Πήγασος (αστερισμός)
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
| Πήγασος | |
|---|---|
 πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα | |
| Συντομογραφία | Peg |
| Λατινικό όνομα | Pegasus |
| Γενική | Pegasi |
| Έκταση | 1120,8 τετ. μοίρες (2,717%) Κατάταξη 7ος |
| Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5) |
177 |
| Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°N - 53°S | |
Ο Πήγασος (λατινικά: Pegasus, συντομογραφία: Peg) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός του βόρειου ημισφαιρίου της ουράνιας σφαίρας, αμφιφανής στην Ελλάδα.
Συνορεύει με τους εξής οκτώ αστερισμούς: Ανδρομέδα, Σαύρα, Κύκνος, Αλώπηξ, Δελφίν, Ιππάριον, Υδροχόος και Ιχθύες.
Οι αστέρες α, β, γ Πηγάσου και ο α Ανδρομέδας σχηματίζουν ένα μεγάλο και ευδιάκριτο, σχεδόν τετράγωνο σχήμα στον ουρανό, που είναι γνωστό ως Τετράπλευρο του Πηγάσου.
Ονομασίες και ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μυθολογικώς, ο Πήγασος ήταν ολόλευκο φτερωτό άλογο, τέκνο της Μέδουσας και του Ποσειδώνα αφού παράχθηκε από το αίμα της πρώτης κατά διαταγή του Ποσειδώνα, όταν την αποκεφάλισε ο Περσέας. Το όνομα προέρχεται είτε από το Πηγαί, είτε από το επίθετο πηγός = ισχυρός. Ο Πήγασος παρέμεινε στα άστρα όταν ο ιππέας του Βελλεροφόντης θέλησε να φθάσει με αυτόν ως τον ουρανό, οπότε ο Ζευς, ενοχλημένος από την ύβρι, πρόσταξε ένα έντομο και κέντρισε τον Πήγασο, οπότε αυτός αφηνίασε και πέταξε κάτω στη Γη τον αναβάτη του.
Παρότι ο Πτολεμαίος τον ονομάζει «φτερωτό άλογο», και οι φτερούγες του σχεδιάζονται καθαρά σε αναπαραστάσεις από τη Μεσοποταμία μέχρι τους Ετρούσκους, οι αρχαιότεροι Έλληνες ονόμαζαν τον αστερισμό απλώς ίππον. Ο Άρατος προσθέτει το επίθετο «ιερός» και ο Ερατοσθένης τον ονομάζει Πήγασο, αλλά γράφει ότι ήταν χωρίς φτερούγες. Η μορφή εθεωρείτο ημιτελής, και γι'αυτό ίσως τον περιέγραφαν μαζί με τον Κριό: ήταν ο ημίτομος (κομμένος στα δύο). Ο Νόννος τον αποκαλεί «Ημιφανής Λίβυς Ίππος», ως μορφή μερικώς κρυμμένη σε σύννεφα. Ο Ευριπίδης υποτίθεται ότι ονομάζει τον Πήγασο Μελανίππη από μια κόρη του κενταύρου Χείρωνα, γνωστή και ως Ευίππη, που μεταμορφώθηκε από τη θεά Άρτεμι σε μαύρη φοράδα και τοποθετήθηκε στον ουρανό (στον Bayer βρίσκουμε την παραφθορά Menalippe).
Οι Ρωμαίοι μετέφρασαν την ελληνική ονομασία ως Equus και αργότερα Equus Ales, προσδιοριζόμενη με τα επίθετα alter, major, Gorgoneus και Medusaeus. Ο Γερμανικός φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος Λατίνος συγγραφέας που τον απεκάλεσε Pegasus. Στους Αλφόνσειους Πίνακες ο Πήγασος απαντάται ως Alatus (= φτερωτός), με το επίθετο Secundus να προστίθεται κάποτε προς διάκριση από το Ιππάριον που ανατέλλει πριν από αυτόν, ενώ στην Αλμαγέστη του 1551 ως Equus Pegasus. Ο Καίσιος παραθέτει το όνομα Πηγασίδης, και ο Bayer τα Equus posterior, volans, aereus, dimidiatus, αλλά και Bellerophon, Bellerophontes.
Εβραϊκοί θρύλοι καταστερίζουν τον Πήγασο ως τον ίππο του Νεμρώδ, ενώ ο Καίσιος ως ένα από τα ελαφρότερα και ταχύτερα από αετούς άλογα που αναφέρονται στο βιβλίο του Ιερεμία («κουφότεροι αετών οι ίπποι αυτού», δ΄13, μετάφρ.των Εβδομήκοντα). Πολλοί τον ταύτιζαν εξάλλου με το γαϊδουράκι πάνω στο οποίο ο Χριστός εισήλθε θριαμβευτικά στα Ιεροσόλυμα, αλλά ο Ιούλιος Σίλερ τον ταύτισε με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ.
Ο Πήγασος εμφανίζεται πάνω σε πετράδι από τη Μεσοποταμία με φτερά, κεφάλι ταύρου, ημισέληνο και τρεις αστέρες. Μερικοί θεωρούν την ετυμολογία του από τις αιγυπτιακές λέξεις Pag (= παύω) και Sus (= σκάφος), οπότε ο Πήγασος θα συμβόλιζε την παύση της ναυσιπλοΐας με τη μεταβολή της ροής του Νείλου. Δεν αποκλείεται, πραγματικά, ο αστερισμός να εθεωρείτο στην αρχαία Αίγυπτο το ουράνιο έμβλημα ενός πλοίου, όμως ο Brugsch αναφέρει στη θέση του τον αιγυπτιακό αστερισμό Υπηρέτη.
Οι Άραβες ονόμαζαν το Τετράπλευρο του Πηγάσου Al Dalw, δοχείο νερού, πριν ακολουθήσουν τον Πτολεμαίο με το Al Faras al Thani (= το Δεύτερο Άλογο), το Alpheras του Bayer και το Alpharès του Λαλάντ.
Οι φωτεινότεροι αστέρες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Πήγασο 108 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 178. Λογικό είναι οι κυριότεροι αστέρες του μεγάλου αυτού αστερισμού να έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα.
- Ο αστέρας α Πηγάσου δεν είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,49, ωστόσο έχει το δικό του όνομα: Μαρκάμπ (Markab), όπου και παραπέμπουμε.
- Ο β Πηγάσου, μεταβλητός αστέρας, είναι γνωστός με το όνομα Σχεάτ (Scheat).
- Ο γ Πηγάσου είναι ο Αλτζενίμπ (Algenib).
- Ο αστέρας δ Πηγάσου δεν... υπάρχει, αφού είναι ο ίδιος με τον Αλφεράτζ (α Ανδρομέδας). Μαζί όμως με τους α, β, και γ Πηγάσου σχηματίζει το Τετράπλευρο του Πηγάσου.
- Ο ε, τριπλός, είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,39 (ο κύριος αστέρας) και το ιδιαίτερο όνομα Ενίφ (Enif).
- Ο αστέρας ζ είναι ο Χομάμ (Homam).
- Ο η, διπλός, είναι ο Ματάρ (Matar).
- Ο θ είναι ο Μπαχάμ (Baham).
- Ο ι Πηγάσουέχει φαινόμενο μέγεθος 3,76 και φασματικό τύπο F5 V.
- Ο κ, ο Jih (= Ήλιος!) των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 4,13 και φασματικό τύπο F5 IV.
- Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 3,95 και φασμ.τύπο G8 III.
- Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,48 και φασμ.τύπο G8+III.
- Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 4,19 και φασμ.τύπο F6 III-IV.
- Ο π2 έχει φαιν.μέγεθος 4,29 και φασμ.τύπο F5 III.
- Ο υ έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο F8 III
- Ο 1 Πηγάσου έχει φαιν.μέγεθος 4,08 και φασμ.τύπο K1 III.
- Ο 9 Πηγάσου έχει φαιν.μέγεθος 4,34 και φασμ.τύπο G5 Ib.
Αξιοσημείωτα στον αστερισμό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο αστέρας 51 Πηγάσου με φαιν.μέγεθος 5,49 και φασμ.τύπο G2 IVa, διαθέτει ένα εξωηλιακό πλανήτη, τον πρώτο που ανακαλύφθηκε ποτέ (1995) σε μία ανακάλυψη-ορόσημο για τη σύγχρονη αστρονομία.
- Αλλά και άλλος εξωηλιακός πλανήτης έχει ανακαλυφθεί στον Πήγασο, περί τον αστέρα HD 209458, αστέρα φασμ.τύπου G0V με φαιν.μέγεθος 7,65 και απόλυτο 4,29. Ο πλανήτης περιφέρεται περί αυτόν μία φορά κάθε 84,6 ώρες σε κυκλική τροχιά ακτίνας 6,7 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Την έμμεση (φασματοσκοπική) ανακάλυψη ακολούθησε, τον Μάρτιο 2005, απευθείας απεικόνιση στο υπέρυθρο με το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer. Ακόμα σημαντικότερο, ο πλανήτης εντοπίσθηκε και φωτομετρικώς, από τους D. Charbonneau, T.M. Brown και G.W. Henry (Σεπτέμβριος και 12 Νοεμβρίου 1999): Ανιχνεύθηκαν διαβάσεις του μπροστά από τον αστέρα του, που μειώνουν τη λαμπρότητα του αστέρα κατά 1,6% (0,017 του μεγέθους), πράγμα που επέτρεψε τον υπολογισμό με ακρίβεια της διαμέτρου και μάζας του πλανήτη: διάμετρος 1,54 διάμετροι Διός, μάζα 220 φορές μεγαλύτερη της γήινης (άρα πυκνότητα 0,25 gr/κυβ.cm, αραιότερος από όλους τους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος). Υπήρξε ο πρώτος εξωηλιακός πλανήτης που ανιχνεύθηκε φωτομετρικώς.
- Το σφαιρωτό σμήνος M15 ή NGC 7078, εύκολα ορατό με κιάλια (φαιν.μέγεθος 6,4), είναι ίσως το πυκνότερο όλων των σφαιρωτών σμηνών του Γαλαξία μας. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 35.000 έτη φωτός και η διάμετρός του σε 140 έτη φωτός. Μέσα του εντοπίσθηκαν πλανητικά νεφελώματα, τα Kuestner 648 και Pease 1, καθώς και πάνω από 100 μεταβλητοί αστέρες.
- Ο πάλσαρ PSR B2127+11C, που φαίνεται επίσης να ανήκει στο Μ15, όπως και άλλοι οκτώ πάλσαρς, αποτελεί ένα διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων με περίοδο περιφοράς 8,05 ώρες και εκκεντρότητα 0,681. Υπολογίζεται ότι θα συγκρουσθούν σε 220 εκατομμύρια γήινα έτη.
- Οι γαλαξίες NGC 7317, 7318, 7319 και 7320 αποτελούν μέλη της ομάδας γαλαξιών που είναι γνωστή ως η «Πεντάδα του Στεφάν» ("Stephan's Quintet", HCG 92a). Σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο λαμπρός σπειροειδής γαλαξίας NGC 7331.
- Ο «Σταυρός του Αϊνστάιν» είναι παράδειγμα της δράσεως ενός βαρυτικού φακού.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
