ονομάζεται το ρέμα που κατέρχεται από τον κύριο όγκο του Παγγαίου,διασχίζει το χωριό περνώντας από την γέφυρα του Καναρά και τις άλλες γέφυρες της αγοράς, και καταλήγει κάτω από την στέρνα του Ιμάμη.
• Μαχαλούδι: Μικρή γειτονιά στο κάτω μέρος του χωριού μεταξύ των σπιτιών του Χαρισιάδη και Σιούλα.
• Μεσοχώρι: Βρίσκεται στη μέση του χωριού μπροστά στην εκκλησία της Αγ. Παρασκευής.
• Μπεηλίκι: Το μπεηλίκι είναι μέρος όπου έμενε ο μπέης κατά την Τουρκοκρατία, σήμερα το μέρος που βρίσκεται το κτίριο του Γεωργικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού.
• Μετόχι: Το μέρος όπου σήμερα αναβιώνει το έθιμο της Ντερβένας.
• Πρίνος: Ονομασία τοποθεσίας επειδή υπήρχε ένα μεγάλο δέντρο. Σημερινή πλατεία μπροστά από το σπίτι του Θ. Παπαμόσχου.
• Τούμπος: Ονομασία τοποθεσίας που δόθηκε από το υπερυψωμένο έδαφος, το σημερινό σταυροδρόμι λίγο πιο πάνω από το πρώην Δημαρχείο (πρώην Δημοτικό Σχολείο).
• Βλάχικα: Τοποθεσία όπου έχτισαν τα σπίτια τους οι έποικοι Βλάχοι που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο χωριό το 1925.
• Προσφυγικά ή Συνοικισμός: Τοποθεσία όπου έχτισαν τα σπίτια τους οι οικογένειες των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη και τη Μ. Ασία, κατά την ανταλλαγή πληθυσμών Τουρκίας καιΕλλάδας με την συνθήκη της Λωζάνης το 1923.
• Γιουφτομαχαλάς: Τοποθεσία όπου για κάποιο χρονικό διάστημα είχαν εγκατασταθεί οικογένειες γύφτων.

Υπαίθρου

• Αλουβίτσες: Ονομασία αγροτικής περιοχής όπου υπήρχαν πολλά φυτά από τα οποία έκαναν τις βίτσες. (λεπτές βέργες)
• Αμπελούδια: Ονομασία αγροτικής τοποθεσίας που δόθηκε επειδή υπήρχαν πολλά μικρά αμπέλια.
• Ασβεσταριές: Αγροτική περιοχή που βρίσκεται στον παλιό δρόμο Πρώτης-Ροδολίβους και πήρε την ονομασία από τα πετρώματα τις περιοχής (ασβεστόλιθους) και από τα ασβεστοκαμίνια.
• Γκουρουντσιές: Αγροτική περιοχή που πήρε το όνομα από τα ομώνυμα χαρακτηριστικά δένδρα γκουρνιτσιές (αγριοαχλαδιές) που υπήρχαν εκεί.
• Ζούβακας: Αγροτική περιοχή στην οποία υπάρχει στέρνα. Ξένη λέξη
• Ιμάμης: Περιοχή αγροτική γνωστή ως στέρνα του Ιμάμη. Ιμάμης είναι μουσουλμάνος θρησκευτικός λειτουργός που καλεί τους πιστούς σε προσευχή.
• Κλαδούρες: Αγροτική περιοχή που πήρε το όνομά της από συστάδα μεγάλων πουρναριών.
• Καλόγηρος: Ονομασία τοποθεσίας που δόθηκε επειδή,κατά τις αφηγήσεις των γεροντότερων, έμεινε στο χώρο αυτό κάποιος ως ερημίτης με κοσμική και όχι χριστιανική έννοια.
• Μπουγάτινα: Μεγάλος πέτρινος όγκος στο Παγγαίο. Καθώς στέκεται στο ψηλότερο σημείο, για τους κατοίκους της Πρώτης θύμιζε μπουγά (ταύρο).
• Λαπαταριές: Στην περιοχή αυτή υπήρχαν άφθονα λάπατα. (είδος φυτών)
• Παλιουρές: Ονομασία περιοχής στην οποία υπάρχουν παλιουρές (θάμνοι αγκαθωτοί) που τους χρησιμοποιούσαν για τις περιφράξεις των κτημάτων.
• Πιλάφ τεπέ: Κορυφή του Παγγαίου που πήρε την ονομασία λόγω σχήματος πιλαφιού.
• Πουλιάνα: Μεγάλη έκταση που έμεινε ακαλλιέργητη και βρίσκεται στις παρυφές του Παγγαίου.
• Τσεκούρ μαντριά: Μάνδρες του Τσεκουρά ο οποίος ήταν ιδιοκτήτης κοπαδιού και των μαντριών. Περιοχή του Παγγαίου.
• Σωληναρούδι: Μικρός σωλήνας από τον οποίο τρέχει νερό. Τοποθεσία του Παγγαίου.
• Στροφάρα: Κλειστή στροφή του δρόμου ανεβαίνοντας προς το μοναστήρι της Αναλήψεως.
• Χιονίστρα: Έγκοιλο σε πετρώματα ασβεστολιθικά το οποίο έχει μεγάλο βάθος και καθώς δεν δέχεται την ακτινοβολία του ήλιου παραμένει το χιόνι ακόμη και το καλοκαίρι.

Γεωγραφικά Στοιχεία

Είναι χτισμένη στους πρόποδες του βουνού και από τη βόρεια πλευρά του, σε υψόμετρο 310 μέτρα. Στα Νοτιοδυτικά βρίσκεται το χωριό Ροδολίβος, στα βορειοδυτικά το χωριό Αγγίστα και στα βορειοανατολικά η Νέα Μπάφρα. Από τα αστικά κέντρα της περιοχής απέχει 50 χλμ. από τις Σέρρες, 27 χλμ. από την Δράμα, 50 χλμ. από την Καβάλα και 125 χλμ. από την Θεσσαλονίκη.

Παροχές

Στην Πρώτη εδρεύει ο ποδοσφαιρικός σύλλογος του Άρη Πρώτης και η Λέσχη Φίλων ΠΑΟΚ Πρώτης, επίσης λειτουργεί Σύλλογος Γυναικών, Ορειβατικός Σύλλογος και ο Σύλλογος Φιλόμουσων "Η Πρόοδος". Επίσης, λειτουργούν καταστήματα εστίασης και αναψυχής, σούπερ μάρκετ, ταχυδρομείο, τράπεζα, εργαστήρια κεραμικής και παραδοσιακών προϊόντων και παραδοσιακός ξενώνας.

Αξιοθέατα

Αξιοθέατα στην Πρώτη αποτελούν το άγαλμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού καθώς και η πατρική οικία του, η οποία λειτουργεί και ως μουσείο, το καπνομάγαζο στο κέντρο της πόλης, το Λαογραφικό Μουσείο Χαγιάτι Λαδιά, το αγίασμα του Αγίου Γεωργίου, το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με το καμπαναριό της, καθώς και η Ιερά Μονή της Αναλήψεως που βρίσκεται στις παρυφές του Παγγαίου Όρους.

Προσωπικότητες

Γεννήθηκαν στην Πρώτη

• Άγγελος Αγγελούσης, Έλληνας Βουλευτής και Υπουργός
• Φιντίας Ε. Βελλίκης, Έλληνας Βουλευτής
• Γεώργιος Αντ. Γεωργούλας, Έλληνας Βουλευτής και Δήμαρχος Σερρών
• Χρήστος Γκοβέτας, Έλληνας τραγουδιστής και δεξιοτέχνης του μπουζουκιού
• Αχιλλέας Καραμανλής, Έλληνας Βουλευτής και Υπουργός
• Γεώργιος Καραμανλής, Έλληνας δάσκαλος και Μακεδονομάχος
• Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής, Έλληνας Βουλευτής, Υπουργός, Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας
• Γεώργιος Αθ. Μούτσιος, Έλληνας Βουλευτής και Υπουργός
• Δημήτρης Ρίζος, Έλληνας Δημοσιογράφος και Εκδότης

Κατάγονται από την Πρώτη

• Κώστας Αλ. Καραμανλής, Έλληνας Βουλευτής, Υπουργός και Πρωθυπουργός
• Κώστας Αχ. Καραμανλής, Έλληνας Βουλευτής και Υπουργός

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

• Η ιστορία της Πρώτης Σερρών και της ευρύτερης περιοχής του Παγγαίου.