Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μικροκάστρου

Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Μικροκάστρου Κοζάνης
Είδος	μοναστήρι
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°15′40″N 21°29′45″E
Θρησκευτική υπαγωγή	Ιερά Μητρόπολις Σισανίου και Σιατίστης
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Βοΐου
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1753
Προστασία	διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
δεδομένα (π)

Η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μικροκάστρου βρίσκεται έξω από το χωριό Μικρόκαστρο, στο δήμο Βοΐου, στη Δυτική Μακεδονία. Από το 1993 είναι γυναικείο μοναστήρι.

Κατασκευή του καθολικού και ίδρυση της Μονής

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε ο ναός και πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι.

Σύμφωνα με μαρτυρία λίγο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχε εντοιχισμένη στον ναό η χρονολογία 1603, που δε σώζεται πλέον. Το πιθανότερο είναι η χρονολογία αυτή να συνδέεται με ναό που υπήρχε παλαιότερα στο σημείο, στο οποίο κατασκευάστηκε μεταγενέστερα το σημερινό καθολικό της Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μικροκάστρου. Τα μορφολογικά δεδομένα του σημερινού ναού δείχνουν ότι δεν μπορεί να είναι τόσο παλιός. Επιπλέον η αγιογράφηση του έγινε το 1797 επομένως αν είχε κατασκευαστεί στις αρχές του 17ου αιώνα θα είχε μείνει χωρίς αγιογράφηση για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η αγιογράφηση του 1797 έγινε πάνω σε παλαιότερη.

Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες η Μονή ιδρύθηκε το 1753, χρονολογία που αναγράφεται και στην μια από τις δύο μαρμάρινες πλάκες, στην κύρια είσοδο του καθολικού, οι οποίες αναφέρονται στις ανακαινίσεις του ναού. Πιθανότερο όμως είναι ο ναός να κατασκευάστηκε το 1793, χρονολογία η οποία σύμφωνα με μαρτυρία ήταν γραμμένη εξωτερικά του ναού παλαιότερα και η οποία επίσης δε σώζεται.

Ούτε ο χρόνος ίδρυσης της μονής είναι γνωστός. Πάντως το σημερινό καθολικό φαίνεται ότι ήταν αρχικά προσκυνηματικός ναός και αργότερα δημιουργήθηκε το μοναστήρι. Ειδικότερα το 1797, ο μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Νεόφυτος είχε συντάξει κατάλογο των χωριών της δικαιοδοσίας του, στον οποίο αναφέρονται και τα μοναστήρια που είχαν ιδρυθεί και ανήκαν εκείνη την περίοδο στη συγκεκριμένη μητρόπολη. Για το Μικρόκαστρο ο Νεόφυτος αναφέρει: «Χωρίον Τζηρούσινον [παλιά ονομασία του Μικρόκαστρου]. Και εκκλησία της υπεραγίας Θεοτόκου, όχι μοναστήριον». Επίσης στην επιγραφή ιστόρησης του ναού δε γίνεται αναφορά σε μοναχούς όπως θα συνέβαινε αν επρόκειτο για καθολικό μοναστηριού, αλλά σε κληρικούς. Το γεγονός ότι επρόκειτο για προσκυνηματικό ναό αρχικά που αργότερα μετατράπηκε σε μοναστήρι προκύπτει και από την έλλειψη των πλευρικών χορών, της λιτής και των θόλων, που είναι χαρακτηριστικά των καθολικών των μοναστηριών εκείνης της περιόδου. Αναφορά σε μοναστήρι στο Μικρόκαστρο γίνεται πρώτη φορά σε έγγραφο της 18ης Μαΐου 1824. Επομένως η ίδρυση του μοναστηριού έγινε στο διάστημα ανάμεσα στο 1797 και το 1824.

Περιγραφή του καθολικού

Το καθολικό της Μονής είναι ορθογώνιο, έχει μήκος 23,65μ. και πλάτος 12,18 μ. και είναι χωμένο κατά το ήμισυ στο έδαφος. Έχει χαμηλό ύψος, στενές και χαμηλές πόρτες και μικρά παράθυρα, που είναι τα χαρακτηριστικά των ναών της Τουρκοκρατίας. Ο κυρίως ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη και το κεντρικό κλίτος διακρίνεται από τα άλλα δύο με δύο σειρές από τρεις κίονες και δύο πεσσούς. Στο μέσο της στέγης του υπάρχει εξαγωνικός τρούλος, που δεν είναι δομικό στοιχείο του ναού, αλλά έχει κατασκευαστεί για να δίνει σ’ αυτόν φώς. Στη νότια πλευρά του καθολικού, όπου βρίσκεται η κεντρική είσοδός του, υπάρχει χαγιάτι, χαρακτηριστικό γνώρισμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της περιόδου στην Μακεδονία. Το καμπαναριό κατασκευάστηκε το 1923.

Πηγές

• Τα μοναστήρια της Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης, Αναστασίου Δάρδα, Μακεδονική Βιβλιοθήκη –Δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1993.