Κωνσταντία της Πορτογαλίας

Κωνσταντία της Πορτογαλίας
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	3  Ιανουαρίου 1290 Βασίλειο της Πορτογαλίας
Θάνατος	18  Νοεμβρίου 1313 Sahagún
Τόπος ταφής	Monasterio de Sahagún
Χώρα πολιτογράφησης	Στέμμα της Καστίλης Βασίλειο της Πορτογαλίας
Θρησκεία	Χριστιανισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ισπανικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	αντιβασίλισσα
Οικογένεια
Σύζυγος	Φερδινάνδος Δ΄ της Καστίλης (από 1302)
Τέκνα	Ελεονώρα της Καστίλης Αλφόνσος ΙΑ΄ της Καστίλης
Γονείς	Διονύσιος Α΄ της Πορτογαλίας και Ελισάβετ της Πορτογαλίας
Αδέλφια	Αλφόνσος Σάντσες του Αλμπουκέρκε (ετεροθαλής αδελφός από πατέρα) Πέτρος Αλφόνσος του Μπάρσελος (ετεροθαλής αδελφός από πατέρα) Αλφόνσος Δ΄ της Πορτογαλίας (αδελφός)
Οικογένεια	Οίκος της Βουργουνδίας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Αντιβασιλέας
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα

Η Κωνσταντία της Πορτογαλίας (Πορτογαλική γλώσσα : Constanca, 3 Ιανουαρίου 1290 - 18 Νοεμβρίου 1313) μέλος του Πορτογαλικού Οίκου της Βουργουνδίας έγινε βασίλισσα της Καστίλης με τον γάμο της με τον Φερδινάνδο Δ΄ των Ιβρέα. Η Κωνσταντία ήταν η μόνη κόρη του Διονύσιος Α΄ της Πορτογαλίας και της Ελισάβετ του Οίκου της Βαρκελώνης, κόρης του Πέτρου Γ΄ της Αραγωνίας και μετέπειτα Αγίας. Τον Σεπτέμβριο του 1201 σε Συνθήκη που έκλεισε ανάμεσα στον Σάντσο Δ΄ της Καστίλης και τον πατέρα της αποφασίστηκε ο αρραβώνας ανάμεσα στον γιο και διάδοχο του Φερδινάνδο που ήταν μόλις 5 ετών με την μικρή Κωνσταντία που ήταν μόλις 20 μηνών.

Η χήρα βασιλομήτωρ Μαρία της Μολίνα και αντιβασίλισσα στο Βασίλειο της Καστίλης και ο αντιβασιλιάς Ερρίκος της Καστίλης όταν ολοκληρώθηκαν τα Κορτές της Βαγιαδολίδ (1295) συναντήθηκαν με τον βασιλιά της Πορτογαλίας Διονύσιο στο Σιουδάδ Ροδρίγο. Ο στόχος ήταν να λήξουν οι εχθρότητες ανάμεσα στα δύο βασίλεια, τακτοποιήθηκαν οι γάμοι της Κωνσταντίας με τον διάδοχο της Καστίλης Φερδινάνδο, ο αδελφός της Καστίλης ταυτόχρονα ο μελλοντικός Αλφόνσος Δ΄ της Πορτογαλίας θα παντρευόταν την αδελφή του Φερδινάνδου Δ΄ Βεατρίκη της Καστίλης. Με την "Συνθήκη του Αλκανίκες" (1297) επικεντρώθηκε οριστικά ο γάμος ανάμεσα στην Κωνσταντία και τον Φερδινάνδο Δ΄.

Βασίλισσα της Καστίλης

Ο γάμος ανάμεσα στον Φερδινάνδο Δ΄ της Καστίλης και στην Κωνσταντία της Πορτογαλίας έγινε στην Βαγιαδολίδ (23 Ιανουαρίου 1302). Αμέσως μετά την γέννηση του πρώτου τους παιδιού, της κόρης τους Ελεονώρας (1307) της μελλοντικής βασίλισσας της Αργωνίας ο Φερδινάνδος Δ΄ πολιορκούσε την πόλη Τορδεούμος όπου είχε καταφύγει ο επαναστάτης μεγιστάνας Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα, αρχηγός του Οίκου του Λάρα. Έστειλε ταυτόχρονα την σύζυγο του Κωνσταντία και την νεογέννητη κόρη τους στον πεθερό του Διονύσιο για να του εξασφαλίσει ένα δάνειο. Στα Κορτές της Βαγιαδολίδ (1307) στα οποία η Κωνσταντία δεν συμμετείχε ο βασιλιάς προσπάθησε να περιορίσει τις καταχρήσεις της αριστοκρατίας και να ελαττώσει τα φορολογικά βάρη στον λαό. Την επόμενη χρονιά (1308) γεννήθηκε η δεύτερη κόρη τους που πήρε επίσης το όνομα Κωνσταντία, πέθανε σε ηλικία 2 ετών (1310) και τάφηκε στην εξαφανισμένη μονή Σάντο Ντομίνγκο ελ Ρεάλ. Τον Απρίλιο του 1311 ο Φερδινάνδος Δ΄ αρρώστησε βαριά στην Παλένθια και μεταφέρθηκε στην Βαγιαδολίδ, η Κωνσταντία αντίθετα ήθελε να τον μεταφέρει στην Καρρίον ντε λα Κόντες για να τον ελέγξει με τον σύμμαχο της Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα.

Την εποχή που ο Φερδινάνδος Δ΄ ήταν άρρωστος ξέσπασαν σκληρές διαμάχες ανάμεσα στον Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα, τα αδέλφια του βασιλιά και τον ξάδελφο του Ιωάννη Εμμανουήλ της Βιγιένα. Την εποχή που ο Φερδινάνδος Δ΄ βρισκόταν στο Τόρο η Κωνσταντία γέννησε στην Σαλαμάνκα γιο, τον μελλοντικό Αλφόνσο ΙΑ΄ της Καστίλης (13 Αυγούστου 1311). Το νεογέννητο βαπτίστηκε στον παλαιό Καθεδρικό ναό της Σαλαμάνκα, παρά την επιθυμία του Φερδινάνδου που ήθελε να το δώσει στην κηδεμονία της μητέρας του η Κωνσταντία πέτυχε να το δώσει στην κηδεμονία του μικρότερου κουνιάδου της Πέτρου του Κάμερος. Το φθινόπωρο του 1311 αποκαλύφτηκε συνωμοσία με στόχο την ανατροπή του Φερδινάνδου Δ΄, υποψήφιος αντικαταστάτης ήταν ο μικρότερος αδελφός του Πέτρος του Καμέρος. Στην συνωμοσία συμμετείχαν ο θείος του βασιλιά Ιωάννης, κύριος της Βαλένθια ντε Κάμπος, ο Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα και ο Λόπι Ντίας ντι Άρο, απέτυχε λόγω της έντονης αντίδρασης της βασιλομήτωρος Μαρίας της Μολίνα.

Θάνατος Φερδινάνδου Δ΄

Στα Κορτές της Βαγιαδολίδ (1312), τα τελευταία της βασιλείας του Φερδινάνδου Δ΄ ο βασιλιάς προσπάθησε την ανεύρεση χρηματικών πόρων για την εκστρατεία του στο Εμιράτο της Γρανάδας και να κάνει βαθιές μεταρρυθμίσεις ώστε να μειώσει την δύναμη της αριστοκρατίας. Τα Κορτές αποφάσισαν επίσης την πληρωμή των υποτελών του βασιλιά με εξαίρεση τον Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα που ήταν υποτελής του βασιλιά της Πορτογαλίας Διονυσίου. Ο Φερδινάνδος Δ΄ πέθανε πρόωρα στην Χαέν σε ηλικία 26 ετών (7 Σεπτεμβρίου 1312), ο μικρότερος αδελφός του Πέτρος του Καμέρος και η χήρα του Κωνσταντία αποφάσισαν να γίνει η ταφή του στην Μεθκίτα της Κόρδοβας. Τα "Χρονικά του Αλφόνσου ΙΑ΄" γράφουν ότι ο λόγος που έγινε η ταφή του στην Κόρδοβα ήταν η ψηλή θερμοκρασία. Στην ταφική πομπή προέδρευε η ίδια η Κωνσταντία, το σώμα του μεταφέρθηκε στο υψηλό παρεκκλήσι του Καθεδρικού ναού, πλήρωσε έξι ιερείς να ψέλνουν σε καθημερινή βάση στην ταφόπλακα του τον Σεπτέμβριο, τον μήνα του θανάτου του. Όταν ο Ιωάννης, κύριος της Βαλένθια ντε Κάμπος και ο Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα έμαθαν τον θάνατο του Φερδινάνδου Δ΄ ζήτησαν από την μητέρα του Μαρία της Μολίνα να πάρει την αντιβασιλεία για χάρη του ενός έτους εγγονού της Αλφόνσου ΙΑ΄ ώστε να αποτρέψουν να το κάνει ο Πέτρος του Καμέρος. Η Μαρία της Μολίνα απέφυγε να δώσει ξεκάθαρη απάντηση και τους δήλωσε ότι θα συζητήσει το θέμα με τον γιο της Πέτρο.

Κηδεμονία Αλφόνσου ΙΑ΄

Τα σύμβολα της Κωνσταντίας της Πορτογαλίας ως βασίλισσας της Καστίλης και της Λεόν

Ο Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα προσπάθησε να απαγάγει τον μικρό Αλφόνσο στην Άβιλα, τον σταμάτησαν ωστόσο οι αρχές της πόλης με την παρέμβαση της γιαγιάς του Μαρίας ντε Μολίνα. Αμέσως μετά ο Πέτρος του Καμέρος έφτασε στην Άβιλα αλλά οι αρχές απαγόρευσαν την είσοδο του στην πόλη. Ο Ιωάννης, κύριος της Βαλένθια ντε Κάμπος και ο Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα που ήταν στο Μπούργος κάλεσε τους ευγενείς να ενωθούν στο Σααγκούν, την ίδια εποχή ο Πέτρος του Καμέρος ζητούσε από την μητέρα του την κηδεμονία του μικρού Αλφόνσου. Ο Ιωάννης συκοφάντησε τον Πέτρο του Κάμερος στις αρχές όταν συναντήθηκαν στην Σααγκούν, τους είπε ότι βάδιζε εναντίον τους, οι συνεργάτες του ζήτησαν να συναντηθούν με τον αδελφό του Φίλιππο. Ο λόρδος του Κάμερος κατηγόρησε τον αδελφό του Φίλιππο στην μητέρα του ότι συμμάχησε με τον Ιωάννη της Βαλένθιας. Ο Φίλιππος της Καβρέρα παρουσίασε στην Μαρία της Μολίνα τις προτάσεις του Ιωάννη για τριπλή κηδεμονία με τον ίδιο τον Ιωάννη, τον θείο του Πέτρο και την ίδια την γιαγιά του Μαρία, τις έκανε αποδεκτές.

Ο Πέτρος του Καμέρος πήγε στα Κορτές της Παλένθια (1313) με την συνοδεία 12.000 ανδρών που είχε στρατολογήσει από την Αστούριας και την Κανταβρία, δεν ήταν αποφασισμένος να πολεμήσει οπωσδήποτε, δήλωνε έτοιμος να δεχτεί οποιαδήποτε πρόταση ειρήνης. Τον Πέτρο του Κάμερος υποστήριζαν εκτός από την μητέρα του, ο αδελφός της Αλφόνσο Τέλλεζ ντε Μολίνα, ο γιος του Τέλο Αλφόνσο ντε Μενέζες, ο Ροντρίγκο Άλβαρες Ντι Λας Αστούριας και πολλοί ακόμα ευγενείς. Τον Ιωάννη της Βαλένθια ντε Κάμπος υποστήριζαν ο αδελφός του Πέτρου Φίλιππος της Καβρέρα και της Ριβέρα, ο Φερδινάνδος δε λα Θέρδα και ο Χουάν Νούνιες Β΄ ντι Λάρα. Μια Συνέλευση συνεκλήθη στην Παλένθια, συμφώνησαν κάθε πλευρά να διατηρεί 1.300 άντρες στα περίχωρα της πόλης, ο λόρδος της Βαλένθια ντε Κάμπος έσπασε πρώτος την συμφωνία μεταφέροντας 4.000 άντρες, ο λόρδος του Κάμερος απάντησε με 5.000 άντρες. Στα Κορτές η χήρα βασίλισσα Κωνσταντία σταμάτησε να υποστηρίζει τον Πέτρο του Κάμερος και δήλωσε με την επίδραση του Ιωάννη Εμμανουήλ της Βιγιένα, εγγονού του Φερδινάνδου Γ΄ της Καστίλης την στήριξη της στον Ιωάννη της Βαλένθια ντε Κάμπος. Με τον φόβο της ένοπλης σύγκρουσης ο Πέτρος, η μητέρα του και ο Ιωάννης αποσύρθηκαν σε διαφορετικές πόλεις.

Τα Κορτές της Παλένθια (1313)

Την ίδια εποχή οι οπαδοί του Πέτρου του Κάμερος και της Μαρίας της Μολίνας συμφώνησαν να συναντηθούν στον Άγιο Φραγκίσκο της Παλένθια που ανήκε στο Τάγμα των Φραγκισκανών, οι οπαδοί του λόρδου της Βαλένθια ντε Κάμπος συναντήθηκαν στον Σαν Πάμπλο στην Παλένθια που ανήκε στο Τάγμα των Δομινικανών. Οι δύο πλευρές δεν ήρθαν σε καμιά συμφωνία, οι οπαδοί του Ιωάννη της Βαλένθια ντε Κάμπος διόρισαν κηδεμόνα τον ίδιο, η άλλη πλευρά διόρισε κηδεμόνες την Μαρία ντε Μολίνα και τον γιο της Πέτρο. Τα διπλά Κορτές της Παλένθια (1313) δημιούργησαν δύο διαφορετικά Τάγματα : το πρώτο διόρισε τον ινφάντη Χουάν σαν δάσκαλο του μικρού Αλφόνσου, το δεύτερο την Μαρία ντε Μολίνα και τον Πέτρο του Κάμερος. Στα Κορτές συμμετείχε η αριστοκρατία, ο κλήρος και οι σημαντικότεροι άντρες όλων των πόλεων, ο ινφάντης Χουάν είχε το πλεονέκτημα στους ευγενείς, ο Πέτρος και η μητέρα του αντίστοιχα στους ιερείς σαν αρχηγοί Ταγμάτων και εκπρόσωποι των Συμβουλίων. Τα διατάγματα που εξέδωσε η Μαρία της Μολίνας έφεραν τις υπογραφές της ίδιας, του γιου της Πέτρου και του εγγονού της Αλφόνσου, τα διατάγματα της άλλης πλευράς είχαν την υπογραφή μόνο του Χουάν, η Βασιλική Καγκελαρία συνεπώς ήταν στα χέρια των πρώτων. Με την λήξη των Κορτές κάθε μία από τις δύο πλευρές ξεκίνησε να χρησιμοποιεί την βασιλική σφραγίδα για την έκδοση διαταγμάτων και την καθιέρωση προνομίων.

Με την ολοκλήρωση των Κορτές της Παλένθια, ο Ιωάννης ντε Βαλένθια και ο γιος του Αλφόνσο κατέλαβαν την Λεόν, ο Πέτρος του Καμέρος και η μητέρα του κατέλαβαν αντίστοιχα την Παλένθια ελέγχοντας την Άβιλα όπου βρισκόταν ο μικρός Αλφόνσος ΙΑ΄. Οι δυο πλευρές προσπάθησαν να έρθουν σε συμφωνία για την κηδεμονία, στην υπόθεση έκαναν παρέμβαση το Τάγμα του Σαντιάγο , το Ιπποτικό Τάγμα της Καλατράβα και ο Ιωάννης Εμμανουήλ της Βιγιένα, οπαδός του Ιωάννη. Ο Πέτρος αναχώρησε για την Γρανάδα για να βοηθήσει τον Σουλτάνο Νασρ απέναντι στον κυβερνήτη της Μάλαγα που είχε επαναστατήσει, δεν μπόρεσε ωστόσο να αποτρέψει στα τέλη του 1313 την ήττα του Νασρ. Με την επιστροφή του στην Καστίλη ο Πέτρος πολιόρκησε τρεις μέρες το "κάστρο του Ρούτε" που βρισκόταν στην Κόρδοβα, κατόπιν συγκάλεσε τους ευγενείς του βασιλείου στην Σααγκούν.

Θάνατος και ταφή

Η βασίλισσα Κωνσταντία πέθανε στο Σααγκούν σε ηλικία 23 ετών (18 Νοεμβρίου 1313) την επόμενη μέρα μετά την σύναψη της διαθήκης της, όριζε ως εκτελεστές τους γονείς της βασιλείς της Πορτογαλίας. Ο ινφάντης Χουάν αποδέχτηκε τελικά την πρόταση της Μαρίας ντε Μολίνα να οριστεί κηδεμόνας του εγγονού της μαζί με τον γιο της Πέτρο, ο Ιωάννης της Βαλένθια θα οριζόταν αντίστοιχα κηδεμόνας του μικρού βασιλιά στα εδάφη που τον υποστήριζαν. Η σορός της μεταφέρθηκε στο βασιλικό μοναστήρι του Σαν Μπενίτο στην Σααγκούν όπου είχαν ταφεί ο Αλφόνσος ΣΤ΄ της Λεόν και Καστίλης και πολλές άλλες βασίλισσες. Η σαρκοφάγος της τοποθετήθηκε στο μοναστήρι δίπλα από τις αντίστοιχες σαρκοφάγους των συζύγων του Αλφόνσου ΣΤ΄. Ο τάφος της καταστράφηκε στην Ναπολεόντεια επίθεση όταν ξέσπασε ο Πόλεμος της Ιβηρικής Χερσονήσου (1810) ή την εποχή που λεηλατήθηκε το βασιλικό μοναστήρι του Σαν Μπενίτο (1835).

Τα οστά του Αλφόνσου ΣΤ΄ και των συζύγων του διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν στην "Μονή των Βενεδικτίνων Μητέρων" στην Σααγκούν, τα οστά της Κωνσταντίας ωστόσο εξαφανίστηκαν. Στην εκκλησία του Σαν Ζουάν στην Σααγκούν διατηρείται μια ταφόπλακα με διακόσμηση του 19ου αιώνα, οδηγεί στο υψηλό ιερό της εκκλησίας δίπλα από την ταφόπλακα που βρισκόταν ο Σάντσο Αλφόνσεθ μόνος γιος του Αλφόνσου ΣΤ΄ που σκοτώθηκε σε ηλικία 14 ετών. Η ταφόπλακα γράφει την εξής επιγραφή : "Ενθάδε κείται η βασίλισσα Κωνσταντία, σύζυγος του βασιλιά Φερδινάνδου Δ΄ που πέθανε στις 23 Νοεμβρίου 1313". Η ταφόπλακα κατασκευάστηκε μετά τον πόλεμο για την Ισπανική Ανεξαρτησία που είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή των τάφων από τα Γαλλικά στρατεύματα και την φωτιά που ξέσπασε (1810), μετά την λεηλασία ωστόσο (1835) τα έργα καταστράφηκαν. Η ταφόπλακα έχει διαστάσεις 1.39 επί 0.46 μέτρα, ο στόχος ήταν να προσδιορίσει την τοποθεσία που βρισκόταν ο αρχικός τάφος της Κωνσταντίας στο μοναστήρι του Σαν Μπενίτο, αργότερα η ταφόπλακα μεταφέρθηκε στην εκκλησία του Σαν Ζουάν στην Σααγκούν.

Οικογένεια

Με τον σύζυγο της Φερδινάνδο Δ΄ της Καστίλης απέκτησε:

• Ελεονώρα 1307-1359, παντρεύτηκε τον Αλφόνσο Δ΄ του Οίκου της Βαρκελώνης βασιλιά της Αραγωνίας.
• Κωνσταντία (1308-1310)
• Αλφόνσος ΙΑ΄ της Καστίλης 1311-1350, βασιλιάς της Καστίλης.

Πηγές

• Arco y Garay, Ricardo del (1954). Sepulcros de la Casa Real de Castilla (in Spanish). Madrid: Instituto Jerónimo Zurita. Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
• Benavides, Antonio (1860). Memorias de Don Fernando IV de Castilla, 1ra. edición (in Spanish). Madrid: Imprenta de Don José Rodríguez.
• Colmeiro y Penido, Manuel (1883). Cortes de los antiguos Reinos de León y de Castilla (in Spanish). Madrid: Establecimiento tipográfico de los sucesores de Rivadeneyra, impresores de la Real Casa. OCLC 2676066. Archived from the original on 2018-09-15.
• Coria Colino, Jesús J. (1999). Reinado de Fernando IV (1295-1312), 1ra. edición (in Spanish). Palencia: Aretusa.
• Fernández Peña, María Rosa (2006). La Iglesia española y las instituciones de caridad, 1ra. edición (in Spanish). Madrid: Ediciones escurialenses.
• Gaibrois Riaño de Ballesteros, Mercedes (1967). María de Molina, tres veces reina (in Spanish). Madrid: Espasa Calpe. Colección Austral nº 1411.
• González Mínguez, César (1995). Fernando IV, 1295-1312, 1ra. edición (in Spanish). Palencia: La Olmeda.
• Loayza, Jofré de (1982). Crónicas de los Reyes de Castilla Fernando III, Alfonso X, Sancho IV y Fernando IV (1248-1305), 2da. edición (in Latin and Spanish). Murcia: Academia Alfonso X el Sabio, Colección Biblioteca Murciana de bolsillo Nº 27.
• Mariana, Juan de (1855). Historia General de España (in Spanish). Madrid: Imprenta y librería de Gaspar y Roig, editores.
• Menezo Otero, Juan José (2005). Reinos y Jefes de Estado desde el 712, 5ta. edición (in Spanish). Madrid: Historia Hispana.
• Núñez de Villaizán, Juan (1787). Francisco Cerdá y Rico (ed.). Crónica de D. Alfonso el Onceno de este nombre (in Spanish). Madrid: Imprenta de D. Antonio de Sancha.
• Núñez de Villaizán, Juan (1977). Seminario Menéndez Pidal, Universidad Complutense de Madrid (ed.). Gran crónica de Alfonso XI, 1ra. edición (in Spanish). Madrid: Editorial Gredos.
• Valle Curieses, Rafael del (2000). María de Molina: el soberano ejercicio de la concordia: (1260-1321) (in Spanish). Madrid : Alderabán.