Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ίντρις Σαχ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ίντρις Σαχ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση16  Ιουνίου 1924[1][2][3]
Σίμλα
Θάνατος23  Νοεμβρίου 1996[1][2][4]
Λονδίνο
Τόπος ταφήςκοιμητήριο Μπρούκγουντ
ΕθνικότηταΠαστούν, Afghans in India και Σκώτοι
ΨευδώνυμοArkon Daraul
Χώρα πολιτογράφησηςΗνωμένο Βασίλειο
ΘρησκείαΙσλάμ
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΑγγλικά[5]
ΣπουδέςΓυμνάσιο αρρένων της Οξφόρδης
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητασυγγραφέας
συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας
καθηγητής
συλλέκτης παραμυθιών
Οικογένεια
ΤέκναΣάιρα Σαχ
Σάφια Σαχ
Tahir Shah
ΓονείςΣάιρα Ελίζαμπεθ Λουίζα Σαχ
ΑδέλφιαΟμάρ Αλί Σαχ
Ανίμα Σαχ
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Ίντρις Σαχ (/ˈɪdrɪs ˈʃɑː/; Παστού: ادريس شاه, ούρντου: ادریس شاه‬‎‎; 16 Ιουνίου 1924 – 23 Νοεμβρίου 1996), γεννηθείς Σαγιέντ Ίντρις Ελ-Χασίμι (Αραβικά: سيد إدريس هاشمي) και με το ψευδώνυμο Αρκόν Νταραούλ, ήταν συγγραφέας και δάσκαλος της Σουφικής παράδοσης ο οποίος έγραψε πάνω από 35 βιβλία με θέματα που εκτείνονται από την ψυχολογία και την πνευματικότητα ως τα ταξιδιωτικά τετράδια και τις πολιτισμικές σπουδές. 

Γεννήθηκε στην Ινδία, απόγονος οικογένειας Αφγανών ευγενών και μεγάλωσε κυρίως στην Αγγλία. Τα πρώτα του συγγράμματα επικεντρώνονταν στη μαγεία και τη μαγική τέχνη. Το 1960 ίδρυσε τον εκδοτικό οίκο Octagon Press και δημοσίευσε μεταφράσεις Σούφι κλασσικών καθώς και δικά του έργα. Το σημαίνων έργο του Οι Σούφι το οποίο πρωτοεμφανίστηκε το 1964 είχε καλή υποδοχή διεθνώς. Το 1965 ο Σαχ ίδρυσε το Ινστιτούτο για την Πολιτιστική Έρευνα (Institute for Cultural Research), ένα μορφωτικό ίδρυμα με βάση το Λονδίνο, αφιερωμένο στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και καλλιέργειας. Ένας παρόμοιος οργανισμός, το Ινστιτούτο για τη Μελέτη της Ανθρώπινης Γνώσης (Institute for the Study of Human Knowledge, ISHK) υπάρχει στις Ηνωμένες Πολιτείες υπό τη διεύθυνση του καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, Ρόμπερτ Όρνσταϊν, τον οποίο ο Σαχ επιφόρτισε ως βοηθό του στις ΗΠΑ.

Στα γραπτά του ο Σαχ παρουσίασε τον Σουφισμό ως μια οικουμενική μορφή σοφίας η οποία προηγείται του Ισλάμ. Τονίζοντας ότι ο Σουφισμός δεν ήταν στατικός αλλά προσαρμόζόταν πάντα στην εποχή του, το μέρος και τους ανθρώπους, πλαισίωσε τη διδασκαλία του με Δυτικούς ψυχολογικούς όρους. Ο Σαχ έκανε συχνή χρήση παραδοσιακών διδακτικών ιστοριών και παραβολών. Τα κείμενα αυτά περιείχαν πολλαπλά νοηματικά επίπεδα σχεδιασμένα να διεγύρουν την κατανόηση και την περισυλλογή του αναγνώστη. Είναι ίσως πιο γνωστός για τις συλλογές του με ιστορίες του Μουλά Νασρεντίν Χότζα.

Ο Σαχ δέχτηκε κριτική κατά καιρούς από οριενταλιστές οι οποίοι αμφέβαλαν για τις ικανότητές του και το παρελθόν του. Ο ρόλος του στη διαμάχη γύρω από μια νέα μετάφραση των Ρουμπαγιάτ του Ομάρ Καγιάμ, η οποία δημοσιεύτηκε από τον φίλο του Ρόμπερτ Γκρέιβς και τον αδελφό του Ομάρ Σαχ δέχτηκε ιδιαίτερα σκληρή κριτική. Παρ' όλα αυτά είχε επίσης και πολλούς αξιοσημείωτους υπερασπιστές, με κύρια ανάμεσά τους την Ντόρις Λέσινγκ. Ο Σαχ αναγνωρίστηκε τελικά ως εκπρόσωπος του Σουφισμού στη Δύση και έδωσε διαλέξεις ως προσκεκλημένος καθηγητής σε πολλά δυτικά πανεπιστήμια. Τα έργα του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο να παρουσιάσουν τον Σουφισμό ως μια μορφή πνευματικότητας προσεγγίσιμη σε ατομικό επίπεδο και όχι απαραίτητα συνδεδεμένη με οποιαδήποτε συγκεκριμένη θρησκεία.[6]

Η ζωή του

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οικογένεια και παιδική ηλικία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ίντρις Σαχ γεννήθηκε στη Σίμλα της Ινδίας, από πατέρα Ινδο-Αφγανικής καταγωγής, τον Σιρντάρ Ικμπάλ Αλί Σαχ και Σκωτσέζα μητέρα, τη Σαΐρα Ελίζαμπεθ Λουίζα Σαχ. Η οικογένεια του από τη μεριά του πατέρα κατάγεται από τον προφήτη Μωάμεθ (Μουσαβί Σαγίντ). Το προγονικό τους σπίτι βρισκόταν κοντά στους κύπους του Παγκμάν της Καμπούλ.[7] Ο παππούς του από τη μεριά του πατέρα του, ο Σαγίντ Αμτζάντ Αλί Σαχ, ήταν ο ναουάμπ (κυβερνήτης) της Σαρντάνα στο κρατίδιο Ουττάρ Πραντές στη βόρεια Ινδία.[8] Τον τίτλο αυτό τον κέρδισε η οικογένειά του χάρη στις υπηρεσίες που ένας πρόγονός τους, ο Γιαν-Φισάν Σαχ, είχε προσφέρει στους Βρετανούς.[9]

Ο Σαχ μεγάλωσε στα περίχωρα του Λονδίνου. Σύμφωνα με τον Λ. Φ. Ράσμπρουκ Ουίλλιαμς, ο Σαχ άρχισε να συνοδεύει τον πατέρα του στα ταξίδια του από πολύ μικρή ηλικία και παρόλο που και οι δύο ταξίδευαν συχνά και σε πολλά μέρη, πάντα επέστρεφαν στην Αγγλία όπου η οικογένεια κατοικούσε επί πολλά χρόνια. Μέσα από αυτά τα ταξίδια, τα οποία ήταν πολλές φορές μέρος του έργου του πατέρα του Ικμπάλ Αλί Σαχ ως Σούφι, ο Σαχ είχε την ευκαιρία να γνωρίσει καταξιωμένους πολιτικούς και διακεκριμένες προσωπικότητες σε Δύση και Ανατολή. Ο Ουίλλιαμς γράφει,

Μια τέτοια ανατροφή έδωσε σε έναν νέο άνδρα ιδιαίτερης ευφυείας, την οποία ο Ίντρις Σαχ σύντομα απέδειξε ότι διαθέτει, πολλές ευκαιρίες να αποκτήσει μια πραγματικά διεθνή οπτική γωνία, ένα ευρύ όραμα και γνωριμίες με ανθρώπους και μέρη που και ένας επαγγελματίας διπλωμάτης μεγαλύτερης ηλικίας και εμπειρίας θα μπορούσε κάλλιστα να ζηλέψει. Όμως μια καριέρα διπλωμάτη δεν έλκυε τον Ίντρις Σαχ.[10]

Ο Σαχ περιέγραψε τη μη συμβατική ανατροφή του σε μια συνέντευξη το 1971 στον Πατ Ουίλιαμς του BBC. Περιέγραψε πως ο πατέρας του και η ευρύτερη οικογένειά του προσπαθούσαν να εκθέσουν τα παιδιά τους σε μια "ποικιλία επιρροών" και σε μια ευρεία γκάμα επαφών και εμπειριών με πρόθεση να σχηματίσουν ένα ολοκληρωμένο άτομο. Ο Σαχ την περιέγραψε ως τη "Σουφική προσέγγυση" της παιδείας.[11]

Αφότου η οικογένεια του μετακόμισε στην Οξφόρδη το 1940 για να αποφύγει τους Ναζιστικούς Βομβαρδισμούς, πέρασε δύο με τρία χρόνια στο Γυμνάσιο Αρρένων της πόλης της Οξφόρδης. Το 1945 συνόδευσε τον πατέρα του στην Ουρουγουάη ως γραμματέας μιας αποστολής του για το κρέας χαλάλ.

Προσωπική ζωή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Σαχ παντρεύτηκε την παρσή Σίνθια (Κασφί) Καμπράτζι το 1958. Έκαναν μια κόρη, τη Σαΐρα, το 1964, και ύστερα δύο δίδυμα, τον Ταχίρ και τη Σαφία το 1966.[12]

Φιλία με τον Τζέραλντ Γκάρντνερ και τον Ρόμπερτ Γκρέιβς και δημοσίευση του "οι Σούφοι"

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προς το τέλος της δεκαετίας του '50 ο Σαχ ήρθε σε επαφή με κύκλους της θρησκείας Wicca του Λονδίνου και ύστερα έγινε φίλος και γραμματέας του Τζέραλντ Γκάρντνερ, του ιδρυτή της σύγχρονης Wicca, για κάμποσο καιρό. Εκείνο τον καιρό ο Σαχ υποδεχόταν οποιονδήποτε ενδιαφερόταν για τον Σουφισμό σε ένα τραπέζι στο εστιατόριο Cosmo στο Σουίσ Κόταντζ (βόρειο Λονδίνο) κάθε Τρίτη βράδυ.[13]

Το 1960 ο Σάχ ίδρυσε τον δικό του εκδοτικό οίκο, Octagon Press. Ένα από τα πρώτα βιβλία που δημοσίευσε ήταν η βιογραφία του Γκάρντνερ με τίτλο "Τζέραλντ Γκάρντνερ, Μάγος". Το βιβλίο αποδόθηκε σε έναν από τους οπαδούς του Γκάρντνερ, τον Τζάκ Λ. Μπρέισλιν, αλλά είχε στην πραγματικότητα γραφτεί από τον Σαχ.[14][15]

Σύμφωνα με τον Βικανό Φρέντρικ Λάμοντ το όνομα του Μπρέϊσλιν χρησιμοποιήθηκε γιατί ο Σαχ "δεν ήθελε να συγχύσει τους Σούφι μαθητές του δίνοντας την εντύπωση ότι ενδιαφέρεται για μια άλλη εσωτερική παράδοση." Ο Λάμοντ είπε ότι ο Σαχ έμοιαζε να έχει απογοητευτεί από τον Γκάρντνερ και ότι του είπε κατά τη διάρκεια επίσκεψης του για τσάι μια μέρα: 

Όταν έπαιρνα συνέντευξη από τον Τζέραλντ, ευχόμουν μερικές φορές να ήμουν ρεπόρτερ των Νέων του Κόσμου. Τι θαυμάσιο υλικό για ένα αποκαλυπτικό άρθρο! Ωστόσο με διαβεβαιώνουν ότι αυτή η όμαδα θα γίνει ο θεμέλιος λήθος της θρυσκείας της εποχής που έρχεται. Αλλά λογικά, λογικά δεν μπορούσα να το δω!

Τον Ιανουάριο του 1961, κατά τη διάρκεια ταξιδιού στη Μαγιόρκα με τον Γκάρντνερ, ο Σαχ γνώρισε τον Άγγλο ποιητή Ρόμπερτ Γκρέιβς.[16] Ο Σαχ έγραψε στον Γκρέιβς από την πανσιόν του στην Πάλμα, και του ζήτησε την ευκαιρία "να ξαναβρεθούν μια μέρα πριν περάσει πολύς καιρός". Πρόσθεσε ότι εκείνο τον καιρό έκανε έρευνα πάνω στις εκστατικές θρησκείες, και ότι "συμμετείχε... σε πειράματα που διεξήγαν μάγοι στη Βρετανία με τη βρώση μανιταριών και ούτω καθεξής" – ένα θέμα ενδιέφερε τον Γκρέιβς επί πολύ καιρό.[17]

Ο Σαχ είπε επίσης στον Γκρέιβς πως ενδιαφερόταν έντονα την εποχή εκείνη για την πρόοδο της εκστατικής και διαισθητικής γνώσης.""[17] Ο Γκρέιβς και ο Σαχ σύντομα έγιναν στενοί και έμπιστοι φίλοι.[16] Ο Γκρέιβς ενδιαφερόταν για τη στήριξη της συγγραφικής καριέρας του Σαχ και τον ενθάρρυνε να δημοσιεύσει μια έγκυρη θεώρηση του Σουφισμού για το Δυτικό αναγνωστικό κοινό, καθώς και τα πρακτικά μέσα για τη μελέτη του. Το έργο αυτό έμελλε να γίνει το βιβλίο Οι Σούφι. Ο Σαχ κατάφερε να αποκτήσει μια σημαντική προκαταβολή για το βιβλίο, επιλύοντας προσωρινές οικονομικές δυσκολίες.[16]

Το 1964, το βιβλίο Οι Σούφι εμφανίστηκε, δημοσιευμένο από την Doubleday, με μια μεγάλη εισαγωγή από τον Ρόμπερτ Γκρέιβς. Το βιβλίο εξιστορεί τις επιπτώσεις του Σουφισμού στην ανάπτυξη του Δυτικού πολιτισμού και των παραδόσεων μετά τον έβδομο αιώνα μέσα από το έργο προσώπων όπως ο Ρότζερ Μπέικον, ο Ιωάννης του Σταυρού, ο Ραμόν Λιουλ, ο Τζόφρι Σώσερ και άλλοι, και έχει γίνει κλασικό.[18] Όπως τα άλλα βιβλία του Σαχ πάνω στο θέμα, το βιβλίο Οι Σούφι απέφευγε καταφανώς ορολογία που μπορούσε να ταυτίσει τη δική του ερμηνεία του Σουφισμού με το παραδοσιακό Ισλάμ.[19]

Το βιβλίο χρησιμοποιεί σκόπιμα "διάσπαρτο" ύφος. Ο Σαχ έγραψε στον Γκρέιβς ότι σκοπός του ήταν να αποκαθορίσει τους ανθρώπους και να αποτρέψει τον επανακαθορισμό τους, ειδάλλως θα χρησιμοποιούσε μια πιο συμβατική μορφή έκθεσης. Το βιβλίο έκανε μικρές πωλήσεις στην αρχή και ο Σαχ επένδυσε ένα σημαντικό ποσό από τα δικά του χρήματα για διαφήμιση.[20] Ο Γκρέιβς του είπε να μην ανησυχεί, παρόλο που είχε ενδοιασμούς σχετικά με τη συγγραφή και ένιωσε πληγωμένος που ο Σαχ δεν του επέτρεψε να το διορθώσει πριν από τη δημοσίευση. Είπε ότι ήταν "πολύ περήφανος που είχε βοηθήσει στη δημοσίευση". Διαβεβαίωσε το Σαχ ότι ήταν "ένα θαυμάσιο βιβλίο και θα αναγνωριστεί πριν περάσει πολύς καιρός. Άφησέ το να βρει τους δικούς του αναγνώστες που θα ακούσουν τη φωνή σου να απλώνεται, όχι αυτούς που επιδιώκει η Doubleday."[21]

Τζον Τζ. Μπένετ και η σύνδεση με τον κύκλο του Γκουρτζίεφ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Ιούνιο του 1962, δύο χρόνια πριν από τη δημοσίευση του οι Σούφι, ο Σαχ είχε επίσης επαφές με τα μέλη του κινήματος που είχε σχηματιστεί γύρω από τις μυστικιστικές διδασκαλίες των Γκουρτζίεφ και Ουσπένσκυ. Ένα άρθρο είχε εμφανιστεί στον τύπο που περιέγραφε την επίσκεψη του συγγραφέα σε ένα μυστικό μοναστήρι στην Κεντρική Ασία, όπου προφανώς διδάσκονταν μέθοδοι εντυπωσιακά παρόμοιες με αυτές του Γκουρτζίεφ Υπήρχε η υπόνοια ότι το κατά τα άλλα μη επιβεβαιωμένο μοναστήρι είχε έναν εκπρόσωπο στην Αγγλία.

Ένας από τους πρώτους μαθητές του Ουσπένσκυ, ο Ρέτζι Χόαρ, που ήταν μέρος των εργασιών του Γκουρτζίεφ από το 1924, ήρθε σε επαφή με το Σαχ με αφορμή αυτό το άρθρο. Ο Χόαρ "έδωσε ιδιαίτερη σημασία σε όσα του είπε ο Σαχ για το Εννεάγραμμα και είπε ότι ο Σαχ είχε αποκαλύψει σχετικά μυστικά που ξεπερνούσαν κατά πολύ ότι είχαμε ακούσει από τον Ουσπένσκυ." Μέσω του Χόαρ ο Σαχ συστήθηκε και με άλλους μαθητές του Γκουρτζίεφ, συμπεριλαμβανομένου του Τζον Τζ. Μπένετ, ο οποίος ήταν και ιδρυτής του "Ινστιτούτου για τη Συγκριτική Μελέτη της Ιστορίας, της Φιλοσοφίας και των Επιστημών", που βρίσκεται στο Κόμπι Σπρίνγκς, σε μια έκταση 28 στρεμμάτων στο Κίνγκστον Απόν Τέιμς, Σάρρεϋ.[22]

Εκείνη την εποχή, ο Μπένετ είχε ήδη ερευνήσει τις Σουφικές καταβολές πολλών από τις διδασκαλίες του Γκουρτζίεφ, με βάση τόσο τις πολλαπλές δηλώσεις του ίδιου του Γκουρτζίεφ, όσο και ταξίδια που έκανε ο Μπένετ στην Ανατολή, όπου συνάντησε διάφορους Σούφι Σεΐχηδες.[23] Ήταν πεπεισμένος ότι ο Γκουρτζίεφ είχε υιοθετήσει πολλές από τις ιδέες και τεχνικές των Σούφι και ότι για όσους είχαν ακούσει τις διαλέξεις του Γκουρτζίεφ στις αρχές της δεκαετίας του 1920, "η Σουφική προέλευση της διδασκαλίας του ήταν ολοφάνερη σε όσους είχαν μελετήσει και τις δύο."[24]

Ο Μπένετ έγραψε για την πρώτη του συνάντηση με τον Σαχ στην αυτοβιογραφία του Witness (1974):

Στην αρχή ήμουν επιφυλακτικός. Είχα μόλις αποφασίσει να προχωρήσω μόνος μου και τώρα ένας ακόμα "δάσκαλος" είχε εμφανιστεί. Μία ή δύο συνομιλίες με τον Ρέτζι με έπεισαν ότι θα έπρεπε, τουλάχιστον, να κάνω τη δική μου διαπίστωση. Η Ελίζαμπεθ και εγώ πήγαμε για φαγητό με τους Χόαρ για να γνωρίσουμε τον Σαχ, ο οποίος απεδείχθη ένας νέος άνδρας, γύρω στα 40. Μιλούσε άψογα Αγγλικά και με εξαίρεση τα γένια του και κάποιες χειρονομίες μπορούσες κάλλιστα να τον περάσεις για το είδος του απόφοιτου αγγλικού δημοσίου σχολείου. Οι πρώτες μας εντυπώσεις ήταν αρνητικές. Ήταν ανήσυχος, κάπνιζε ασταμάτητα και φαινόταν να προσπαθεί να κάνει καλή εντύπωση. Στα μέσα της βραδιάς η στάση μας άλλαξε εντελώς. Αναγνωρίσαμε ότι δεν ήταν μόνο ένας ασυνήθιστα χαρισματικός άνθρωπος αλλά και ότι είχε το απροσδιόριστο κάτι που σηματοδοτεί τον άνθρωπο που έχει δουλέψει σοβαρά στον εαυτό του... Γνωρίζοντας ότι ο Ρέτζι ήταν ένας πολύ προσεκτικός άνθρωπος, εκπαιδευμένος επί πολλά χρόνια να αξιολογεί πληροφορίες στην Υπηρεσία Πληροφοριών, δέχτηκα τις διαβεβαιώσεις του και την πεποίθησή του ότι ο Σαχ είχε μια πολύ σημαντική αποστολή στη Δύση την οποία έπρεπε να βοηθήσουμε να επιτύχει.

Ο Σαχ έδωσε στον Μπένετ μια "Διακήρυξη των Ανθρώπων της Παράδοσης"[25] και την άδεια να τη μοιραστεί με τους υπόλοιπους συνεχιστές του Γκουρτζίεφ. Το έγγραφο ανακοίνωνε ότι υπήρχε τώρα μια ευκαιρία για τη μετάδοση "μίας μυστικής, κρυφής, ειδικής και ανώτερης μορφής γνώσης" και σε συνδυασμό με την προσωπική εντύπωση που ο Μπένετ είχε σχηματίσει για τον Σαχ, ήταν πεπεισμένος ότι ο Σαχ ήταν γνήσιος απεσταλμένος του "Μοναστηριού του Σαρμούνγκ" στο Αφγανιστάν, ενός εσωτερικού κύκλου των Σούφι του οποίου η διδασκαλία είχε εμπνεύσει το Γκουρτζίεφ.[26][27]

'''Ποιανού τα γένια;'''
 Ο Νασρεντίν ονειρεύτηκε ότι είχε τα γένια του Σατανά στο χέρι του. Τραβώντας τα γένια είπε: "Ο πόνος που νιώθεις δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με αυτόν που προκαλείς στους θνητούς που παραπλανάς". Και τράβηξε τα γένια τόσο δυνατά που ξύπνησε ουρλιάζοντας στον πόνο. Τότε μόνο κατάλαβε ότι τα γένια που κρατούσε στο χέρι του ήταν δικά του. -- Ίντρις Σαχ

Για τα επόμενα λίγα χρόνια, ο Μπένετ και ο Σαχ είχαν εβδομαδιαίες ιδιωτικές συζητήσεις που διαρκούσαν ώρες. Αργότερα ο Σαχ έδωσε επίσης διαλέξεις στους μαθητές στο Κόμπι Σπρίνγκς. Ο Μπένετ λέει ότι τα σχέδια του Σαχ περιελάμβαναν "επαφή με ανθρώπους σε θέσεις εξουσίας και επιρροής οι οποίοι είχαν ήδη μερική συναίσθηση ότι τα προβλήματα της ανθρωπότητας δεν μπορούσαν πλέον να λυθούν με οικονομική, πολιτική ή κοινωνική δράση. Αυτοί οι άνθρωποι ένιωθαν, έλεγε, τις νέες δυνάμεις που κινούνταν στον κόσμο για να βοηθήσουν την ανθρωπότητα να επιβιώσει της επερχόμενης κρίσης".O Μπένετ συμφώνησε με αυτές τις ιδέες και συμφώνησε επίσης ότι "οι άνθρωποι που προσελκύονται από απροκάλυπτα πνευματικά ή εσωτερικά κινήματα σπάνια κατείχαν τα προσόντα που απαιτούνται για να φθάσουν να κατέχουν θέσεις εξουσίας" και ότι "υπήρχαν επαρκείς λόγοι να πιστεύει κανείς ότι σε όλο τον κόσμο υπήρχαν ήδη άνθρωποι που κατείχαν σημαντικές θέσεις, που ήταν ικανοί να κοιτάξουν πέρα από τα όρια της εθνικότητας και της κουλτούρας και να δουν ότι η μόνη ελπίδα της ανθρωπότητα έγκειται στην παρέμβαση μιας Ανώτερης Πηγής."

Ο Μπένετ έγραψε, "Είχα γνωρίσει αρκετά τον Σαχ ώστε να ξέρω ότι δεν ήταν τσαρλατάνος ή αργόσχολος αλλά πολύ σοβαρός όσον αφορά το έργο που του είχε ανατεθεί." Θέλοντας να υποστηρίξει το έργο του Σαχ, ο Μπένετ αποφάσισε το 1965, μετά από αγωνιώδη σκέψη για μεγάλο χρονικό διάστημα και συζήτηση του θέματος με το συμβούλιο και τα μέλη του Ινστιτούτου του, να δώσει την ιδιοκτησία του Κόμπι Σπρίνγκς στο Σαχ, ο οποίος επέμενε ότι οποιοδήποτε τέτοιο δώρο έπρεπε να γίνει χωρίς δεσμευτικούς όρους. Όταν το ακίνητο μεταβιβάστηκε, ο Σαχ απαγόρεψε τις επισκέψεις στους συνεργάτες του Μπένετ και έκανε τον ίδιο τον Μπένετ να αισθάνεται ανεπιθύμητος.

Ο Μπένετ λέει ότι είχε όντως λάβει μια πρόσκληση για τα "Γλέντια θερινού Ηλιοστασίου", ένα πάρτυ που έκανε ο Σαχ στο Κόμπι Σπρίνγκς που διήρκεσε δύο ημέρες και δύο νύχτες, κυρίως για τους νέους ανθρώπους τους οποίους προσέλκυε τότε ο Σαχ. Ο Άντονι Μπλέικ ο οποίος εργάστηκε με τον Μπένετ για 15 χρόνια, λέει:"Όταν ο Ίντρις Σαχ απέκτησε το Κόμπι Σπρίνγκς η κύρια δραστηριότητα του ήταν να διεξάγει πάρτυ. Είχα μόνο μερικές συναντήσεις μαζί του αλλά απολάμβανα πολύ την ασεβή συμπεριφορά του. Ο Μπένετ μου είπε κάποτε:" Υπάρχουν διαφορετικά στιλ στο έργο. Το δικό μου στιλ είναι όπως του Γκουρτζίεφ, γύρω από τη μάχη με την άρνηση του καθενός. Ο τρόπος του Σαχ είναι να αντιμετωπίζει το έργο ως αστείο.'"[28]

Μετά από λίγους μήνες ο Σαχ πούλησε την έκταση - αξίας πάνω από £100.000 - σε έναν επιχειρηματία και χρησιμοποίησε τα έσοδα για να εγκατασταθεί αυτός και οι εργασίες του στο Λάνγκτον Χάους του Λάνγκτον Γκριν, κοντά στο Τέρνμπριτζ Γουόλς, μια έκταση 200 στρεμμάτων που κάποτε ανήκε στην οικογένεια του Λόρδου Μπάντεν-Πάουελ, ιδρυτή του Σώματος των Προσκόπων.[29]

Μαζί με την έκταση του Κόμπι Σπρίνγκς, ο Μπένετ επίσης παρέδωσε τη φροντίδα του συνόλου των μαθητών του στο Σαχ, αποτελούμενο από περίπου 300 άτομα.[26] Ο Σαχ υποσχέθηκε ότι θα ενσωμάτωνε όλους όσους ήταν κατάλληλοι και περίπου οι μισοί από αυτούς βρήκαν μια θέση στο έργο του Σαχ.[26] Περίπου 20 χρόνια αργότερα ο Γκουρτζιεφιανός συγγραφές Τζέιμς Μούρ έκανε την υπόθεση ότι ο Μπένετ εξαπατήθηκε από το Σαχ. Ο Μπένετ έδωσε ο ίδιος μια μαρτυρία στην αυτοβιογραφία του (1974), στην οποία είπε ότι η συμπεριφορά του Σαχ μετά τη μεταβίβαση της έκτασης ήταν "δυσβάστακτη" αλλά επίσης επέμενε ότι ο Σαχ ήταν ένας "άνθρωπος με εξαιρετικούς τρόπους και ευαίσθητη αντίληψη" και σκεφτόταν ότι ίσως ο Σαχ συμπεριφερόταν έτσι εσκεμμένα για να σιγουρευτεί ότι "όλοι οι δεσμοί με το Κόμπι Σπρίνκς θα κόβονταν".[26] Πρόσθεσε ότι το Λάνγκτον Γκρίν ήταν μια πολύ πιο κατάλληλη τοποθεσία για το έργο του Σαχ από ότι το Κόμπι Σπρίνγκς και έιπε ότι δεν ένιωθε καμία θλίψη που το Κόμπι Σπρίνγκς έχασε την ταυτότητά του. Κατέληξε την αφήγησή του για την υπόθεση αυτή δηλώνοντας ότι "κέρδισε ελευθερία" μέσα από την επαφή του με το Σαχ και έμαθε "να αγαπά τους ανθρώπους τους οποίους δεν μπορούσε να κατανοήσει".[30]

Σύμφωνα με τον Μπένετ, αργότερα ο Σαχ επιδόθηκε σε συζητήσεις με τους επικεφαλής της ομάδας του Γκουρτζίεφ στη Νέα Υόρκη. Σε ένα γράμμα προς τον Πολ Άντερσον στις 5 Μαρτίου 1968, ο Μπένετ έγραψε: "Η μαντάμ ντε Σάλτζμαν και όλοι οι άλλοι... έχουν επίγνωση των δικών τους ορίων και δεν κάνουν περισσότερα απ' όσα μπορούν να κάνουν. Καθόσον ήμουν στη Νέα Υόρκη, η Ελίζαμπεθ και εγώ επισκεφθήκαμε το ίδρυμα και είδαμε τους περισσότερους από τους επικεφαλής της ομάδας της Νέας Υόρκης καθώς επίσης και την ίδια τη Ζαν ντε Σάλτζμαν. Κάτι ετοιμάζεται αλλά το αν θα καρποφορήσει τελικά δεν το ξέρω. Αναφέρομαι στη σύνδεσή τους με τον Ίντρις Σαχ και την ικανότητά του να φέρνει τα πάνω κάτω. Είναι μάταιο να είσαι απαθής με τέτοιους ανθρώπους και είναι μάταιο να αποφεύγεις το πρόβλημα. Προς το παρόν μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι θα βγει κάτι καλό και να συνεχίζουμε εν τω μεταξύ το δικό μας έργο..."[31]

Η συγγραφέας και κλινική ψυχολόγος Καθλίν Σπίθ έγραψε καιρό αργότερα,

Βλέποντας τον αυξανόμενο συντηρητισμό εντός του Ιδρύματος Γκουρτζίεφ, ο Τζόν Μπένετ έλπιζε πως νέο αίμα και νέα ηγεσία θα ερχόταν από κάπου αλλού... Παρόλο που υπήρξε ένα φλερτ με το Σαχ, δεν βγήκε τελικά κάτι. Η κυρίαρχη λογική εντός της ηγεσίας του κύκλου του Γκουρτζίεφ, ότι τίποτα δεν πρέπει να αλλάξει, ότι ένας θησαυρός υπό την προστασία τους έπρεπε με κάθε κόστος να διατηρηθεί στην αρχική του μορφή, ήταν πιο δυνατή από κάθε επιθυμία για ένα νέο κύμα έμπνευσης.[31]

Σούφι σπουδές και ινστιτούτα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1965 ο Σαχ ίδρυσε την Εταιρία για την Κατανόηση Θεμελιωδών Ιδεών, που αργότερα ονομάστηκε το Ινστιτούτο για την Πολιτισμική Έρευνα (ΙΠΕ)- ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα με σκοπό να δώσει ερέθισμα "στη μελέτη, τον διάλογο, τη μόρφωση και την έρευνα σε όλες τις όψεις της ανθρώπινης σκέψης, συμπεριφοράς και κουλτούρας".[32][33][34] Ίδρυσε επίσης την Εταιρία Σουφικών Σπουδών.[35]

Το Λάνγκτον Χάους στο Λάνγκτον Γκριν έγινε μέρος συνάντησης και συζήτησης για ποιητές, φιλόσοφους και πολιτικούς από διάφορα μέρη του κόσμου και ένα καταξιωμένο κομμάτι της συγγραφικής σκηνής της εποχής.[36] Το ΙΠΕ οργάνωνε συναντήσεις και έδινε διαλέξεις εκεί, απονέμοντας υποτροφίες σε διεθνείς ακαδημαϊκούς περιλαμβανομένων των: Σιρ Τζόν Κλάμπ, Ακουίλα Μπερλάς Κιανί, Ρίτσαρντ Γκρέγκορι και Ρόμπερτ Σέσιλ, διευθυντή Ευρωπαϊκών σπουδών στο πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ, ο οποίος έγινε πρόεδρος του Ινστιτούτου στις αρχές του 1970.[36][37]

Ο Σαχ ήταν από τα πρώτα μέλη και υποστηρικτές του κλαμπ της Ρώμης, [38] και έγιναν πολλές παρουσιάσεις στο Ινστιτούτο από επιστήμονες όπως ο Αλεξάντερ Κινγκ. [39][40][41]

Άλλοι επισκέπτες, μαθητές και υποψήφιοι μαθητές περιελάμβαναν τον ποιητή Τεντ Χιουζ, τους δοκιμιογράφους Τζ. Ντ. Σάλιντζερ, Άλαν Σίλλιτο και Ντόρις Λέσινγκ, τον ζωολόγο Ντέσμοντ Μόρις και τον ψυχολόγο Ρόμπερτ Όρνσταϊν. Το εσωτερικό του σπιτιού ήταν διακοσμημένο σε μεσανατολίτικο στυλ. Μπουφέδες με φαγητό οργανώνονταν κάθε Κυριακή για επισκέπτες σε μια μεγάλη τραπεζαρία που κάποτε ήταν ο στάβλος της έκτασης και είχε το παρατσούκλι "ο Ελέφαντας" (μια αναφορά στην ανατολίτικη "ιστορία του τυφλού ανθρώπου και του ελέφαντα")[29]

Κατά τη διάρκεια του επόμενου χρόνου ο Σαχ ανέπτυξε την Octagon Press ως μέσο δημοσίευσης και διανομής μεταφρασμένων επανεκτυπώσεων πολλών Σούφι κλασικών.[42] Επιπλέον συνέλεξε, μετέφρασε και συνέγραψε χιλιάδες Σουφικές ιστορίες, κάνοντάς τις διαθέσιμες στο Δυτικό κοινό μέσω των βιβλίων και διαλέξεών του. [35] Σε πολλές από τις ιστορίες του Σαχ πρωταγωνιστεί ο χαρακτήρας του Μουλά Νασρεντίν Χότζα, μερικές φορές συνοδευόμενα με σχέδια του καρτουνίστα Ρίτσαρντ Ουίλιαμς. Στην ερμηνεία του Σαχ, οι ιστορίες του Μουλά Νασρεντίν, θεωρούμενες έως τότε μέρος του φολκλόρ της ισλαμικής κουλτούρας, παρουσιάζονταν ως Σουφικές παραβολές. [43]

Ο Νασρεντίν ήταν μέρος του τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ Dreamwalkers ("Ονειροβάτες"), που προβλήθηκε στο BBC το 1970. Τμήματά του περιελάμβαναν τον Ρίτσαρντ Ουίλιαμς σε συνέντευξη για την ταινία κινουμένων σχεδίων του με τίτλο The Thief and the Cobbler ("Ο Κλέφτης και ο Παπουτσής") που αφορά τον Νασρεντίν αλλά και τον επιστήμονα Τζον Κέρμις να συζητά τη χρήση ιστοριών του Νασρεντίν στη Δεξαμενή Σκέψης Ραντ Κορπορέϊσον. Στους άλλους καλεσμένους περιλαμβάνονταν ο Βρετανός ψυχίατρος Ουίλιαμ Σάρζεντ, ο οποίος συζήτησε τα εμπόδια που προβάλλουν η πλύση εγκεφάλου και η κοινωνική χειραγώγηση πάνω στη δημιουργικότητα και τη λύση προβλημάτων και ο κωμικός ηθοποιός Μάρτι Φέλντμαν που μίλησε με τον Σαχ για τον ρόλο του χιούμορ και της τελετουργίας στην ανθρώπινη ζωή. Το πρόγραμμα τελείωνε με τον Σαχ να είναι βέβαιος ότι η ανθρωπότητα μπορούσε να εξελιχθεί περαιτέρω "σπάζοντας ψυχολογικούς περιορισμούς" αλλά και πως υπήρχε μια "διαρκής έκκριση απαισιοδοξίας η οποία αποτρέπει αποφασιστικά τη συνεχιζόμενη εξέλιξη σε αυτή τη μορφή... Ο άνθρωπος κοιμάται - πρέπει να πεθάνει πριν να ξυπνήσει;" [44]

Ο Σαχ οργάνωσε επίσης ομάδες Σουφικών τελετών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Κλάουντιο Ναράνχο, ένας Χιλιανός ψυχίατρος που δίδασκε στην Καλιφόρνια στα τέλη της δεκαετίας του 1960, είπε ότι, αφού "απογοητεύτηκε από τον βαθμό στον οποίο η σχολή του Γκουρτζίεφ περιελάμβανε μια ζωντανή διαδοχή", στράφηκε προς τον Σουφισμό και είχε "γίνει μέλος μιας ομάδας υπό την ηγεσία του Ίντρις Σαχ".[45] Ο Ναράνχο συνέγραψε ένα βιβλίο με τον Ρόμπερτ Όρνσταϊν, υπό τον τίτλο "Η ψυχολογία του Διαλογισμού" (1971). Οι δύο συγγραφείς ήταν συνεργάτες στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, όπου ο Όρνσταϊν ήταν ερευνητής ψυχολόγος στο Ψυχιατρικό Ινστιτούτο Λάνγκλεϊ Πόρτερ.[46]

Ο Όρνσταϊν ήταν επίσης πρόεδρος και ιδρυτής του Ινστιτούτου για τη Σπουδή της Ανθρώπινης Γνώσης (ISHK) με έτος ιδρύσεως το 1969. Βλέποντας μια ανάγκη στις Η.Π.Α για βιβλία και συλλογές πάνω σε αρχαίους και νέους τρόπους σκέψης, οργάνωσε και μια εκδοτική υπηρεσία για το Ινστιτούτο το 1972 ως μια κεντρική πηγή σύγχρονης και παραδοσιακής λογοτεχνίας, έχοντας και αποκλειστικά δικαιώματα διανομής στις Η.Π.Α των βιβλίων του Σαχ που δημοσιεύονταν από την Octagon Press.[47]

Ένας άλλος συνεργάτης του Σαχ, ο επιστήμονας και καθηγητής Λέοναρντ Λούιν, ο οποίος δίδασκε τεχνολογία τηλεπικοινωνιών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο εκείνη την εποχή, σχημάτισε ομάδες Σουφικών μελετών και πήρε πρωτοβουλίες για την προώθηση των Σουφικών ιδεών όπως το "Ινστιτούτο για την Έρευνα στη Διάδοση της Ανθρώπινης Γνώσης" (IRDHK). Επίσης συνέταξε μια ανθολογία κειμένων από (και σχετικά με) τον Σαχ με τίτλο "Η διάχυση των Σουφικών Ιδεών στη Δύση" (1972).[48][49]

Η σχεδιαζόμενη ταινία κινουμένων σχεδίων του Ουίλιαμς με τον προσωρινό τίτλο "ο Καταπληκτικός Νασρεντίν" (The Amazing Nasruddin) δεν υλοποιήθηκε ποτέ καθώς η σχέση μεταξύ του Ουίλιαμς και της οικογένειας Σαχ χάλασε εν μέσω διαφωνιών πάνω σε θέματα πνευματικών δικαιωμάτων και χρηματοδότησης. Ο Ουίλιαμς χρησιμοποίησε αργότερα κάποιες από τις σχετικές ιδέες στην ταινία του "Ο Κλέφτης και ο Παπουτσής" (The Thief and the Cobbler).[50]

Ύστερα Χρόνια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Σαχ έγραψε περίπου 24 ακόμα βιβλία μέσα στις επόμενες δεκαετίες, πολλά από τα οποία αντλούσαν υλικό από κλασσικές Σούφι πηγές. Πετυχαίνοντας τεράστια παγκόσμια κυκλοφορία,[32] τα γραπτά του απευθύνονταν κυρίως προς το διανοούμενης κατεύθυνσης Δυτικό κοινό.[19] Μεταφράζοντας τις Σουφικές διδασκαλίες στη σύγχρονη γλώσσα της ψυχολογίας, τις παρουσίασε στην καθομιλουμένη και άρα προσβάσιμη ορολογία της εποχής.[51] Οι λαϊκές του ιστορίες, που περιγράφουν τη σοφία των Σούφι μέσω ανεκδότων και παραδειγμάτων, αποδείχθηκαν ιδιαιτέρως δημοφιλή. [19][32] Ο Σαχ δέχθηκε προσκλήσεις για να δώσει ομιλίες ως επισκέπτης καθηγητής σε ακαδημαϊκούς θεσμούς που περιλάμβαναν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Πανεπιστήμιο της Γενεύης, το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Λα Πλάτα και διάφορα Πανεπιστήμια της Αγγλίας. [52] Εκτός από το Λογοτεχνικό και εκπαιδευτικό του έργο, βρήκε τον χρόνο να σχεδιάσει έναν ιονιστή αέρος (συν-ιδρύοντας μια εταιρία με την Coppy Laws) και διεύθυνε έναν αριθμό εταιριών υφασμάτων, κεραμικής και ηλεκτρονικών συσκευών.[29] Έκανε επίσης πολλά ταξίδια στην προγονική του πατρίδα, το Αφγανιστάν και ενεπλάκη στην οργάνωση προσπαθειών αρωγής εκεί. Αργότερα άντλησε υλικό από αυτές τις εμπειρίες στη συγγραφή του βιβλίου του "Kara Kush", ένα μυθιστόρημα πάνω στον Σοβιετικό πόλεμο στο Αφγανιστάν.


Ασθένεια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά το τέλος της άνοιξης του 1987, περίπου ένα χρόνο μετά την τελευταία του επίσκεψη στο Αφγανιστάν ο Σαχ υπέστη δύο διαδοχικές μεγάλες καρδιακές προσβολές.[34][53] Του είπαν ότι του επέμενε μόνο το οκτώ τις εκατό της καρδιακής του λειτουργίας και δεν μπορούσε να επιβιώσει για καιρό.[34] Παρ όλες τις ενδιάμεσες κρίσεις υγείας, συνέχισε να εργάζεται και να παράγει επιπλέον βιβλία στα επόμενα εννέα χρόνια.[34][53]

Θάνατος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο τάφος του Ίντρις Σαχ στο Μπρούκγουντς Σέμετερι

Ο Ίντρις Σαχ πέθανε στο Λονδίνο στις 23 Νοεμβρίου του 1966 σε ηλικία 72 χρονών και ετάφη στο Μπρούκγουντς Σέμετερι. Σύμφωνα με τη νεκρολογία του στην εφημερίδα "The Daily Telegraph", ο Ίντρις Σαχ ήταν συνεργάτης των μουτζαχεντίν κατά τον Σοβιετικό πόλεμο στο Αφγανιστάν, διευθυντής σπουδών στο Ινστιτούτο για την Πολιτιστική Έρευνα και κυβερνήτης της "Βασιλικής Ανθρωπιστικής Εταιρίας" και του "Βασιλικού Νοσοκομείου και Οίκου Ανίατων Ασθενειών".[34] Ήταν επίσης μέλος του Αθηναίουμ Κλάμπ του Λονδίνου. Έως τον θάνατό του, τα βιβλία του Σαχ είχαν πουλήσει πάνω από 15 εκατομμύρια αντίτυπα σε δώδεκα γλώσσες παγκοσμίως[54] ενώ είχαν γραφτεί κριτικές σε πολυάριθμα διεθνή περιοδικά και εφημερίδες.[55][56]

Διδασκαλία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλία πάνω στη μαγεία και τον αποκρυφισμό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα πρώτα βιβλία του Σαχ ήταν μελέτες πάνω σε αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε "μειονοτική πίστη". Το πρώτο του βιβλίο "Ανατολίτικη Μαγεία" ("Oriental Magic"), που δημοσιεύθηκε το 1956, επρόκειτο αρχικά να ονομαστεί "Αναλογισμοί πάνω στην Ανατολίτικη και Αφρικανική Μειονοτική Πίστη". Ακολούθησε το 1957 το βιβλίο "Ο Μυστικός Λώρος της Μαγείας : Το βιβλίο των μάγων", με την αρχική ονομασία "Υλικό πάνω στη φιλολογία της Ευρωπαϊκής μειονοτικής πίστης". Τα ονόματα αυτών των βιβλίων, σύμφωνα με έναν αρθρογράφο μιας συλλογής του 1973 για τον Σαχ, άλλαξαν πριν τη δημοσίευση λόγω των "απαιτήσεων των εμπορικών πρακτικών δημοσίευσης"[57]

Πριν τον θάνατό του το 1969, ο πατέρας του Σαχ δήλωσε ότι ο λόγος για τον οποίο ο γιος του και ο ίδιος δημοσίευσαν βιβλία πάνω στη μαγεία και τον αποκρυφισμό ήταν για να "προκαταλάβουμε μια πιθανή λαϊκή αναβίωση της πίστης σε αυτές τις ανοησίες, ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους. Ο γιος μου... τελικά ολοκλήρωσε αυτή την εργασία, όταν μετά από πολυετή έρευνα δημοσίευσε δύο σημαντικά βιβλία πάνω στο θέμα."[58]

Σε μια συνέντευξη στο Psychology Today το 1975 ο Σαχ σχολίασε:

Ο κύριος σκοπός των βιβλίων μου πάνω στη μαγεία ήταν να κάνω αυτό το υλικό διαθέσιμο στο ευρύ κοινό. Για πολύ καιρό οι άνθρωποι πίστευαν ότι υπήρχαν μυστικά βιβλία, κρυφά μέρη και συναρπαστικά πράγματα. Γραπώθηκαν από αυτές τις πληροφορίες σε μια προσπάθεια να τρομάξουν τους εαυτούς τους. Οπότε ο πρώτος στόχος ήταν η πληροφόρηση. Αυτή είναι η μαγεία της Ανατολής και της Δύσης. Αυτό είναι όλο. Δεν υπάρχει κάτι άλλο. Ο δεύτερος στόχος του βιβλίου ήταν να δείξει ότι φαίνεται πως υπάρχουν δυνάμεις, κάποιες από τις οποίες εξορθολογίζονται από αυτή τη μαγεία ή μπορεί να αναπτύσσονται από αυτή, οι οποίες δεν εμπίπτουν στα όρια της συμβατικής φυσικής ή της εμπειρίας των απλών ανθρώπων. Νομίζω πως αυτό πρέπει να μελετηθεί, πως πρέπει να συλλέξουμε τα δεδομένα και να αναλύσουμε τα φαινόμενα. Πρέπει να διαχωρίσουμε τη χημεία της μαγείας από την αλχημεία, κατά κάποιο τρόπο.[59]

Ο Σαχ συνέχισε λέγοντας ότι τα βιβλία του πάνω στο θέμα δεν γράφτηκαν για τους τωρινούς ακόλουθους της μαγείας και της μαγικής τέχνης και ότι στη συνέχεια αναγκάστηκε να τους αποφεύγει καθώς διαρκώς απογοητεύονταν από αυτά που είχε να πει.[59]

Αυτά τα βιβλία ακολούθησε η δημοσίευση του οδοιπορικού με τίτλο "Προορισμός Μέκκα" το 1957, το οποίο και προβλήθηκε στην τηλεόραση από τον Σερ Ντέιβιντ Άττενμπορο.[60] Το "Προορισμός Μέκκα" καθώς και το "Ανατολίτικη Μαγεία" περιέχουν κεφάλαια πάνω στο θέμα του Σουφισμού. [61][62]

Ο Σουφισμός ως αέναη σοφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Σαχ παρουσίασε τον Σουφισμό ως μια μορφή αέναης σοφίας που προϋπήρχε του Ισλάμ.[63] Τόνισε πως η φύση του Σουφισμού ήταν ζωντανή, όχι στατική, καθώς και ότι πάντοτε προσάρμοζε την εμφανή του πλευρά στην εκάστοτε εποχή, το εκάστοτε μέρος και τους εκάστοτε ανθρώπους. "Οι Σουφικές σχολές είναι σαν κύματα που σκάνε πάνω στους βράχους: είναι από την ίδια θάλασσα, με διαφορετικές μορφές, για τον ίδιο σκοπό" έγραψε παραθέτοντας τον Αχμάντ Αλ Μπαντάουι. [35][63]

Ο Σαχ απαξίωνε την περιγραφή του Σουφισμού που έδιναν οι ασιανολόγοι, ισχυριζόμενος ότι η ακαδημαϊκή ή προσωπική μελέτη των ιστορικών μορφών και μεθόδων αυτού, δεν ήταν επαρκής βάση για την κατανόηση του. Μάλιστα, η εμμονή με τις παραδοσιακές του μορφές μπορούσε να γίνει εμπόδιο. Την ιδέα αυτή παρουσίασε ως εξής σε ένα από τα βιβλία του: "Δείξε σε έναν άνθρωπο υπερβολικά πολλά κόκαλα καμήλας ή δείξ' τα του υπερβολικά συχνά και δεν θα μπορεί να αναγνωρίσει μια ζωντανή καμήλα όταν τη συναντήσει".[63][64]

Ο Σαχ, οπως και ο Ιναγιάτ Καν, παρουσίασε τον Σουφισμό σαν ένα μονοπάτι που ξεπερνούσε μεμονωμένες θρησκείες και τον προσάρμοσε στο Δυτικό ακροατήριο.[42] Αντίθετα με τον Καν όμως δεν έδινε έμφαση σε θρησκευτικές ή πνευματικές παγίδες και απεικόνισε τον Σουφισμό σαν μια ψυχολογική τεχνολογία, μια μέθοδο ή επιστήμη που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την επίτευξη της αυτοπραγμάτωσης.[42] Κατ' αυτόν τον τρόπο η μέθοδός του φαινόταν να απευθύνεται ειδικά στους ακολούθους του Γκουρτζίεφ, μαθητές του "Κινήματος Ανθρώπινης Προοπτικής" (Human Potential Movement) και σε διανοούμενους, εξοικειωμένους με τη σύγχρονη ψυχολογία.[42] Για παράδειγμα κάποτε έγραψε: "Ο Σουφισμός δηλώνει πως ο άνθρωπος μπορεί να γίνει αντικειμενικός και ότι η αντικειμενικότητα καθιστά το άτομο ικανό να συλλάβει "ανώτερα" δεδομένα. Ο άνθρωπος λοιπόν καλείται να ωθήσει την εξέλιξή του προς αυτό που στον Σουφισμό αποκαλείται καμιά φορά "πραγματική νοημοσύνη".[42] Ο Σαχ δίδασκε πως ο άνθρωπος μπορούσε να αποκτήσει νέα όργανα λεπτότερης αντίληψης σαν αποτέλεσμα ανάγκης:[35]

"Οι Σούφι πιστεύουν ότι, κατά μια έννοια, η ανθρωπότητα εξελίσσεται προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Όλοι μας λαμβάνουμε μέρος σε αυτή την εξέλιξη. Τα όργανα αρχίζουν να σχηματίζονται ως ανάγκη για τα συγκεκριμένα όργανα (Ρουμί). Ο οργανισμός του ανθρώπου παράγει ένα νέο σύμπλεγμα οργάνων ως απάντηση σε αυτή την ανάγκη. Στη σημερινή εποχή της υπέρβασης του χώρου και του χρόνου, το σύμπλεγμα των οργάνων ασχολείται με την υπέρβαση του χώρου και του χρόνου. Αυτά που οι συνηθισμένοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ως περιστασιακές εκρήξεις τηλεπάθειας η προφητικής δύναμης, αντιμετωπίζονται από τους Σούφι ως τα πρώτα σκιρτήματα αυτών των οργάνων. Η διαφορά ολόκληρης της εξέλιξης μέχρι σήμερα με τη σημερινή ανάγκη για εξέλιξη είναι ότι τα τελευταία δέκα χιλιάδες χρόνια μας δόθηκε η δυνατότητα μιας συνειδητής εξέλιξης. Τόσο ουσιώδης είναι αυτή η πιο σπάνια μορφή εξέλιξης ώστε το μέλλον μας εξαρτάται από αυτή." Ίντρις Σαχ[65]

Ο Σαχ αποδοκίμασε άλλες Ανατολίτικες και Δυτικές προβολές του Σουφισμού ως "νερωμένες, γενικευμένες ή αποσπασματικές". Περιελάμβανε σε αυτές όχι μόνο την εκδοχή του Ιναγιάτ Καν αλλά επίσης και τις ανοιχτά Μουσουλμανικές μορφές του Σουφισμού που βρίσκονται στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες. Από την άλλη μεριά τα γραπτά των συνεργατών του Σαχ υπονοούσαν ότι ήταν ο "Μέγας Σεΐχης των Σούφι" - μια θέση κύρους που υποσκάπτεται από τη μη αναγνώριση της ύπαρξής της από τους υπόλοιπους Σούφι.[42] Ο Σαχ ένιωθε πως ο καλύτερος τρόπος να εισαχθεί η Σουφική σοφία στη Δύση, ξεπερνώντας παράλληλα το πρόβλημα των γκουρού και των αιρέσεων, ήταν να ξεκαθαριστεί η διαφορά ανάμεσα σε μια αίρεση και σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα και να ενισχυθεί η υπάρχουσα γνώση. Σε μια συνέντευξη εξήγησε:"Πρέπει να δουλεύει κανείς στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού μοτίβου - όχι εντός της περιοχής του εφετζίδικου".[66] Ως μέρος αυτής της προσέγγισης έδρασε ως Διευθυντής Σπουδών στο Ινστιτούτο Πολιτισμικής Έρευνας.[66] Επίσης έδωσε διαλέξεις πάνω στη μελέτη του Σουφισμού στη Δύση στο Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ το 1966. Αυτές δημοσιεύθηκαν αργότερα ως μονογραφία με τίτλο "Ιδιαίτερα προβλήματα στη μελέτη των Σουφικών Ιδεών"[67]

Ο Σαχ εξήγησε αργότερα ότι οι Σουφικές δραστηριότητες χωρίζονταν σε διαφορετικά μέρη ή τμήματα: "σπουδές στον Σουφισμό", "σπουδές του Σουφισμού", "σπουδές για τον Σουφισμό".[68]

Σπουδές "για τον" Σουφισμό βοηθούν στο να οδηγηθούν οι άνθρωποι προς τον Σουφισμό και περιλαμβάνουν την προώθηση γνώσης η οποία μπορεί να λείπει από την κουλτούρα και χρειαζεται να επανέρθει και να διαδοθεί, όπως η κατανόηση της πλύσης εγκεφάλου και η διαφορά μεταξύ της λογικής και της διαισθητικής λειτουργίας της σκέψης, ώστε ο νους των ανθρώπων να μπορέσει να γίνει ευρύτερος και πιο ελεύθερος. Οι σπουδές "του" Σουφισμού περιλαμβάνουν θεσμούς και δραστηριότητες όπως διαλέξεις και σεμινάρια που παρέχουν πληροφορίες για τον Σουφισμό και δρουν ως πολιτιστικός σύνδεσμος μεταξύ των Σούφι και του ευρύτερου κοινού. Τέλος, σπουδές "στον" Σουφισμό αναφέρονται στην ένταξη σε μια Σουφική Σχολή και πραγματοποίηση δραστηριοτήτων υπαγορευμένων από το δάσκαλο ως μέρος μιας εκπαίδευσης. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να πάρουν πολλές μορφές οι οποίες δεν ταιριάζουν απαραίτητα με τις προκαταλήψεις για το πως είναι μια "μυστική σχολή".[68]

Οι Σουφικές μεθοδολογίες του Σαχ και οι σκοποί του περιγράφτηκαν επίσης στη "Διακήρυξη των Ανθρώπων της Παράδοσης" που έγινε στο Κόμπι Σπρίνγκς:

Επιπρόσθετα της ανακοίνωσης αυτής, της προώθησης εντός συγκεκριμένων τομέων κάποιων συγκεκριμένων ιδεών και της ανάδειξης μερικών από τους παράγοντες γύρω από αυτό το έργο, οι υποστηρικτές αυτής της διακήρυξης έχουν ένα πρακτικό καθήκον. Το καθήκον αυτό είναι να εντοπίσουν άτομα που έχουν την ικανότητα να λάβουν την ειδική γνώση του ανθρώπου που είναι διαθέσιμη. Να τα οργανώσουν με ειδικό και όχι αυθαίρετο τρόπο ώστε κάθε τέτοια ομάδα να σχηματίσει έναν αρμονικό οργανισμό. Να το κάνουν αυτό στο σωστό μέρος και στο σωστό χρόνο. Να παρέχουν ένα εξωτερικό και εσωτερικό τρόπο εργασίας καθώς και μια σχηματοποίηση "ιδεών" κατάλληλη στις τοπικές συνθήκες. Να ισορροπήσουν τη θεωρία με την πράξη.[22]

Σε μια συνέντευξη στο BBC το 1971 ο Σαχ εξήγησε τη σύγχρονη, προσαρμοστική του προσέγγιση: "Ενδιαφέρομαι να καταστήσω διαθέσιμες στη Δύση εκείνες της πλευρές του Σουφισμού που είναι χρήσιμες στη Δύση αυτή την εποχή. Δεν θέλω να μετατρέψω τους καλούς Ευρωπαίους σε φτωχούς Ασιάτες. Κάποιοι με ρωτούν γιατί δεν χρησιμοποιώ παραδοσιακές μεθόδους πνευματικής εκπαίδευσης, παραδείγματος χάριν στις επαφές μου με ανθρώπους που με αναζητούν ή με 'κυνηγούν' και φυσικά η απάντηση είναι ότι αυτό συμβαίνει για τον ίδιο λόγο που έρχεστε σήμερα στο σπίτι μου μέσα σε ένα αυτοκίνητο και όχι καβάλα σε μια καμήλα. Ο Σουφισμός είναι στην πραγματικότητα, όχι ένα μυστικιστικό σύστημα, όχι μια θρησκεία, αλλά ένα σώμα γνώσης."[69]

Ο Σαχ χαρακτήριζε συχνά μέρος του έργου του ως απλά μια εισαγωγή στις πραγματικές Σουφικές σπουδές, κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο η μάθηση γραφής και ανάγνωσης μπορούν να ειδωθούν ως τα προκαταρκτικά για τις σπουδές στη φιλολογία: "Εάν η ψυχολογία δεν είναι σωστά προσανατολισμένη, δεν υπάρχει πνευματικότητα, μπορεί όμως να υπάρξει εμμονή και συναισθηματισμός, που συχνά συγχέονται μαζί της."[70][71]"Οποιοσδήποτε προσπαθεί να εμβολιάσει πνευματικές πρακτικές πάνω σε μια αμετανόητη προσωπικότητα... θα καταλήξει σε μια ανωμαλία".[70] Γι' αυτό τον λόγο το περισσότερο έργο που παρήγαγε μετά το βιβλίο "Οι Σούφι" ήταν ψυχολογικής φύσης και στόχευε να επιτεθεί στον ναφσ-ι-αμμάρα, τον ψεύτικο εαυτό:"Δεν έχω τίποτα να σας δώσω εκτός από τον τρόπο να κατανοήσετε πως να αναζητάτε - αλλά νομίζετε ότι αυτό μπορείτε να το κάνετε ήδη."[70]

Ο Σαχ δέχθηκε συχνά κριτική για το ότι δεν ανέφερε τον Θεό και πολύ στα κείμενά του. Η απάντηση του ήταν ότι δεδομένης της τωρινής κατάστασης του ανθρώπου, το να μιλήσει για τον Θεό δεν θα είχε ιδιαίτερη αξία. Καταδείκνυε το πρόβλημα σε μια παραβολή στο βιβλίο του "Διανοητές της Ανατολής" (Thinkers of the East): "Όταν διαπίστωσα ότι μπορούσα να μιλήσω τη γλώσσα των μυρμηγκιών, προσέγγισα ένα από αυτά και το ρώτησα, 'Πώς είναι ο Θεός; Μοιάζει μήπως με το μυρμήγκι;' Μου απάντησε: 'Θεέ μου! Όχι βέβαια - εμείς έχουμε μόνο ένα κεντρί αλλά ό Θεός,... Αυτός έχει δύο!'"[70][72]

Διδακτικές Ιστορίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Σαχ χρησιμοποιούσε τις διδακτικές ιστορίες και το χιούμορ πολύ αποτελεσματικά στη δουλειά του.[63][73] Ο Σαχ τόνιζε τη θεραπευτική λειτουργία των ανεκδότων που προκαλούν έκπληξη και τις νέες οπτικές που αποκάλυπταν αυτές οι ιστορίες.[74] Η ανάγνωση και συζήτηση τέτοιων ιστοριών στα πλαίσια μιας ομάδας έγινε σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων στις οποίες επιδίδονταν τα μέλη των κύκλων μελέτης που σχημάτισε ο Σαχ.[43] Ο τρόπος με τον οποίο αυτές οι περίεργες ή απρόσμενες ιστορίες μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν την κανονική (και ασυναίσθητη) λειτουργία της συνείδησης μελετήθηκε από τον καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, Ρόμπερτ Όρνσταϊν, ο οποίος μαζί με τον συνάδελφο ψυχολόγο Τσαρλς Ταρτ[75] και γνωστούς συγγραφείς όπως ο Εθνικός Ποιητής του Ηνωμένου Βασιλείου Τεντ Χιούζ[76] και η νικήτρια Βραβείου Νόμπελ λογοτεχνίας Ντόρις Λέσινγκ[35][77], ήταν ένας από τους πολλούς διανοητές που επηρεάστηκαν βαθιά από τον Σαχ.[74][78]

Ο Σαχ και ο Όρνσταϊν συναντήθηκαν το 1960.[78] Συνειδητοποιόντας ότι ο Όρνσταϊν μπορούσε να γίνει ιδανικός συνεργάτης στη διάδοση της διδασκαλίας του, μεταφράζοντας τη στο ιδίωμα της ψυχοθεραπείας, ο Σαχ τον έκανε εκπρόσωπό του στις ΗΠΑ.[74][78] Το βιβλίο του Όρνσταϊν "Η Ψυχολογία της Συνείδησης"(1972) έγινε ενθουσιωδώς αποδεκτό από την ακαδημαϊκή κοινότητα των ψυχολόγων, καθώς συνέπεσε με νέα ενδιαφέροντα στον τομέα όπως η μελέτη της βιοανατροφοδότησης και άλλες τεχνικές σχεδιασμένες να πετυχαίνουν αλλαγές στη διάθεση και στην αντίληψη. Ο Όρνσταϊν δημοσίευσε και άλλα βιβλία στον τομέα αυτό με την πάροδο των χρόνων.[78]

Ο φιλόσοφος της επιστήμης και φυσικός Χένρι Μπόρτοφτ χρησιμοποιούσε διδακτικές ιστορίες από το έργο του Σαχ ως αναλογίες για τις διανοητικές συνήθειες που απέτρεπαν τους ανθρώπους από το να συλλαμβάνουν την επιστημονική μέθοδο του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε. Το βιβλίο του Μπόρτοφτ με τίτλο "The Wholeness of Nature: Goethe's Way of Science" περιλαμβάνει ιστορίες από τα βιβλία του Σαχ: "Tales of the Dervishes" (Ιστορίες των Δερβίσηδων), "The Exploits of the Incomparable Mullah Nasruddin" (Τα κατορθώματα του ασύγκριτου Μουλά Νασρεντίν) και "A Perfumed Scorpion" (Ένας Αρωματισμένος Σκορπιός).[79]

Στο αρχικό ιστορικό και πολιτιστικό τους πλαίσιο, οι Σουφικές διδακτικές ιστορίες του είδους που δημοσίευσε ο Σαχ - πρώτα ειπωμένες προφορικά και αργότερα καταγραμμένες έχοντας ως σκοπό να μεταδώσουν τη Σουφική πίστη και πρακτική σε διαδοχικές γενεές - θεωρούνταν κατάλληλες για όλες τις ηλικίες, των παιδιών συμπεριλαμβανομένων, καθώς περιείχαν πολλαπλές στρώσεις νοήματος.[35] Ο Σαχ παρομοίαζε τη Σουφική ιστορία με ένα ροδάκινο:"Μπορείς να συνταραχθείς συναισθηματικά από την εξωτερική εμφάνιση, σαν να σου δάνεισε κάποιος το ροδάκινο. Μπορείς να φας το ροδάκινο και να γευθείς μια επιπλέον ευχαρίστηση ... Μπορείς να πετάξεις το κουκούτσι - ή να το σπάσεις και να βρεις ένα πεντανόστιμο πυρήνα μέσα του. Αυτό είναι το κρυφό βάθος."[35] Ήταν κατ' αυτόν τον τρόπο που ο Σαχ καλούσε το κοινό του να δεχθεί τη Σουφική ιστορία.[35] Αποτυγχάνοντας να ανακαλύψει τον πυρήνα και βλέποντας την ιστορία ως απλά διασκεδαστική ή επιφανειακή ο άνθρωπος δεν θα κατάφερνε κάτι περισσότερο από το να κοιτάξει απλώς το ροδάκινο, ενώ άλλοι στη θέση του εσωτερίκευαν την ιστορία και επέτρεπαν στον εαυτό τους να τους αγγίξει.[35] 

Ο Ταχίρ Σαχ αναφέρει την αφήγηση ιστοριών από τον πατέρα του σε διάφορα σημεία στο βιβλίο του από το 2008 "In Arabian Nights" (Στις Αραβικές Νύχτες"), πρώτον για να συζητήσει το πως ο Ίντρις Σαχ χρησιμοποιούσε τις διδακτικές ιστορίες: "Ο πατέρας μου δεν μας είπε ποτέ πως λειτουργούν οι ιστορίες. Δεν αποκάλυψε τα επίπεδα, τις μπουκιές των πληροφοριών, τα θραύσματα της αλήθειας και της φαντασίας. Δεν χρειαζόταν να το κάνει γιατί δεδομένων των σωστών συνθηκών, οι ιστορίες ενεργοποιούνταν, υφαίνονταν μόνες τους."[80] Ύστερα εξηγεί πως ο πατέρας του χρησιμοποιούσε αυτές τις ιστορίες για να διαδώσει τη σοφία: "Ο πατέρας μου είχε πάντα μια διαθέσιμη ιστορία για να μας στρέψει την προσοχή ή για να τη χρησιμοποιήσει ως μέσο μετάδοσης μιας σκέψης η ιδέας. Έλεγε πως η μεγάλες συλλογές ιστοριών από την Ανατολή ήταν σαν εγκυκλοπαίδειες, αποθήκες σοφίας και γνώσης έτοιμες για μελέτη, έτοιμες να εκτιμηθούν και να αγαπηθούν. Για εκείνον οι ιστορίες εκπροσωπούσαν πολύ περισσότερα από απλή διασκέδαση. Τις έβλεπε ως περίπλοκα ψυχολογικά κείμενα, τα οποία σχημάτιζαν ένα σώμα γνώσης που συγκεντρωνόταν και εκλεπτιζόταν από την αυγή της ανθρωπότητας και συνήθως μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα."[80]

Αργότερα στο ίδιο βιβλίο, συνεχίζει τη συζήτησή του για τις ιστορίες ως διδακτικά εργαλεία, παραθέτοντας την ακόλουθη εξήγηση που το έδωσε ο πατέρας μετά από την αφήγηση μιας ιστορίας:

"Αυτές οι ιστορίες είναι τεχνικά έγγραφα, είναι σαν χάρτες ή ένα είδος σχεδίου. Αυτό που κάνω είναι να δείχνω στους ανθρώπους πως να χρησιμοποιούν τους χάρτες γιατί το έχουν ξεχάσει. Μπορεί να νομίζεις ότι είναι ένας παράξενος τρόπος διδασκαλίας - με ιστορίες - αλλά πριν από πολύ καιρό αυτός ήταν ο τρόπος μετάδοσης της σοφίας. Όλοι ήξεραν πως να εξάγουν τη σοφία από την ιστορία. Έβλεπαν μέσα από τα επίπεδα με τον ίδιο τρόπο που εσύ βλέπεις ένα παγωμένο ψάρι μέσα σε έναν κύβο από πάγο. Όμως ο κόσμος στον οποίο ζούμε έχει χάσει αυτή τη δεξιότητα, μια δεξιότητα την οποία σίγουρα είχε κάποτε. Ακούνε τις ιστορίες και τους αρέσουν, γιατί οι ιστορίες τους διασκεδάζουν, τους μεταδίδουν ένα ζεστό συναίσθημα. Αλλά δεν μπορούν να δουν πέρα από το πρώτο επίπεδο, μέσα στον πάγο.

Οι ιστορίες είναι όπως μια υπέροχη σκακιέρα: όλοι ξέρουμε να παίζουμε σκάκι και μπορούμε να εμπλακούμε σε μια παρτίδα τόσο περίπλοκη ώστε οι αντιληπτικές μας ικανότητες να εξαντληθούν. Όμως φαντάσου το παιχνίδι αυτό να είχε χαθεί από μια κοινωνία για αιώνες και ύστερα η υπέροχη σκακιέρα και τα πιόνια της να ξαναβρεθούν. Όλοι θα στριμώχνονταν γύρω της να τη δουν και να τη δοξάσουν. Μπορεί να μην φαντάζονταν ποτέ ότι ένα τόσο υπέροχο αντικείμενο έχει κάποια άλλη χρησιμότητα από το να τέρπει το βλέμμα. Η εσωτερική αξία της ιστορίας χάθηκε με τον ίδιο τρόπο. Κάποτε όλοι ήξεραν πως να παίζουν με αυτές, πως να τις αποκωδικοποιούν. Τώρα όμως οι κανόνες έχουν ξεχαστεί. Σε εμάς επαφίεται να δείξουμε ξανά στον κόσμο πως παίζεται αυτό το παιχνίδι."

-Tahir Shah, In Arabian Nights[80]

Ο Όλαβ Χάμερ στο βιβλίο του Sufism in Europe and North America, (2004) ("Σουφισμός στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική"), αναφέρει ένα παράδειγμα μιας τέτοιας ιστορίας.[54] Μας λέει για έναν άνδρα που ψάχνει τα κλειδιά του στο έδαφος.[54] Όταν ένας περαστικός γείτονας τον ρωτάει εάν εδώ είναι το μέρος όπου όντως έχασε τα κλειδιά του, ο άνδρας απαντάει: "Όχι, τα έχασα στο σπίτι μου, αλλά έχει περισσότερο φως εδώ από ότι στο σπίτι μου."[54] Εκδοχές αυτής της ιστορίας ήταν γνωστές επί πολλά χρόνια στη Δύση (βλέπε "Streetlight effect"). Αποτελεί παράδειγμα ενός γνωστού φαινομένου ύπαρξης παρόμοιων ιστοριών σε πολλές διαφορετικές κουλτούρες, που ήταν και μια από τις κεντρικές ιδέες στη συλλογή λαϊκών ιστοριών του Σαχ με τίτλο "World Tales", (Ιστορίες του Κόσμου). 

Ο Πίτερ Γουίλσον, γράφοντας στο New Trends and Developments in the World of Islam (1998) ("Νέες τάσεις και εξελίξεις στον κόσμο του Ισλάμ"), αναφέρει μια ακόμα τέτοια ιστορία, με πρωταγωνιστή ένα δερβίση που του ζητάνε να περιγράψει τις ποιότητες του δασκάλου του, του Αλίμ.[81] Ο δερβίσης εξηγεί ότι ο Αλίμ έγραφε όμορφη ποίηση και τον ενέπνεε με την αυτοθυσία του και την υπηρεσία του προς τον συνάνθρωπο.[81] Ο ερωτών εγκρίνει ευχαρίστως αυτές τις ποιότητες, όμως ο δερβίσης αμέσως τον επικρίνει: "Αυτές είναι οι ποιότητες που ο Αλίμ θα συμβούλευε να ακολουθήσεις εσύ."[81][82] Ύστερα συνεχίζει μιλώντας για τις ποιότητες οι οποίες επέτρεπαν πραγματικά στον Αλίμ να είναι ένας αποτελεσματικός δάσκαλος: "Ο Χαζράτ Αλίμ Αζίμι ακολουθούσε το μονοπάτι της ευθύνης, προκαλώντας επίτηδες άγριες επιθέσεις εναντίον του, με σκοπό να φωτίσει τις αδυναμίες τόσο των μαθητών του όσο και των επικριτών του, επιτρέποντάς τους να γίνουν αντιληπτοί για αυτό που πραγματικά ήταν: "Μας έδειξε το παράξενο, ώστε το παράξενο να γίνει συνηθισμένο και να μπορέσουμε να δούμε ως αυτό που πραγματικά ήταν."[81][82]

Απόψεις πάνω στην κουλτούρα και την πρακτική ζωή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ενδιαφέρον του Σαχ ήταν εστιασμένο στο να αποκαλύψει βασικά πράγματα που υπέβοσκαν σε κάθε κουλτούρα και κρυφούς παράγοντες που καθόριζαν την ατομική συμπεριφορά.[32]Υποτιμούσε τη δυτική προσήλωση στα φαινόμενα, τα οποία συχνά καθρέφτιζαν απλά τη μόδα και τη συνήθεια και εστίαζε την προσοχή στην προέλευση της κουλτούρας και του ασυνειδήτου καθώς και των ανάμεικτων κινήτρων των ανθρώπων και των ομάδων που σχημάτιζαν. Κατέδειξε πως στο ατομικό καθώς και στο ομαδικό επίπεδο, οι βραχυπρόθεσμες καταστροφές συχνά μετατρέπονται σε ευλογία - και τανάπαλιν - και παρόλα αυτά η επίγνωση αυτού επηρεάζει ελάχιστα τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιδρούν σε γεγονότα που εκτυλίσσονται.[32]

Ο Σαχ δεν υποστήριζε την εγκατάλειψη των εγκόσμιων υποχρεώσεων. Αντί αυτού επιχειρηματολόγησε ότι ο θησαυρός που αναζητά ο υποψήφιος μαθητής πρέπει να προκύπτει από την προσπάθεια του καθενός στην καθημερινή ζωή. Θεωρούσε την πρακτική εργασία το μέσο με το οποίο ένας αναζητητής μπορούσε να "δουλέψει", σε ευθυγράμμιση με την παραδοσιακή υιοθέτηση από τους Σούφι συνηθισμένων επαγγελμάτων, μέσα από τα οποία κέρδιζαν τα προς το ζην και "εργάζονταν" πάνω στον εαυτό τους.[35]

Το στάτους του Σαχ ως δασκάλου παρέμεινε απροσδιόριστο, απορρίπτοντας και την ταυτότητα του γκουρού και κάθε επιθυμία να ιδρύσει κάποια λατρεία ή αίρεση, απέρριψε επίσης και τη θέση του ακαδημαϊκού.[32] Ο Μάϊκλ Ρούμπινσταϊν, γράφοντας στο Makers of Modern Culture, ("Διαμορφωτές της μοντέρνας κουλτούρας"), συμπέρανε πως: "(ο Σαχ) γίνεται καλύτερα αντιληπτός ως ενσάρκωση της παράδοσης στην οποία η στοχαστικότητα και διαισθητικότητα του νου θεωρούνται ως πιο παραγωγικές όταν δουλεύουν μαζί."[32]

Κληρονομιά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ίντρις Σαχ έβλεπε τα βιβλία του ως κληρονομιά του. Από μόνα τους θα εκπλήρωναν τη λειτουργία που εκπληρούσε ο ίδιος όταν δεν θα ήταν πια εδώ.[83] Η προώθηση και διανομή των εκδόσεων του δασκάλου τους ήταν μια σημαντική δραστηριότητα ή "έργο" για τους μαθητές του Σαχ όσον αφορά την αναζήτηση οικονομικών πόρων και όσον αφορά την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.[43] Το ICR διέκοψε τις δραστηριότητές του το 2013 ύστερα από την ίδρυση μιας νέας κοινωφελούς οργάνωσης, το Ίδρυμα του Ίντρις Σαχ,[84] ενώ η Εταιρία Σουφικών Σπουδών διέκοψε τις λειτουργίες της πιο πριν. Το ISHK (Institute for the Study of Human Knowledge) διευθυνόμενο από τον Όρνσταιν,[85] είναι ενεργό στις ΗΠΑ. Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, για παράδειγμα, απέστειλε διαφημιστικό φυλλάδιο με τα βιβλία του Σαχ και του κύκλου του που αφορούσαν το Αφγανιστάν, σε μέλη του Συλλόγου Μεσανατολικών Σπουδών Βόρειας Αμερικής (Middle East Studies Association of North America), συνδέοντας έτσι τις δημοσιεύσεις αυτές με την ανάγκη για βελτίωση της διαπολιτισμικής κατανόησης.[43]

Όταν η Ελίζαμπεθ Χολ πήρε συνέντευξη από τον Σαχ για το περιοδικό Psychology Today τον Ιούλιο του 1975, τον ρώτησε: "Για το καλό της ανθρωπότητας, τι θα θέλατε να δείτε να συμβαίνει;" Ο Σαχ απάντησε: " Αυτό που θα ήθελα πραγματικά, σε περίπτωση που κάποιος ακούει, είναι το προϊόν της ψυχολογικής έρευνας των τελευταίων 50 ετών να μελετηθεί από το κοινό, από όλους, ώστε τα ευρήματα αυτά να γίνουν μέρος του τρόπου σκέψης τους (...) έχουν αυτό το σπουδαίο σύνολο πληροφοριών ψυχολογίας και αρνούνται να το χρησιμοποιήσουν."[59]

Ο αδερφός του Σαχ, Ομάρ Αλί-Σαχ (1922–2005), ήταν επίσης συγγραφέας και δάσκαλος του Σουφισμού. Τα αδέρφια δίδαξαν μαθητές μαζί για κάμποσο καιρό τη δεκαετία του 1960, αλλά το 1977 "συμφώνησαν ότι διαφωνούν" και ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους.[86] Μετά τον θάνατο του Ίντρις Σαχ το 1996, ένας σημαντικός αριθμός των μαθητών του συνδέθηκαν με το κίνημα του Αλί-Σαχ.[87]

Μια από τις κόρες του Σαχ, η Σάιρα Σαχ, δημοσίευσε το 2001 το αξιοσημείωτο ντοκιμαντέρ για τα γυναικεία δικαιώματα στο Αφγανιστάν με τίτλο Beneath the Veil.[12] Ο γιος του, Ταχίρ Σαχ, είναι συγγραφέας ταξιδιών, δημοσιογράφος και λάτρης της περιπέτειας.

Μεταφράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα έργα του Ίντρις Σαχ έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες όπως Γαλλικά, Γερμανικά, Λετονικά, Πέρσικα, Πολωνικά, Ρώσικα, Ισπανικά, Σουηδικά, Τουρκικά και άλλες.

Το έργο του Ίντρις Σαχ καθυστέρησε σχετικά να φτάσει τους Πολωνούς αναγνώστες. Η πρωτοπόρα μετάφραση στα Πολωνικά από την ειδική στις Ιρανικές σπουδές και μεταφράστρια Ιβόνα Νόβισκα, μετέφρασε το Tales of the Dervishes (Ιστορίες των Δερβίσιδων) με δική της πρωτοβουλία το 1999-2000. Μετά από μερικές ανεπιτυχείς προσπάθειες κατάφερε να βρει εκδότη, την WAM Publishing House και το βιβλίο εκδόθηκε τελικά το 2002. Το Wisdom of the Fools (Σοφία των Ηλιθίων)[88] και το The Magic Monastery (Το Μαγικό Μοναστήρι)[89] σε δική της μετάφραση ακολούθησαν το 2002 και 2003 αντίστοιχα.

Υποδοχή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα βιβλία του Σαχ πάνω στον Σουφισμό έτυχαν αξιόλογης υποδοχής από τους κριτικούς. Ο ίδιος ήταν το αντικείμενο ενός ντοκιμαντέρ του BBC με τίτλο One Pair of Eyes το 1969,[90] και δύο από τα έργα του (The Way of the Sufi και Reflections) επιλέχθηκαν ως "Εξέχων βιβλίο της χρονιάς" από το πρόγραμμα του BBC: "The Critics".[91] Ανάμεσα σε άλλες τιμές, ο Σαχ κέρδισε έξι πρώτα βραβεία στο Έτος Παγκόσμιου Βιβλίου της UNESCO το 1973,[90] και ο ακαδημαϊκός του Ισλάμ Τζέιμς Κρίτζεκ, σχολιάζοντας το βιβλίο του Σαχ, Tales of the Dervishes (Ιστορίες των Δερβίσηδων), είπε ότι ήταν "πολύ όμορφα μεταφρασμένο".[91]

Μια συλλογή θετικών εκτιμήσεων του έργου του Σαχ με τίτλο Sufi Studies: East and West (Σουφικές σπουδές: Ανατολή και Δύση) δημοσιεύτηκε το 1973 και περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, τους Λ. Φ. Ράσμπρουκ Ουίλιαμς, Ρομ Λάνταο, Μοχάμαντ Χινταχιατουλάχ, Γκιουλά Γκερμάνους, Σερ Τζον Γκλάμπ, Σερ Μαζίκ Φαρέντ, Ιστιάκ Χουσεΐν Κουρεσί, Αχμέντ Ελμίν Γιαλμάν, Μαχμούντ Γιούσεφ Σαουάρμπι και Νασρολάχ Σ. Φατέμι.[92]

Ο Κόλιν Γουίλσον δήλωσε πως "εν μέρη μέσα από το έργο του Ίντρις Σαχ, άρχισα να βλέπω κάποιες νέες πολύ ενδιαφέρουσες διαστάσεις [όσον αφορά το θέμα του μυστικισμού]"[93] και στην κριτική του πάνω στο βιβλίο The Magic Monastery (1972) σημείωσε ότι ο Σαχ "δεν ενδιαφέρεται κυρίως για τη διάδοση ενός μυστικού δόγματος. Ενδιαφέρεται για τη μέθοδο με την οποία η γνώση μεταδίδεται... [Οι Σούφι] μεταδίδουν γνώση μέσω της άμεσης διαίσθησης με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι δάσκαλοι του Ζεν και ένας από τους κύριους τρόπους για να γίνει αυτό είναι οι μικρές ιστορίες και παραβολές οι οποίες βρίσκουν τον δρόμο τους προς το ασυνείδητο και ενεργοποιούν τις κρυφές του δυνάμεις."[94]

Στο Αυγανιστάν, οι εφημερίδα Kabul Times είπε ότι το βιβλίο Caravan of Dreams (1968) "προτείνεται ανεπιφύλακτα" και είναι "ιδικού ενδιαφέροντος για τους Αφγανούς" επειδή είναι "βασικά μια ανθολογία από μικρές ιστορίες, παραμύθια και ανέκδοτα, αστεία και αποσπάσματα από τη γραπτή και προφορική παράδοση που είναι μέρος πολλών βραδινών συζητήσεων και συνδιαλλαγών – ακόμα και σε αυτούς τους μοντέρνους καιρούς – στο Αφγανιστάν."[95] Η εφημερίδα The Afghanistan News ανέφερε ότι το βιβλίο Οι Σούφι "καλύπτει σημαντικές Αφγανικές συνεισφορές στην παγκόσμια φιλοσοφία και επιστήμη" και ήταν "το πρώτο έγκυρο βιβλίο πάνω στον Σουφισμό και το σύστημα της ανθρώπινης ανάπτυξης των Δερβίσηδων."[96] Όσον αφορά αμφιβολίες για το παρελθόν του Σαχ και τα διαπιστευτήριά του, ο Σαρντάρ Χατζί Φαΐζ Μουχαμάντ Καν Ζικερία, ένας Αφγανός ακαδημαϊκός ο οποίος είχε υπηρετήσει ως Αφγανός Υπουργός Παιδείας και αργότερα ως Υπουργός Εξωτερικών του Αφγανιστάν, εξέδωσε μια διακήρυξη προς τους ακαδημαϊκούς του κόσμου για την οικογένεια του Σαχ το 1970: "Οι Μουσαβί Σαγιντίδες του Αφγανιστάν και Καν του Παγκμάν αναγνωρίζονται ως οι απόγονοι του Προφήτη – ειρήνη σε αυτόν. Αναγνωρίζεται ότι προέρχονται από την ευγενέστερη καταγωγή εντός του Ισλάμ και είναι σεβαστοί ως Σούφι δάσκαλοι και πολυμαθείς ακαδημαϊκοί. Ο Σαγίντ Ίντρις Σαχ, γιος του εκλιπόντα Σαγίντ Ικμπάλ Αλί Σαχ, είναι προσωπικά γνωστός ως έντιμος άνθρωπος του οποίου ο βαθμός, οι τίτλοι και η καταγωγή είναι καταγεγραμμένοι και ευρέως γνωστοί."[97]

Το 1980, ο καθηγητής Καλιλουλλάχ Καλίλι, πρώην επίτιμος ποιητής του Αφγανιστάν, εξήρε το έργο του "συμπατριώτη και φίλου του, του Αρίφ (Φωτισμένου Σούφι) Σαγίντ Ίντρις Σαχ", λέγοντας ότι "Ειδικής εκτίμησης πρέπει να χαίρουν οι εξαίρετες και πολύ σημαντικές του υπηρεσίες στην αποκάλυψη των ουράνιων εμπνεύσεων και ενδότερων σκέψεων των μεγάλων δασκάλων του Ισλάμ και των Σούφι.[98]

Η εφημερίδα Χιντουστάν Στάνταρτ της Ινδίας έκρινε ότι του βιβλίο Caravan of Dreams (Καραβάνι των Ονείρων), ήταν μια υπέροχη ανθολογία, στην οποία μπορούσε να εισέλθει κανείς ανά πάσα στιγμή για διασκέδαση, δροσιά, παρηγοριά και έμπνευση... ευφυές, ελκυστικό, εντελώς ανθρώπινο."[99]

Το Ινστιτούτο υπέρ των δια-πολιτιστικών Ανταλλαγών (The Institute for Cross-cultural Exchange, ICE), μια Καναδική φιλανθρωπική οργάνωση ιδρυθείσα το 2004, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τα παιδικά βιβλία του Ίντρις Σαχ διανέμοντάς τα σε χιλιάδες παιδιά σε ανέχεια στον Καναδά, το Μεξικό και το Αφγανιστάν ως μέρος των προγραμμάτων επιμόρφωσης των παιδιών και της προώθησης της δια-πολιτιστικής κατανόησης. Αυτή η σειρά βιβλίων δημοσιεύεται από την Hoopoe Books, μια μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία του Ινστιτούτου για τη Μελέτη της Ανθρώπινης Γνώσης (Institute for the Study of Human Knowledge, ISHK) του Αμερικανού ψυχολόγου Ρόμπερτ Όρνσταϊν. [100][101] Το ΙΜΑΓ (ISHK) παρέχει αυτά τα βιβλία σε παιδιά σε ανέχεια μέσω δικής του πρωτοβουλίας ("Share Literacy initiative").[102]

Συγγράμματα της "σχολής του Ιντρις Σαχ"

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένας εχθρικός κριτικός ήταν ο Τζέιμς Μούρ, ακόλουθος του Γκουρτζίεφ ο οποίος διαφωνούσε με τη διαβεβαίωση του Σαχ πως η διδασκαλία του Γκουρτζίεφ ήταν επί της ουσίας σουφική και διαφώνησε απόλυτα με τη δημοσίευση χρονολογικά αδύνατου και ψευδώνυμου βιβλίου πάνω σε αυτό το θέμα (Οι δάσκαλοι του Γκουρτζίεφ από τον Ραφαέλ Λεφόρτ) ο οποίος συνδεόταν με τον Σαχ.[103] Σε ένα άρθρο το 1986 στο περιοδικό Religion Today (σήμερινό όνομα Journal of Contemporary Religion), ο Μούρ κάλυψε τις διαμάχες γύρω από τους Μπένετ και Γκρέιβς και ισχυρίστηκε ότι ο Σαχ "περιβαλλόταν με μια λατρεία υπέρμετρη: μια λατρεία που είχε ο ίδιος υποδαυλίσει".[103] Περιέγραψε τον Σαχ ως εξυπηρετούμενο από "πληθώρα υποτακτικών δημοσιογράφων, εκδοτών, κριτικών, διασκεδαστών, εκπομπών και ταξιδιωτικών συγγραφέων οι οποίοι τεχνηέντως δοξάζουν τον Σαχ εν χωρώ".[103] Ο Μούρ αμφισβήτησε τη Σούφι κληρονομία και παιδία του Σαχ και κατήγγειλε το σύνολο των ψευδωνυμικών συγγραμμάτων της "Σχολής του Ίντρις Σαχ" από συγγραφείς όπως ο "Όμαρ Μάικλ Μπούρκ Ph. D." και "Χαντράτ Μπ. Μ. Ντερβίς", οι οποίοι από το 1960 εγκωμίαζαν τον Σαχ, αναφερόμενοι σε αυτόν ως "Ταρίκα μέγας Σεΐχης Ίντρις Σαχ Σαχίμπ", "Πρίγκιπας Ίντρις Σαχ", " Βασιλιάς Ενώχ", "Η Παρουσία", "Ο εμβριθής βασιλιάς", η "ενσάρκωση του Αλί" και ακόμα και ο "Κουτούμπ" ή "Άξονας" - όλα ως υποστήριξη των αρχικών προσπαθειών του Σαχ να καταστήσει γνωστό τον Σουφισμό στο δυτικό ακροατήριο.[103]

Ο Πίτερ Γουίλσον επίσης σχολίασε "την πολύ κακή ποιότητα" μεγάλου μέρους όσων είχαν γραφεί προς υποστήριξη του Σαχ, παρατηρώντας ένα "δυστυχές κολακευτικό στιλ", ισχυρισμούς ότι ο Σαχ κατείχε παραφυσικές ικανότητες, "έναν τόνο ανωτερότητας, μια στάση, κάποιες φορές ψωνισμένη, υποτιμητική ή λύπηση προς αυτούς που είναι " απ' έξω" και την προφανή έλλειψη οποιουδήποτε ενδιαφέροντος να υποστηρίξουν τους ισχυρισμούς που δικαιολογούσαν αυτή τη συμπεριφορά ".[104] Κατά την άποψη του υπήρχε μια "αξιοσημείωτη διαφορά στην ποιότητα ανάμεσα στα γραπτά του Σαχ" και στην ποιότητα αυτής της δευτερεύουσας φιλολογίας.[104] Τόσο ο Μούρ όσο και ο Γουίλσον όμως επίσης τόνισαν τις ομοιότητες στο στιλ και αναλογίστηκαν την πιθανότητα μεγάλο μέρος αυτού του ψευδωνύμου έργου, συχνά δημοσιευμένου από την Όκταγκον Πρες, τον εκδοτικό οίκο του ίδιου του Σαχ, να είχε γραφτεί από τον ίδιο το Σαχ.[104]

Επιχειρηματολογώντας υπέρ μιας εναλλακτικής ερμηνείας αυτής της φιλολογίας, ο ακαδημαϊκός Άντριου Ρόουλινγκσον πρότεινε αντί μιας "προφανούς κερδοσκοπικής [...] αυταπάτης", ίσως επρόκειτο περί εσκεμμένης υποκρισίας - κάτι που εξ ορισμού πρέπει κανείς να διακρίνει".[105] Διατυπώνοντας πως "μια κριτική αποκρυσταλλωμένων θέσεων δεν μπορεί να είναι η ίδια αποκρυσταλλωμένη και δογματική", και υπογραμμίζοντας ότι η πρόθεση του Σαχ ήταν πάντα να υποσκάψει ψευδείς βεβαιότητες, επιχειρηματολόγησε ότι ο "μύθος του Σαχ" που δημιουργήθηκε από τα γραπτά αυτά ίσως ήταν ένα διδακτικό εργαλείο, αντί ενός εργαλείου συσκότισης, κάτι "κατασκευασμένο για να αποδομηθεί - το οποίο οφείλει να διαλυθεί όταν το αγγίξεις".[105] Ο Ρόουλινγκσον συμπέρανε ότι ο Σαχ "δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός με κυριολεκτικούς όρους. Τα ίδια του τα αξιώματα αποκλείουν αυτή την πιθανότητα."[105]

Αποτίμηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Νομπελίστρια Ντόρις Λέσινγκ επηρεάστηκε βαθιά από τον Σαχ.

Η Ντόρις Λέσινγκ, ένας από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές του Σαχ,[103] δήλωσε σε συνέντευξη το 1981: "Βρήκα τον Σουφισμό όπως τον δίδασκε ο Σαχ, που υποστηρίζει πως είναι η επανεισαγωγή μιας αρχαίας διδασκαλίας, κατάλληλο για αυτή την εποχή και αυτό τον τόπο. Δεν είναι καμιά παλινδρόμηση από ανατολίτικα πράγματα ή νερωμένο Ισλάμ ή κάτι τέτοιο."[35] Το 1996, σχολιάζοντας τον θάνατο του Σαχ στην Ντέϊλι Τέλεγκραφ (The Daily Telegraph), δήλωσε πως γνώρισε τον Σαχ λόγο του βιβλίου του "Οι Σούφι", που ήταν για εκείνη το πιο εκπληκτικό βιβλίο που είχε διαβάσει, και ένα βιβλίο που άλλαξε τη ζωή της.[106] Περιγράφοντας το έργο του Σαχ ως "ένα φαινόμενο χωρίς όμοιό του στην εποχή μας", τον χαρακτήρισε πολύπλευρο άνθρωπο, τον πιο ευφυή άνθρωπο που γνώρισε ποτέ, ευγενικό, γενναιόδωρο, μετριοπαθή, ("Μην κοιτάς τόσο το πρόσωπό μου, αλλά πάρε αυτό που είναι στο χέρι μου", είπε πως της έλεγε), και καλό φίλο και δάσκαλο για πάνω από τριάντα χρόνια.[106]

Ο Άρθουρ Τζ. Ντέικμαν, καθηγητής ψυχιατρικής και επί πολύ καιρό ερευνητής στον τομέα του διαλογισμού και στην αλλαγή της συνείδησης, ο οποίος ξεκίνησε τη μελέτη Σουφικών διδακτικών ιστοριών στις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα, εξέφρασε την άποψη ότι οι Δυτικοί ψυχοθεραπευτές μπορούν να ωφεληθούν από την προοπτική που παρέχει ο Σουφισμός και η οικουμενική του ουσία, με προϋπόθεση το κατάλληλο υλικό να μελετηθεί με τον σωστό τρόπο και με τη σωστή σειρά.[107] Δεδομένου ότι τα συγγράμματα και οι μεταφράσεις Σουφικών διδακτικών ιστοριών του Σαχ σχεδιάστηκαν με αυτό τον σκοπό κατά νου, τις πρότεινε σε όσους ενδιαφέρονταν να εκτιμήσουν οι ίδιοι το θέμα και σημείωσε πως πολλοί καταξιωμένοι στον τομέα τους είχαν αποδεχθεί τη θέση του Σαχ ως εκπροσώπου του Σύγχρονου Σουφισμού.[107] Ο ψυχολόγος και ερευνητής της συνείδησης Τσάρλς Τάρτ σχολίασε πως τα συγγράμματα του Σαχ "είχαν παράξει μια πιο βαθιά εκτίμηση μέσα του για το τι είναι η ψυχολογία από οτιδήποτε άλλο γράφτηκε ποτέ".[108]

Όταν του ζητήθηκε να δώσει μια εκτίμηση του Σαχ το 1973, ο Μπένετ είπε ότι ο Σαχ έκανε σημαντική δουλειά σε μεγάλη κλίμακα, "ταρακουνόντας τους ανθρώπους πολύ αποτελεσματικά παντού, κάνοντάς τους να σκεφτούν, δείχνοντας τους ότι τρόποι σκέψης που μοιάζουν να είναι ελεύθεροι είναι στην πραγματικότητα ελεγχόμενοι." Αναφέρθηκε στον Σαχ σαν τον Τζίντου Κρισναμούρτι του Σουφισμού, αποδομώντας τις έμμονες ιδέες των ανθρώπων σε πολλές κατευθύνσεις ως μέρος μιας διαδικασίας αφύπνισης η οποία είναι "μια πολύ απαραίτητη προετοιμασία για τον νέο κόσμο."[109]

ο Ινδός φιλόσοφος και μυστικιστής Ρατζνές, αργότερα γνωστός σαν Όσο (Osho), σχολιάζοντας το έργο του Σαχ, περιέγραψε το βιβλίο Οι Σούφι σαν "απλά ένα διαμάντι. Η αξία αυτού που έκανε με το βιβλίο αυτό είναι αμέτρητη". Προσέθεσε ότι ο Σαχ ήταν "ο άνθρωπος που συνέστησε τον Μουλά Νασρεντίν στη Δύση, και προσέφερε απίστευτη υπηρεσία. Δεν μπορεί να ξεπληρωθεί για αυτή. [...] Ο Ίντρις Σαχ έκανε τα μικρά ανέκδοτα του Νασρεντίν ακόμα πιο όμορφα... έχει την ικανότητα όχι μόνο να μεταφράζει επακριβώς τις παραβολές, αλλά και να τις κάνει ακόμα πιο όμορφες, ακόμα πιο συγκινητικές, πιο κοφτερές."[110]

Οι Ρίτσαρντ Σμόλεϊ και Τζίμ Κίνεϊ, γράφοντας στο βιβλίο Hidden Wisdom: A Guide to the Western Inner Traditions (2006), αναγόρευσαν το βιβλίο Οι Σούφι σε ΄μια "πολύ ευανάγνωστη και ευρεία εισαγωγή στον Σουφισμό", προσθέτοντας ότι η παρεμβολή του Σαχ είναι προφανής σε όλο το βιβλίο και μερικοί ιστορικοί ισχυρισμοί είναι συζητήσιμοι (κανένας δεν έχει υποσημειώσεις), όμως κανένα άλλο βιβλίο δεν είναι τόσο πετυχημένο όσο αυτό στο να προκαλεί το ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού για τον Σουφισμό"."[111] Περιέγραψαν το Learning How to Learn, μια συλλογή συνεντεύξεων, ομιλιών και μικρών κειμένων ως ένα από τα καλύτερα έργα του Σαχ, που παρέχει ένα στέρεο προσανατολισμό όσον αφορά την "ψυχολογική" του προσέγγιση προς το Σουφικό έργο, σημειώνοντας ότι στα καλύτερά του "ο Σαχ παρέχει μαθήματα που εμβολιάζουν τους μαθητές ενάντια σε πολλές από τις ανοησίες που κυκλοφορούν στην πνευματική αγορά."[111]

Ο Άιβαν Τυρρέλλ και ο κοινωνικός ψυχολόγος Τζο Γκρίφιν, στο βιβλίο τους για τις ενδότερες συναισθηματικές ανάγκες, Human Givens: A new approach to emotional health and clear thinking, έγραψαν ότι ο Σαχ "περισσότερο από κάθε άλλον, κατανοούσε και εκτιμούσε την πραγματική σημασία των δεδομένων της ανθρώπινης φύσης".[112] Σε ένα άλλο βιβλίο τους με τίτλο: Godhead: The Brain's Big Bang – The explosive origin of creativity, mysticism and mental illness, ισχυρίστηκαν ότι οι ιστορίες του Σαχ "όταν ακούγονται από νέους και γέρους εξίσου [...] περνάνε μοτίβα μέσα στο μυαλό, όχι μόνο για να ζει κανείς και να υπερβαίνει καθημερινές δυσκολίες αλλά και για να ταξιδέψει στο πνευματικό μονοπάτι. Η επίδρασή τους μπορεί να μην γίνει αισθητή για μήνες η χρόνια αφού διαβαστούν για πρώτη φορά, αλλά τελικά το δομικό υλικό που περιέχουν θα εκμεταλλευτεί την ικανότητα του εγκεφάλου να βρίσκει αντίστοιχα μοτίβα και θα καταστήσει δυνατό για τους μαθητές να παρατηρήσουν τη λειτουργία των δικών τους συναισθηματικά προκαθορισμένων απαντήσεων στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της ζωής. Γίνεται επακολούθως ευκολότερο γι' αυτούς να αναλάβουν την όποια δράση απαιτεί η πραγματικότητα, ώστε ο νους τους να συνδεθεί με ανώτερα επίπεδα. Οι διδακτικές ιστορίες πρέπει να διαβάζονται, να λέγονται και να αναλογίζονται αλλά όχι να αναλύονται διανοητικά, γιατί αυτό καταστρέφει την ωφέλιμη επίδραση που ειδάλλως θα είχαν στο νου σας." Ο Σαχ, πρόσθεσαν, ήταν "ένας μεγάλος συλλέκτης και εκδότης ιστοριών και γραπτών που περιέχουν αυτή την ποιότητα της μακροπρόθεσμης επίδρασης. Κατανοούσε το ζωτικής σημασίας για την ανθρωπότητα διανοητικό μοτίβο των ιστοριών αυτών και τα βιβλία του είναι γεμάτα με τέτοια θρεπτικά παραδείγματα"[113]

Ο Όλαβ Χάμερ σημειώνει πως κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του Σαχ, όταν η γενναιοδωρία των θαυμαστών του τον έκανε πραγματικά εύπορο και είχε γίνει μια σεβαστή προσωπικότητα ανάμεσα στα υψηλότερα στρώματα της βρετανικής κοινωνίας, ξέσπασαν διαμάχες λόγο ανακολουθιών ανάμεσα σε αυτοβιογραφικά δεδομένα - αναφορές σε συγγένεια με τον προφήτη Μωάμεθ, σχέσεις με ένα μυστικό Σουφικό τάγμα στην κεντρική Ασία, ή την παράδοση στην οποία μαθήτευσε ο Γκουρτζίεφ - και ανακτήσιμα ιστορικά γεγονότα.[54] Αν και μπορεί να υπήρχε ένας δεσμός συγγένειας με τον προφήτη Μωάμεθ, ο αριθμός των ανθρώπων που μοιράζονται έναν τέτοιο δεσμό σήμερα, 1300 χρόνια μετά, θα ήταν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο. Άλλα μέρη της αυτοβιογραφίας του Σαχ φαίνεται να ήταν καθαρά φανταστικά. Ακόμα και έτσι ο Χάμερ παρατήρησε ότι τα βιβλία του Σαχ συνέχισαν να έχουν ζήτηση και ότι έπαιξε "έναν σημαντικό ρόλο στην αναπαράσταση του Σουφισμού ως μη-δογματικού, εξατομικευμένου και ζωογόνου αποστάγματος πνευματικής σοφίας".[54]

Ο Πίτερ Ουίλσον έγραψε ότι αν ο Σαχ ήταν απατεώνας, τότε ήταν ένας "εξαιρετικά προικισμένος απατεώνας", επειδή αντίθετα με τους απλούς εμπορικούς συγγραφείς, είχε κάνει προσπάθεια να παράξει ένα περίπλοκο και εσωτερικά συνεπές σύστημα το οποίο προσέλκυσε "μια ολόκληρη γκάμα λίγο έως πολύ αναγνωρισμένων ανθρώπων", και είχε "προκαλέσει και ερεθίσει σκέψεις σε πολλές διαφορετικές ομάδες".[108] Ο Μούρ αναγνώρισε ότι ο Σαχ είχε κάνει μια αξιόλογη συνεισφορά στην εκλαΐκευση ενός ανθρωπιστικού Σουφισμού και ότι είχε φέρει πηγαία ενέργεια στην προσπάθεια αυτοπροβολής του", αλλά κατέληξε με το καταδικαστικό συμπέρασμα ότι ο Σουφισμός του Σαχ ήταν "ένας Σουφισμός χωρίς αυτοθυσία, χωρίς υπέρβαση του εαυτού, χωρίς την προσδοκία της γνώσης, χωρίς παράδοση, χωρίς τον Προφήτη, χωρίς το Κοράνι, χωρίς το Ισλάμ και χωρίς τον Θεό. Αυτό και μόνο."[103][63]

Ο Γκορ Βιντάλ έγραψε ότι τα βιβλία του Σαχ "είναι πολύ δυσκολότερο να διαβαστούν από ότι ήταν για να γραφτούν."[114]

Υποδοχή του βιβλίου Οι Σούφι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η υποδοχή του κινήματος του Σαχ σημαδεύτηκε επίσης από διαφωνίες. Μερικοί οριενταλιστές ήταν εχθρικοί, εν μέρει επειδή ο Σαχ παρουσίασε τα κλασικά Σουφικά κείμενα ως εργαλεία αυτοανάπτυξης που χρησιμοποιούνται από σύγχρονους ανθρώπους, αντί για αντικείμενα ιστορικής μελέτης. [115] Η διεθνώς αναγνωρισμένη οριενταλιστής Αννεμαρί Σίμελ (Annemarie Schimmel) σχολίασε ότι Οι Σούφι, μαζί με τα άλλα βιβλία του Σαχ "πρέπει να αποφεύγονται από τους σοβαρούς σπουδαστές".[116]

Ο πρόλογος του Γκρέιβς για το βιβλίο Οι Σούφι, γραμμένος με τη βοήθεια του Σαχ, περιέγραφε τον Σαχ ως μέρος "της πρεσβύτερης αρσενικής γραμμής διαδοχής του Προφήτη Μωάμεθ", κληρονόμο "μυστικών των Χαλίφηδων, των προγόνων του. Είναι στην πραγματικότητα ένας μεγάλος σείχης της σουφικής Ταρίκα..."[117] Σε ιδιωτικό πλαίσιο παρόλα αυτά ο Γκρέιβς, γράφοντας σε ένα φίλο του, εκμυστηρεύτηκε ότι αυτό ήταν παραπλανητικό: "είναι ένας από εμάς, όχι κάποια μουσουλμανική καρικατούρα."[16] Ο πρόλογος δεν περιλαμβάνεται σε εκδόσεις της Όκταγκον Πρες μετά το 1983 αλλά περιλαμβάνεται πάντα στις εκδόσεις Άνκορ/Ντάμπλντεϊ (Anchor/Doubleday).[118][119]

Ο πιο σκληρός επικριτής του Σαχ, ο ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, Λ. Π. Έλγουελ-Σάτον, σε ένα άρθρο του 1975 όπου επέκρινε αυτούς που αποκαλούσε "ψευδο-Σούφι" όπως ο Γκουρτζίεφ και ο Σαχ, ισχυρίστηκε ότι ο Γκρέις προσπαθούσε να "αναβαθμίσει" τη "μάλλον ασήμαντη καταγωγή" του Σαχ και ότι η αναφορά στην πρεσβύτερη αρσενική σειρά διαδοχής του Μωάμεθ ήταν μια "αρκετά ατυχής γκάφα" καθώς οι γιοί του Μωάμεθ πέθαναν όλοι σε παιδική ηλικία. Αν και ο Έλγουελ-Σάτον αποδέχθηκε ότι η οικογένεια ήταν Σαγιντιδική με καταγωγή από τον έβδομο Ιμάμη Μούσα αλ-Καντίμ, δεύτερο δισέγγονο του Χουσεΐν ιμπ Αλί, που ήταν ο νεότερος γιος του γάμου της Φατίμα (κόρης του προφήτη) με τον Αλί Ιμπν Αμπί Ταλίμπ, θεωρούσε πως αυτή ήταν μια "ασήμαντη καταγωγή" χωρίς ιδιαίτερη ιερότητα γιατί "οι Σαγίντιδες αφθονούν εντός του Ισλαμικού κόσμου, σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα και στις δύο πλευρές κάθε θρησκευτικού και πολιτικού διαχωρισμού."[120][121]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 119246048. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 (Αγγλικά) SNAC. w66z4ff2. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  3. ↑ 3,0 3,1 (Γερμανικά) Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους. idries-shah. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ (Αγγλικά) ISFDB. 19714. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  5. ↑ CONOR.SI. 54285667.
  6. ↑ Shah, Idries (1977) [1964]. The Sufis. London, UK: Octagon Press. σελ. 54. ISBN 0-86304-020-9. : "Though commonly mistaken as a Moslem sect, the Sufis are at home in all religions"
  7. ↑ Shah, Saira (2003). The Storyteller's Daughter. New York, NY: Anchor Books. σελίδες 19–26. ISBN 1-4000-3147-8. 
  8. ↑ Dervish, Bashir M. (1976-10-04). «Idris Shah: a contemporary promoter of Islamic Ideas in the West». Islamic Culture – an English Quarterly (Islamic Culture Board, Hyderabad, India (Osmania University, Hyderabad)) L (4). 
  9. ↑ Lethbridge, Sir Roper (2001) [1893]. The Golden Book of India. A Genealogical and Biographical Dictionary of the Ruling Princes, Chiefs, Nobles, and Other Personages, Titled or Decorated, of the Indian Empire (επανατυπωμένη έκδοση). London, UK/New York, NY: Macmillan and Co. σελ. 13. ISBN 978-1-4021-9328-6. 
  10. ↑ Williams, L.F. Rushbrook (1974). Sufi Studies: East and West. New York, NY: E.P. Dutton & Co. σελίδες 13–24. 
  11. ↑ 1970 BBC interview with Idries Shah στο YouTubeYouTube
  12. ↑ 12,0 12,1 Groskop, Viv (2001-06-16). «Living dangerously». The Daily Telegraph (London). http://www.telegraph.co.uk/arts/main.jhtml?xml=/arts/2001/06/16/tldisp16.xml&page=2. Ανακτήθηκε στις 2008-10-29. [νεκρός σύνδεσμος]
  13. ↑ Lamond, Frederic (2005). Fifty Years of Wicca. Green Magic. σελ. 19. ISBN 0-9547230-1-5. 
  14. ↑ Lamond, Frederic (2004). Fifty Years of Wicca. Green Magic. σελίδες 9, 37. ISBN 0-9547230-1-5. 
  15. ↑ Pearson, Joanne (2002). A Popular Dictionary of Paganism. London, UK/New York, NY: Routledge Taylor & Francis Group. σελ. 28. ISBN 0-7007-1591-6. 
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 O'Prey, Paul (1984). Between Moon and Moon – Selected Letters of Robert Graves 1946–1972. Hutchinson. σελίδες 213–215. ISBN 0-09-155750-X. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Graves, Richard P. (1998). Robert Graves and The White Goddess 1940–1985. London, UK: Phoenix Giant. σελ. 326. ISBN 0-7538-0116-7. 
  18. ↑ «Editorial Reviews for Idries Shah's The Sufis». amazon.com. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2008. 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Smith, Jane I. (1999). Islam in America (Columbia Contemporary American Religion Series). New York, NY/Chichester, UK: Columbia University Press. σελ. 69. ISBN 0-231-10966-0. 
  20. ↑ O'Prey, Paul (1984). Between Moon and Moon – Selected Letters of Robert Graves 1946–1972. Hutchinson. σελίδες 236, 239, 240. ISBN 0-09-155750-X. 
  21. ↑ O'Prey, Paul (1984). Between Moon and Moon – Selected Letters of Robert Graves 1946–1972. Hutchinson. σελίδες 234, 240–241, 269. ISBN 0-09-155750-X. 
  22. ↑ 22,0 22,1 Bennett, John G. (1974). Witness: The autobiography of John G. Bennett. Tucson: Omen Press. σελίδες 355–63. ISBN 0-912358-48-3. 
  23. ↑ Bennett, John G. (1973). Gurdjieff: Making a New World. Santa Fe, NM: Turnstone Books. σελ. 21. ISBN 0-9621901-6-0. 
  24. ↑ Bennett, John G. (1973). Gurdjieff: Making a New World. Santa Fe, NM: Turnstone Books. σελ. 104. ISBN 0-9621901-6-0. 
  25. ↑ Shah, Idries (13 Απριλίου 2007). «Declaration of the People of the Tradition and Twenty-Two Principles» (PDF). Sher Point Publications, UK. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2017. 
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 Bennett, John G. (1975). Witness: The autobiography of John G. Bennett. Turnstone Books. σελίδες 355–63. ISBN 0-85500-043-0. 
  27. ↑ Hinnells, John R. (1992). Who's Who of World Religions. Simon & Schuster. σελ. 50. ISBN 0-13-952946-2. 
  28. ↑ «Meetings». Anthonyblake.co.uk. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016. 
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Hall, Elizabeth (Ιούλιος 1975). «At Home in East and West: A Sketch of Idries Shah». Psychology Today 9 (2): 56. https://archive.org/details/sim_psychology-today_1975-07_9_2/page/56. 
  30. ↑ Bennett, John G. (1975). Witness: The autobiography of John G. Bennett. Turnstone Books. σελίδες 362–63. ISBN 0-85500-043-0.  Chapter 27, Service and Sacrifice: "The period from 1960 (...) to 1967 when I was once again entirely on my own was of the greatest value to me. I had learned to serve and to sacrifice and I knew that I was free from attachments. It happened about the end of the time that I went on business to America and met with Madame de Salzmann in New York. She was very curious about Idries Shah and asked what I had gained from my contact with him. I replied: "Freedom!"... Not only had I gained freedom, but I had come to love people whom I could not understand."
  31. ↑ 31,0 31,1 Speeth, Kathleen (1989). The Gurdjieff Work. New York: Jeremy P. Tarcher/Putnam. σελ. 105. ISBN 0-87477-492-6. 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 32,6 Justin Wintle, επιμ. (2001). Makers of Modern Culture, Vol. 1. London, UK/New York, NY: Routledge. σελ. 474. ISBN 0-415-26583-5. 
  33. ↑ Staff. «About the Institute». Institute for Cultural Research. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Σεπτεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2008. 
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 «Idries Shah – Grand Sheikh of the Sufis whose inspirational books enlightened the West about the moderate face of Islam (obituary)». The Daily Telegraph. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαΐου 2000. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2008. 
  35. ↑ 35,00 35,01 35,02 35,03 35,04 35,05 35,06 35,07 35,08 35,09 35,10 Galin, Müge (1997). Between East and West: Sufism in the Novels of Doris Lessing. Albany, NY: State University of New York Press. σελίδες xix, 5–8, 21, 40–41, 101, 115. ISBN 0-7914-3383-8. 
  36. ↑ 36,0 36,1 «Writers Meet». The Courier: 16. 1971-10-15. 
  37. ↑ «ICR Fellows». The Institute for Cultural Research. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2012. 
  38. ↑ Μερικές πηγές περιγράφουν τον Σαχ ως "ιδρυτικό μέλος" του κλαμπ της Ρώμης. Ο Άουγκι Χάϊτερ έχει πει: "Ως ένα βαθμό, μπορεί να πει κανείς ότι ένα σημαντικό κομμάτι της φιλολογίας που εκδόθηκε από το Σαχ και φίλους του υπό διαφορετικά ψευδώνυμα, είχε ως σκοπό να λειτουργήσει ως αντιπερισπασμός. Απασχολούσε επίδοξους μαθητές και αντιπάλους ενώ εξόργιζε τους επικριτές σε τρομερό βαθμό. Μεγάλο μέρος αυτής της φιλολογίας ήταν ψεύτικο. Ο Σαχ ήξερε πολύ καλά ότι δεν ήταν ιδρυτικό μέλος του κλαμπ της Ρώμης. Ήταν μέλος για σύντομο χρονικό διάστημα και του ζητήθηκε ευγενικά να αποχωρήσει καθώς δεν ήταν παρόν στις συναντήσεις. Αυτή όμως η μυθολογία γύρω από τη δημόσια του προσωπικότητα ήταν απαραίτητη για να παρέχει το ονειρώδες ψέμα χωρίς το οποίο καμία αλήθεια δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί ένας μαθητής πρέπει πάντα να έχει επιλογές." (Hayter, Augy (2002). Fictions and Factions. Reno, NV/Paris, France: Tractus Books. σελ. 262. ISBN 2-909347-14-1. )
  39. ↑ Hall, Elizabeth (Ιούλιος 1975). «At Home in East and West: A Sketch of Idries Shah». Psychology Today 9 (2): 56. https://archive.org/details/sim_psychology-today_1975-07_9_2/page/56. 
  40. ↑ King, Dr. Alexander. «Monograph Series No. 10: Science, Technology and the Quality of Life». The Institute for Cultural Research. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2012. 
  41. ↑ King, Dr. Alexander. «Monograph Series No. 15: An Eye to the Future». The Institute for Cultural Research. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2012. 
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 42,4 42,5 Smoley, Richard· Kinney, Jay (2006). Hidden Wisdom: A Guide to the Western Inner Traditions. Wheaton, IL/Chennai, India: Quest Books. σελ. 238. ISBN 0-8356-0844-1. 
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 Jamal Malik· John R. Hinnells, επιμ. (2006). Sufism in the West. London, UK/New York/NY: Routledge Taylor & Francis Group. σελ. 32. ISBN 0-415-27407-9. 
  44. ↑ Shah, Idries (Presenter) (19 Δεκεμβρίου 1970). «One Pair of eyes: Dreamwalkers» (video). BBC Television. Ανακτήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2012. 
  45. ↑ Naranjo, Claudio (1994). Character and Neurosis. Nevada City, CA: Gateways. σελ. xxviii. ISBN 0-89556-066-6. 
  46. ↑ Naranjo, Claudio· Robert Ornstein (1972). On the Psychology of Meditation. New York, NY: Viking Press. ISBN 0-670-00364-6. 
  47. ↑ «WE ARE IN A RACE WITH OURSELVES». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2012. 
  48. ↑ Lewin, Leonard (1972). Diffusion of Sufi Ideas in the West. Boulder, CO: Keysign Press. 
  49. ↑ «Dr Kate Fox : The Institute for Cultural Research». I-c-r.org.uk. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016. 
  50. ↑ Dessem, Matthew (5 Ιουνίου 2014). «Animation's lost masterpiece». The Dissolve. Pitchfork Media. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 9 Αυγούστου 2018. 
  51. ↑ David Westerlund, επιμ. (2004). Sufism in Europe and North America. New York, NY: RoutledgeCurzon. σελ. 54. ISBN 0-415-32591-9. 
  52. ↑ Campbell, Edward (1978-08-29). «Reluctant guru». Evening News. 
  53. ↑ 53,0 53,1 «Idries Shah, Sayed Idries el-Hashimi (official website)». The Estate of Idries Shah. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιανουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2008. 
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 54,3 54,4 54,5 David Westerlund, επιμ. (2004). Sufism in Europe and North America. New York, NY: RoutledgeCurzon. σελίδες 136–138. ISBN 0-415-32591-9. 
  55. ↑ Archer, Nathaniel P. (1977). Idries Shah, Printed Word International Collection 8. London, UK: Octagon Press. ISBN 0-86304-000-4. 
  56. ↑ Ghali, Halima (1979). Shah, International Press Review Collection 9. London, UK: BM Sufi Studies. 
  57. ↑ Williams, L.F. Rushbrook (1974). Sufi Studies: East and West. New York, NY: E.P. Dutton & Co. σελίδες 230–31. 
  58. ↑ Shah, Sirdar Ikbal Ali (1992). Alone in Arabian Nights. London: Octagon Press Ltd. p. 136; (ISBN 0-86304-063-2).
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 Hall, Elizabeth (Ιούλιος 1975). «The Sufi Tradition: A Conversation with Idries Shah». Psychology Today 9 (2): 61. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-01-26. https://web.archive.org/web/20170126125628/http://www.idriesshahfoundation.org/wp-content/uploads/2014/04/Psychology-Today.pdf. Ανακτήθηκε στις 2018-11-08. 
  60. ↑ Lessing, Doris (1970). "The Mysterious East". The New York Times Review of Books, 22 October
  61. ↑ Shah, Sayed Idries (1956). Oriental Magic. London, UK: Octagon Press, Ltd. σελίδες 59–75. ISBN 0-86304-017-9. 
  62. ↑ Shah, Idries (1971) [1957]. Destination Mecca. London, UK: Octagon Press. σελίδες 169–78. ISBN 0-900860-13-8. 
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 63,3 63,4 Suha Taji-Farouki· Basheer M. Nafi, επιμ. (2004). Islamic Thought in the Twentieth Century. London, UK/New York, NY: I.B.Tauris Publishers. σελ. 123. ISBN 1-85043-751-3. 
  64. ↑ Shah, Idries (1980) [1970]. The Dermis Probe. London, UK: Octagon Press. σελ. 18. ISBN 0-86304-045-4. 
  65. ↑ Shah, Idries (1977) [1964]. The Sufis. London, UK: Octagon Press. σελ. 54. ISBN 0-86304-020-9. 
  66. ↑ 66,0 66,1 «New Psychology». The Courier. 1978-06-23. 
  67. ↑ Shah, Idries (1974). Special Problems in the Study of Sufi Ideas. London, UK: Octagon Press. ISBN 0-900860-21-9. 
  68. ↑ 68,0 68,1 Shah, Idries (1977). «An Advanced Psychology of the East» (audio). Institute for the Study of Human Knowledge. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2012. 
  69. ↑ Lewin, Leonard (1972). Diffusion of Sufi Ideas in the West. Boulder, CO: Keysign Press. σελ. 17. 
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 70,3 Wilson, Peter (1998). «The Strange Fate of Sufism in the New Age». Στο: Peter B. Clarke. New Trends and Developments in the World of Islam. London, UK: Luzac Oriental. σελίδες 187–88. ISBN 1-898942-17-X. 
  71. ↑ Shah, Idries (1978). Learning How To Learn. New York, NY/London, UK/Ringwood, Victoria/Toronto, Canada/Auckland, NZ: Penguin Arkana. σελ. 80. ISBN 0-14-019513-0. 
  72. ↑ Shah, Idries (1972). Thinkers of the East. New York, NY, US; London, UK; Ringwood, Victoria, Australia; Toronto, Ontario, Canada; Auckland, New Zealand: Penguin Arkana. σελ. 101. ISBN 0-14-019251-4. 
  73. ↑ Lewin, Leonard· Shah, Idries (1972). The Diffusion of Sufi Ideas in the West. Boulder, CO: Keysign Press. σελ. 72. 
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 Jamal Malik· John R. Hinnells, επιμ. (2006). Sufism in the West. London, UK/New York, NY: Routledge Taylor & Francis Group. σελ. 31. ISBN 0-415-27407-9. 
  75. ↑ Wilson, Peter (1998). "The Strange Fate of Sufism in the New Age". In Peter B. Clarke, επιμ. (1998). New Trends and Developments in the World of Islam. London: Luzac Oriental. σελ. 195. ISBN 1-898942-17-X. 
  76. ↑ Hermansen, Marcia (1998). "In the Garden of American Sufi Movements: Hybrids and Perennials". In Peter B. Clarke, επιμ. (1998). New Trends and Developments in the World of Islam. London: Luzac Oriental. σελ. 167. ISBN 1-898942-17-X. 
  77. ↑ Fahim, Shadia S. (1995). Doris Lessing: Sufi Equilibrium and the Form of the Novel. Basingstoke, UK/New York, NY: Palgrave Macmillan/St. Martins Press. σελίδες passim. ISBN 0-312-10293-3. 
  78. ↑ 78,0 78,1 78,2 78,3 David Westerlund, επιμ. (2004). Sufism in Europe and North America. New York, NY: RoutledgeCurzon. σελ. 53. ISBN 0-415-32591-9. 
  79. ↑ Henri Bortoft, The Wholeness of Nature: Goethe's Way of Science (1996). Floris Books; (ISBN 0-86315-238-4)
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 Shah, Tahir (2008). In Arabian Nights. London: Bantam Books. σελίδες 10, 15, 24, 262. ISBN 978-0-553-80523-9. 
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 81,3 Wilson, Peter (1998). «The Strange Fate of Sufism in the New Age». Στο: Peter B. Clarke. New Trends and Developments in the World of Islam. London, UK: Luzac Oriental. σελ. 185. ISBN 1-898942-17-X. 
  82. ↑ 82,0 82,1 Shah, Idries (1980) [1970]. The Dermis Probe. London, UK: Octagon Press. σελ. 21. ISBN 0-86304-045-4. 
  83. ↑ Shah, Tahir (2008). In Arabian Nights: A Caravan of Moroccan Dreams. New York, NY: Bantam. σελίδες 215–16. ISBN 0-553-80523-1. 
  84. ↑ «The Institute for Cultural Research». The Institute for Cultural Research. 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2015. 
  85. ↑ «Directors, Advisors & Staff». Institute for the Study of Human Knowledge (ISHK). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016. 
  86. ↑ Hayter, Augy (2002). Fictions and Factions. Reno, NV/Paris, France: Tractus Books. σελίδες 177, 201. ISBN 2-909347-14-1. 
  87. ↑ Jamal Malik· John R. Hinnells, επιμ. (2006). Sufism in the West. London, UK/New York, NY: Routledge Taylor & Francis Group. σελ. 30. ISBN 0-415-27407-9. 
  88. ↑ «Mądrość głupców» (στα Πολωνικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2019. 
  89. ↑ «Zaczarowana świątynia». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2019.  (pol.)
  90. ↑ 90,0 90,1 The Middle East and North Africa. Europa Publications Limited, Taylor & Francis Group, International Publications Service. 1988. σελ. 952. ISBN 978-0-905118-50-5. 
  91. ↑ 91,0 91,1 Lessing, Doris; Elwell-Sutton, L. P. (1970-10-22). «Letter to the Editors by Doris Lessing, with a reply by L. P. Elwell-Sutton». The New York Review of Books. http://www.nybooks.com/articles/10797. Ανακτήθηκε στις 2008-11-05. 
  92. ↑ Sufi Studies: East and West, edited by Professor L.F. Rushbrook Williams, E.P.Dutton & Co., 1974.(ISBN 978-0525211952)
  93. ↑ The Nature of Religious Man, edited by D.B. Fry, Octagon Press, London, 1982, p. 99.
  94. ↑ "Worlds of Magic", in Books and Bookmen, June 1972, vol 17, no. 9, issue #201.
  95. ↑ Kabul Times, 13 May 1973, p. 3.
  96. ↑ The Afghanistan News, May 1964, vol 7, no. 81
  97. ↑ "Spirituality, Science and Psychology in the Sufi Way" in Sufi Studies: East and West, edited by Professor L.F. Rushbrook Williams, E.P. Dutton & Co., 1974, p. 116
  98. ↑ «Archived copy». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2012. 
  99. ↑ "Oriental Wisdom" in Hindustan Standard, 4 January 1970.
  100. ↑ «Children's Literacy: About ICE: Who We Are». The Institute for Cross-cultural Exchange. 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2015. 
  101. ↑ John Zada (Δεκέμβριος 2012). «Helping to Close the Literacy Gap». Viewpoint (Toronto, Canada: Canadian Pensioners Concerned, Inc.) 38 (4). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-12-17. https://web.archive.org/web/20151217132259/http://www.canpension.ca/pages/archives/dec12/gap.html. Ανακτήθηκε στις 2015-12-17. 
  102. ↑ «About Share Literacy». Institute for the Study of Human Knowledge. 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2015. 
  103. ↑ 103,0 103,1 103,2 103,3 103,4 103,5 Moore, James (1986). «Neo-Sufism: The Case of Idries Shah». Religion Today 3 (3). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-07-24. https://web.archive.org/web/20130724030211/http://www.gurdjieff-legacy.org/40articles/neosufism.htm. 
  104. ↑ 104,0 104,1 104,2 Wilson, Peter (1998). «The Strange Fate of Sufism in the New Age». Στο: Peter B. Clarke. New Trends and Developments in the World of Islam. London: Luzac Oriental. σελίδες 189–191. ISBN 1-898942-17-X. 
  105. ↑ 105,0 105,1 105,2 Rawlinson, Andrew (1997). The Book of Enlightened Masters: Western Teachers in Eastern Traditions. Chicago and La Salle, IL: Open Court. σελ. 525. ISBN 0-8126-9310-8. 
  106. ↑ 106,0 106,1 Lessing, Doris. «On the Death of Idries Shah». dorislessing.org. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2008. 
  107. ↑ 107,0 107,1 Seymour Boorstein, επιμ. (1996). Transpersonal Psychotherapy. Albany, NY: State University of New York Press. σελίδες 241, 247. ISBN 0-7914-2835-4. 
  108. ↑ 108,0 108,1 Wilson, Peter (1998). «The Strange Fate of Sufism in the New Age». Στο: Peter B. Clarke. New Trends and Developments in the World of Islam. London, UK: Luzac Oriental. σελ. 195. ISBN 1-898942-17-X. 
  109. ↑ Bennett, J.G. (23 Νοεμβρίου 1973). «Gurdjieff: Making a New World». Bennett Books. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (audio cd) στις 2 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2012. 
  110. ↑ Osho (2005). Books I Have Loved. Pune, India: Tao Publishing Pvt. Ltd. σελίδες 127–28. ISBN 81-7261-102-1. 
  111. ↑ 111,0 111,1 Smoley, Richard· Kinney, Jay (2006). Hidden Wisdom: A Guide to the Western Inner Traditions. Wheaton, IL/Chennai, India: Quest Books. σελίδες 250–51. ISBN 0-8356-0844-1. 
  112. ↑ Griffin, J; Tyrrell, I. (2004) Human Givens: A new approach to emotional health and clear thinking. HG Publishing.(ISBN 1-899398-31-7)
  113. ↑ J. Griffin· I. Tyrrell (2011). Godhead: The Brain's Big Bang – The explosive origin of creativity, mysticism and mental illness. ISBN 978-1-899398-27-0. 
  114. ↑ Christopher Hitchens (2011). Arguably. Atlantic Books. σελ. 61. ISBN 978-0-85789-257-7. 
  115. ↑ Cecil, Robert (1996-11-26). «Obituary: Idries Shah». The Independent (London). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-10-12. https://web.archive.org/web/20181012192124/https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-idries-shah-5590406.html. Ανακτήθηκε στις 2008-11-05. 
  116. ↑ Annemarie Schimmel (2011). Mystical Dimensions of Islam. University of North Carolina Press. σελ. 9. ISBN 978-0-8078-9976-2. 
  117. ↑ O'Prey, Paul (1984). Between Moon and Moon – Selected Letters of Robert Graves 1946–1972. Hutchinson. σελίδες 214, 269. ISBN 0-09-155750-X. 
  118. ↑ «Idries Shah the Sufis Robert Graves». AbeBooks.com. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016. 
  119. ↑ Idries Shah· Robert Graves. The Sufis. Amazon.com. ISBN 978-0-385-07966-2. 
  120. ↑ Elwell-Sutton, L. P. (Μάιος 1975). «Sufism & Pseudo-Sufism». Encounter XLIV (5): 14. 
  121. ↑ O'Prey, Paul (1984). Between Moon and Moon – Selected Letters of Robert Graves 1946–1972. Hutchinson. σελίδες 311–312. ISBN 0-09-155750-X. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Idries Shah στο Wikimedia Commons


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ίντρις_Σαχ&oldid=10818523"