Διδασκαλία

Διδασκαλία είναι η μετάδοση γνώσης από έναν δάσκαλο προς κάποιον μαθητή με σκοπό την αφομοίωση της γνώσης αυτής από τον μαθητή, δηλαδή την μάθηση. Διακρίνεται σε φυσική διδασκαλία και σχολική διδασκαλία.

Φυσική διδασκαλία

Η φυσική διδασκαλία πραγματοποιείται στις μέρες μας κυρίως έξω από το σχολείο σε όποια ευκαιρία, χωρίς τυπική προετοιμασία και σχεδόν αυθόρμητα. Είναι αμφίδρομη και αλληλεπιδραστική, ενώ οι ρόλοι δάσκαλου και μαθητή δεν είναι πάντα διακριτοί· όλοι φαίνεται να διδάσκονται και να διδάσκουν. Στις μέρες μας αναγνωρίζεται η σημασία της καθώς αυτή και οι οργανωμένες μορφές διδασκαλίας, αλληλοσυμπληρώνονται.

Η φυσική διδασκαλία ξεκινά πριν το άτομο αρχίσει να φοιτά στο σχολείο, από ποικίλες επιρροές από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον του (οικογένεια, γειτονιά, φίλοι κ.λ.π). Μέσω αυτής το άτομο αποκτά τις πρώτες του γνώσεις και δεξιότητες και διαμορφώνει, αρχικά, την βάση της συμπεριφοράς του.Αυτό συνεχίζεται εσαεί.

Σχολική διδασκαλία

Είναι η διδασκαλία της οποίας ο σχεδιασμός, οργάνωση, διεκπεραίωση ή ο συντονισμός, γίνεται από θεσμικά κατοχυρωμένους φορείς. Από συστηματική άποψη, υπάρχει ένας βασικός κορμός, που παρέχει γνώση μέσα από μία σειρά γραμμής παραγωγής. Αυτός ο κορμός διαπερνά όλες τις βαθμίδες.Το περιεχόμενό της διδασκαλίας συνήθως καθορίζεται από αναλυτικό πρόγραμμα. Εκεί περιγράφεται το γνωστικό περιεχόμενο της διδασκαλίας και το σύνολο των ενεργειών που προτείνεται να πραγματοποιηθούν.

Οι μαθητές σήμερα, είναι χωρισμένοι σε τάξεις ανά ηλικία, ενώ η εκπαίδευση που τους παρέχεται είναι από κοινού, και όχι εντοπισμένη στην ιδιαιτερότητα, τις ικανότητες ή τις τάσεις του καθενός.

Στόχος

Η σχολική διδασκαλία διεξάγεται σύμφωνα με τις εκάστοτε ορθές παιδαγωγικές αρχές μέσα από τις οποίες επιδιώκει να ικανοποιήσει τις εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες, όπως για παράδειγμα να στελεχώσει αποδοτικά με ανθρώπινο δυναμικό το τρέχον και το διαβλεπόμενο οικονομικό σύστημα. Έτσι αναλαμβάνει τον ρόλο και την ευθύνη της μάθησης και της απόκτησης δεξιοτήτων του ατόμου.

Διδακτικό πλαίσιο

Διδασκαλία και μάθηση, συγκροτούν τους δύο πόλους μιάς - από τη φύση της - αμφίδρομης διδακτικής διαδικασίας,η οποία δρομολογείται μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή. Επηρεάζεται δε από το κοινωνικό, πολιτιστικό και πολιτισμικό πλαίσιο που περιβάλλει το σχολείο. Ο εκπαιδευτικός ξεκινά τη διδασκαλία με βάση τους διδακτικούς στόχους που έχει προσδιορίσει, και επιδιώκει αυτοί οι στόχοι να γίνουν και στόχοι των μαθητών, να γίνουν δηλαδή μαθησιακοί στόχοι.

Η διδασκαλία μπορεί να κατευθύνεται από παιδαγωγικούς στόχους όπως:

• τη δημιουργία πνεύματος φιλομάθειας
• την καλλιέργεια της ερευνητικής διάθεσης του μαθητή
• την ανάπτυξη κριτικής ικανότητας και σύγκρισης απόψεων
• την υποβοήθηση της ολόπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητας του μαθητή
• την ηθική καλλιέργεια του μαθητή

Εξελικτική πορεία

Η διδασκαλία ως αρμοδιότητα του σχολείου ξεκίνησε από την ανάγκη κάλυψης στοιχειωδών γνώσεων και βασικών πολιτιστικών δεξιοτήτων (ανάγνωση, γραφή, αριθμητική) και εξελίχθηκε σταδιακά στη σημερινή γενική και επαγγελματική εκπαίδευση.

Κριτική της σύγχρονης διδασκαλίας

Στο σύγχρονο σχολείο, η γνώση καλείται να παρακολουθήσει την ραγδαία ανάπτυξη των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων.Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος όμως, απέβη σε βάρος των κοινωνικοποιητικών λειτουργιών του σχολείου και της διδασκαλίας .

Έτσι λόγω της έντονης πίεσης γιά παροχή γνώσεων, επικράτησε μια - όλο και πιό έντονη- τάση να περιορίζεται η διδακτική διαδικασία , στην λεγόμενη «αντικειμενική πληροφόρηση».

Η τάση αυτή που έχει τις ρίζες της στη θετικιστική αντίληψη, θεωρεί ότι είναι εφικτό και ελέγξιμο,να μεταδίδεται η γνώση - μέσω της σχολικής διδασκαλίας και μάθησης - πλήρως αποδεσμευμένη από υποκειμενικούς συντελεστές, ερμηνευτικές προσεγγίσεις ή αξιολογήσεις.

Στην κατεύθυνση αυτή είχαμε εφαρμογή μπιχεβιοριστικών θεωριών διδασκαλίας και μάθησης στην εκπαιδευτική πράξη.Αυτής της αντίληψης είναι η προγραμματισμένη διδασκαλία, το στοχοεπικεντρωμένο πρόγραμμα διδασκαλίας (στην αρχική του εκδοχή) , αλλά και το σύστημα μικροδιδασκαλίας στην πρακτική άσκηση των εκπαιδευτικών.

Διδακτική

Υποστηρικτικά προς το έργο της διδασκαλίας ενεργοποιείται ο κλάδος της διδακτικής, σκοπός της οποίας είναι η μελέτη της διδακτικής-μαθησιακής πορείας σε μια διδασκαλία, η καταγραφή προβλημάτων και η διατύπωση νέων διδακτικών προτάσεων ή η αξιολόγηση παλαιοτέρων. Για παράδειγμα, η διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων που σχετίζονται με τις φυσικές επιστήμες (Φυσική, Χημεία, Βιολογία, Γεωλογία) υποστηρίζεται από τη διδακτική των φυσικών επιστημών.

Το περιεχόμενο της διδακτικής διδασκαλίας προσδιορίζεται από το πρόγραμμα διδασκαλίας,το οποίο καταρτίζεται από την πολιτεία,με μικρή ή και ανύπαρκτη συμμετοχή άλλων φορέων(επιστημόνων, εκπαιδευτικών και άλλων εκπροσώπων διαφόρων άλλων ΄ομάδων αναφοράς΄) και αποτελεί νομικό κείμενο με πολιτική και ιδεολογική βάση. Το πρόγραμμα διδασκαλίας στην παραδοσιακή του μορφή περιλαμβάνει τα διδασκόμενα μαθήματα,τους σκοπούς που επιδιώκει η διδασκαλία τους,τη διδακτέα ύλη σε κάθε μάθημα,σχολική βαθμίδα και τάξη,καθώς και τις ώρες διδασκαλίας.Συνοδεύεται συνήθως από σχολικά βιβλία,καθώς και, κατά περίπτωση, από άλλο ενδεχομένως διδακτικό υλικό σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή. Τα στοιχεία αυτά συναποτελούν τις επίσημες προδιαγραφές της διδακτικής διαδικασίας από την πλευρά της πολιτείας.

Σχολική διαδικασία, με την πλατιά της σημασία, είναι κάθε συνειδητή επιρροή που ασκεί ο εκπαιδευτικός στα άτομα που διδάσκει , με βασική επιδίωξη την αλλαγή συμπεριφοράς και του τρόπου ζωής τους. Με την στενή της όμως έννοια, είναι η διαδικασία εκείνη όπου ο διδάσκων υλοποιεί προκαθορισμένους στόχους . Είναι δηλαδή «ένα οργανωμένο σύνολο σκόπιμων και μεθοδικών, άμεσων και έμμεσων πνευματικών και συναισθηματικών, ψυχοκινητικών και συμμετοχικών ενεργειών, για την προώθηση της μάθησης, και της μόρφωσης των μαθητών, με την αυτενεργό συμμετοχή των ίδιων και τη βοήθεια των δασκάλων τους» (Δ. Χατζηδήμου 1987, Δ. Τσαρδάκης 1983). Συνεπώς, σχολική διδασκαλία είναι μια οργανωμένη και προγραμματισμένη παιδαγωγική-διδακτική διαδικασία, όπου συμβάλλει, στο να μάθουν οι μετέχοντες να ξεπερνούν τις δυσκολίες της ζωής, με τη βοήθεια και την επίβλεψη ενός ειδικού, του εκπαιδευτικού.

Γενικά

Η διδασκαλία είναι αποτελεσματική στο μέτρο που καταφέρνει, το να μεταβάλλεται η συμπεριφορά των μαθητών - και μάλιστα - προς επιθυμητή κατεύθυνση.

Μία από τις πορείες που μπορεί κανείς να ακολουθήσει στα πλαίσια της διδασκαλίας, είναι αυτή που αποτελείται από τις επόμενες 3 φάσεις: ανάλυση, σύνταξη και εκτέλεση.

Η σύγχρονη Διδακτική έχει πολλές και διαφορετικές αφετηρίες, οι οποίες συστηματοποιήθηκαν στις δεκαετίες του 60’ και του 70’, κυρίως στη γερμανόγλωσση βιβλιογραφία, με τη μορφή των εξής τεσσάρων μοντέλων:

1. Η «Θεωρία των μορφωτικών αγαθών», η λεγόμενη «Σχολή της Γοτέγγης», με βασικούς εκπροσώπους της τους E.Weniger και W.Klafk. Αφετηρία του διδακτικού προβληματισμού στο πλαίσιο της θεωρίας αυτής αποτελούν τα «μορφωτικά αγαθά», τα οποία συνιστούν αιτήματα και αξιώσεις των διαφόρων «πνευματικών δυνάμεων» (κοινωνία, οικονομία, επιστήμη, εκκλησία κ.λ.π.)
2. Θεμελιώδης έννοια είναι η «μόρφωση» ως «συνάντηση» που πραγματοποιείται ανάμεσα στα μορφωτικά αγαθά και στον αναπτυσσόμενο άνθρωπο και σημαίνει «το άνοιγμα του ανθρώπου στον κόσμο (στην πραγματικότητα) και το άνοιγμα του κόσμου στον άνθρωπο» (W.Klafk). Τα μορφωτικά αγαθά είναι εκείνα τα «θεμελιώδη» και «αντιπροσωπευτικά» πολιτιστικά και επιστημονικά επιτεύγματα κάθε χώρας ή κάθε λαού που δικαιολογούν την επιλογή και ένταξή τους στο πρόγραμμα διδασκαλίας γιατί καθιστούν δυνατή τη «μορφωτική συνάντηση», δηλαδή έχουν «μορφωτική αξία». Βασικό εργαλείο για τον προσδιορισμό της μορφωτικής αξίας αποτελεί η «διδακτική ανάλυση».

Παγκόσμια Ημέρα Δασκάλων

Από το 1994, η UNESCO έχει κηρύξει την 5η Οκτωβρίου Παγκόσμια Ημέρα Δασκάλων.

Ορολογία

Στις αρχές της διδασκαλίας του 70’ εντοπίστηκαν 20 διαφορετικές χρήσεις του όρου curriculum, δείχνοντας τα προβλήματα στην ορολογία, παρά τη διεθνή διάδοση και τη χρήση του όρου, ο οποίος χρησιμοποιείται στις αγγλοσαξονικές χώρες ήδη από το 17 αιώνα ως συνώνυμος του όρου προγράμματα διδασκαλίας ή μορφωτικά αγαθά. Οι κλάδοι της ψυχολογίας που σχετίζονται περισσότερο με τη διδασκαλία είναι η γνωστική και η κοινωνική ψυχολογία.

Πηγές

• Τσακαλίδου Άννα «Σημειώσεις για το μάθημα Διδακτικής Μεθοδολογίας», ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2000.
• Χαραλαμπόπουλος Β. «Οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης γενικά», Εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1994.
• Χατζηδήμου Δ. «Εισαγωγή στην Παιδαγωγική», Εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991.
• «Σχολική Παιδαγωγική»-θεωρία του Σχολείου/ Τόμος Α΄/ Παν. Διαμαντόπουλος / Παπαζήση / σελ. 126-127
• «Εισαγωγή στην Παιδαγωγική»-θέσεις, αντιθέσεις και προβληματισμοί/ Δ΄ Έκδοση / Δημήτρη Χρ. Χατζηδήμου / Αδερφοί Κυριακίδη Α.Ε / σελ. 95-99
• «Διδακτικοί Στόχοι και Διδασκαλία»-Παιδαγωγική και Εκπαίδευση 12/ Robert T. Mager / Αφοί Κυριακίδη / Θεσσαλονίκη 1985 / σελ. 1-2
• «Σχολική Παιδαγωγική»-Παιδαγωγική και Εκπαίδευση 50/ Παναγιώτης Ξωχέλλης / Αφοί Κυριακίδη Α.Ε / σελ. 67-68, 95-97