Δολοφονία του Τζον Λένον

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Δολοφονία του Τζον Λένον
Η είσοδος της 72ης οδού στην Ντακότα, όπου πυροβολήθηκε ο Λένον.
Ημερομηνία8 Δεκεμβρίου 1980, πριν 43 έτη (1980-12-08)
ΤοποθεσίαΚτίριο Ντακότα, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ
Συντεταγμένες40°46′35.6″N 73°58′34.8″W / 40.776556°N 73.976333°W / 40.776556; -73.976333Συντεταγμένες: 40°46′35.6″N 73°58′34.8″W / 40.776556°N 73.976333°W / 40.776556; -73.976333
ΤύποςΠυροβολισμός.
ΑιτίαΠροσωπική δυσαρέσκεια του Μαρκ Τσάπμαν εναντίον του Τζον Λένον και επιθυμία να μιμηθεί τον Χόλντεν Κόλφιλντ.[1][2]
ΣτόχοςΤζον Λένον
ΟργανωτέςΜαρκ Τσάπμαν
Θάνατοι1

Το βράδυ της 8ης Δεκεμβρίου 1980, ο Άγγλος μουσικός Τζον Λένον και πρώην μέλος των Beatles, πυροβολήθηκε και τραυματίστηκε θανάσιμα στην αψίδα της Ντακότα, την κατοικία του στη Νέα Υόρκη. Ο δολοφόνος ήταν ο Μαρκ Τσάπμαν, ένας Αμερικανός θαυμαστής των Beatles που ζήλευε και εξαγριώθηκε από τον πλούσιο τρόπο ζωής του Λένον, μαζί με το σχόλιό του το 1966 ότι οι Beatles ήταν «πιο δημοφιλείς από τον Ιησού». Ο Τσάπμαν είπε ότι εμπνεύστηκε από τον φανταστικό χαρακτήρα Χόλντεν Κόλφιλντ από το μυθιστόρημα Ο φύλακας στη σίκαλη του Τζερόμ Ντέιβιντ Σάλιντζερ.[εκκρεμεί παραπομπή]

Ο Τσάπμαν σχεδίαζε τη δολοφονία για αρκετούς μήνες και περίμενε τον Λένον στη Ντακότα το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου. Νωρίς το βράδυ, ο Τσάπμαν συνάντησε τον Λένον, ο οποίος υπέγραψε το αντίγραφό του στο άλμπουμ Double Fantasy και στη συνέχεια έφυγε για μια ηχογράφηση στο Record Plant. Αργότερα το ίδιο βράδυ, ο Λένον και η σύζυγός του, Γιόκο Όνο, επέστρεψαν στη Ντακότα. Καθώς ο Λένον και η Όνο πλησίασαν την είσοδο του κτιρίου, ο Τσάπμαν έριξε πέντε σφαίρες από ένα ειδικό περίστροφο, τέσσερις από τις οποίες χτύπησαν τον Λένον στην πλάτη. Ο Λένον μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο Ρούσβελτ με αστυνομικό αυτοκίνητο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του κατά την άφιξη στις 23:15 σε ηλικία 40 ετών. Ο Τσάπμαν παρέμεινε στον τόπο του συμβάντος διαβάζοντας το Ο φύλακας στη σίκαλη μέχρι που συνελήφθη από την αστυνομία.

Ακολούθησε μια παγκόσμια έκρηξη θλίψης με πλήθος κόσμου να συγκεντρώθηκαν στο νοσοκομείο Ρούσβελτ και μπροστά από την Ντακότα και τουλάχιστον τρεις θαυμαστές των Beatles αυτοκτόνησαν.[εκκρεμεί παραπομπή] Την επόμενη μέρα, ο Λένον αποτεφρώθηκε στο νεκροταφείο στο Χάρτσντεϊλ της Νέας Υόρκης. Αντί για κηδεία, η Όνο ζήτησε 10 λεπτά σιωπής σε όλο τον κόσμο. Ο Τσάπμαν αργότερα ομολόγησε την ενοχή του για τη δολοφονία του Λένον και καταδικάστηκε σε 20 χρόνια ισόβια κάθειρξη. Του αρνήθηκαν την αποφυλάκιση υπό όρους 12 φορές από τότε που έγινε επιλέξιμος το 2000.

Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μαρκ Τσάπμαν[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Μαρκ Τσάπμαν

Ο Μαρκ Ντέιβιντ Τσάπμαν, ένας 25χρονος πρώην φύλακας από τη Χονολουλού της Χαβάης, ήταν θαυμαστής των Beatles χωρίς προηγούμενη ποινική καταδίκη. [3]

Στις 27 Οκτωβρίου 1980, ο Τσάπμαν αγόρασε στη Χονολουλού ένα περίστροφο Charter Arms. [4] Πέταξε στη Νέα Υόρκη στις 29 Οκτωβρίου, αφού επικοινώνησε με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αεροπορίας για να μάθει τον καλύτερο τρόπο μεταφοράς ενός περίστροφου. Ο Τσάπμαν έμαθε ότι οι σφαίρες μπορεί να καταστραφούν στο αεροπλάνο, έτσι έφτασε χωρίς πυρομαχικά. Έφυγε από τη Νέα Υόρκη στις 12 ή 13 Νοεμβρίου, [5] στη συνέχεια πέταξε πίσω στις 6 Δεκεμβρίου [6] και έκανε check in στο Upper West Side για μια νύχτα πριν μετακομίσει σε ένα ξενοδοχείο Sheraton στο Midtown Manhattan. [4]

Κίνητρο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τσάπμαν φέρεται να άρχισε να σχεδιάζει να σκοτώσει τον Τζον Λένον τρεις μήνες πριν από τη δολοφονία. Ένας μακροχρόνιος θαυμαστής του συγκροτήματος Beatles, ο Τσάπμαν στράφηκε εναντίον του Λένον λόγω της θρησκευτικής μεταστροφής και της πολύ δημοσιοποιημένης δήλωσης του Λένον το 1966 σχετικά με το ότι οι Beatles είναι πιο δημοφιλείς από τον Ιησού.[7] Μερικά μέλη της ομάδας προσευχής του Τσάπμαν έκαναν ένα αστείο σε σχέση με το τραγούδι του Λένον "Imagine". Ο παιδικός φίλος του Τσάπμαν, Μάιλς ΜακΜάνους, θυμάται ότι είπε ότι το τραγούδι ήταν "κομμουνιστικό".[7]

Ο Τσάπμαν είχε επίσης επηρεαστεί από το John Lennon: One Day at a Time του Άντονι Φόσετ για τον τρόπο ζωής του Λένον στη Νέα Υόρκη. Σύμφωνα με τη σύζυγό του Γκλόρια, ήταν θυμωμένος που ο Λένον θα κήρυττε αγάπη και ειρήνη, αλλά είχε εκατομμύρια. Ο Τσάπμαν είπε αργότερα: Μας είπε να μην φανταστούμε κανένα περιουσιακό στοιχείο και ήταν εκεί, με εκατομμύρια δολάρια και γιοτ και αγροκτήματα και εξοχικά κτήματα, γελώντας με ανθρώπους σαν εμένα που είχαν πιστέψει τα ψέματα και αγόρασαν τους δίσκους και έχτισαν ένα μεγάλο μέρος της ζωής του γύρω από τη μουσική του. [2] Θυμήθηκε επίσης ότι είχε ακούσει τα σόλο άλμπουμ του Λένον τις εβδομάδες πριν από τη δολοφονία: [8]

Θα άκουγα αυτή τη μουσική και θα θύμωνα μαζί του, επειδή έλεγε [στο τραγούδι "God] ότι δεν πίστευε στον Θεό, ότι απλώς πίστευε σε αυτόν και τη Γιόκο, και ότι δεν πίστευε στους Beatles. Αυτό ήταν ένα άλλο πράγμα που με εξόργισε, παρόλο που αυτός ο δίσκος είχε γίνει τουλάχιστον δέκα χρόνια πριν. Ήθελα απλώς να ουρλιάξω δυνατά: "Ποιος νομίζει ότι είναι που λέει αυτά τα πράγματα για τον Θεό και τον ουρανό και τους Beatles;" Λέγοντας ότι δεν πιστεύει στον Ιησού και τέτοια πράγματα. Σε εκείνο το σημείο, το μυαλό μου περνούσε από ένα απόλυτο σκοτάδι θυμού και οργής. Έτσι έφερα το βιβλίο του Λένον στο σπίτι, σε αυτό το περιβάλλον του "φύλακα στη σίκαλη" όπου η νοοτροπία μου είναι ο Χόλντεν Κόλφιλντ και η αντιφωνία.[9]

8 Δεκεμβρίου 1980[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τσάπμαν περίμενε τον Λένον έξω από την Ντακότα νωρίς το πρωί και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας κοντά στην είσοδο της Ντακότα, μιλώντας με θαυμαστές και τον θυρωρό. Εκείνο το πρωί, ο Τσάπμαν αποσπάστηκε και δεν είδε τον Λένον να βγαίνει από το ταξί και να μπαίνει στη Ντακότα. Αργότερα το πρωί, ο Τσάπμαν συνάντησε την νταντά της οικογένειας του Λένον, Έλεν Σίμαν, η οποία επέστρεφε από μια βόλτα με τον πεντάχρονο γιο του Λένον, Σον. Ο Τσάπμαν έφτασε μπροστά στην οικονόμο για να σφίξει το χέρι του Σον και είπε ότι ήταν ένα όμορφο αγόρι, παραθέτοντας το τραγούδι του Λένον " Beautiful Boy (Darling Boy)". [10] [11]

Η φωτογράφος πορτρέτων Άνι Λίμποβιτς πήγε στο διαμέρισμα των Λένον για να κάνει μια φωτογράφηση για το περιοδικό Rolling Stone . [12] Η Λίμποβιτς τους υποσχέθηκε ότι μια φωτογραφία των δυο τους γυμνών μαζί θα έκανε το εξώφυλλο του περιοδικού. Ο Λίμποβιτς τράβηξε αρκετές φωτογραφίες του Τζον Λένον μόνος του και μία ήταν αρχικά στο εξώφυλλο. [13] Αν και η Όνο δεν ήθελε να είναι γυμνή, ο Λένον επέμενε να είναι τόσο αυτός όσο και η γυναίκα του στο εξώφυλλο και αφού τράβηξε τις φωτογραφίες, η Λίμποβιτς έφυγε από το διαμέρισμά τους στις 3:30. μ.μ. [12] Μετά τη φωτογράφιση, ο Λένον έδωσε αυτή που θα ήταν η τελευταία του συνέντευξη, στον DJ Ντέιβ Σόλιν του RKO Radio Network του Σαν Φρανσίσκο και στη συγγραφέα/παραγωγό Λόρι Κάγιε, για μια μουσική εκπομπή που θα μεταδοθεί στο RKO Radio Network. [14] Γύρω στις 5 μ.μ., ο Λένον και η Όνο, καθυστερημένοι από μια καθυστερημένη λιμουζίνα που μοιράζονταν με το συνεργείο του RKO Radio, έφυγαν από το διαμέρισμά τους για να μιξάρουν το τραγούδι " Walking on Thin Ice ", ένα τραγούδι της Ονο με τον Λέννον στην κιθάρα, στο Record Plant. [15]

Καθώς έφευγαν από το κτίριο, τους πλησίασε ο Τσάπμαν ο οποίος ζήτησε το αυτόγραφο του Λένον, μια συνηθισμένη πρακτική, σε ένα αντίγραφο του άλμπουμ του, Double Fantasy . [16] [17] [18] Στον Λένον άρεσε να δίνει αυτόγραφα ή φωτογραφίες, ειδικά σε όσους περίμεναν για μεγάλο χρονικό διάστημα να τον συναντήσουν. [12] Αργότερα, ο Τσάπμαν είπε: Ήταν πολύ ευγενικός μαζί μου. Κατά ειρωνικό τρόπο, πολύ ευγενικός και ήταν πολύ υπομονετικός μαζί μου. Η λιμουζίνα περίμενε ... και πήρε το χρόνο του μαζί μου και έβαλε το στυλό και υπέγραψε το άλμπουμ μου. Με ρώτησε αν χρειάζομαι κάτι άλλο. Είπα όχι κύριε και απομακρύνθηκε. Πολύ εγκάρδιος και αξιοπρεπής άνθρωπος. [19] Ο Πολ Γκόρες ένας ερασιτέχνης φωτογράφος και θαυμαστής του Λένον, τράβηξε μια φωτογραφία του Λένον υπογράφοντας το άλμπουμ του Τσάπμαν. [20] [21]

Δολοφονία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Λένον επέστρεψαν στη Ντακότα περίπου στις 10:50 μ.μ. [12] Ο Λένον ήθελε να καληνυχτίσει τον γιο του πριν πάει στο εστιατόριο Stage Deli με την Όνο. [12] Βγήκαν από τη λιμουζίνα τους στην 72η οδό αντί να οδηγήσουν στην πιο ασφαλή αυλή της Ντακότα. [22] Προσπέρασαν τον Τσάπμαν και προχώρησαν προς την είσοδο της καμάρας του κτιρίου. Καθώς η Όνο περνούσε, ο Τσάπμαν της έγνεψε καταφατικά. Καθώς ο Λένον περνούσε, έριξε μια σύντομη ματιά στον Τσάπμαν, φαινόταν να τον αναγνώρισε από νωρίτερα. [10] Δευτερόλεπτα αργότερα, ο Τσάπμαν τράβηξε το όπλο του, το οποίο ήταν κρυμμένο στην τσέπη του παλτού του, στόχευσε στο κέντρο της πλάτης του Λένον και έριξε γρήγορα πέντε σφαίρες από απόσταση περίπου 10 μέτρων . [23]

Με βάση τις δηλώσεις που έγιναν εκείνο το βράδυ από τον Αρχηγό του Αστυνομικού Τμήματος της Νέας Υόρκης Τζέιμς Σάλιβαν, πολυάριθμες αναφορές εκείνη την εποχή υποστήριζαν ότι ο Τσάπμαν φώναξε κύριε Λένον και έπεσε σε θέση μάχης πριν πυροβολήσει. [24] Μεταγενέστερες ακροάσεις και συνεντεύξεις μαρτύρων δεν περιελάμβαναν καμία από αυτές τις λεπτομέρειες. Ο Τσάπμαν είπε ότι δεν θυμάται να φώναξε τον Λένον πριν πυροβολήσει, [25] [26] και ότι ο Λένον δεν γύρισε. [27] Ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει θέση μάχης σε μια συνέντευξη του 1992 με την Μπάρμπαρα Ουώλτερς . [28]

Πλάγια όψη της αψίδας της Ντακότα, που δείχνει το σκαλοπάτι που ανέβηκε ο Λένον προτού καταρρεύσει στο λόμπι.

Μια σφαίρα δεν βρήκε τον Λένον και χτύπησε ένα παράθυρο της Ντακότα. Σύμφωνα με την έκθεση της νεκροψίας, δύο σφαίρες εισήλθαν στην αριστερή πλευρά της πλάτης του Λένον, περνώντας από την αριστερή πλευρά του στήθους και τον αριστερό του πνεύμονα, με τη μία να βγαίνει από το σώμα και τη μία να βρίσκεται στο λαιμό του. Δύο ακόμη σφαίρες έπληξαν τον Λένον στον αριστερό του ώμο. [29] [30] Ο Λένον, αιμορραγώντας έντονα από τις εξωτερικές του πληγές και από το στόμα του, ανέβηκε τρεκλίζοντας πέντε σκαλοπάτια προς τον χώρο ασφαλείας/της υποδοχής όπου είπε: Με πυροβολούν! Είμαι πυροβολημένος! Στη συνέχεια έπεσε στο πάτωμα σκορπίζοντας κασέτες που κουβαλούσε. [31]

Ο Χοσέ Περντόμο, ο θυρωρός, άρπαξε το όπλο από το χέρι του Τσάπμαν και το κλώτσησε στο πεζοδρόμιο. [31] Ο υπάλληλος του θυρωρού Τζέι Χάστινγκς άρχισε να φτιάχνει έναν επίδεσμο, αλλά όταν άνοιξε το αιματοβαμμένο πουκάμισο του Λένον και συνειδητοποίησε τη σοβαρότητα των τραυματισμών του, κάλυψε το στήθος του Λένον με το σακάκι του, έβγαλε τα αιματοβαμμένα γυαλιά του και κάλεσε την αστυνομία. [12] Ο Τσάπμαν έβγαλε το παλτό και το καπέλο του για να δείξει ότι δεν κουβαλούσε κρυμμένα όπλα και παρέμεινε όρθιος στην 72η οδό, περιμένοντας την αστυνομία να φτάσει. [29] Κάτω από το παλτό του, φορούσε ένα διαφημιστικό μπλουζάκι για το άλμπουμ του Todd Rundgren Hermit of Mink Hollow . [32] Ο Περντομό φώναξε στον Τσάπμαν: Ξέρεις τι έκανες; στην οποία ο Τσάπμαν απάντησε ήρεμα: Μόλις πυροβόλησα τον Τζον Λένον. [29]

Οι πρώτοι αστυνομικοί που έφτασαν στο σημείο, ήταν στην 72η οδό και στο Μπρόντγουεϊ όταν άκουσαν μια αναφορά για πυροβολισμούς στην Ντακότα. Οι αστυνομικοί έφτασαν περίπου δύο λεπτά αργότερα και βρήκαν τον Τσάπμαν να στέκεται πολύ ήρεμα στην 72η οδό και να διαβάζει ένα χαρτόδετο αντίγραφο του φύλακα στη σίκαλη του Τζερόμ Ντέιβιντ Σάλιντζερ. [33] Αμέσως έβαλαν χειροπέδες στον Τσάπμαν και τον τοποθέτησαν στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου της ομάδας τους. Ο Τσάπμαν δεν έκανε καμία προσπάθεια να φύγει ή να αντισταθεί στη σύλληψη. [33] Ο Κάλεν είπε για τον Τσάπμαν: Μας ζήτησε συγγνώμη που μας χάλασε τη νύχτα. Γύρισα και του είπα: Πρέπει να μου κάνεις πλάκα. Ανησυχείς για τη νύχτα μας; Ξέρεις τι έκανες στη ζωή σου; Του διαβάσαμε τα δικαιώματά του περισσότερες από μία φορές [34]

Ο αστυνομικός Χερμπ Φραουενμπέργκερ και ο σύντροφός του Τόνι Πάλμα ήταν η δεύτερη ομάδα που έφτασε στον τόπο του εγκλήματος. Βρήκαν τον Λένον ξαπλωμένο μπρούμυτα στο πάτωμα του χώρου της δεξίωσης, με αίμα να χύνεται από το στόμα του και τα ρούχα του ήδη εμποτισμένα με αυτό, με τον Χάστινγκς να τον φροντίζει. Οι αστυνομικοί Τζέιμς Μοράν και Μπιλλ Γκέιμπλ έφτασαν στη συνέχεια στη σκηνή και ο Φραουενμπέργκερ έβαλε τον Λένον στο αυτοκίνητό τους, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η κατάστασή του ήταν πολύ σοβαρή για να περιμένει να φτάσει ένα ασθενοφόρο. Στη συνέχεια, ο Μοράν και ο Γκέιμπλ οδήγησαν τον Λένον στο νοσοκομείο Ρούζβελτ, ακολουθούμενοι από τους Φραουενμπέργκερ και Πάλμα, οι οποίοι οδήγησαν την Όνο στο νοσοκομείο. [35] [36] [37] Σύμφωνα με τον Γκέιμπλ, στο αυτοκίνητο, ο Μοράν ρώτησε: "Είσαι ο Τζον Λένον;" ή "Ξέρεις ποιος είσαι;" Ο Λένον έγνεψε καταφατικά, αλλά κατάφερε μόνο να βγάλει μία γκρίνια και ένα γουργούρισμα όταν προσπάθησε να μιλήσει και έχασε τις αισθήσεις του λίγο αργότερα. [38]

Προσπάθεια ανάνηψης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λίγα λεπτά πριν τις 11:00 μ.μ., ο Μόραν έφτασε στο Νοσοκομείο Ρούσβελτ με τον Λένον με το αυτοκίνητο της ομάδας του. Ο Μόραν κουβαλούσε τον Λένον στην πλάτη του και πάνω σε ένα γκαράζ, ζητώντας έναν γιατρό για ένα θύμα πολλαπλών πυροβολισμών. Όταν έφεραν τον Λένον, δεν ανέπνεε και δεν είχε σφυγμό. Τρεις γιατροί, μια νοσοκόμα και δύο ή τρεις άλλοι ιατροί εργάστηκαν στον Λένον για 10 με 20 λεπτά σε μια προσπάθεια να τον αναζωογονήσουν. Ως τελευταία λύση, οι γιατροί έκοψαν το στήθος του Λένον και προσπάθησαν να κάνουν Καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση για να αποκαταστήσουν την κυκλοφορία, αλλά γρήγορα ανακάλυψαν ότι η βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία πάνω και γύρω από την καρδιά του Λένον από τις πολλαπλές σφαίρες ήταν πολύ μεγάλη. [39]

Τρεις από τις τέσσερις σφαίρες που χτύπησαν την πλάτη του Λένον πέρασαν εντελώς από το σώμα του και έξω από το στήθος του, ενώ η τέταρτη έπεσε στην αορτή του δίπλα στην καρδιά του. Μία από τις σφαίρες που βγήκαν από το στήθος του χτύπησε και κόλλησε στο πάνω αριστερό του χέρι. Αρκετές από τις πληγές θα μπορούσαν να ήταν θανατηφόρες από μόνες τους, επειδή κάθε σφαίρα είχε σπάσει ζωτικές αρτηρίες γύρω από την καρδιά. Ο Λένον πυροβολήθηκε τέσσερις φορές από κοντινή απόσταση με σφαίρες και τα προσβεβλημένα όργανά του -ιδιαίτερα ο αριστερός του πνεύμονας και τα κύρια αιμοφόρα αγγεία πάνω από την καρδιά του- καταστράφηκαν ουσιαστικά κατά την πρόσκρουση.

Οι αναφορές σχετικά με το ποιος ήταν ο χειρουργός και ποίος έκανε απόπειρα ανάνηψης του Λένον ήταν ασυνεπείς. Ο Στέφαν Λυν, ο επικεφαλής του Τμήματος Επειγόντων Περιστατικών στο Νοσοκομείο Ρούζβελτ, συνήθως πιστώνεται ότι έκανε τη χειρουργική επέμβαση του Λένον. Το 2005, ο Λυν είπε ότι έκανε μασάζ στην καρδιά του Λένον και προσπάθησε να του κάνει ανάνηψη για 20 λεπτά, ότι ήταν παρόντες άλλοι δύο γιατροί και ότι οι τρεις τους δήλωσαν τον θάνατο του Λένον. [39] Ο Ρίτσαρντ Μαρκς, χειρουργός επειγόντων περιστατικών στο νοσοκομείο Ρούσβελτ, δήλωσε το 1990 ότι χειρούργησε τον Λένον, έκανε μια μαζική μετάγγιση αίματος και έκανε μασάζ καρδιάς χωρίς αποτέλεσμα. Όταν συνειδητοποίησα ότι δεν θα τα κατάφερνε, είπε ο Μαρκς, απλώς τον έραψα πίσω. Ένιωσα αβοήθητος [40] Ο Ντέιβιντ Χάλεραν, ο οποίος ήταν τριτοετής φοιτητής γενικής χειρουργικής στο νοσοκομείο Ρούσβελτ, αμφισβήτησε τους ισχυρισμούς τόσο του Μαρκς όσο και του Λυν. Το 2015, ο Χάλεραν δήλωσε ότι οι δύο γιατροί δεν έκαναν τίποτα και ότι αρχικά δεν συνειδητοποίησε την ταυτότητα του θύματος. Πρόσθεσε ότι ο Λιν ήρθε για να τον βοηθήσει μόνο όταν άκουσε ότι ήταν ο Λένον. [41] [42]

Σύμφωνα με το πιστοποιητικό θανάτου του, διαπιστώθηκε ο θάνατος του Λένον κατά την άφιξη στις 11:15 μ.μ., [43] αλλά η ώρα 11:07 pm έχει επίσης αναφερθεί. [44] Μάρτυρες παρατήρησαν ότι το τραγούδι των Beatles " All My Loving " ακουγόνταν πάνω από το ηχοσύστημα του νοσοκομείου τη στιγμή που διαπιστώθηκε ο θάνατος του. [45] Το σώμα του Λένον μεταφέρθηκε στη συνέχεια στο νεκροτομείο της πόλης για νεκροψία. Η αιτία θανάτου αναφέρθηκε στο πιστοποιητικό θανάτου του ως υπογλαιμικό σοκ, που προκλήθηκε από απώλεια περισσότερο από το 80% του όγκου του αίματος λόγω πολλαπλών πυροβολισμών στον αριστερό ώμο και τον αριστερό θώρακα με αποτέλεσμα βλάβη στον αριστερό πνεύμονα, την αριστερή υποκλείδια αρτηρία και τόσο την αορτή όσο και το αορτικό τόξο. [46] Σύμφωνα με την έκθεση, ακόμη και με έγκαιρη ιατρική περίθαλψη, κανένα άτομο δεν θα μπορούσε να ζήσει για περισσότερα από λίγα λεπτά με πολλαπλά τραύματα από σφαίρες που επηρεάζουν όλες τις κύριες αρτηρίες και φλέβες γύρω από την καρδιά. [46]

Ανακοίνωση ΜΜΕ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Χάουαρντ Κόσελ, που φαίνεται εδώ σε προηγούμενη φωτογραφία, γνωστοποίησε την είδηση του θανάτου του Λένον στο Monday Night Football του ABC.

Η Όνο ζήτησε από το νοσοκομείο να μην αναφέρει στα μέσα ενημέρωσης ότι ο σύζυγός της ήταν νεκρός μέχρι να ενημερώσει τον πεντάχρονο γιο τους Σον, ο οποίος βρισκόταν στο σπίτι. Η Όνο είπε ότι μάλλον έβλεπε τηλεόραση και ότι δεν ήθελε να μάθει για τον θάνατο του πατέρα του από μια τηλεοπτική ανακοίνωση. Ωστόσο, ο παραγωγός ειδήσεων Αλαν Βάις του WABC-TV έτυχε να περιμένει για θεραπεία στα επείγοντα του νοσοκομείου αφού τραυματίστηκε σε ατύχημα με μοτοσικλέτα νωρίτερα το βράδυ. Οι αστυνομικοί οδήγησαν τον Λένον στο ίδιο δωμάτιο με τον Βάις και ανέφεραν τι συνέβη. Ο Βάις τηλεφώνησε στον σταθμό του και μετέδωσε τις πληροφορίες. [47]

Ο πρόεδρος του ABC News, έλαβε είδηση για τον θάνατο τις τελευταίες στιγμές μιας εθνικής τηλεοπτικής μετάδοσης ενός αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ των New England Patriots και των Miami Dolphins, με το παιχνίδι ισόπαλο και τους Patriots να επιχειρούν ένα γκολ για να κερδίσουν το παιχνίδι. Ο Arledge ενημέρωσε τους Φρανκ Γκίφορντ και Χάουαρντ Κόσελ για τον πυροβολισμό και τους πρότεινε να αναφέρουν τη δολοφονία. Ο Κόσελ, ο οποίος είχε πάρει συνέντευξη από τον Λένον κατά τη διάρκεια της εκπομπής Monday Night Football το 1974, επελέγη να το κάνει, αλλά διστάζει να είναι αυτός που θα μεταδίδει τα νέα. Ο Γκίφορντ έπεισε τον Κόσελ για το αντίθετο, λέγοντας: Πρέπει. Αν το ξέρεις, πρέπει να το κάνουμε. Μην κολλάς. Είναι μια τραγική στιγμή, και αυτή πρόκειται να ταρακουνήσει ολόκληρο τον κόσμο. [48]

Η πρώτη επίσημη επιβεβαίωση του θανάτου του Λένον προφανώς ήρθε από τον διευθυντή ειδήσεων του WLIR, Στηβ Νορθ, σύμφωνα με τον Νορθ και τον DJ Bob Waugh. Ο Νορθ έκανε ένα ειδικό σχόλιο για τη δολοφονία του συνηγόρου του ελέγχου των όπλων Δρ. Michael J. Halberstam, όταν ένας ασκούμενος έτρεξε με τα νέα για τον Λένον. Στη συνέχεια, ο Νορθ διάβασε το δελτίο του AP και μίλησε αρκετές φορές με μια αστυνομική επαφή, η οποία τελικά μπόρεσε να επιβεβαιώσει ότι ο Λένον είχε πεθάνει. [49]

Ο ροκ σταθμός της Νέας Υόρκης WNEW-FM 102.7 ανέστειλε αμέσως όλα τα προγράμματα και άνοιξε τις γραμμές του σε κλήσεις από ακροατές. Οι σταθμοί σε όλη τη χώρα άλλαξαν σε ειδικό προγραμματισμό αφιερωμένο στη μουσική του Λένον και των Beatles. [50]

Αντιδράσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τον Στέφαν Λυν, όταν ενημέρωσε την Όνο για τον θάνατο του Λένον, εκείνη χτύπησε το κεφάλι της στο τσιμεντένιο πάτωμα του νοσοκομείου. Ο ισχυρισμός του αμφισβητείται από δύο από τις νοσοκόμες που ήταν εκεί. Σε μια συνέντευξη του 2015, η Όνο αρνήθηκε ότι χτύπησε το κεφάλι της στο πάτωμα και δήλωσε ότι το κύριο μέλημά της εκείνη την εποχή ήταν να παραμείνει ήρεμη και να φροντίσει τον γιο της, Σον. [51] Την οδήγησε μακριά από το νοσοκομείο ένας αστυνομικός και ο πρόεδρος της Geffen Records, Ντέιβιντ Γκέφεν. [52] Την επόμενη μέρα, η Όνο εξέδωσε μια δήλωση: Δεν υπάρχει κηδεία για τον Τζον. Αργότερα μέσα στην εβδομάδα θα ορίσουμε την ώρα για μια σιωπηλή αγρυπνία για να προσευχηθούμε για την ψυχή του. Σας προσκαλούμε να συμμετέχετε από όπου κι αν βρίσκεστε εκείνη την ώρα... Ο Τζον αγαπούσε και προσευχόταν για το ανθρώπινο γένος. Σας παρακαλώ να προσευχηθείτε το ίδιο για αυτόν. Με Αγάπη. Γιόκο και Σον." [29]

  • Ο Τζωρτζ Χάρισον εξέδωσε μια έτοιμη δήλωση για τον Τύπο: Μετά από όλα όσα περάσαμε μαζί, είχα και έχω μεγάλη αγάπη και σεβασμό για αυτόν. Είμαι σοκαρισμένος και άναυδος. Το να κλέβεις μια ζωή είναι η απόλυτη ληστεία στη ζωή. Η αέναη καταπάτηση του χώρου των άλλων φτάνει στα άκρα με τη χρήση όπλου. Είναι εξωφρενικό το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να αφαιρέσουν τις ζωές άλλων ανθρώπων όταν προφανώς δεν έχουν τακτοποιήσει τη ζωή τους. [53] Ο Χάρισον αργότερα είπε ιδιωτικά σε φίλους: Ήθελα απλώς να είμαι σε ένα συγκρότημα. Εδώ βρισκόμαστε, 20 χρόνια μετά, και μια κακή δουλειά πυροβόλησε τον σύντροφό μου. Ήθελα απλώς να παίξω κιθάρα σε ένα συγκρότημα. [53]
  • Ο Πολ ΜακΚάρτνεϊ απευθύνθηκε σε δημοσιογράφους έξω από το σπίτι του στο Σάσεξ εκείνο το πρωί και είπε: Δεν αντέχω αυτήν τη στιγμή. Ο Τζον ήταν ένας σπουδαίος άνθρωπος που θα μείνει στη μνήμη για τη μοναδική συνεισφορά του στην τέχνη, τη μουσική και την ειρήνη. Θα λείψει σε όλο τον κόσμο. [54] Αργότερα εκείνη την ημέρα, ο ΜακΚάρτνεϊ έφευγε από ένα στούντιο ηχογράφησης της Oxford Street όταν οι δημοσιογράφοι του ζήτησαν την αντίδρασή του. τελείωσε την απάντησή του, Εντάξει, μπράβο, αντίο. Η φαινομενικά περιστασιακή απάντησή του επικρίθηκε ευρέως. Ο ΜακΚάρτνεϊ είπε αργότερα ότι δεν είχε σκοπό να μην σεβαστεί και απλώς δεν ήταν σε θέση να εκφράσει τα συναισθήματά του, δεδομένου του σοκ και της θλίψης που ένιωθε για τη δολοφονία του Λένον. [55] Αναλογιζόμενος την ημέρα μετά από δύο χρόνια, ο ΜακΚάρτνεϊ είπε τα εξής: Πώς ένιωσα; Δεν μπορώ να θυμηθώ. Δεν μπορώ να το εκφράσω. Δεν μπορώ να το πιστέψω. Ήταν τρελό. Ήταν θυμός. Ήταν φόβος. Ήταν τρέλα. Ήταν ο κόσμος που έφτασε στο τέλος του. Και ήταν τι θα μου συμβεί στη συνέχεια; Απλώς ένιωσα τα πάντα. Ακόμα δεν μπορώ να το εκφράσω με λόγια. Συγκλονιστικός. Και κατέληξα να λέω, Είναι ένα σύρσιμο, και αυτό δεν το συνοψίζει πραγματικά.[56]
  • Ο Ρίνγκο Σταρ, ο οποίος βρισκόταν στις Μπαχάμες εκείνη την εποχή, έλαβε ένα τηλεφώνημα από τα θετά του παιδιά που τον ενημέρωσαν για τη δολοφονία. Πέταξε στη Νέα Υόρκη για να παρηγορήσει την Όνο και έπαιξε με τον γιο του Λένον, Σον. [57]

Δημόσια ανταπόκριση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τις ευχές της Όνο, στις 14 Δεκεμβρίου, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σταμάτησαν για δέκα λεπτά σιωπής για να θυμηθούν τον Λένον, συμπεριλαμβανομένων 30.000 ανθρώπων που συγκεντρώθηκαν στη γενέτειρα του, το Λίβερπουλ και πάνω από 225.000 άτομα στο Σέντραλ Παρκ, κοντά στη σκηνή όπου πυροβολήθηκε. [58] Για αυτά τα δέκα λεπτά, κάθε ραδιοφωνικός σταθμός της Νέας Υόρκης έσβησε. [59]

Τουλάχιστον τρεις θαυμαστές των Beatles αυτοκτόνησαν μετά τη δολοφονία, [60] με αποτέλεσμα η Όνο να κάνει μια δημόσια έκκληση ζητώντας από τους πενθούντες να μην υποκύψουν στην απόγνωση. [61] [62] Στις 18 Ιανουαρίου 1981, μια ολοσέλιδη ανοιχτή επιστολή από την Όνο εμφανίστηκε στους New York Times και την Washington Post με τίτλο «In Gratitude», όπου εξέφρασε τις ευχαριστίες της στα εκατομμύρια των ανθρώπων που θρήνησαν την απώλεια του Λένον και ήθελαν να μάθουν πώς θα μπορούσαν να τιμήσουν τη ζωή του και να βοηθήσουν αυτήν και τον Σον. [63]

Το Double Fantasy, το οποίο κυκλοφόρησε τρεις εβδομάδες πριν από τη δολοφονία του Λένον με ανάμεικτες αντιδράσεις κριτικών και αρχικά χαμηλές πωλήσεις, έγινε παγκόσμια εμπορική επιτυχία και κέρδισε το βραβείο Γκράμι του 1981 για το άλμπουμ της χρονιάς στα 24α ετήσια βραβεία Γκράμι . [64]

Η Όνο κυκλοφόρησε ένα σόλο άλμπουμ, το Season of Glass, το 1981. Το εξώφυλλο του άλμπουμ είναι μια φωτογραφία των αιματοβαμμένων γυαλιών του Λένον που φορούσε όταν πυροβολήθηκε. Την ίδια χρονιά, κυκλοφόρησε επίσης το "Walking on Thin Ice ", το τραγούδι που είχαν μιξάρει οι Λένον στο Record Plant λιγότερο από μία ώρα πριν δολοφονηθεί, ως single. [65]

Η απόπειρα δολοφονίας του Ρόναλντ Ρήγκαν από τον Τζον Χίνκλεϊ έλαβε χώρα τρεις μήνες μετά τη δολοφονία του Λένον και η αστυνομία βρήκε ένα αντίγραφο του μυθιστορήματος Ο φύλακας στη σίκαλη ανάμεσα στα προσωπικά αντικείμενα του Χίνκλεϊ. [66] Ο Χίνκλεϊ άφησε μια κασέτα στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του στην οποία δήλωνε ότι θρηνούσε το θάνατο του Λένον. Είπε ότι ήθελε να κάνει «κάποιο είδος δήλωσης» μετά τον θάνατο του Λένον. [67]

Τον Ιούνιο του 2016, ο Τζέι Χάστινγκς, ο θυρωρός της Ντακότα που προσπάθησε να βοηθήσει τον Λένον, πούλησε το πουκάμισο που φορούσε εκείνο το βράδυ, βαμμένο με το αίμα του Λένον σε μια δημοπρασία για $42.500. [68]

Συνέπεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Την ημέρα μετά τη δολοφονία του Λένον, τα λείψανά του αποτεφρώθηκαν στο νεκροταφείο στο Χάρτσντεϊλ, στην κομητεία Γουέστσεστερ της Νέας Υόρκης και οι στάχτες του σκορπίστηκαν στο Σέντραλ Παρκ, μπροστά στο διαμέρισμά τους. [69] Ο Τσάπμαν μεταφέρθηκε στην 20η Περιφέρεια, όπου ανακρίθηκε για οκτώ ώρες πριν οδηγηθεί στο Ποινικό Δικαστήριο της Νέας Υόρκης στο Κάτω Μανχάταν. Ένας δικαστής έστειλε τον Τσάπμαν στο νοσοκομείο Bellevue για ψυχιατρική αξιολόγηση. [34]

Εν τω μεταξύ, ο Τσάπμαν κατηγορήθηκε για δολοφονία δεύτερου βαθμού του Λένον, καθώς η πρόβλεψη στην πολιτεία της Νέας Υόρκης δεν ήταν επαρκής για να δικαιολογήσει την κατηγορία της δολοφονίας πρώτου βαθμού. Παρά τις συμβουλές των δικηγόρων του να δηλώσει παράνοια, ο Τσάπμαν ομολόγησε την ενοχή του για τη δολοφονία του Λένον, λέγοντας ότι η δήλωση ενοχής του ήταν το θέλημα του Θεού. [33] Σύμφωνα με τους όρους της ενοχής του, καταδικάστηκε σε 20 χρόνια ισόβια με δικαίωμα αποφυλάκισης το 2000. Πριν από την καταδίκη του, του δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσει στο δικαστήριο, οπότε διάβασε ένα απόσπασμα από το φύλακα στη σίκαλη . [5] Από τον Σεπτέμβριο του 2022, του αρνήθηκαν την αποφυλάκιση υπό όρους 12 φορές και παραμένει έγκλειστος στο σωφρονιστικό κέντρο Γκριν Χέβεν. [70]

Μνημόσυνα και αφιερώματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Φωτογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μνημείο πίσω από το σιδερένιο παραπέτασμα στην Πράγα, Αύγουστος 1981.

Η φωτογραφία της Λίμποβιτς με έναν γυμνό Λένον να αγκαλιάζει τη σύζυγό του, που τραβήχτηκε την ημέρα της δολοφονίας, ήταν το εξώφυλλο του τεύχους του Rolling Stone στις 22 Ιανουαρίου 1981, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ήταν αφιερωμένο σε άρθρα, επιστολές και φωτογραφίες για τη ζωή και το θάνατο του Λένον. [13] [71] Το 2005, η American Society of Magazine Editors το κατέταξε ως το κορυφαίο εξώφυλλο περιοδικών των τελευταίων 40 ετών. [72]

Εκδηλώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

The Imagine Peace Tower
Ο Πύργος Imagine Peace είναι ένα μνημείο του Τζον Λένον από τη χήρα του, Γιόκο Ονο, στο νησί Viðey κοντά στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας.
  • Κάθε 8 Δεκεμβρίου, μια τελετή μνήμης πραγματοποιείται μπροστά από το κτίριο της Capitol Records στη Vine Street στο Χόλιγουντ της Καλιφόρνια. Ο κόσμος ανάβει επίσης κεριά μπροστά από το αστέρι του Λένον στη Λεωφόρος της Δόξας, έξω από το Καπιτώλιο. [73]
  • Στις 28–30 Σεπτεμβρίου 2007, ο Durness πραγματοποίησε το Φεστιβάλ Βόρειου Φωτός του Τζον Λένον, στο οποίο συμμετείχε η ετεροθαλής αδερφή του Λένον, η οποία διάβασε από τα γραπτά του και τα δικά της βιβλία και ο Στάνλει Παρκς, ο Σκωτσέζος ξάδερφος του Λένον. [74] [75]
  • Η Όνο τοποθετεί ένα αναμμένο κερί στο παράθυρο του δωματίου του Λένον στη Ντακότα κάθε χρόνο στις 8 Δεκεμβρίου. [76]
  • Κάθε 9 Οκτωβρίου, στα γενέθλια του Λένον, έως τις 8 Δεκεμβρίου, την ημερομηνία που πυροβολήθηκε ο Λένον, φωτίζεται ο Πύργος Imagine Peace στην Ισλανδία. [77]
  • Στις 24 Μαρτίου 2018, ο Πολ ΜακΚάρτνει συμμετείχε στο March for Our Lives, μια διαμαρτυρία κατά της βίας με όπλα, λόγω της δολοφονίας του Λένον. [78]

Μουσική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Ο Μπομπ Ντίλαν έγραψε και ηχογράφησε το τραγούδι "Roll on John" στο άλμπουμ του Tempest το 2012, το οποίο αναφέρεται ρητά στη δολοφονία του Λένον. [79]
  • Ο Ντέιβιντ Μπόουι, ο οποίος έγινε φίλος με τον Λένον ενώ εκείνος συνέγραψε και έπαιξε στην αμερικανική επιτυχία #1 του Μπόουι "Fame" το 1975, έκανε ένα αφιέρωμα στον Λένον στην τελευταία παράσταση της Serious Moonlight Tour στο Κολοσσαίο του Χονγκ Κονγκ, στις 8 Δεκεμβρίου 1983— την τρίτη επέτειο του θανάτου του Λένον. Ο Μπόουι είπε ότι είδε τον Λένον για τελευταία φορά στο Χονγκ Κονγκ και ερμήνευσε το τραγούδι του Λένον " Imagine ". [80]
  • Ο Ντέιβιντ Γκίλμορ των Pink Floyd έγραψε και ηχογράφησε το τραγούδι "Murder" ως απάντηση στον θάνατο του Λένον. Κυκλοφόρησε στο άλμπουμ του About Face (1984). [81]
  • Ο Τζωρτζ Χάρισον κυκλοφόρησε ένα τραγούδι αφιέρωμα, "All They Years Ago " (1981), με τους Ρίνγκο Σταρ και Πολ ΜακΚάρτνεϊ . [82] [83]
  • Ο Έλτον Τζον, ο οποίος ηχογράφησε την νούμερο 1 επιτυχία των ΗΠΑ " Whatever Gets You thru the Night " με τον Λένον, συνεργάστηκε με τον στιχουργό του Bernie Taupin για το αφιέρωμα " Empty Garden (Hey Hey Johnny) ". Εμφανίστηκε στο άλμπουμ του Jump Up! (1982), και έφτασε στο Νο. 13 στο US Singles Chart εκείνη τη χρονιά. [84] Όταν ερμήνευσε το τραγούδι σε μια συναυλία στο Madison Square Garden τον Αύγουστο του 1982, μαζί του στη σκηνή ήταν η Ονο και ο Σον. [85]
  • Ο Πολ ΜακΚάρτνεϊ κυκλοφόρησε το αφιέρωμα του, " Here Today ", στο άλμπουμ του Tug of War (1982). [86]
  • Ως φόρος τιμής του Πολ Σάιμον στον Λένον, το "The Late Great Johnny Ace ", ερμηνεύθηκε αρχικά από τον τραγουδιστή των ρυθμών και μπλουζ Johnny Ace, ο οποίος λέγεται ότι αυτοπυροβολήθηκε το 1954, και στη συνέχεια αναφέρεται στον Λένον, καθώς και στον Πρόεδρο Τζον Κένεντι, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1963, τη χρονιά που ξεκίνησε η «Beatlemania». Το τραγούδι εμφανίζεται επίσης στο άλμπουμ του Σάιμον Hearts and Bones (1983). [87]
  • Οι Queen ερμήνευσαν το «Imagine» το βράδυ μετά το θάνατο του Λένον στο Wembley Arena του Λονδίνου. [88] [89]
  • Ο Φρέντι Μέρκιουρι έγραψε το "Life Is Real (Song For Lennon)" ως φόρο τιμής στον Λένον. Το τραγούδι εμφανίστηκε στο άλμπουμ των Queen Hot Space (1982). [90]
  • Οι Bellamy Brothers ανέφεραν τον θάνατο του Λένον στο single τους το 1985 " Old Hippie ".
  • Το άλμπουμ των Cranberries του 1996 To the Faithful Departed περιλαμβάνει ένα τραγούδι για τη δολοφονία, "I Just Shot John Lennon ". [91]
  • Οι XTC παρουσίασαν το "Rain" και το " Towers of London " στο Λίβερπουλ το βράδυ μετά τον θάνατο του Λένον. [92]

Φυσικά μνημεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Σέντραλ Παρκ κατά τη διάρκεια του χειμώνα, με την Ντακότα στο βάθος.
  • Το 1985, η πόλη της Νέας Υόρκης μετονόμασε μια περιοχή του Σέντραλ Παρκ όπου ο Λένον είχε περπατήσει συχνά, ακριβώς απέναντι από τη Ντακότα, ως Strawberry Fields. Σε μια συμβολική επίδειξη ενότητας, χώρες από όλο τον κόσμο δώρησαν δέντρα και η πόλη της Νάπολης της Ιταλίας δώρισε το κεντρικό μωσαϊκό Imagine . [93]
  • Στις 9 Οκτωβρίου 2007, η Όνο αφιέρωσε ένα μνημείο που ονομάζεται Imagine Peace Tower, στο νησί Viðey, έξω από την ακτή του Ρέικιαβικ, στην Ισλανδία . Κάθε χρόνο, μεταξύ 9 Οκτωβρίου και 8 Δεκεμβρίου, εκπέμπει μια κάθετη δέσμη φωτός ψηλά στον ουρανό στη μνήμη του Λένον. [77]
  • Το 2009, το παράρτημα της Νέας Υόρκης του Rock and Roll Hall of Fame φιλοξένησε μια ειδική έκθεση του Λένον που περιελάμβανε πολλά αναμνηστικά και προσωπικά αντικείμενα από τη ζωή του, καθώς και τα ρούχα που φορούσε όταν δολοφονήθηκε, ακόμα και την χάρτινη σακούλα από το νοσοκομείο Ρούζβελτ. [94]
  • Το 2018, η Γιόκο Όνο δημιούργησε ένα έργο τέχνης στη μνήμη του Λένον, με τίτλο "Sky", για το MTA Arts & Design . Το έργο τέχνης εγκαταστάθηκε κατά την ανακαίνιση του σταθμού 72nd Street στο μετρό της Νέας Υόρκης, έξω από την Ντακότα. [95]

Βιογραφικές ταινίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Το The Killing of John Lennon (2006), του Andrew Piddington, εστιάζει στη ζωή του Τσάπμαν μέχρι τη δολοφονία. [96]
  • Το Κεφάλαιο 27 (2007), ένα δράμα του Jarrett Schaefer βασισμένο στο βιβλίο του Jack Jones "Let Me Take You Down", επιχειρεί μια μη επικριτική απεικόνιση του Τσάπμαν. [97]
  • Η Έκθεση Λένον (2016) εστιάζει σε προσπάθειες γιατρών και νοσοκόμων να σώσουν τη ζωή του Λένον. [98]

Θεωρίες συνομωσίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παρακολούθηση του Λένον από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA) και το Ομοσπονδιακό Γραφείο Ερευνών (FBI) λόγω του αριστερού ακτιβισμού του [99] [100] και των ενεργειών του Τσάπμαν κατά τη δολοφονία ή τις επακόλουθες νομικές διαδικασίες οδήγησαν σε θεωρίες συνωμοσίας που υποθέτουν ανάμειξη της CIA:

  • Ο Φέντον Μπρέσλερ, δικηγόρος και δημοσιογράφος, διατύπωσε την ιδέα της εμπλοκής της CIA στη δολοφονία στο βιβλίο του Who Killed John Lennon;, που δημοσιεύτηκε το 1990. Ο Τσάπμαν φέρεται να έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου από τη CIA ως δολοφόνος, όπως στο "The Manchurian Candidate". [101] [102] [103]
  • Ο θεατρικός συγγραφέας του Λίβερπουλ, Ίαν Κάρολ σκηνοθέτησε το δράμα, "One Bad Thing", μεταφέροντας τη θεωρία ότι ο Τσάπμαν χειραγωγήθηκε από μια αδίστακτη πτέρυγα της CIA "που ήθελε τον Λένον να φύγει από τη σκηνή". [104]
  • Σε ένα βιβλίο του 2004, ο Salvador Astrucia υποστήριξε ότι τα ιατροδικαστικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο Τσάπμαν δεν διέπραξε τη δολοφονία. [105]
  • Το ντοκιμαντέρ του 2010 The Day John Lennon Died υποδηλώνει ότι ο Χοσέ Περντόμο, ο θυρωρός της Ντακότα, ήταν εξόριστος στην Κούβα με συνδέσμους με τη CIA κατά την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων. [45] [106]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Gaines, James R. (9 March 1987). «Mark Chapman Part III: the Killer Takes His Fall». People Magazine 27 (10). https://people.com/archive/mark-chapman-part-iii-the-killer-takes-his-fall-vol-27-no-10/. 
  2. 2,0 2,1 March 4, 1966: The Beginning of the End for John Lennon? Αρχειοθετήθηκε 27 September 2007 στο Wayback Machine. Lynne H. Schultz, 2001. Retrieved 26 December 2006. Σφάλμα αναφοράς: Μη έγκυρη ετικέτα <ref> • όνομα " jlend " ορίζεται πολλές φορές με διαφορετικό περιεχόμενο
  3. «John Lennon's Killer Denied Parole». ABC News. 2 Νοεμβρίου 2012. 
  4. 4,0 4,1 Hamill, Pete (18 March 2008). «The Death and Life of John Lennon». New York. https://nymag.com/news/features/45252/. 
  5. 5,0 5,1 Shipp, E. R. (25 August 1981). «Chapman Given 20 Years in Lennon's Slaying». The New York Times. https://www.nytimes.com/1981/08/25/nyregion/chapman-given-20-years-in-lennon-s-slaying.html. 
  6. Herszenhorn, David M. (15 October 2000). «Word for Word/Mark David Chapman; Vanity and a Small Voice Made Him Do It». The New York Times. https://www.nytimes.com/2000/10/15/weekinreview/word-for-word-mark-david-chapman-vanity-and-a-small-voice-made-him-do-it.html?. 
  7. 7,0 7,1 Jones 1992, σελ. 118.
  8. Jones 1992, σελ. 178.
  9. Jones 1992, σελίδες 178–179.
  10. 10,0 10,1 «Larry King Weekend: A Look Back at Mark David Chapman in His Own Words». CNN. 30 Σεπτεμβρίου 2000. 
  11. Maeder 1998, σελ. 173.
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Badman, Keith (2001). The Beatles After the Breakup 1970–2000: A Day-by-Day Diary. Omnibus Press. σελίδες 270–272. ISBN 978-0-7119-8307-6. 
  13. 13,0 13,1 «Final portrait of John and Yoko appears on the cover of "Rolling Stone"». History.com. 
  14. Smith, Harry (8 December 2005). «John Lennon Remembered». CBS News. https://www.cbsnews.com/news/john-lennon-remembered-08-12-2005/. 
  15. «The Last Days of Dead Celebrities». ABC News. 26 May 2008. https://abcnews.go.com/GMA/Books/Story?id=2165256&page=4. 
  16. «1980 Year in Review: Death of John Lennon». United Press International. 1980. https://www.upi.com/Archives/Audio/Events-of-1980/Death-of-John-Lennon. 
  17. Daly, Rhian (21 November 2020). «The album John Lennon signed for Mark Chapman is set to be auctioned». NME. https://www.nme.com/news/music/album-john-lennon-signed-mark-chapman-set-auctioned-2822119. 
  18. Cocks, Jay (22 December 1980). «The Last Day In The Life: John Lennon is shot to death at 40, and a bright dream fades.». TIME. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 October 2007. https://web.archive.org/web/20071001005245/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,924600,00.html. 
  19. «Lennon's killer: "I was so compelled to commit that murder"». Times Union. 29 August 2012. https://blog.timesunion.com/capitol/archives/149771/lennon%E2%80%99s-killer-%E2%80%9Ci-was-so-compelled-to-commit-that-murder%E2%80%9D/. 
  20. Attrino, Anthony G. (7 December 2015). «N.J. man who took last photo of John Lennon recalls tragedy». NJ.com. https://www.nj.com/bergen/2015/12/nj_man_who_took_last_photo_of_john_lennon_recalls.html. 
  21. RAYMAN, GRAHAM; OTIS, GINGER ADAMS (16 January 2018). «Paul Goresh, who got only picture of John Lennon with his killer hours before the Beatle was shot, has died». New York Daily News. https://www.nydailynews.com/news/crime/paul-goresh-shot-photo-john-lennon-killer-dies-article-1.3760884. 
  22. Ledbetter, Les (9 December 1980). «John Lennon of Beatles Is Killed». The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1980/12/09/archives/john-lennon-of-beatles-is-killed-suspect-held-in-shooting-at-dakota.html. 
  23. Kelly, Ray (29 January 2019). «John Lennon's killer says he didn't want former Beatle to suffer, but used hollow-point bullets to make sure he died». Advance Publications. https://www.masslive.com/news/2018/11/john_lennons_killer_told_parol.html. 
  24. Montgomery, Paul L. (10 December 1980). «Police Trace Tangled Path Leading to Lennon's Slaying at the Dakota». The New York Times: σελ. A1, B6. ISSN 0362-4331(unverified quotes attributed to NYPD Chief of Detectives James T. Sullivan and in turn to an unnamed witness). 
  25. «I don't recall saying, 'Mr. Lennon'». The Daily Telegraph (London). 21 August 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 August 2008. https://web.archive.org/web/20080821192654/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2593371/John-Lennon-murder-Killer-Mark-David-Chapman-gives-new-details-of-shooting.html. 
  26. «Transcript of 2008 parole hearing in which Chapman denies calling out 'Mr. Lennon'». Google News. 12 Δεκεμβρίου 1980. [νεκρός σύνδεσμος]
  27. Lovett, Kenneth (19 April 2008). «Mark David Chapman tells his version of John Lennon slay». New York Daily News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 January 2009. https://web.archive.org/web/20090124164133/http://www.nydailynews.com/news/ny_crime/2008/08/19/2008-08-19_mark_david_chapman_tells_his_version_of_.html. 
  28. Walters, Barbara (4 December 1992). «Interview with Mark David Chapman». 20/20. 
  29. 29,0 29,1 29,2 29,3 Wadler, Joyce; Sager, Mike (10 December 1980). «'I Just Shot John Lennon', He Said Coolly». The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1980/12/10/i-just-shot-john-lennon-he-said-coolly/41d37bda-f5dd-4133-b9eb-4bf40935ae78/. 
  30. Thiel, Stacia (2 Δεκεμβρίου 2005). «Revolver». New York. 
  31. 31,0 31,1 «On the 35th anniversary of John Lennon's death, a look inside the mind of his killer». WTIC-TV. CNN. 8 December 2015. https://www.fox61.com/article/news/local/outreach/awareness-months/on-the-35th-anniversary-of-john-lennons-death-a-look-inside-the-mind-of-his-killer/520-a73af97b-60bc-4aa3-90a9-e31c18a58150. 
  32. Lester, Paul (1 May 2013). «Todd Rundgren: 'Every once in a while I took a trip and never came back'». The Guardian. https://www.theguardian.com/culture/2013/may/01/todd-rundgren-interview. 
  33. 33,0 33,1 33,2 Montgomery, Paul L. (9 February 1981). «Lennon Murder Suspect Preparing Insanity Defense». The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1981/02/09/nyregion/lennon-murder-suspect-preparing-insanity-defense.html. 
  34. 34,0 34,1 Kaplan, Michael (8 December 2020). «Mark David Chapman and the assassination of John Lennon». New York Post. https://nypost.com/article/mark-david-chapman-and-the-assassination-of-john-lennon/. 
  35. Breslin, Jimmy (9 December 1980). «The day John Lennon died: Jimmy Breslin writes iconic tale of NYPD cops who drove the dying Beatles star to the hospital». New York Daily News. https://www.nydailynews.com/news/national/archives-jimmy-breslin-tells-aided-john-lennon-article-1.2039625. 
  36. Nash, Jackie. «John Lennon's Death: A Timeline of Events». Biography. 
  37. Edwards, David (3 December 2005). «Lennon's Last Day». Daily Mirror. https://www.mirror.co.uk/news/tm_objectid=16442570&method=full&siteid=94762&headline=monday-8th-december-1980--lennon-s-last-day--name_page.html. 
  38. Breslin, Jimmy (5 September 2015). «Best of Breslin: 'Are You John Lennon?'». The Daily Beast. https://www.thedailybeast.com/best-of-breslin-are-you-john-lennon. 
  39. 39,0 39,1 Kilgannon, Corey (8 December 2005). «Recalling the Night He Held Lennon's Still Heart». The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2005/12/08/nyregion/recalling-the-night-he-held-lennons-still-heart.html. 
  40. Sheff, Vicki (10 Δεκεμβρίου 1990). «The Day the Music Died». People. 
  41. Herbert, Geoff (9 November 2015). «Syracuse doctor: I treated John Lennon night he was shot, others stole credit». The Post-Standard. https://www.syracuse.com/news/2015/11/john_lennon_shot_doctor_david_halleran_syracuse.html. 
  42. Syracuse Doctor Remembers Trying to Save John Lennon's Life. 8 Δεκεμβρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2023. CS1 maint: Unfit url (link)
  43. «John Lennon Death Certificate». JFKmontreal.com. 22 Ιουνίου 2004. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2009. 
  44. Ingham 2003, σελ. 82.
  45. 45,0 45,1 Thorpe, Vanessa (5 December 2010). «John Lennon: the last day in the life». The Guardian. https://www.theguardian.com/music/2010/dec/05/john-lennon-murder-anniversary. 
  46. 46,0 46,1 «John Lennon». FindADeath.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2014. 
  47. Sullivan, Eve (26 October 2014). «The man who broke the news of John Lennon's death». The News-Times. https://www.newstimes.com/news/article/Remembering-the-night-Lennon-died-5850453.php. 
  48. Werner, Barry (8 December 2020). «Listen: 40 years ago, a stunned Howard Cosell told the nation John Lennon had been assassinated». USA Today. https://touchdownwire.usatoday.com/2020/12/08/listen-40-years-ago-a-stunned-howard-cosell-told-the-nation-john-lennon-had-been-murdered/. 
  49. Steve North, The First Person to Report the Death of John Lennon.
  50. Hauser, Jeff (12 August 2020). «'Imagine': The world mourned the death of John Lennon 40 years ago today». WBT (AM). https://wbt.com/671/imagine-the-world-mourned-the-death-of-john-lennon-40-years-ago-today/. 
  51. «The untold John Lennon story». Fox News. 8 November 2015. http://www.foxnews.com/transcript/2015/11/08/ben-carson-war-on-media-untold-john-lennon-story.html. 
  52. «Lennon's Death». CBS News. 8 December 2005. https://www.cbsnews.com/pictures/lennons-death/. 
  53. 53,0 53,1 Thomson, Graeme (2016). George Harrison: Behind the Locked Door. Overlook Omnibus. σελίδες 314, 326. ISBN 978-0-02-862130-2. 
  54. Badman, p. 275
  55. Paul McCartney explains "Drag" comment about Lennon's Death. 18 Αυγούστου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2023. CS1 maint: Unfit url (link)
  56. «Paul McCartney Interview: Music Express, April/May 1982 - Beatles Interviews Database». www.beatlesinterviews.org. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουλίου 2022. 
  57. «Ringo Starr Remembers His Reaction to John Lennon's Death». 
  58. Haberman, Clyde (15 December 1980). «Silent Tribute to Lennon's Memory Is Observed Throughout the World; Largest Group in Central Park Silent Tribute to Lennon's Memory Throughout the World A Sea of 'V's' Few Medical Emergencies». The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1980/12/15/archives/silent-tribute-to-lennons-memory-is-observed-throughout-the-world.html. 
  59. Lopez, Oscar (8 December 2013). «Best John Lennon Quotes: 10 Phrases To Honor The Genius Beatle On The 33rd Anniversary Of His Death». Latin Times. https://www.latintimes.com/best-john-lennon-quotes-10-phrases-honor-genius-beatle-33rd-anniversary-his-death-136706. 
  60. Hampson, Rick; McShane, Larry (25 November 1990). «10 years after death, Lennon legend still lives». Lawrence Journal-World. https://news.google.com/newspapers?nid=2199&dat=19901125&id=qDEyAAAAIBAJ&pg=6774,7692240&hl=en. 
  61. "Suicides push Lennon's wife to caution his fans."
  62. "Yoko Phones Daily News, begs fans: Stop the Suicides."
  63. Ono, Yoko (18 January 1981). «In Gratitude». The Washington Post. ISSN 0190-8286. https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1981/01/18/in-gratitude/41fc1b80-de51-43f8-b641-45276b63d235/. 
  64. «JOHN LENNON». Grammy Awards. 23 Νοεμβρίου 2020. 
  65. Lion, Ed (7 June 1981). «Yoko Ono releases first album since Lennon's death». United Press International. https://www.upi.com/Archives/1981/06/07/Yoko-Ono-releases-first-album-since-Lennons-death/2835360734400/. 
  66. Taylor, Stuart Jr. (6 May 1982). «Hinckley Jury Told of Notes and Letters by Defendant». The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1982/05/06/us/hinckley-jury-told-of-notes-and-letters-by-defendant.html. 
  67. «Tape by Hinckley is Said to Reveal Obsession With Slaying of Lennon». The New York Times. Associated Press. 15 May 1981. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1981/05/15/us/tape-by-hinckley-is-said-to-reveal-obsession-with-slaying-of-lennon.html. 
  68. Gardener, Jade R. (28 June 2016). «Shirt stained with John Lennon's blood from the day of his murder and other items sell for $42,500 at auction». New York Daily News. https://www.nydailynews.com/entertainment/shirt-stained-john-lennon-blood-sells-42-500-article-1.2691372. 
  69. Rouner, Jef (7 June 2012). «10 Things That Have Happened To Rock Stars' Ashes». Houston Press. https://www.houstonpress.com/music/10-things-that-have-happened-to-rock-stars-ashes-6498996. 
  70. «John Lennon's killer denied parole again, for 12th time». ABC News. 12 September 2022. https://abcnews.go.com/Entertainment/wireStory/john-lennons-killed-denied-parole-12th-time-89774218. Ανακτήθηκε στις 13 September 2022. 
  71. Schuster, Dana (6 October 2018). «How four iconic magazine covers were born». New York Post. https://nypost.com/2018/10/06/how-four-iconic-magazine-covers-were-born/. 
  72. «Lennon Leads List of Top Magazine Covers». Today. 17 Οκτωβρίου 2005. 
  73. LEWIS, RANDY (7 December 2015). «John Lennon memorial in Hollywood to have 'Stop Gun Violence' theme». Los Angeles Times. https://www.latimes.com/entertainment/music/posts/la-et-ms-john-lennon-memorial-gun-violence-theme-20151207-story.html. 
  74. «John Lennon Northern Lights Festival in Durness». Scotland. 
  75. Ross, John (19 May 2007). «Village strikes a chord with Lennon festival». The Scotsman. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 January 2009. https://web.archive.org/web/20090110024210/http://thescotsman.scotsman.com/scotland/Village-strikes-a-chord-with.3287730.jp. 
  76. Rose, Derek (9 December 2005). «LENNON FANS REMEMBER». Sun-Sentinel. New York Daily News. https://www.sun-sentinel.com/news/fl-xpm-2005-12-09-0512090093-story.html. 
  77. 77,0 77,1 «Imagine Peace Tower». Imagine Peace Tower. 
  78. Horton, Alex (24 March 2018). «Why Paul McCartney marched: 'One of my best friends was killed in gun violence'». The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2018/03/24/why-paul-mccartney-marched-one-of-my-best-friends-was-killed-in-gun-violence/. 
  79. «Roll on John: The Official Bob Dylan Site». Bob Dylan. 
  80. David Currie, επιμ. (1985). David Bowie: The Starzone Interviews. England: Omnibus Press. ISBN 978-0-7119-0685-3. 
  81. Taysom, Joe (16 December 2020). «David Gilmour's tragic song about John Lennon». Far Out Magazine. https://faroutmagazine.co.uk/pink-floyd-david-gilmour-song-about-john-lennon/. 
  82. Whatley, Jack (11 May 2021). «Looking back at George Harrison's touching tribute song for John Lennon». Far Out Magazine. https://faroutmagazine.co.uk/george-harrison-tribute-to-john-lennon-song-all-those-years-ago/. 
  83. CRUMLISH, CALLUM (10 March 2021). «George Harrison's 'sadness' on John Lennon tribute song with Paul and Ringo». Daily Express. https://www.express.co.uk/entertainment/music/1407533/the-beatles-george-harrison-tribute-song-john-lennon-paul-mccartney-ringo-starr. 
  84. «Elton John to remember his friend John Lennon for the BBC, shares backstory of newly released B-side». KRWM. 23 September 2020. https://warm1069.com/elton-john-to-remember-his-friend-john-lennon-for-the-bbc-shares-backstory-of-newly-released-b-side/. 
  85. «John Lennon». Songfacts. 
  86. Whatley, Jack (8 December 2020). «The song Paul McCartney wrote in an emotional tribute to John Lennon». Far Out Magazine. https://faroutmagazine.co.uk/paul-mccartney-tribute-john-lennon-beatles-here-today/. 
  87. DEMAIN, BILL (26 April 2013). «"The Late Great Johnny Ace"». Mental Floss. https://www.mentalfloss.com/article/50298/music-history-23-late-great-johnny-ace. 
  88. Queen - imagine ( Live In 1980 ) - (Video). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2023. CS1 maint: Unfit url (link)
  89. Blake, Mark (22 Μαρτίου 2011). Is This the Real Life?: The Untold Story of Queen. Hachette Books. ISBN 9780306819735. 
  90. «Life is Real (Song for Lennon) by Queen». Songfacts. 
  91. Wright, Minnie (22 April 2020). «Freddie Mercury: What Queen star said about John Lennon – cryptic lyric on death revealed?». Daily Express. https://www.express.co.uk/entertainment/music/1254360/Queen-Freddie-Mercury-John-Lennon-Imagine-video. 
  92. Bernhardt, Todd (16 Δεκεμβρίου 2007). «Andy and Dave discuss 'Towers of London'». Chalkhills. 
  93. «Strawberry Fields». Central Park. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Μαρτίου 2015. 
  94. Pilkington, Ed (12 May 2009). «John Lennon exhibit opens in New York». The Guardian. https://www.theguardian.com/music/2009/may/12/john-lennon-exhibit-new-york-yoko-ono. 
  95. Martinez, Jose (8 October 2018). «The New 72nd Street Subway Station Features Art Designed by Yoko Ono». NY1. https://www.ny1.com/nyc/all-boroughs/transit/2018/10/08/yoko-ono-artwork-new-72nd-street-subway-station. 
  96. Holden, Stephen (2 January 2008). «John Lennon's Death Revisited Through the Words of His Killer». The New York Times. https://www.nytimes.com/2008/01/02/movies/02lenn.html. 
  97. Seitz, Matt Zoller (28 March 2008). «Tracking an Assassin». The New York Times. https://www.nytimes.com/2008/03/28/movies/28chap.html. 
  98. «'The Lennon Report' captures the aftermath of ex-Beatle's shooting». Los Angeles Times. https://www.latimes.com/entertainment/movies/la-et-mn-capsule-lennon-report-review-20161001-snap-story.html. 
  99. Wiener, Jon (27 September 2006). «CIA-FBI Cooperation: The Case of John Lennon». HuffPost. https://www.huffpost.com/entry/ciafbi-cooperation-the-ca_b_30421. 
  100. Goulding, Joan (23 June 1984). «Documents show CIA and FBI spied on Lennon». United Press International. https://www.upi.com/Archives/1984/06/23/Documents-show-CIA-and-FBI-spied-on-Lennon/8848456811200/. 
  101. «Fenton Bresler». The Guardian. 18 December 2003. https://www.theguardian.com/media/2003/dec/18/pressandpublishing.guardianobituaries. 
  102. Bresler 1990.
  103. Austin, Jon (24 May 2017). «John Lennon 'was murdered by CIA-trained killer to stop ex-Beatle radicalising youth'». Daily Express. https://www.express.co.uk/news/weird/808777/John-Lennon-murdered-CIA-trained-killer-radicalising-youth-New-York. 
  104. Jones, Catherine (5 August 2013). «Lennon lives on in new play». Liverpool Echo. https://www.liverpoolecho.co.uk/whats-on/theatre-news/one-bad-thing-sees-john-5587779. 
  105. Astrucia, Salvador (2004). Rethinking John Lennon's Assassination- the FBI's War on Rock Stars. Ravening Wolf Publishing Company. ISBN 0-9744882-1-6. 
  106. Sheridan, Peter (6 December 2010). «John Lennon's last moments». Daily Express. https://www.express.co.uk/expressyourself/215740/John-Lennon-s-last-moments. 

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]