Γλώσσα Ουρούμ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από ISO 639:uum)
Γλώσσα Ουρούμ
ΈθνοςΟυρούμ
(τουρκόφωνοι Έλληνες)
ΧώραΓεωργία, Ουκρανία
Φυσικοί ομιλητές190.000
ΤαξινόμησηΤουρκικές
Σύστημα γραφήςελληνικό αλφάβητο και κυριλλικό αλφάβητο
ISO 639-1—
ISO 639-2—
ISO 639-3uum
Glottologurum1249[1]
Τσάλκα (Γεωργία)

Μαριούπολη (Ουκρανία)


Η Ουρούμ (ISO 639-3: uum,[2] Ethnologue: uum,[3] Glottolog: urum1249) είναι τουρκική γλώσσα η οποία ομιλείται από τους Ουρούμ, τμήμα τουρκόφωνων Ελλήνων του Καυκάσου σε χωριά της Γεωργίας της επαρχίας Τριαλέτι Τσάλκα οποίοι είναι χριστιανοί ορθόδοξοι στο θρήσκευμα, καθώς και στην νοτιοανατολική Ουκρανία από μερίδα Ελλήνων της Ουκρανίας στην περιοχή ανάμεσα στην Μαριούπολη και το Ντονέτσκ. Κατά το πέρασμα του χρόνου η γλώσσα έχει εξασθενίσει έναντι των άλλων τοπικών γλωσσών,[4] ωστόσο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από συνολικά περίπου 190.000 φυσικούς ομιλητές. Η γλώσσα συχνά ταξινομείται ως διάλεκτος της κριμαϊκής ταταρικής γλώσσας, και απειλείται με εξαφάνιση.[5][6]

Παλαιότερα γραφόταν με το ελληνικό αλφάβητο, και κατόπιν με το κυριλλικό καθώς και το λατινικό -ως λατινική γραφή της τουρκικής-. Υπάρχουν ελάχιστες δημοσιεύσεις στην γλώσσα αυτή, όπως ένα πολύ μικρό λεξικό,[7] και μια σύντομη περιγραφή της γλώσσας.[8]Για την Ουρούμ του Καυκάσου, υπάρχει σε εξέλιξη εγχείρημα στοιχειοθέτησης της γλώσσας βάσει του οποίου έχει συνταχθεί λεξικό,[9] κάποιοι γραμματικοί κανόνες για τον σχηματισμό προτάσεων,[10] μαζί με αντίστοιχο σώμα κειμένων.[11][6]

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ονομασία Ουρούμ ετυμολογικά προκύπτει από το Ρουμ (Ρωμαίος, Ρωμιός), ο όρος που χρησιμοποιούνταν από τον μουσουλμανικό κόσμο για να περιγράψει την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία / Βυζάντιο, ενώ κατόπιν χρησιμοποιήθηκε από τους Οθωμανούς για να περιγράφει γενικότερα τους μη μουσουλμάνους εντός της οθωμανικής αυτοκρατορίας.[12] Οι ελληνόφωνοι Έλληνες είναι γνωστοί ως Ρουμ, ενώ οι τουρκόφωνοι ως Ουρουμ.[13]

Το Πάτερ Ημών (Μπηζήμ Παπαμής) στην γλώσσα Ουρούμ

Η ελληνική παρουσία στην περιοχή των παραλίων του Ευξείνου Πόντου υπήρχε ήδη από την αρχαιότητα. Με το πέρασμα των αιώνων οι πληθυσμοί αυτοί υιοθέτησαν την χριστιανική θρησκεία υπό την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία, και μετά την κατάκτηση τόσο της κυρίας αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη όσο και της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από την οθωμανική αυτοκρατορία κατά τον Μεσαίωνα, κάποιοι από τους πληθυσμούς αυτούς άλλαξαν την γλώσσα τους και έγιναν τουρκόφωνοι αλλά κράτησαν το θρήσκευμα τους.

Αν και η παρουσία των Ελλήνων στα παράλια χρονολογείται από πάρα πολύ παλιά, σε ότι αφορά αυτούς στην ενδοχώρα της Γεωργίας η παρουσία τους χρονολογείται από τα τέλη του 18ου αιώνα, όπου το πρώτο κύμα μετανάστευσης εκεί έγινε κατά την περίοδο του Γεωργιανού βασιλιά Ηράκλειου Β´ το 1763, και κατόπιν ένα δεύτερο κύμα με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης στον κυρίως ελλαδικό χώρο και Βαλκάνια. Οι πληθυσμοί αυτοί εγκαταστάθηκαν κυρίως στην περιοχή Τριαλέτι της Γεωργίας, και ιδίως την πόλη Τσάλκα την οποία ίδρυσαν. Στον 20ό αιώνα μετά την μικρασιατική εκστρατεία / τουρκικό πόλεμο της ανεξαρτησίας και την γενοκτονία των Ποντίων εκτός από την Ελλάδα πολλοί ήταν αυτοί που κατέφυγαν στην σοβιετική Γεωργία της ΕΣΣΔ, ειδικά στην περιοχή της Αμπχαζίας, και σε άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991 και τον πόλεμο στην Αμπχαζία σύντομα έπειτα, αρκετοί κατέφυγαν στην Ελλάδα. Πολλοί από αυτούς παρότι δεν γνώριζαν την ελληνική γλώσσα δήλωναν Έλληνες. Ωστόσο στις απογραφές τόσο της Γεωργίας όσο και της Ουκρανίας δεν διευκρινίζεται πόσοι από τους ελληνικούς πληθυσμούς είναι τουρκόφωνοι.[14]

Πολλοί από τους ομιλητές της Ουρούμ εκτός από τουρκόφωνοι είναι και ρωσόφωνοι και χρησιμοποιούν πολλές λέξεις ρωσικής προέλευσης -ιδιαίτερα αυτές που αφορούν νεότερες και πιο σύγχρονες έννοιες-. Για τις θρησκευτικές τους ανάγκες καλύπτονται από την ελληνική (οικουμενικό πατριαρχείο), γεωργιανή (αυτοκέφαλη), και ρωσική ορθόδοξη εκκλησία (συμπεριλαμβάνεται η ουκρανική, πατριαρχείο Μόσχας).[15]

Στην Ουκρανία οι πληθυσμοί αυτοί είναι συγκεντρωμένοι στην ευρύτερη περιοχή του Ντονέτσκ σε περίπου 30 χωριά, και ιδιαίτερα στην Μαριούπολη,[16] ενώ στην Γεωργία στην επαρχία Τριαλέτι και ειδικά στην πόλη Τσάλκα και τις γύρω περιοχές όπως Μπεστασένι και Γκούνια-καλά.

Φωνολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το αρχικό φωνήεν στην Ουρούμ είναι προσθετικό. Οι τουρκικές γλώσσες αρχικά δεν διέθεταν το [/ɾ/] στο ξεκίνημα της λέξης και το απέκτησαν μέσω γλωσσικών δανείων από άλλες γλώσσες.

Φωνήεντα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρόσθια Οπίσθια
μη στρογγυλεμένα στρογγυλεμένα μη στρογγυλεμένα στρογγυλεμένα
Κλειστά i ü /y/ ı /ɯ/ u
Ημίκλειστα e o
Ημιανοικτά ä /æ/ ö /œ/
Ανοικτά a

Παραδείγματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • šar - πόλη[17]
  • äl - χέρι
  • göl - λίμνη
  • yel - άνεμος
  • yol - δρόμος
  • it - σκύλος

Σύμφωνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  Διχειλικά Χειλοδοντικά Οδοντικά Φατνιακά Μεταφατνιακά Ουρανικά Υπερωικά Γλωττιδικά
Κλειστά άφωνα [p] t k /[c]/ [k]  
φωνούμενα b d g /[ɟ]/ g
Τριβόμενα άφωνα   f ([θ])  ([ts]¹) [s] č /[tʃ]/ š /[ʃ]/   h /[x]/  h
φωνούμενα v ([ð]²) z ǰ /[dʒ]/ ž /[ʒ]/ ğ /[ɣ]/
Ρινικά [m] [n]   [ŋ]
Προσεγγιστικά   l [j]  
Μονοπαλλόμενα   [ɾ]  

τα /θ, ð/ εμφανίζονται μονάχα σε λέξεις που προέρχονται από την ελληνική γλώσσα, ενώ το /t͡s/ σε λέξεις με προέλευση άλλες γλώσσες.[17]

Σύστημα γραφής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχουν κάποια χειρόγραφα στην Ουρούμ τα οποία είναι γραμμένα με ελληνικούς χαρακτήρες.[18] Κατά την περίοδο μεταξύ 1927 με 1937, γραφόταν με λατινικούς χαρακτήρες βάσει του νέου τουρκικού αλφαβήτου, διδασκόταν στα σχολεία της περιοχής και υπήρξε τουλάχιστον ένα σχολικό εγχειρίδιο το οποίο εκτυπώθηκε. Το 1937 η χρήση τους σταμάτησε στην γραπτή μορφή.

Αλφάβητο στα κυριλλικά:[19]

А а Б б В в Г г Ғ ғ Д д (Δ δ) Д′ д′
(Ђ ђ) Е е Ж ж Җ җ З з И и Й й К к
Л л М м Н н Ң ң О о Ӧ ӧ П п Р р
С с Т т Т′ т′ (Ћ ћ) У у Ӱ ӱ Υ υ Ф ф
Х х Һ һ Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ь ь Э э Ю ю Я я Ѳ ѳ

Σε εγχειρίδιο του 2008 που εκδόθηκε στο Κίεβο προτάθηκε το παρακάτω αλφάβητο:[20]

А а Б б В в Г г Ґ ґ Д д Д' д' Дж дж
Е е З з И и Й й К к Л л М м Н н
О о Ӧ ӧ П п Р р С с Т т Т' т' У у
Ӱ ӱ Ф ф Х х Ч ч Ш ш Ы ы Э э

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Hammarström, Harald· Forkel, Robert· Haspelmath, Martin· Bank, Sebastian, επιμ. (2016). «Urum». Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ↑ «uum | ISO 639-3». iso639-3.sil.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2018. 
  3. ↑ «Urum» (στα αγγλικά). Ethnologue. https://www.ethnologue.com/language/uum. Ανακτήθηκε στις 2018-09-11. 
  4. ↑ «Did you know Urum is endangered?». Endangered Languages (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  5. ↑ «Did you know Urum is endangered?». Endangered Languages (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2018. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Urum documentation project». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Απριλίου 2012. 
  7. ↑ Podolsky, Baruch (1985). A Tatar - English Glossary. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 3-447-00299-9. 
  8. ↑ Podolsky, Baruch (1986). «Notes on the Urum Language». Mediterranean Language Review 2: 99–112. 
  9. ↑ Skopeteas, Moisidi, Sella-Mazi, and Yordanoglu (2010). «Urum basic lexicon. Ms» (PDF). University of Bielefeld. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (Pdf) στις 26 Απριλίου 2012. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  10. ↑ Verhoeven, Moisidi, and Yordanoglu (2010). «Urum basic grammatical structures. Ms» (PDF). University of Bremen. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 26 Απριλίου 2012. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  11. ↑ Skopeteas and Moisidi (2010). «Urum text collection. Ms» (PDF). University of Bielefeld. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 26 Απριλίου 2012. 
  12. ↑ Gordon, Raymond G. (ed.) (2005). «Ethnologue Report for Urum». Ethnologue: Languages of the World. SIL International. CS1 maint: Extra text: authors list (link)
  13. ↑ Βερνίκος, Νικόλας· Δασκαλοπούλου, Σοφία. «Mελέτη του ιστορικού λεξιλογίου και της τοπογραφίας του ελληνισμού της Κριμαίας». Κέντρο Ελληνορωσικών Ιστορικών Ερευνών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Σεπτεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2018. 
  14. ↑ «The Turkic-Speaking Greek Community of Georgia—and Its Demise» (στα αγγλικά). GeoCurrents. http://www.geocurrents.info/cultural-geography/linguistic-geography/the-turkic-speaking-greek-community-of-georgia-and-its-demise. Ανακτήθηκε στις 2018-09-12. 
  15. ↑ «Urum, a Turkic Language of Pontic Greeks, Its Contact with Russian—And Curious Parallels with Yiddish - Languages Of The World» (στα αγγλικά). Languages Of The World. 2015-07-17. https://www.languagesoftheworld.info/language-contact-2/urum-a-turkic-language-of-pontic-greeks-its-contact-with-russian-and-curious-parallels-with-yiddish.html. Ανακτήθηκε στις 2018-09-12. 
  16. ↑ «QYPCHAQ». 12 Μαρτίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαρτίου 2014. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2018. CS1 maint: Unfit url (link)
  17. ↑ 17,0 17,1 Σταύρος, Σκοπετέας (2016). «The Caucasian Urums and the Urum language/Kafkasya Urumları ve Urum Dili». Handbook of Endangered Turkic Languages. https://pub.uni-bielefeld.de/publication/2900617. 
  18. ↑ «Urum». Language Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουλίου 2015. 
  19. ↑ Гаркавець, Олександр (2000). Урумський словник (pdf, html) (στα Ουκρανικά και ουρούμ). σελ. 632. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  20. ↑ Смолина, Мария (2008). Урумский язык. Урум дили (приазовский вариант). Учебное пособие для начинающих с аудиоприложением (στα Ρωσικά και ουρούμ). σελ. 168. ISBN 966-8535-15-4. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2018. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)

Σχετική βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Ολέξαντρ Γκαργκαβέτς. 1999. Urumi Nadazov'ya: Istoria, Mova, Kazki, Pisni, Zagadki, Prisliv'ya, Pisemni Pam'yatki. Alma-Ata: Ukrains'kij Kul'turnij Centr. σελ. 624
  • Ελίζαμπεθ Βερχόβεν , Βιολέτα Μωυσίδη και Έφη Ιορδάνογλου. 2010. Urum basic grammatical structures. Ms. σελ. 288
  • Σταύρο Σκοπετέας και Βιολέτα Μωυσίδη. 2011. Urum Narrative Collection. Ms. σελ. 160

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λεξικά και σώματα κειμένων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Γλώσσα_Ουρούμ&oldid=9997665"