Μικρόκαστρο Κοζάνης

Μικρόκαστρο Κοζάνης
Μικρόκαστρο Κοζάνης 40°16′1″N 21°30′11″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Βοΐου
Πληθυσμός	340 (2021)
Ταχ. κωδ.	503 00

Το Μικρόκαστρο είναι ημιορεινός οικισμός χτισμένος στους πρόποδες της λοφοσειράς Καστρακίου 32 χλμ. από τη Κοζάνη. Ανήκει στο νομό Κοζάνης, στον δήμο Βοΐου. Έχει υψόμετρο 658 μέτρα, έκταση 17 τ.χλμ., δάση 2 τ.χλμ. Ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 420 περίπου μόνιμους κατοίκους. Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο «Καποδίστριας», μέχρι το 2010, το Μικρόκαστρο ανήκε στο τοπικό διαμέρισμα Μικροκάστρου, του πρώην δήμου Σιάτιστας του νομού Κοζάνης. Το Μικρόκαστρο είναι στενά συνδεδεμένο με την Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μικροκάστρου, η οποία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα στη Δυτική Μακεδονία.

Ονομασία

Τυπικά το χωριό ονομάστηκε Μικρόκαστρο το 1927 από το κάστρο που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Καστράκι, τα ερείπια του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα. Η παλιά του ονομασία είναι Τσιαρούσινο. Η επικρατέστερη εκδοχή λέει πως το όνομα προέρχεται από την τουρκική λέξη «τσαρσί» που σημαίνει παζάρι, λόγω της ενασχόλησης των κατοίκων με την παραγωγή γεωργικών προϊόντων και την πώληση αυτών στα παζάρια της γύρω περιοχής.

Ιστορία

Δεν είναι εξακριβωμένο το πότε ακριβώς κτίστηκε το χωριό.Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των χρόνων και αυτό συνάγεται από μία επιγραφή που βρίσκεται στο εξωκκλήσι του αγίου Αθανασίου, που χρονολογείται στα 1050 μ.Χ, και η επιγραφή αναφέρει ''Ενταύθα κείται η κάρα Νικολάου ιερέως''. Το χωριό αναφέρεται στους κώδικες της μονής Ζάβορδας και μητροπόλεως Σισανίου. Οι ανασκαφές γύρω από το χωριό έχουν φέρει στο φως ευρήματα σρχαϊκής, κλασικής, ελληνιστικής, ρωμαϊκής, βυζαντινής ακόμα και νεολιθικής εποχής. Σήµερα αποτελεί µια από τις ανθούσες και παραγωγικές κοινότητες της επαρχίας Βοΐου.

Έθιμα και εκδηλώσεις

• Πρωτοχρονιά: Την παραμονή της πρωτοχρονιάς τα παιδιά γυρίζουν τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας τα «σούρβα».Την πρωτοχρονιά μετά το μεσημεριανό τραπέζι και το κόψιμο της βασιλόπιτας λέγονται τραγούδια στη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μικροκάστρου και μετά ακολουθεί γλέντι στην πλατεία του χωριού, το «μεσοχώρι» όπως είναι γνωστό, το οποίο κλείνει με τον μοναδικό «χορό της γκαχελώνας» (παλιότερα γινόταν και καρναβάλια).
• Γιορτή του Αγίου Αθανασίου: Στις 18 Ιανουαρίου οι κτηνοτρόφοι του χωριού χαρίζουν ένα με δυο αρνιά ο καθένας στον άγιο.Τα σφάζουν την παραμονή και ανήμερα της γιορτής τα σουβλίζουν και τα ψήνουν, έπειτα τα κομματιάζουν και τελειώνοντας τη θεία λειτουργία μοιράζονται σαν αντίδωρο σε όλους έξω από την εκκλησία. Ένα από τα αρνιά κληρώνεται από τον αθλητικό σύλλογο σε λαχειοφόρο αγορά. Το έθιμο έχει τις ρίζες του σε έναν μύθο, στον οποίο ένα ελάφι ερχότανε μόνο του να προσφερθεί σαν θυσία στον άγιο πάνω από μία πλάκα. Η πλάκα αυτή του μύθου σώζεται μέχρι σήμερα κάτω από μια γέρικη βελανιδιά, όπου ακόμα και τώρα εκεί σφάζονται τα αρνιά που πρόκειται να ψηθούν.
• Λαζαρίνες: Το Σάββατο του Λαζάρου από νωρίς το πρωί μια ομάδα μικρών κοριτσιών γυρνάνε από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας.Τραγουδούν διαφορετικό τραγούδι ανάλογο του σπιτιού που επισκέπτονται.Υπάρχει διαφορετικό τραγούδι για το μοναστήρι,το σπίτι του δασκάλου, τον νοικοκύρη, την νοικοκυρά, σπίτι που έχει κόρη ή αγόρι της παντρειάς, νιόπαντρο ζευγάρι, σπίτι με μικρό παιδί, σπίτι με ξενιτεμένο και για σπίτι κτηνοτρόφου. Οι Λαζαρίνες αμείβονται κυρίως με περίτεχνα ζωγραφισμένα αυγά τις «περδίκες».
• Το κάψιμο της ρόκας: Την τρίτη ημέρα του Πάσχα οι γυναίκες μαζεύονται στο «μεσοχώρι» και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια. Προς το τέλος της μέρας επιλέγεται μια γυναίκα με πολλά παιδιά επιλέγεται να χορέψει τους τρεις τελευταίους χορούς γνέθοντας ταυτόχρονα τη ρόκα. Στον τελευταίο χορό πιάνονται σταυρωτά κλείνοντας σιγά-σιγά τον κύκλο. Όταν το τραγούδι τελειώσει τότε η πρωτοχορεύτρια, που βρίσκεται πια στο κέντρο του χορού βάζει φωτιά στη ρόκα και την πετά σε μια κοντινή σκεπή. Το έθιμο συμβολίζει τη λήξη της ενασχόλησης με το εργόχειρο, το τέλος του χειμώνα και την έναρξη των κύριων γεωργικών εργασιών.
• Πρωτομαγιά (Μάης): Γιορτάζοντας την άνοιξη,την φύση και τον έρωτα,παραμονή πρωτομαγιάς, οι γυναίκες και οι κοπέλες με αλλαγμένες φορεσιές και στολισμένες με «Μάη» (ένα είδος αναρριχητικού φυτού), φύλλα καρυδιάς και λουλούδια ανεβαίνουν στον λόφο του Άγιου Αθανασίου τραγουδώντας και χορεύοντας. Έπειτα το γλέντι συνεχίζεται, με τη συμμετοχή όλου του χωριού, υπό τους ήχους του ζουρνά στο «μεσοχώρι».
• Δεκαπεντάυγουστος: Τον Δεκαπενταύγουστο μεγάλες παρέες από τη Σιάτιστα με καταστόλιστα άλογα, επισκέπτονται το μοναστήρι για να προσκυνήσουν την Παναγιά. Το βράδυ γίνεται γλέντι από τον αθλητικό σύλλογο στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου με τη συνωδεία παραδοσιακής ορχήστρας.
• Χριστούγεννα: Στις 23 Δεκεμβρίου το βράδυ γίνεται το άναμμα της κλαδαριάς στο «μεσοχώρι» και την επόμενη μέρα τα παιδιά τραγουδούν τα «κόλιαντα» γυρίζοντας όλο το χωριό.
• Κριτσμάς: Κατά τα τέλη Αυγούστου μ'αρχές Σεπτεμβρίου όταν τελειώνει το μάζεμα του καπνού,στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου, λαμβάνει χώρα μια μεγάλη γιορτή υπό την αιγίδα του πολιτιστικού συλλόγου του Μικροκάστρου με την συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας. Στην εκδήλωση αυτή μοιράζεται δωρεάν γλυκό (κριτσμάς), σιμιγδαλένιος χαλβάς, που φτιάχνουν πρόθυμα οι γυναίκες του χωριού.