Αναπηρία στην αρχαία Ρώμη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Αρχαίοι Ρωμαίοι με αναπηρίες έχουν καταγραφεί σε προσωπικά, ιατρικά και νομικά έγγραφα της περιόδου. Ενώ ορισμένα άτομα με αναπηρία ήταν σκλάβοι, άλλα άτομα, με αναπηρίες που αναγνωρίζονται πλέον από τη σύγχρονη ιατρική, δεν θεωρούνταν ανάπηρα. Ορισμένες αναπηρίες ήταν πιο αποδεκτές από άλλες. Μικρές, διάσπαρτες ιατρικές αναφορές περιέχουν τις μόνες άμεσες επιβεβαιώσεις αναπηρίας.

Ιατρικές γνωματεύσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην αρχαία Ρώμη, χρησιμοποιήθηκε η ανισορροπία ανάμεσα στις τέσσερις ιδιοσυγκρασίες για τη διάγνωση ή την κατανόηση σωματικών και ψυχικών ασθενειών

Ο Σωρανός ο Εφέσιος (γιατρός της μεθοδικής ιατρικής από τη Ρώμη) έγραψε στη σωζόμενη πραγματεία του περί γυναικολογίας ότι μόνο ορισμένα παιδιά αξίζουν να μεγαλώσουν, απαριθμώντας τις εξετάσεις που θα μπορούσαν να γίνουν σε ένα παιδί για να εντοπιστούν αναπηρίες που θα το καταστήσουν μη άξιο κατά τη γνώμη του. Η πραγματεία αναφέρει ότι η σωματική και πνευματική κατάσταση της μαίας ή της νοσοκόμας έπρεπε επίσης να αξιολογείται από τους γονείς.[1]

Αργότερα, ο Ρωμαίος γιατρός Γαληνός ανέφερε τα άτομα με αναπηρίες στα έργα του περί ανατομίας, ισχυριζόμενος ότι τόσο οι σωματικές όσο και οι πνευματικές αναπηρίες προέρχονται από σωματικές ανισορροπίες των τεσσάρων ιδιοσυγκρασιών.[2] Ως εκ τούτου, συμφωνούσε με την παραδοσιακή τριάδα της μελαγχολίας, της μανίας και της φρενίτιδας ως τις τρεις κατηγορίες ψυχικών διαταραχών.[3]

Οι Ρωμαίοι διαχώριζαν τις αναπηρίες με βάση τις λειτουργικές τους συνέπειες, ενώ ορισμένα άτομα με αναπηρία θεωρούνταν πιο ικανά από άλλα. Ο πλούτος και η τάξη καθόριζαν επίσης τον αντίκτυπο που είχε μια αναπηρία στην καθημερινή ζωή ενός Ρωμαίου πολίτη.[4]

Οι Ρωμαίοι γιατροί είχαν διάφορους όρους για να περιγράψουν διαφορετικούς βαθμούς οπτικής διαταραχής. Ο Αύλος Κορνήλιος Κέλσος, στην πραγματεία του Περί ιατρικής (De Medicina), αφιέρωσε ένα κεφάλαιο στο θέμα των κοινών λοιμώξεων των ματιών, των ασθενειών, των προβλημάτων και των θεραπειών τους.[3]

Για τις γυναίκες, οι ιατρικές προσεγγίσεις στις ψυχικές ασθένειες θεωρήθηκαν ξεχωριστές και μοναδικά διαφορετικές από ό,τι για τους άντρες.[3]

Ρωμαϊκοί νόμοι για την αναπηρία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Δωδεκάδελτος περιελάμβανε νόμους που αναφέρονταν και σε άτομα με αναπηρία στη Ρώμη

Η Δωδεκάδελτος περιλεάμβανε έναν νόμο που έλεγε ότι τα παιδιά με αναπηρία πρέπει να θανατώνονται, συνήθως με λιθοβολισμό. Όριζε επίσης ότι εάν ένα ελεύθερο άτομο ή ένας σκλάβος τραυματιστεί από άλλο άτομο και μείνει ανάπηρος, ο τραυματίας πρέπει να πληρώσει ορισμένο ποσό ή να τιμωρηθεί με παρόμοιο τρόπο.[5]

Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς έγραψε ότι ο ιδρυτής της πόλης Ρωμύλος απαιτούσε τα παιδιά που γεννιούνταν ανάπηρα να εκτίθενται στην πλαγιά ενός λόφου. Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι αυτή ήταν μια αρκετά κοινή πρακτική, αν και τα στοιχεία για αυτό είναι περιορισμένα.[6] Καθώς όμως ο καιρός περνούσε, η επιβολή του νόμου που αναφέρθηκε από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα πιθανότατα γινόταν όλο και πιο σπάνια, ώσπου τελικά τον 3ο αι., αντιστράφηκε από έναν νέο νόμο που απαιτούσε από τους γονείς να φροντίζουν τα ανάπηρα βρέφη.[7]

Προβλεπόταν επίσης η χορήγηση δικηγόρου σε άτομα με σωματικές αναπηρίες όπως η κώφωση για την εκπροσώπησή τους στο δικαστήριο, εάν αυτό απαιτούνταν. Η ρωμαϊκή κοινωνία εκτιμούσε την επικοινωνία και ο νόμος έκανε ό,τι μπορούσε για να εξυπηρετήσει άτομα με σωματικές αναπηρίες όρασης, ακοής και ομιλίας. Οι Ρωμαίοι αδιαφορούσαν για τα άτομα με κινητικά προβλήματα και αναπηρίες που επηρέαζαν την ικανότητά τους να μετακινούνται.[8]

Στο Απομνημονεύματα περί του Γαλατικού πολέμου, ο Ιούλιος Καίσαρ αναφέρει ότι τέσσερις εκατόνταρχοι σε μια κοόρτη τυφλώθηκαν από Γαλάτες. Στους στρατιώτες που αποκτούσαν αναπηρία κάτω από τέτοιες συνθήκες δινόταν επίδομα από το κράτος μόλις συνταξιοδοτούνταν.[9]

Στο ρωμαϊκό δίκαιο, οι τυφλοί αντιμετώπιζαν τα λιγότερα προβλήματα, καθώς δινόταν μεγαλύτερη αξία στην ομιλία παρά στην όραση, αλλά πολλοί τυφλοί εξακολουθούσαν να μη λαμβάνουν καμία νομική μέριμνα. Οι τυφλοί στη Ρώμη θεωρούνταν ικανοί να φροντίζουν τον εαυτό τους όπως οποιοσδήποτε άλλος Ρωμαίος πολίτης. Μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις ήταν η σύνταξη διαθήκης, καθώς ελλείψει όρασης, έπρεπε να είναι παρόντες πολλοί μάρτυρες. Σε αντίθεση με τους κωφούς ή εκείνους που θεωρούνταν νοητικά ανάπηροι, οι τυφλοί πολίτες είχαν την επιλογή της αυτοεκπροσώπησης στο δικαστήριο, αλλά δεν μπορούσαν να εκπροσωπήσουν οποιονδήποτε άλλο ούτε να μιλήσουν για αυτόν.

Οι κωφάλαλοι άνθρωποι αντιμετώπιζαν δυσκολίες με το ρωμαϊκό δίκαιο όταν επρόκειτο να κάνουν συναλλαγές όπως αγορά και πώληση. Οι περισσότερες ρωμαϊκές συμφωνίες βασίζονταν στη λεκτική επιβεβαίωση για την ολοκλήρωσή τους, κάτι που θα μπορούσε να θέσει σε μειονεκτική θέση τους κωφούς και/ή τους κωφάλαλους.[8]

Υπήρξαν φορές που Ρωμαίοι πολίτες με αναπηρία κατέλαβαν θέσεις εξουσίας μέσα σε συστήματα όπως η ρωμαϊκή σύγκλητος[8] ή άλλους ηγετικούς ρόλους, αλλά δυσκολεύονταν να κερδίσουν τον σεβασμό των άλλων.[10]

Λέγεται ότι αυτοκράτορες όπως ο Νέρων ή ο Καλιγούλας χρησιμοποίησαν την παραμόρφωση ή την αναπηρία ως τιμωρία για νομικές παραβάσεις, καθώς και προσωπικές επιθέσεις.[3]

Στον ρωμαϊκό πολιτισμό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η τύφλωση ή η μερική τύφλωση εκτιμούνταν ιδιαίτερα στην αρχαία Ρώμη. Πολλά άτομα έγιναν διάσημα αφού έχασαν ένα μάτι. Σημειωτέον ότι οι σκλάβοι συμμετείχαν ενίοτε σε αγώνες μονομάχων με μπάλωμα πάνω στο λειτουργικό τους μάτι, αν και οι ιστορικοί διαφωνούν σχετικά με τον λόγο που γινόταν αυτό.[3] Είναι επίσης γνωστό ότι πολλές μυθολογικές προσωπικότητες καθώς και γνωστά ιστορικά άτομα θεωρούνταν από τους Ρωμαίους ότι είχαν τυφλωθεί σε αντάλλαγμα κάποιου χαρίσματος που κέρδιζαν από τους θεούς τους. Τέτοια χαρίσματα μπορεί να ήταν από προνοητικότητα μέχρι ταλέντο στο τραγούδι. Η γλώσσα ξεχώριζε εκείνους που ήταν τελείως τυφλοί (caecus) από εκείνους που είχαν μερική όραση (luscus).[3] Μερικά τυφλά παιδιά γίνονταν ζητιάνοι.[11]

Οι σωματικές αναπηρίες που επηρεάζουν την όραση, την ακοή και την ομιλία έκαναν την καθημερινή ζωή του Ρωμαίου πολίτη δύσκολη, καθώς στη ρωμαϊκή κουλτούρα η επικοινωνία είχε μεγάλη σημασία.[8]

Οι αναπηρίες από τραυματισμούς κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας θεωρούνταν σημάδια τιμής, ενώ οι τραυματισμοί στα μάτια εμφανίζονταν συχνά τόσο σε κοινούς στρατιώτες όσο και σε διάσημες προσωπικότητες όπως ο Αννίβας.[3] Πολλοί Ρωμαίοι συγγραφείς, όπως Σενέκας ο Νεότερος, έγραψαν για τις σωματικές αναπηρίες επιφανών Ρωμαίων αμάχων. Οι Ρωμαίοι ηγέτες συνήθως απεικονίζονταν ως σωματικά τέλειοι σε αγάλματα και νομίσματα.[3]

Κατά τη διάρκεια της αυγουστιανής περιόδου της Ρώμης, ο Οκταβιανός Αύγουστος χρησιμοποίησε σκλάβους με αναπηρίες ως θεάματα εκθέτοντάς τους και καλώντας το κοινό να τους δει.[12]

Οι σκλάβοι με αναπηρίες ήταν τόσο δημοφιλείς που ο Πλούταρχος γράφει για τα διάφορα είδη αναπηριών που εμφανίζοντας στα αντίστοιχα παζάρια. Καταγράφηκε ότι πολλές Ρωμαίες κρατούσαν ως κατοικίδια άτομα με καμπούρα. Άτομα με καμπούρα εμφανίστηκαν και στην αυλή του Καλιγούλα και ήταν δημοφιλή θεάματα στη διάρκεια συμποσίων.[12]

Το σκλαβοπάζαρο ή, όπως το ονόμαζε ο Πλούταρχος, «τεράτων ἀγορὰ»[13] ήταν τόσο δημοφιλές που η ζήτηση για σκλάβους με αναπηρία οδηγούσε στην κατασκευή κλουβιών (glottokomae) που χρησιμοποιούνταν για να εμποδίσουν την ανάπτυξη του ατόμου.[12]

Τα άτομα με καμπούρα ήταν αρκετά συνηθισμένα στη δημόσια ζωή, και μάλιστα σε ορισμένα μέρη θεωρούνταν ότι έφερναν τύχη στους άλλους.[14]

Το ότι ο θεός Βουλκάνους είχε συγγενή αναπηρία, αλλά εργαζόταν ως σιδηρουργός, οδήγησε πολλούς ιστορικούς να πιστέψουν ότι οι Ρωμαίοι με αναπηρία οδηγήθηκαν σε παρόμοιες εργασίες, αλλά δεν ήταν παρίες.[15]

Στάσεις απέναντι στα άτομα με αναπηρία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι ιστορικοί που μελετούν τον αρχαίο κόσμο φαντάζονται ότι σχεδόν όλα τα μέλη της κοινωνίας είχαν κάποια μορφή τραυματισμού ή αναπηρίας.[16] Επιπλέον, το ρωμαϊκό δίκαιο έκανε ό,τι μπορούσε για να αντιμετωπίσει συγκεκριμένες βλάβες,[8] έχοντας κανονικοποιήσει αυτό που θεωρείται αναπηρία σήμερα.[10]

Ανάλογα με την κατάστασή του ατόμου, η αναπηρία είχε μεγαλύτερο ή μικρότερο αντίκτυπο στην καθημερινή του ζωή. Για παράδειγμα, οι αναπηρίες που επηρεάζουν την κινητικότητα μεταξύ της ελίτ ήταν μικρότερο πρόβλημα, καθώς το έλυναν κατά πολύ οι υπηρέτες και οι σκλάβοι που τους μετέφεραν. Ενώ, μεταξύ των πολιτών της κατώτερης και της μεσαίας τάξης, τα προβλήματα κινητικότητας ενδέχεται να εμπόδιζαν τη ζωή και τις προοπτικές τους.[4]

Ωστόσο, οι αναπηρίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν αρνητικές σε ορισμένες καταστάσεις. Για παράδειγμα, άτομα με ακραίες αναπηρίες περιλαμβάνονταν αντιμετωπίζονταν ως θέαμα.[17] Σε αυτό το πλαίσιο, ήταν αποδεκτό προσβάλλονται και να ταπεινώνονται, χλευάζοντας την εμφάνισή τους.[10] Επιπλέον, όταν κάποιος ήθελε να επιτεθεί σε έναν αντίπαλο ή να τον υποτιμήσει, θα μπορούσε να ερμηνεύσει την αναπηρία του ως ένδειξη ηθικής αδυναμίας, τιμωρίας ή δυσμένειας των θεών.[16] Ο Μέτελλος, ένας αρχαίος Ρωμαίος ιερέας, αποκλείστηκε από την ιεροσύνη λόγω της τυφλότητάς του. Θεωρήθηκε ότι η τυφλότητά του έδειχνε ότι οι θεοί ήταν θυμωμένοι μαζί του.[18]

Οι αναπηρίες ως ηθικοί δείκτες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα αρχαία λογοτεχνικά κείμενα οι αναπηρίες χρησιμοποιούνται ως καθοριστικά γνωρίσματα ενός χαρακτήρα ή μιας σημαντικής ρωμαϊκής προσωπικότητας. Η γλώσσα που χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει μια αναπηρία τόνιζε είτε την άσχημη είτε τη μοναδική εμφάνιση και τον χαρακτήρα των προσώπων αυτών.[12]

Ο Νέρων και ο Οκταβιανός Αύγουστος είχαν παρόμοιο αποχρωματισμό του δέρματος, αλλά μόνο στην περίπτωση του Νέρωνα αυτό θεωρήθηκε κακό.[12]

Ρωμαίοι με αναπηρίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όσον αφορά την ιστορική τεκμηρίωση των αναπηριών στον αρχαίο κόσμο, λίγα αρχεία υπάρχουν που παρέχουν λεπτομέρειες για τις αναπηρίες αυτές.

Επίσης, οι παρακάτω αξιοσημείωτοι Ρωμαίοι είχαν, ή θεωρείται ότι είχαν, κάποια μορφή σωματικής και/ή νοητικής αναπηρίας.

  • Ο Κουίντος Πέδιος ήταν ένας κωφός ζωγράφος που αναφέρεται στη Φυσική ιστορία του Πλίνιου.[22]
  • Ο συγκλητικός Γναίος Δομίτιος Τούλλος (84 μ.Χ.) σε μεγάλη ηλικία αρρώστησε και έμεινε ανάπηρος. Έκτοτε, χρειαζόταν βοήθεια για να φροντίσει τον εαυτό του. Ο Πλίνιος ο νεότερος τον περιγράφει ως αξιολύπητο και αναξιοπρεπή.[10]
  • Ο Μάρκος Σέργιος (218–201 π.Χ.) έχασε το χέρι του στον πόλεμο και είναι γνωστός ως ο πρώτος που χρησιμοποίησε προσθετικό μέλος, αντικαθιστώντας το χέρι του με ένα από σίδηρο και συνεχίζοντας να πολεμά.[10]
  • Ο Σπούριος Καρβίλιος ντρεπόταν να βγει από το σπίτι του λόγω της αναπηρίας του, αν και ήταν βετεράνος πολέμου.[10]
  • Ο Ιουστίνος Β΄ (520-578, που κυβέρνησε Βυζαντινή Αυτοκρατορία μεταξύ 565-578) τρελάθηκε τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής του σύμφωνα με τον Ιωάννη της Εφέσου και έμεινε κλεισμένος στο παλάτι σε έναν τροχοφόρο θρόνο τον οποίο μετακινούσαν οι υπάλληλοι τους οποίους επιχειρούσε συχνά να δαγκώσει.[23]
  • Ο Κλαύδιος (10 π.Χ.–54 μ.Χ., κυβέρνησε μεταξύ 41–54) είχε διαταραχές ομιλίας και σωματικές διαταραχές κατά τον Σενέκα τον Νεότερο, αλλά είναι αβέβαιο αν αυτό ήταν πολιτική σάτιρα ή γεγονός.[24][3]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Soranus, of Ephesus ; Temkin (1 Ιανουαρίου 1991). Soranus' gynecology. Johns Hopkins University Press. ISBN 9780801843204. 
  2. ↑ «The Writings of Hippocrates and Galen | Online Library of Liberty». oll.libertyfund.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2024. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Laes, Christian· Goodey, Chris (30 Μαΐου 2013). Disabilities in Roman Antiquity: Disparate Bodies A Capite ad Calcem (στα Αγγλικά). BRILL. ISBN 978-9004251250. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Rose, Martha L· Goodey, C. F. (2013). Disabilities in Roman Antiquity : Disparate Bodies, a Capite Ad Calcem. Leiden: Brill. 
  5. ↑ The XII tables. London. 1886. 
  6. ↑ Avalos, Hector· Melcher, Sarah J. (1 Ιανουαρίου 2007). This Abled Body: Rethinking Disabilities in Biblical Studies (στα Αγγλικά). Society of Biblical Lit. ISBN 9781589831865. 
  7. ↑ «Disability in Ancient Rome». Rooted in Rights. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-12-01. https://web.archive.org/web/20161201013257/http://www.rootedinrights.org/disability-in-ancient-rome/. Ανακτήθηκε στις 2016-11-30. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Gardner, Jane (1993). Being a Roman Citizen. London: Routledge. 
  9. ↑ Sage, Michael M. (11 Ιανουαρίου 2013). The Republican Roman Army: A Sourcebook (στα Αγγλικά). Routledge. ISBN 9781134682881. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Draycott, Jane (2015). «Reconstructing the Lived Experience of Disability in Antiquity: A Case Study from Roman Egypt». Greece & Rome 62 (2): 189–205. doi:10.1017/S0017383515000066. http://eprints.gla.ac.uk/130293/1/130293.pdf. 
  11. ↑ Groche, Nora (2 Νοεμβρίου 2016). «The Disabled Beggar - A Literature Review» (PDF). International Labour Office. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2016. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Trentin T, Lisa (2011). «Deformity in the Roman Imperial Court». Greece & Rome 58 (2): 198–205. doi:10.1017/S0017383511000143. https://archive.org/details/sim_greece-rome_2011-10_58_2/page/198. 
  13. ↑ «The Roman Monster-Market». Spectacular Antiquity (στα Αγγλικά). 19 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2020. 
  14. ↑ Trentin, Lisa (18 Ιουνίου 2015). The Hunchback in Hellenistic and Roman Art (στα Αγγλικά). Bloomsbury Publishing. ISBN 9781780939117. 
  15. ↑ «Ancient world». www.newstatesman.com. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2016. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Upson-Saia, Kristi (2011). Resurrecting Deformity: Augustine on the Scarred, marked, and Deformed Bodies of the Heavenly Realm. https://www.academia.edu/6423316. Ανακτήθηκε στις July 4, 2020. 
  17. ↑ «Reaction». Spectacular Antiquity (στα Αγγλικά). 19 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2020. 
  18. ↑ Bernstein, Neil W. (19 Σεπτεμβρίου 2013). Ethics, Identity, and Community in Later Roman Declamation (στα Αγγλικά). OUP USA. σελ. 128. ISBN 978-0-19-996411-6. 
  19. ↑ Bruschi, Fabrizio (2011). «Was Julius Caesar's epilepsy due to neurocysticercosis?». Trends in Parasitology (Cell Press) 27 (9): 373–374. doi:10.1016/j.pt.2011.06.001. PMID 21757405. https://www.researchgate.net/publication/51493212. Ανακτήθηκε στις 2 May 2013. 
  20. ↑ McLachlan, Richard S. (2010). «Julius Caesar's Late Onset Epilepsy: A Case of Historic Proportions». Canadian Journal of Neurological Sciences (Canadian Journal of Neurological Sciences Inc.) 37 (5): 557–561. doi:10.1017/S0317167100010696. PMID 21059498. http://apps.webofknowledge.com/full_record.do?product=WOS&search_mode=GeneralSearch&qid=4&SID=P2Ajl5d3oe6ha3MO8EF&page=1&doc=2. Ανακτήθηκε στις 11 May 2013. 
  21. ↑ Briscoe, John (2019). Valerius Maximus, 'Facta et dicta memorabilia', Book 8: Text, Introduction, and Commentary. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. σελ. 134. ISBN 9783110664331. 
  22. ↑ Pliny the Elder (1857). The Natural History of Pliny (στα Αγγλικά). 6. H. G. Bohn. 
  23. ↑ «John of Ephesus, Ecclesiastical History, Part 3 -- Book 3». www.tertullian.org. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2024. 
  24. ↑ «Emperor Claudius I: the man, his physical impairment, and reactions to it by Keith Armstrong». https://www.academia.edu/4779256. Ανακτήθηκε στις 2016-10-16. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αναπηρία_στην_αρχαία_Ρώμη&oldid=10428190"