Ερρίκος Β΄ της Καστίλης
Ο Ερρίκος Β΄ της Καστίλης (Ισπανικά : Enrique II de Castilla, 13 Ιανουαρίου 1334 - 29 Μαΐου 1379) από τον Καστιλιανό Οίκο της Ιβρέα ήταν Βασιλιάς της Καστίλης (1366 - 1367 και 1369 - 1379) και ο ιδρυτής του Οίκου της Τραστάμαρα. Ο Ερρίκος Β΄ της Καστίλης ήταν νόθος γιος του Αλφόνσου ΙΑ΄ της Καστίλης και της ερωμένης του Ελεονώρα του Γουζμάν τέταρτης απογόνου του Αλφόνσου Θ΄ της Λεόν. Ήταν δίδυμος αδελφός του Φαδρίκε Αλφόνσου του Άρο και το πρώτο από τα παιδιά του ζεύγους που επέζησε μέχρι την ενηλικίωση.
Πρώτα χρόνια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Με τη γέννηση του μπήκε στη φροντίδα του Ροντρίγκο Αλβάρεζ των Αστουριών, πέθανε την επόμενη χρονιά και ο μικρός Ερρίκος κληρονόμησε την ηγεμονία της Νορένα. Πήρε από τον πατέρα του τον τίτλο του κόμη της Τραστάμαρα και διορίστηκε κυβερνήτης στις πόλεις Λέμος και Σαρρία στη Γαλικία, στην Καρμπέρα και στη Ριμπέρα μια μεγάλη κληρονομιά στη βορειοανατολική Ιβηρική. Έγινε ο γενάρχης της δυναστείας της Τραστάμαρα, πλάγιος κλάδος του Οίκου της Ιβρέα. Ο πατέρας του έδωσε σημαντικά προνόμια στη μητέρα του και στους γιους της αν και νόθοι, αυτό έφερε την οργή στη νόμιμη σύζυγο του βασίλισσα Μαρία της Πορτογαλίας και τον γιο της Πέτρο που έγινε αργότερα βασιλιάς σαν Πέτρος της Καστίλης. Ο Αλφόνσος ΙΑ΄ πέθανε αιφνίδια από πυρετό τον Μάρτιο του 1350 στην πολιορκία του Γιβραλτάρ και τον διαδέχθηκε ο Πέτρος. Η Ελεονώρα και οι γιοι της διώχθηκαν αμέσως από τον Πέτρο και τη μητέρα του, δραπέτευσαν και διασκορπίστηκαν από τον φόβο τους πριν ακόμα γίνει η ταφή του Αλφόνσου ΙΑ΄.
Εξεγέρσεις εναντίον του Πέτρου της Καστίλης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Ελεονώρα και οι γιοι της έκλεισαν τελικά συμφωνία με τον Πέτρο να ζήσουν ειρηνικά στην αυλή του αλλά η κατάσταση παρέμεινε ασταθής, ο Ερρίκος και οι δυο αδελφοί του Οθέλλος Αλφόνσος του Αγκιλάρ δε Κάμπο και Σάντσο Αλφόνσος του Αλμπουρκέρκε έκαναν ασταμάτητες εξεγέρσεις εναντίον του νέου βασιλιά. Ο Ερρίκος για να ισχυροποιηθεί παντρεύτηκε την Ιωάννα Εμμανουέλα της Καστίλης, ο πεθερός του Ιωάννης Αλφόνσος του Αλμπουκέρκε ήταν δήμαρχος της Μούρθια και κύριος της Βιγιένα, ο ισχυρότερος ευγενής του βασιλείου. Ο κύριος σύμβουλος της βασιλομήτωρ Μαρίας Ιωάννης Αλφόνσος του Αλμπουκέρκε πληροφόρησε τον Πέτρο ότι υποκινητής των εξεγέρσεων ήταν η μητέρα τους Ελεονώρα του Γουζμάν, εκτελέστηκε στην Ταλαβέρα ντε λα Ρέινα. Ο Ερρίκος Β΄ δραπέτευσε αμέσως μετά στην Πορτογαλία, αργότερα συμφιλιώθηκε με τον Πέτρο και επέστρεψε στην Καστίλη αλλά εξεγέρθηκε ξανά στην Αστούριες (1352). Ο Ερρίκος βρισκόταν σε συνεχείς εντάσεις με τον ετεροθαλή αδελφό του μέχρι την εποχή που δραπέτευσε οριστικά στη Γαλλία και μπήκε στην υπηρεσία του βασιλιά Ιωάννη του Αγαθού.
Σε λίγο βρέθηκε στην αυλή του Πέτρου Δ΄ της Αραγωνίας που είχε κηρύξει τον πόλεμο στην Καστίλη (1358) αλλά ηττήθηκε και εξορίστηκε στη Ναζέρα, όταν ελευθερώθηκε επέστρεψε στη Γαλλία. Ο Πέτρος Δ΄ της Αραγωνίας επιτέθηκε ξανά στην Καστίλη, o Ερρίκος του υποσχέθηκε να τον βοηθήσει με την προϋπόθεση να υποστηρίξει τα δικαιώματα του στον θρόνο της Καστίλης. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει ο "Κασταλιανός Εμφύλιος Πόλεμος" (1366 - 1369), στον πόλεμο συμμετείχαν και οι σύμμαχοι του Ερρίκου οι Αραγωνέζοι και οι Γάλλοι.
Συντριβή του Πέτρου της Καστίλης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ερρίκος ανακηρύχτηκε βασιλιάς (1366), σε αντάλλαγμα θα έπρεπε να δώσει στους συμμάχους του αυτά που τους είχε υποσχεθεί.[6] Τους έδωσε τίτλους και πλούτη, γι' αυτό τον αποκαλούσαν Ενρίκο δε λας Μερθέδες (= δώρα, όπως οι δωρεές γης). Ο Πέτρος της Καστίλης δραπέτευσε στην Μπορντώ την πρωτεύουσα των Αγγλικών κτήσεων στη Γαλλία όπου είχε την αυλή του ο Εδουάρδος του Γούντστοκ και του υποσχέθηκε να τον βοηθήσει να ανακτήσει τον θρόνο του. Ο Αγγλικός στρατός παρά το ότι είχε προσβληθεί από επιδημία δυσεντερίας αντιμετώπισε αποτελεσματικά τις δυνάμεις των Καστιλινιακού στρατού, αρχηγοί των Άγγλων ήταν ο ίδιος ο Μαύρος πρίγκιπας και ο μικρότερος αδελφός του Ιωάννης της Γάνδης.[7] Ο Πέτρος της Καστίλης νίκησε με τη βοήθεια των Άγγλων τον Ερρίκο στη "μάχη της Ναζέρα" αλλά ο Ερρίκος δραπέτευσε και ζήτησε προστασία από τον Κάρολο Ε΄ της Γαλλίας.[8] Η συμμαχία ανάμεσα στον Πέτρο της Καστίλης και τους Άγγλους διαλύθηκε, ο Εδουάρδος ο μαύρος πρίγκιπας προσβλήθηκε και αυτός από τη δυσεντερία σε ελαφρά μορφή και επέστρεψε στην Αγγλία, αυτό θα τον οδηγήσει στον θάνατο μερικά χρόνια αργότερα (1376). Ο Ερρίκος μετά την αποχώρηση των Άγγλων οργάνωσε ξανά τον στρατό του με τη βοήθεια των Άγγλων και συνέτριψε τον Πέτρο στη μάχη του Μοντιέλ (14 Μαρτίου 1369), στη συνέχεια τον συνέλαβε και τον σκότωσε με τα χέρια του.
Άνοδος στον θρόνο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ερρίκος ανακηρύχτηκε νέος βασιλιάς ως Ερρίκος Β΄ της Καστίλης και προσπάθησε να εξασφαλίσει τον θρόνο για τον γιο του Ερρίκο, βασικός διεκδικητής ήταν ο Φερδινάνδος Α΄ της Πορτογαλίας ως δισέγγονος του Σάντσο Δ΄ της Καστίλης από τη μητέρα του. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσουν οι "Φερδινάνδιοι Πόλεμοι", ο κύριος σύμμαχος του Φερδινάνδου ήταν ο Ιωάννης της Γάνδης που είχε παντρευτεί την Κωνσταντία της Καστίλης, δούκισσα του Λάνκαστερ κόρη του προκατόχου του Πέτρου του Σκληρού. Ο σύμμαχος της Καστίλης ήταν ο Κάρολος Ε΄ της Γαλλίας, ο Ερρίκος Β΄ παρέδωσε το ναυτικό της Καστίλης στη διάθεση των Γάλλων, είχε σημαντικό ρόλο στην πολιορκία του Λα Ροσέλ και στη "μάχη του Λα Ροσέλ" που ο ναύαρχος Αμβρόσιο Μποκανέγκρα νίκησε τους Άγγλους
Ο Ερρίκος προσπάθησε να δώσει τις ανταμοιβές που είχε υποσχεθεί στους συμμάχους του αλλά ωστόσο είχε ακόμα μεγάλα προβλήματα και δεν έδωσε στον Πέτρο Δ΄ της Αραγωνίας όλα τα εδάφη που είχε υποσχεθεί. Ο Ερρίκος Β΄ βρέθηκε σε πόλεμο με την Πορτογαλία και την Αγγλία αφού ο Ιωάννης της Γάνδης διεκδικούσε πάντα τον θρόνο χάρη στα δικαιώματα της συζύγου του. Στην εσωτερική του πολιτική αναδιοργάνωσε τη διοίκηση και δημιούργησε περισσότερες αυλές, μετά τον θάνατο του αδελφού του Όθελλου δημιούργησε την ηγεμονία του Μπισκάγια, στον Εκατονταετή πόλεμο υποστήριξε πάντοτε τη Γαλλία.
Διώξεις σε Ιουδαίους
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ερρίκος Β΄ της Καστίλης ήταν εχθρικός απέναντι στους Ιουδαίους σε αντίθεση με τον προκάτοχο του Πέτρο που ακολουθούσε φιλική πολιτική.[9] Οι οικονομικές απαιτήσεις των Γάλλων μισθοφόρων τον οδήγησαν να βάλει τεράστιες φορολογίες στον ήδη εξαντλημένο λαό του Τολέδο, αιχμαλώτισε όλους τους Ιουδαίους με διαταγή να μην τους δίνουν ούτε φαγητό ούτε νερό μέχρι να δεχτούν να βγει η περιουσία τους σε πλειστηριασμό. Οι οικονομικές ανάγκες που είχε τον ανάγκασαν να συμφιλιωθεί με τους Ιουδαίους χρηματοδότες του, διόρισε τον Δον Ζόζεφ Πίτσον κύριο συλλέκτη των φόρων και πολλούς Ιουδαίους στη θέση του συλλέκτη.[10] Οι συνεδριάσεις των Κορτές στο Τόρο (1369) και στο Μπούργος (1374, 1377) επικύρωσαν τα σκληρά μέτρα του Ερρίκου εναντίον των Ιουδαίων, πήραν εντολή να φοράνε το ταπεινωτικό σήμα και τους απαγόρευσαν να έχουν χριστιανικά ονόματα. Διέταξε επίσης τους χριστιανούς οφειλέτες που κρατούσαν χαμηλά δάνεια να πληρώσουν τα δυο τρίτα της τιμής, λίγο πριν τον θάνατο του απαγόρευσε στους Ιουδαίους να κατέχουν δημόσια αξιώματα.[10] Ο Ερρίκος Β΄ ήταν ο πρώτος βασιλιάς στην Ιβηρική από την εποχή του Βησιγότθου Έγικα τον 7ο αιώνα που πήρε μέτρα εναντίον των Ιουδαίων.
Το τέλος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ερρίκος Β΄ της Καστίλης πέθανε στο Σάντο Ντομίγκο ντε λα Καλζάντα (29 Μαΐου 1379) και τον διαδέχθηκε ο γιος του Ιωάννης Α΄ της Καστίλης. Η σορός του βασιλιά μεταφέρθηκε στο Μπούργος, από εκεί στο Βαγιαδολίδ και τελικά στο Τολέδο όπου έγινε η κηδεία του στον Καθεδρικό ναό του Τολέδο, τα υπολείμματα του υπάρχουν μέχρι σήμερα.[11] Η κάσα του είναι διακοσμημένη με τα σύμβολα της Καστίλης και της Λεόν και στο κάτω τμήμα έχει τρία πλαίσια διακοσμημένα με τρόπαια. Δυο Χερουβείμ κρατούν από κάτω την πινακίδα με την επιγραφή που μεταφράζεται ως εξής:[12]
"Ενθάδε κείτεται ο πιο περιπετειώδης και ευγενής βασιλιά, η γλυκιά ανάμνηση του Δον Ερρίκου του ευγενούς γιου του βασιλιά Αλφόνσου που ξεκίνησε από το Μπενραμίν και τελείωσε στο Σάντο Ντομίγκο ντε λα Καλζάντα. Πέθανε την 30η Μαΐου του Σωτήριου έτους 1379".
Στην κορυφή του τάφου υπάρχει ένα άγαλμα του βασιλιά Ερρίκου Β΄ από πολύχρωμο αλάβαστρο, φοράει τη βασιλική ρόμπα με ένα ξίφος στο δεξί χέρι, η ζώνη του είναι διακοσμημένη με τα λιοντάρια της Καστίλης. Ο βασιλιάς κρατά στο δεξί του χέρι ένα σκήπτρο, το κεφάλι του στηρίζεται σε τρία πολυτελή μαξιλάρια, στα πόδια φορά παντόφλες και βρίσκονται ξαπλωμένα στο δέρμα ενός λιονταριού. Τα εντόσθια του βασιλιά μεταφέρθηκαν στον Καθεδρικό ναό του Σάντο Ντομίγκο ντε λα Καλζάντα.
Οικογένεια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Νυμφεύτηκε την Ιωάννα-Εμμανουέλα από τον Οίκο Ιβρέα-Καστίλης, κόρη του Ιωάννη-Εμμανουήλ πρίγκιπα της Βιγιένα, ενός νεότερου κλάδου του βασιλικού Οίκου των Ιβρέα-Καστίλης, με την οποία απέκτησε:
- Ιωάννης Α΄ 1358–1390, βασιλιάς της Καστίλης.
- Ελεονώρα 1363-1416, παντρεύτηκε τον Κάρολο Γ΄ των Εβρέ βασιλιά της Ναβάρρας.
- Ιωάννα 1367-1374, απεβ. 7 ετών.
Ο Ερρίκος Β΄ είχε επίσης πολλά νόθα παιδιά, από τα οποία μερικά αναφέρονται στη διαθήκη του (29 Μαΐου 1374) και έφεραν το επώνυμο Ενρίκεθ δε Καστίγια:[13]
- Αλφόνσο Ενρίκεθ 1355-π.1400, κόμης τού Χιχόν και της Νορέγια, γιος της Ελβίρας Ινίγκεθ. Νυμφεύτηκε την Ισαβέλλα από τον Πορτογαλικό Οίκο της Βουργουνδίας, νόθη κόρη τού Φερδινάνδου Α΄ της Πορτογαλίας.
- Ελεονώρα, κόρη της Ελεονώρας Αλβάρεθ από την πόλη Ντουένας της Παλένθια.
- Ιωάννα, κόρη της Ελβίρας Ινίγκεθ. Ο πατέρας της την αναφέρει στη διαθήκη του και γράφει, ότι αν δεν παντρευτεί τον Πέδρο της Αραγωνίας, θα κληρονομήσει την Ουρουένια. Ο Πέδρο της Αραγωνίας ήταν μαρκήσιος της Βιγιένα (1362 - 1385).
- Κωνστάνθα Ενρίκεθ. Ο πατέρας της δεν αναφέρει το όνομα τής μητέρας της· όταν έγραψε τη διαθήκη του, η Κωνστάνσα είχε αρραβωνιαστεί τον ινφάντη Ντενίς κύριο τού Θιφουέντες (1354 - 1397), αλλά τελικά παντρεύτηκε τον αδελφό του ινφάντη Ιωάννη δούκα της Βαλένθια δε Κάμπος (1349 - 1387) και κληρονόμησε την Άλμπα δε Τόρμες. Η Κωνστάνσα έγινε η πρωταγωνίστρια του ιστορικού μυθιστορήματος του Γκουερίν "Η νόθη" (2015), που ήταν το πρώτο βιβλίο της σειράς "Τραστάμαρα".
- Φερνάνδο Ενρίκεθ δε Καστίγια 1365-1438. Ο πατέρας του τον περιγράφει σαν γιο της Βεατρίκης Φερνάντες.
- Μαρία δε Καστίγια 1375-1393, κόρη της Βεατρίκης Φερνάντεθ. Παντρεύτηκε τον Ντιέγκο Ουρτάδο δε Μενδόθα, κύριο της Μεντόσα και μεγάλο μαγιοδρόμο του Ιωάννη Β΄ της Καστίλης.
- Φαδρίκε δε Καστίγια 1360-1394, γιος της Βεατρίκης Πόντσε· πήρε τον τίτλο του δούκα του Μπεναβέντε. Νυμφεύτηκε την Ελεονώρα Σάντσεθ δε Καστίγια, νόθη κόρη του Σάντσο Αλφόνσο, 1ου κόμη τού Αλμπουκέρκε. Πέθανε σε φυλακή στο Αλμοδόβαρ δελ Ρίο (1394)
- Βεατρίκη ντε Καστίγια, κόρη της Βεατρίκης Πόνσε δε Λεόν και κυρία της Νιέμπλα. Παντρεύτηκε τον Χουάν Αλόνσο δε Γκουθμάν (1370) και έγινε κύριος του Σανλούκαρ δε Μπαραμέδα και πρώτος κόμης του Νιέμπλα. Αργότερα η Βεατρίκη έγινε μοναχή στο μοναστήρι του Αγ. Κλήμη στη Σεβίλλη, όπου και τάφηκε.
- Ενρίκε δε Καστίγια 1378-1404, γιος της Ιωάννας κυρίας δε Σόουσα, κόρη του Βάσκο Αλφόνσο δε Σόουσα δημάρχου της Κόρδοβα και της Μαρίας Γκόμεθ Καρίγιο, δούκισσας της Μεδίνα Σιδόνια και κόμισσας της Κάμπρα. Η ταφή της έγινε στον καθεδρικό της Κόρδοβας.
- Πέδρο Ενρίκεθ δε Καστίγια, τάφηκε στον Καθεδρικό ναό της Σεγόβια.
- Ισαβέλλα Ενρίκεθ δε Καστίγια, κόρη της Ιωάννας δε Καρκάμο. Παντρεύτηκε τον Γκονθάλο Νούνιεθ δε Γκουθμάν, αλλά ο γάμος λύθηκε από τον πάπα Κλήμη Ζ΄. Αργότερα εισήλθε στο μοναστήρι της Σάντα Κλάρα λα Ρεάλ του Τολέδο, όπου έγινε ηγουμένη και τάφηκε εκεί.
- Ινές Ενρίκεθ δε Καστίγια, κόρη της Ιωάννας δε Καρκάμο. Έγινε ηγουμένη στο μοναστήρι της Σάντα Κλάρα λα Ρεάλ του Τολέδο, όπου και τάφηκε.
- Ιωάννα Ενρίκεθ δε Καστίγια, κόρη της Ιωάννας κυρίας του Θιφουέντες. Παντρεύτηκε τον ινφάντη Διονύσιο κύριο του Θιφουέντες, γιο του Πέτρου Α΄ της Πορτογαλίας και της Ινές ντε Κάστρο. Τάφηκε τη Σάντα Μαρία δε Γουαδελούπε.[14]
Πρόγονοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]8. Σάντσο Δ΄ της Καστίλης | |||||||||||||
4. Φερδινάνδος Δ΄ της Καστίλης | |||||||||||||
9. Μαρία της Μολίνα | |||||||||||||
2. Αλφόνσος ΙΑ΄ της Καστίλης | |||||||||||||
10. Διονύσιος Α΄ της Πορτογαλίας | |||||||||||||
5. Κωνσταντία της Πορτογαλίας | |||||||||||||
11. Ελισάβετ της Πορτογαλίας | |||||||||||||
1. Ερρίκος Β΄ της Καστίλης | |||||||||||||
12. Άλβαρ Πέρεθ δε Γκουθμάν | |||||||||||||
6. Πέδρο Νούνιεθ δε Γκουθμάν | |||||||||||||
13. Μαρία Γκονθάλεθ Γκιρόν | |||||||||||||
3. Ελεονώρα δε Γκουθμάν | |||||||||||||
14. Φερνάν Πέρεθ Πόνθε δε Λεόν | |||||||||||||
7. Χουάνα Πόνθε δε Λεόν | |||||||||||||
15. Ουρράκα Γκουτιέρεθ δε Μενέσες | |||||||||||||
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 133968006. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2015.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2015.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 «Kindred Britain»
- ↑ p11346.htm#i113458. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
- ↑ Hume, Martin Andrew Sharp. The Spanish People, D. Appleton, 1911
- ↑ Green, David. "Masculinity and Medicine: Thomas Washington and the Death of the Black Prince." Journal of Medieval History 35.1 (2009). 34-51
- ↑ Sumption, Jonathan (1999). The Hundred Years War Volume II: Trial by Fire. Philadelphia: University of Pennsylvania. σ. 554.
- ↑ Abraham Zacuto (1452 – circa 1515), in his book Sefer Yuchasin, Cracow 1580 (q.v. Sefer Yuchasin, p. 265 in PDF) makes mention that in the year 5130 anno mundi (corresponding with 1369/70 of our Common Era) there was a time of great disturbance all throughout the Jewish communities of Castille and Ṭulayṭulah (Toledo) and that 38,000 Jews were killed in the ensuing wars between the two brothers, King Henry (Don Enrico) and King Peter (Don Pedro).
- ↑ 10,0 10,1 http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7571-henry-ii#
- ↑ Elorza 1990, σσ. 63–64
- ↑ Elorza 1990, σ. 64
- ↑ See Crónicas de los reyes de Castilla D. Pedro I, D. Enrique II, D. Juan I, D. Enrique III, Tomo II, σσ. 106-121 de Pedro López de Ayala
- ↑ Del Arco y Garay 1954, σ. 310
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Crónicas de los reyes de Castilla D. Pedro I, D. Enrique II, D. Juan I, D. Enrique III, Tomo II, pp. 106–121 de Pedro López de Ayala
- Hume, Martin Andrew Sharp. The Spanish People, D. Appleton, 1911
- Green, David. "Masculinity and Medicine: Thomas Washington and the Death of the Black Prince." Journal of Medieval History 35.1 (2009). 34-51
- Sumption, Jonathan (1999). The Hundred Years War Volume II: Trial by Fire. Philadelphia: University of Pennsylvania.
- Arco y Garay, Ricardo del (1954). Instituto Jerónimo Zurita. Consejo Superior de Investigaciones Científicas., ed. Sepulcros de la Casa Real de Castilla [Tombs of the Castilian Royal Family] (in Spanish) (1st ed.). Madrid.
- Elorza, Juan C.; Lourdes Vaquero; Belén Castillo; Marta Negro (1990). Junta de Castilla y León. Consejería de Cultura y Bienestar Social, ed. El Panteón Real de las Huelgas de Burgos. Los enterramientos de los reyes de León y de Castilla [The Royal Pantheon of the Huelgas de Burgos. The graves of the monarchs of León and Castile] (in Spanish) (2nd ed.). Editorial Evergráficas S.A.
- López de Ayala, Pedro (1994–1997). Buenos Aires, ed. Crónica del rey don Pedro y del rey don Enrique, su hermano, hijos del rey don Alfonso Onceno [A chronicle of the kings Peter and Henry, his brother, sons of the king Alfonso Onceno] (in Spanish). OCLC 489686613. (critical edition and notes by Germán Orduna; a preliminary study by Germán Orduna and José Luis Moure)
- Valdeón Baruque, Julio (1996). Palencia. Diputación Provincial de Palencia, ed. Enrique II.