Φιλάρετος Βιτάλης

Φιλάρετος Βιτάλης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1929 Αρτεμώνας Σίφνου
Θάνατος	23  Δεκεμβρίου 2012 Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	αρχιμανδρίτης θεολόγος
Σχετικά πολυμέσα

Ο Φιλάρετος Βιτάλης (Σίφνος 1929 - Αθήνα 23 Δεκεμβρίου 2012) ήταν Έλληνας αρχιμανδρίτης, θεολόγος και συγγραφέας από τη Σίφνο.

Βιογραφικό

Ο Φιλάρετος, κατά κόσμον Γεώργιος, Βιτάλης γεννήθηκε στο Άνω Πετάλι, κοντά στην Απολλωνία, της Σίφνου το 1929 από ευσεβείς γονείς, τον Απόστολο και την Αικατερίνη-Σταυρούλα Βιτάλη. Ο πατέρας του, επιπλοποιός στο επάγγελμα, ήταν Κωνσταντινουπολίτης που κατέφυγε στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Από μικρός μαθήτευσε στη βυζαντινή μουσική κοντά στον πατέρα του και έγινε τέλειος ιεροψάλτης. Έλαβε τη στοιχειώδη εκπαίδευσή του στο Δημοτικό Σχολείο Αρτεμώνα Σίφνου και το Γυμνάσιο Αρρένων Ερμούπολης Σύρου.

Από το 1946 μέχρι το 1951 υπηρέτησε ως ιεροψάλτης στο προσκύνημα του Αγίου Δημητρίου στα Άρμενα της Σύρου, όπου ιερουργούσε συχνά ο τότε ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Σύρου, μετέπειτα μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης, Στυλιανός Κορνάρος (1912-1999). Το 1947, ανήμερα της ονομαστικής του εορτής, χειροθετήθηκε αναγνώστης στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Σύρου, από τον τότε μητροπολίτη Σύρου Φιλάρετο Ιωαννίδη (1886-1961). Εντάχθηκε ως δόκιμος μοναχός στην κοινότητα της Ιεράς Μονής Παναγίας της Παναχράντου στην Άνδρο την 3η Οκτωβρίου 1950. Το επόμενο έτος εισήλθε και φοίτησε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ’ όπου πήρε το πτυχίο της Θεολογίας τον Μάρτιο του 1956.

Κληρικός

Εκάρη μοναχός την 5η Οκτωβρίου 1952 στο μοναστήρι της Παναχράντου της Άνδρου, παίρνοντας τιμητικά το όνομα του τότε μητροπολίτη Σύρου Φιλαρέτου. Στις 30 Οκτωβρίου του ίδιου έτους χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος, στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου Ερμουπόλεως, από τον –λίγων ημερών– μητροπολίτη Νικοπόλεως και Πρεβέζης Στυλιανό, που είχε χειροτονηθεί επίσκοπος τη 12η Οκτωβρίου 1952.

Στην Πρέβεζα

Όταν, στις 23 Νοεμβρίου 1952, ο Τήνιος Στυλιανός Κορνάρος έφθασε στην Πρέβεζα για την ενθρόνισή του ως μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης, ήρθε μαζί του και ο νεαρός διάκονος Φιλάρετος Βιτάλης, τον οποίο χειροτόνησε σε πρεσβύτερο στις 29 Ιουνίου 1955, ανήμερα της εορτής του Αποστόλου Παύλου, στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Χαραλάμπους. Έλαβε ταυτόχρονα το οφίκιο του αρχιμανδρίτη και του ανατέθηκαν τα καθήκοντα του πρωτοσυγκέλλου στη Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης, τα οποία ανέλαβε και επιτέλεσε αδιαλείπτως μέχρι τον Μάρτιο του 1980, όταν παραιτήθηκε. Είχε πλήρη γνώση για όλα τα διοικητικά θέματα της τοπικής εκκλησίας, καθώς από τον Δεκέμβριο του 1952 είχε αναλάβει τη γραμματεία στα γραφεία της Μητροπόλεως. Για την επίλυση των θεμάτων αυτών η προσωπική του παρέμβαση υπήρξε πάντοτε σημαντική.

Υπήρξε ένας αφιερωμένος ιερουργός. Λειτουργούσε σχεδόν καθημερινά, μη αφήνοντας καμία ευκαιρία να απουσιάσει από το ιερό θυσιαστήριο. Ήταν παραδομένος στη θεία λατρεία της ορθοδοξίας, στη διαρκή δοξολογία και ευχαριστία του υπερούσιου Θεού με όλη του την ψυχή και την καλλίφωνη μουσική του κατάρτιση. «Στην Πρέβεζα τον είδαμε και τον ζήσαμε για χρόνια, σεμνό, αλλά και επιβλητικό, άριστο και κατανυκτικό ιερουργό. Λεπτός, με ωραία ευγενική θωριά, ευπροσήγορος, πράος και μειλίχιος, με καλοσυνάτο, φωτεινό πρόσωπο και παράστημα κυπαρισσένιο», γράφει γι' αυτόν ο συγγραφέας Τάκης Π. Παπαδημητρίου. Στη Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης κήρυττε τον λόγο του Θεού με ιδιαίτερη ικανότητα και θέρμη και διηύθυνε τα Κατηχητικά Σχολεία, το Εκκλησιαστικό Μαθητικό Οικοτροφείο, την Εκκλησιαστική Σχολή Βυζαντινής Μουσικής και την Ειδική Ιερατική Σχολή της Μητροπόλεως. Ήταν επόπτης και επιμελητής των εκδόσεων της Μητροπόλεως από το 1958 μέχρι το 1980, οι οποίες συμπεριελάμβαναν βιβλία θρησκευτικού, εκκλησιαστικού, ιστορικού, ποιητικού και υμνογραφικού περιεχομένου. Γενικώς, διηύθυνε όλη την πνευματική κίνηση στη Μητρόπολη και διοργάνωνε τις διαλέξεις που πραγματοποιούνταν στην Αίθουσα Πνευματικής Εστίας Πρεβέζης «Ο Άγιος Δημήτριος», που στεγαζόταν στον ανακαινισμένο χώρο του βομβαρδισμένου ναού του Αγίου Δημητρίου, στη συμβολή των σημερινών οδών Εθνικής Αντιστάσεως και Νίκης.

Με την προσωπική του επιμέλεια και φιλέργια κατόρθωσε να ανασυρθεί και διασωθεί από βέβαιη καταστροφή το πολύτιμο ιστορικό αρχείο των 18ου και 19ου, κυρίως, αιώνων της Πρέβεζας και της Μητροπόλεως, μελετώντας, καταγράφοντας και χαρακτηρίζοντας όσους κώδικες σώθηκαν από τον βομβαρδισμό του μητροπολιτικού μεγάρου το 1941. Αυτοί εντοπίστηκαν από τον π. Φιλάρετο, το 1955, σε ένα κάθυγρο και ετοιμόρροπο χαμηλό κτήριο, παρακείμενο του ερειπωμένου μεγάρου, προς νότο. Ο πρώτος σωζόμενος κατάλογος του ανεκτίμητου αρχείου είναι έργο δικό του. Τα περισσότερα προστατευτικά, χάρτινα καλύμματα των κωδίκων φέρουν ακόμη τους χειρόγραφους από αυτόν τίτλους.

Μελέτησε αρκετούς από τους κώδικες του ιστορικού αρχείου της Μητροπόλεως και παρήγαγε σειρά δημοσιευμάτων, αποτέλεσμα της προσεκτικής του μελέτης, που συγκαταλέγονται ανάμεσα στα εκατοντάδες συγγράμματά του για την τοπική ιστορία. Η καταγραφή των ιστορικών αυτών κειμένων που αφορούν στην Πρέβεζα και η δημοσίευσή τους σε έναν τόμο ιστορικών απάντων του Φιλάρετου Βιτάλη θα ήταν χρησιμότατη για τη μελέτη της τοπικής ιστορίας της Πρέβεζας. Η εργογραφία του μέχρι και το 1991 έχει καταγραφεί και δημοσιευθεί από τον Ανδρέα Η. Μιχαλόπουλο.

Υπήρξε ένας εκ των τριών υποψηφίων του τριπροσώπου σε επτά διαδικασίες εκλογής επισκόπου: τον Νοέμβριο 1967 Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφαρσάλων, τον Μάρτιο 1968 Θεσσαλονίκης, τον Μάιο 1968 Λαρίσσης και Πλαταμώνος, τον Δεκέμβριο 1968 Παραμυθίας, τον Μάρτιο 1969 Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως, τον Δεκέμβριο 1969 Γερμανίας και τον Φεβρουάριο 1980 Νικοπόλεως και Πρεβέζης. Κατά την τελευταία εκλογή πικράθηκε πολύ, ως άνθρωπος, από τη στάση των επισκόπων μελών της Ιεραρχίας, οι οποίοι αγνόησαν τις επιθυμίες τόσων χιλιάδων ντόπιων, κυρίως, αλλά και άλλων πιστών και προσωπικοτήτων. Στην αποχαιρετιστήρια, όμως, συγκινητική ομιλία του στον Ιερό Ναό του Αγίου Χαραλάμπους, στο τέλος της ακολουθίας των Χαιρετισμών της Παναγίας, ωσάν ποιμενάρχης, αφού χαιρέτισε και ζήτησε συγγνώμη από όλους, προέτρεψε και παρακάλεσε τον ορθόδοξο λαό της Πρέβεζας «να συμπαρασταθεί ολόψυχα και ολοπρόθυμα στον ερχόμενο ποιμενάρχη», λέγοντας: «‹ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμὲ δὲ ἐλαττοῦσθαι›, ώστε να τελεσφορήσει απρόσκοπτα το ψυχοσωτήριο έργο του».

Μετά την Πρέβεζα

Αποχώρησε από την Πρέβεζα και εγκαταστάθηκε τελικά στο «προσευχητάριο των Αθηνών», όπως αποκαλούσε το επί της οδού Φθιώτιδος 64, στους Αμπελοκήπους, μικρό διαμέρισμα, στο οποίο διέμενε και από όπου συνέχισε το θεολογικό και συγγραφικό του έργο. Μεταξύ των δημοσιεύσεών του αυτής της εποχής ήταν και άρθρα ιστορικού ενδιαφέροντος για την Πρέβεζα, τα οποία φιλοξενούσαν, κυρίως, περιοδικά των Ιωαννίνων και των Αθηνών. Η συμβολή του Φιλάρετου Βιτάλη στην έκδοση των Πρεβεζάνικων Χρονικών της πρώτης περιόδου των, το 1978, υπήρξε καταλυτική. Σε συνεργασία με τους προθυμότερους λειτουργούς της Μέσης και Στοιχειώδους Εκπαίδευσης της εποχής εκείνης στην Πρέβεζα, κατόρθωσαν να εκδοθούν τα δύο πρώτα τεύχη του περιοδικού. Με την αποχώρηση του Βιτάλη από την Πρέβεζα σταμάτησε η έκδοσή τους, μέχρι την επανεκκίνησή της, πέντε χρόνια αργότερα.

Έγραψε πληθώρα βιβλίων, πολλά από τα οποία για τη Σίφνο. Για την εν γένει δράση του, τιμήθηκε με την απονομή επιστήθιου πατριαρχικού σταυρού εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριάρχου Μαξίμου του Ε΄, με το παράσημο, χρυσό μετάλλιο, της Μητρός των Εκκλησιών από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Βενέδικτο και με ευαρέσκεια της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Υπήρξε συνεργάτης της Θρησκευτικής και Ηθικής Εγκυκλοπαίδειας.

Πέθανε μετά από μακρά ασθένεια στις 4 τα ξημερώματα της Κυριακής 23 Δεκεμβρίου 2012. Η εξόδιος ακολουθία έγινε στον ναό του αγίου Ιωάννου στο Άνω Πετάλι της Σίφνου. Ενταφιάστηκε μεταξύ των μικρών ιερών ναών του αγίου Γεωργίου και του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, των οποίων ο ίδιος ήταν κτήτωρ, στην περιοχή της άλλοτε γυναικείας μονής του αγίου Ιωάννου Θεολόγου Μονγκού.

Πηγές

Στοιχεία για το βιογραφικό σημείωμα του Φιλάρετου Απ. Βιτάλη αντλήθηκαν από τα παρακάτω δημοσιεύματα:

• Κ. Χαραλαμπίδης, λήμμα "Φιλάρετος Βιτάλης" στη: Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία, τ. 3, σελ. 913, Αθήνα 1963,
• Φιλάρετος Βιτάλης, Κανών Παρακλητικὸς εἰς τὸν Ἅγιον Δημήτριον, Αθήνα 1991,
• Ανδρέας Η. Μιχαλόπουλος, Τὸ πνευματικὸν καὶ ἐκκλησιαστικὸν ἔργον τοῦ ἱεροκήρυκος-ἀρχιμανδρίτου Φιλαρέτου Ἀπ. Βιτάλη, Αθήνα 1992,
• Γεώργιος Ι. Κούρτης, Η Ιερά Μητρόπολις Νικοπόλεως και Πρεβέζης και οι αρχιερείς της (1881-2000 μ.Χ.), Πρέβεζα 2000,
• Ηλίας Β. Βασιλάς, Τα αρχεία της Ιεράς Μητροπόλεως Πρεβέζης, στο: του ιδίου, Άπαντα, Πρέβεζα 2012, σελ. 79-82,
• Δημήτριος Π. Παπαδημητρίου, «Μνήμη δικαίου μετ’ ἐγκωμίων» († Ἀρχιμανδρίτης Φιλάρετος Βιτάλης), Λογοτεχνική Δημιουργία, τχ. 186, Ιανουάριος-Μάρτιος 2013, σελ. 21-22,
• Σίμος Μιλτ. Συμεωνίδης, [Νεκρολογία Φιλαρέτου Βιτάλη], Σιφνιακά, τ. 21, Σίφνος 2013, σελ. 161,
• Νίκος Δ. Καράμπελας, Πρεβεζάνικα Χρονικά, Ευρετήριο τευχών 1-50, Πρέβεζα 2014, σελ. 102,
• Βιογραφικό του Φιλαρέτου Απ. Βιτάλη, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 51-52, Πρέβεζα 2015, σελ. 9-12.
• Νίκος Δ. Καράμπελας, «Από τα κατάλοιπα του π. Φιλαρέτου Απ. Βιτάλη», περιοδικό συλλογές, τχ. 414 (Ιανουάριος 2020), σελ. 4-6.