Ενοδία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Στην αρχαία ελληνική θρησκεία και μυθολογία, η Ενοδία ή Εννοδία είναι μια αρχαία ελληνική θεσσαλική θεά, που ταυτίζεται σε ορισμένες περιοχές ή από ορισμένους αρχαίους συγγραφείς με την Αρτέμιδα, την Εκάτη ή την Περσεφόνη. Λατρευόταν μαζί με τον Δία και ενίοτε μοιραζόταν μαζί του ιερά.[1] Η Ενοδία λατρευόταν κυρίως στην αρχαία Θεσσαλία[1][2] και ήταν πολύ γνωστή και στην ελληνιστική Μακεδονία.[1][3]

Η Ενοδία είναι η θεά των δρόμων, της προστασίας, των φαντασμάτων, της κάθαρσης, της πόλης και των κοιμητηρίων. Ταυτισμένη με την Αρτέμιδα, είχε ενταχθεί στο τοπικό δωδεκάθεο.[4] Οι άλλες θεές αυτού του δωδεκάθεου ήταν η Εστία, η Δήμητρα, η Αφροδίτη, η Αθηνά και η Θέμις.[5]

Το όνομα Ενοδία υποδηλώνει ότι στεκόταν στον κεντρικό δρόμο μιας πόλης, παρακολουθώντας όσους έμπαιναν και στον δρόμο μπροστά από ιδιωτικές κατοικίες, προστατεύοντας τους κατοίκους.[6] Οι θεότητες που είχαν αυτήν την αποτροπαϊκή ιδιότητα θεωρούνταν ότι κρατούσαν μακριά κινδύνους όπως διαρρήκτες, κακόβουλα πνεύματα, ακόμη και λοιμούς.[6] Άλλοι σημαντικοί θεοί με αυτήν την ιδιότητα είναι η Εκάτη, ο Ερμής και ο Απόλλωνας.[6][7]

Η κύρια θέση λατρείας της Ενοδίας, ιδιαίτερα πριν από τον 5ο αι., ήταν η πόλη Φεραί.[1][8] Οι Φεραί ήταν σημαντική πόλη της αρχαίας Θεσσαλίας λόγω της θέσης της.[8]

Υπάρχουν μόνο δύο γνωστοί ιερείς της Ενοδίας ο Τιμαρέτης ο Κορίνθιος, που πέθανε στην Πέλλα της Μακεδονίας στα τέλη του 5ου αι. π.Χ.[9] και η Χρυσάμη.[2] Σύμφωνα με τον Πολύαινο, ο Κνώπος των Κοδριδών πολεμούσε με τους Ίωνες στις Ερυθρές μετά τον πρόσφατο ιωνικό αποικισμό της Μικράς Ασίας.[10][2] Ο Κνώπος έλαβε χρησμό που έλεγε: «στρατηγὸν παρὰ Θεσσαλῶν λαβεῖν τὴν ἱέρειαν τῆς Ἐνοδίας» (να πάρεις για στρατηγό από τους Θεσσαλούς, την ιέρεια της Ενοδίας).[11] Η Χρυσάμη, η εν λόγω ιέρεια, ήρθε και με τη μαεστρία της στα βότανα, δηλητηρίασε τους Ερυθραίους οδηγώντας τον Κνώπο και τον στρατό του στη νίκη.[2] Η Θεσσαλία θεωρούνταν μια περιοχή γεμάτη μάγισσες, οπότε η σχέση της Χρυσάμης με τα βότανα είναι αναμενόμενη.[12]

Εικονογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ενοδία ενίοτε απεικονίζεται σε νομίσματα της Θεσσαλίας. Εμφανίζεται ως νεαρή γυναίκα, συνήθως καβάλα σε άλογο να κρατά δάδες.[1][13] Μια στήλη που χρονολογείται μεταξύ 1ου και 2ου αι. απεικονίζει την Ενοδία να φοράει χιτώνα σταυρωτό κάτω από το στήθος.[13] Η ίδια στήλη την απεικονίζει έφιππη και συνοδευόμενη από έναν σκύλο.[13] Ο Μέγας Αλέξανδρος έκοψε σπουδαία νομίσματα, τα οποία εικονίζουν κυρίως την Ενοδία, τη λεγόμενη φεραία θεά, και τον θεσσαλικό ίππο.[14]

Προέλευση και επέκταση της λατρείας της Ενοδίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πριν από τον 5ο αι., η λατρεία της περιοριζόταν κυρίως στην πόλη Φεραί,[2] αν και επιγραφικά στοιχεία για τη θεά βρίσκονται για πρώτη φορά στην πόλη της Λάρισας.[2] Οι Φεραί ήταν σημαντική πόλη στην αρχαία Θεσσαλία από την Εποχή του Σιδήρου, γεγονός που επέτρεψε στην Ενοδία να γίνει πανθεσσαλική θεά.[8] Κατά τον 5ο αι., η λατρεία της Ενοδίας επεκτάθηκε γρήγορα από τη Θεσσαλία, στη Νότια Μακεδονία και στη Θράκη.[6] Σύμφωνα με τα Στρατηγήματα του Πολυαίνου, η Ενοδία θεωρούνταν εθνική θεότητα κατά την ιωνική μετανάστευση.[1][2]

Η επέκταση της λατρείας της Ενοδίας συνδέεται με την ανάγκη για ενιαία θεσσαλική πολιτική ταυτότητα.[2] Η λατρεία τόσο του Πυθίου Απόλλωνα όσο και της Ενοδίας επεκτάθηκε και προωθήθηκε σε όλη τη Θεσσαλία.[2] Ωστόσο, υπήρχε μια θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της περιφερειοποίησης του πανελληνίου Απόλλωνα και της εγκαθίδρυσης μιας τοπικής, περιφερειακής θεότητας όπως η Ενοδία. Εκείνη τελικά λατρεύτηκε σε όλη τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, ιδιαίτερα κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή.[1][2]

Η χρήση της Ενοδίας για τη νέα θεσσαλική πολιτική ταυτότητα απέτυχε, καθώς ήταν ακατάλληλη η θεότητα για τη νέα θεσσαλική ταυτότητα όταν ο Φλαμινίνος επανέφερε τη συμμαχία με τη Μακεδονία το 196.[2] Γι' αυτό και η Ενοδία απουσιάζει παντελώς από τα θεσσαλικά νομίσματα της εποχής μετά τον Φλαμινίνο.[2] Επίσης, κανένας μήνας του θεσσαλικού ημερολογίου μετά το 196 δεν φαίνεται να αναγνωρίζει και να τιμά τη θεά.[2]

Μυθολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένας μύθος της Ενοδίας τη συνδέει περαιτέρω με την πόλη των Φερών.[15] Ως μωρό, η θεά Ενοδία μεταφέρθηκε από βοσκούς στις Φερρές, που τότε είχαν μόλις ιδρυθεί. Έτσι, κατά κάποιον τρόπο, μεγάλωσε μαζί με την πόλη.[15] Καμία άλλη θεσσαλική πόλη δεν είχε διεκδικήσει τόσο στενή σύνδεση με μια θεότητα όπως οι Φερές, γεγονός που κατέστησε την Ενοδία προστάτιδα θεότητα της πόλης.[15]

Λατρεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ενοδία λατρευόταν σε όλη τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία,[3] και τμήματα της Θράκης.[6] Μοιραζόταν ιερά με τον Δία και λατρευόταν μαζί με αυτόν.[1] Στην κοινή τους λατρεία, ο Δίας είχε συχνά το επίθετο Θαύλιος.[3][8] Τον 4ο αι., η Ενοδία έγινε μέρος του τοπικού δωδεκαθέου.[2]

Η Ενοδία είναι και κουροτρόφος (δηλαδή προστάτιδα και των βρεφών). Μέσα σε μια μικρή βάση που φέρει επιγραφή ζητώντας από την Ενοδία βοήθεια για ένα παιδί έχει βρεθεί ένα σιδερένιο κλειδί.[6] Αυτό υποδηλώνει ότι η βάση είχε αρχικά τοποθετηθεί κοντά σε κάτι που μπορούσε να κλειδωθεί, είτε κυριολεκτικά είτε συμβολικά. Μια άλλη επιγραφή που βρέθηκε σε παρόμοια βάση στη Λάρισα ζητά επίσης από την Ενοδία βοήθεια για ένα παιδί.[6]

Οι χθόνιες όψεις της Ενοδίας είναι έντονες[16] λόγω της κυριαρχίας της στα κοιμητήρια.[8] Η λατρεία της συχνά λάμβανε χώρα κοντά σε νεκροταφεία, όπως στο ιερό του Δία και της Ενοδίας στις Φερές.[1][8] Κομμάτια πιθανώς από τοπικούς τάφους αφιερώθηκαν αργότερα στην Ενοδία τον 8ο ή τον 7ο αι.[1] Τα αναθήματα αποτελούνταν κυρίως από μικρά χάλκινα και σιδερένια αντικείμενα όπως κοσμήματα κάθε είδους αλλά κυρίως περόνες, ειδώλια πτηνών και ζώων,[1][8] όπως σκύλοι, άλογα και πιθανώς ταύροι και φίδια.[1] Αυτά είναι ιερά για την Ενοδία όπως και για τις θεότητες του κάτω κόσμου, κυρίως για Εκάτη.[1][6] Ο Ναός του Θαυλίου Διός και της Φεραίας θεάς Ενοδίας είναι ένας από τους ελάχιστους ανασκαμμένους αρχαίους ναούς της Θεσσαλίας.[17] Εξάλλου, σε ανασκαφές στη θέση όπου θεωρείται ότι ήταν χτισμένο το αρχαίο θέατρο των Φερών, βρέθηκε μολύβδινο σφράγισμα της ελληνιστικής εποχής με παραστάσεις της Ενοδίας, το οποίο ενδέχεται να χρησιμοποιούνταν ως εισιτήριο σε θεατρική παράσταση.[18]

Η Ενοδία είναι επίσης θεά της πόλης. Ένα από τα ιερά της Ενοδίας χτιζόταν στην άκρη της πόλης, υποδηλώνοντας ότι προστατεύει την πολιτική ζωή.[1] Ήταν μία από τους Πατρώους Θεούς, μια ομάδα θεών στη Θεσσαλία που προστάτευαν τις οικογένειες και τις κοινότητες.[15] Οι άλλες θεότητες αυτής της ομάδας μαζί με τον Δία Θαύλιο και την Ενοδία ήταν η Αθηνά, οι Μοίρες και ο Ποσειδώνας.[15]

Παρά την ταύτισή της με την Εκάτη,[1][6][19] τη Σελήνη,[19] την Περσεφόνη[19] ή την Αρτέμιδα,[1][19] η Ενοδία ήταν μια ξεχωριστή, δημοφιλής θεά σε όλη την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή.[1][2]

Επίθετα της Ενοδίας

  • Αλεξεάτις (αρχ.: Ἀλεξεάτις), «αυτή που αποτρέπει το κακό». Αναφέρεται σε μια επιγραφή του 5ου αι. στην πόλη της Λάρισας.[6]
  • Αστική, «της πόλεως» στη Λάρισα.[2][15]
  • Κόριλλος, ασαφές επίθετο που δείχνει σύνδεση με τον αρχαίο γυναικείο κόσμο.[15]
  • Πατρώα, «προγονική» ή «πατρική» σε κλασική αναθηματική πέτρινη στήλη κάτω από τη Δημητριάδα. [20]
  • Φεραία, «των Φερών» λόγω της στενής σύνδεσής της με την πόλη.[2]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 Morgan, Catherine. Early Greek States Beyond the Polis. (ISBN 0-415-08996-4)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 C.D. Graninger, « Apollo, Ennodia, and fourth-century Thessaly », Kernos, 22 | 2009, 109-124.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Roisman, Joseph· Ian, Worthington (2010). A Companion to Ancient Macedonia. Blackwell Publishing Ltd. σελίδες 324. ISBN 978-1-4051-7936-2. 
  4. ↑ Miller, S. (1974). The Altar of the Six Goddesses in Thessalian Pherai. California Studies in Classical Antiquity,7, 231-256. doi:10.2307/25010672
  5. ↑ Miller, S. (1974). The Altar of the Six Goddesses in Thessalian Pherai. California Studies in Classical Antiquity,7, 231-256. doi:10.2307/25010672
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 Iles Johnston, Sarah (2 Αυγούστου 2013). Restless Dead. University of California Press. ISBN 978-0-520-21707-2. 
  7. ↑ Graf, Fritz (16 Οκτωβρίου 2008). Apollo. ISBN 9780203581711. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Georganas, Ioannis. (2008) BETWEEN ADMETUS AND JASON: PHERAI IN THE EARLY IRON AGE
  9. ↑ Morgan, Catherine (1 Σεπτεμβρίου 2003). Early Greek States Beyond the Polis. Taylor & Francis. σελ. 140. ISBN 978-0-203-41775-1. 
  10. ↑ «Κνώπος». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2024. 
  11. ↑ «Polyaeanus, Greek text, 8(b)». www.attalus.org. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2024. 
  12. ↑ Ogden, D. (2009). Magic, witchcraft, and ghosts in the Greek and Roman worlds: A sourcebook. Oxford: Oxford Univ. Press.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Kalliopi Chatzinikolaou, « Locating Sanctuaries in Upper Macedonia According to Archaeological Data », Kernos, 23 | 2010, 193-222.
  14. ↑ ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΚΑΤΕΡΙΝΑ (2011). «TA «ΣΤΡΑΤΗΓΗΜΑΤΑ» TOY ΠΟΛΥΑΙΝΟΥ ΩΣ ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΕΝ∆ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ». ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 60. https://www.thessaliko.gr/pages/060-tomos.pdf. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 Mili, Maria (2015). Religion and Society in Ancient Thessaly. University of Oxford. ISBN 978-0-19-871801-7. 
  16. ↑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (2010). «Τα Τοπωνύμια Αγίου Γεωργίου Φερών». ΥΠΕΡΕΙΑ 5. https://www.rhigassociety.gr/new/wp-content/uploads/2016/06/%CE%A5pereia_Tomos_%CE%95_11436_001_520.pdf. 
  17. ↑ «Φεραί». Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2024. 
  18. ↑ «Τα αρχαία θεσσαλικά θέατραΣτα ίχνη των αρχαίων θεάτρων των Φερών και της Δημητριάδος». Σωματείο ΔΙΑΖΩΜΑ. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2024. 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Αικατερίνη, Τσοτάκου-Καρβέλη (1990). Λεξικό της ελληνικής μυθολογίας. Αθήνα: Σόκολης. σελ. 94. 
  20. ↑ Sofia Kravaritou, « Synoecism and religious interface in Demetrias (Thessaly) », Kernos, 24 | 2011, 111-135.

Περαιτέρω ανάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ενοδία&oldid=10505192"