Τίσα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Τίσα
Η διαδρομή του Τίσα
ΠηγέςΑνατολικά Καρπάθια
ΕκβολέςΔούναβης
Χώρες Λεκάνης Ουκρανία

Ρουμανία

Ουγγαρία

Σερβία
Μήκος965 χλμ.
Υψόμετρο Πηγών2.020 m
Υψόμετρο Εκβολών80 m
Μέση εκροή796 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο
ΠαραπόταμοιVișeu River, Iza River, Someș River[1], Körös River[2], Μουρές[3], Crasna[1], Teresva[4], Tereblya[4], Rika[4], Borzsa[1], Bodrog[5][1], Zagyva[6], Bila Tysa[4], Τσικ, Tur River[1], Aranca River, Σάγιο[6], Μπέγκα[5], Batar, Jegrička, Κέρες, Kosivska River[4], d:Q4303732[7], Săpânța River, Baia River, Bicu River, Chorna Tysa[4], Sarasău River, Șaroș River, Șugătag River, d:Q12100215[4], Shopurka River[4], Bilyy[4], d:Q1035072[6], Apshitsa[4] και d:Q12163155[4]
Χάρτης
Ο Τίσα και ο παραπόταμός του Μπόντρογκ στο Τοκάι, από ψηλά
Ο Τίσα συναντά το Δούναβη.

Ο Τίσα είναι ένας από τους κυριότερους ποταμούς της Κεντρικής Ευρώπης. Κάποτε ονομαζόταν «ο πιο Ουγγρικός ποταμός» επειδή έρεε εξ ολοκλήρου στο Βασίλειο της Ουγγαρίας, μέχρι τη συνθήκη του Τριανόν. Σήμερα διασχίζει αρκετά εθνικά σύνορα.

Ο Τίσα πηγάζει στα Ανατολικά Καρπάθια σε υψόμετρο 2.020 μέτρων, κοντά στο Ράχιβ της Ουκρανίας, στη συμβολή του Λευκού Τίσα και του Μαύρου Τίσα (ο πρώτος πηγάζει στα βουνά Τσορνόγκορα, ο δεύτερος στην οροσειρά Γκόργκανι). Από εκεί ο Τίσσα ρέει δυτικά, ακολουθώντας σχεδόν τα σύνορα της Ουκρανίας με τη Ρουμανία, κατόπιν στην Ουγγαρία, όπου και βρίσκεται και το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του, και τέλος στη Σερβία. Εισέρχεται στην Ουγγαρία στο Tίσαμπεκς, τη διασχίζει από βορρά προς νότο και, 10 χιλιόμετρα νότια της ουγγρικής πόλης Σέγκεντ, εισέρχεται στη Σερβία. Τέλος ενώνεται με το Δούναβη κοντά στο χωριό Nόβι Σλάνκαμεν στη Βοϊβοντίνα της Σερβίας, μεταξύ του Νόβι Σαντ και του Βελιγραδίου.

Ο Τίσα αποστραγγίζει μια έκταση περίπου 156.087 τετραγωνικών χιλιομέτρων και έχει μήκος 965 χιλιομέτρων - η μεγαλύτερη λεκάνη απορροής και το δεύτερο μεγαλύτερο μήκος από όλους τους παραποτάμους του Δούναβη μετά το Σάβο. Η μέση ετήσια απόρροή του είναι 792 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Συνεισφέρει περίπου το 13% της συνολικής απορροής του Δούναβη. Στην Ουγγαρία το 1970 κατασκευάστηκε φράγμα για να ρυθμιστεί η ροή του και να αποφεύγονται πλημμύρες, με τη δημιουργία μιας μεγάλης τεχνητής λίμνης. Ο Τίσα είναι πλωτός στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του, εκτός από περιόδους μεγάλων πλημμυρών και παρατεταμένης ξηρασίας.

Λέγεται ότι ο Αττίλας έχει ταφεί κάτω από τμήμα εκτροπής του ποταμού Τίσα.

Ονόματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ποταμός ήταν γνωστός ως Τίσια στην αρχαιότητα. Aλλα αρχαία ονόματά του ήταν Πάθισσος στα Αρχαία Ελληνικά και Tissus (στα Λατινικά) (Πλίνιος, Φυσική ιστορία, 4.25). Αναφερόταν ως Theiss σε παλαιότερες αναφορές στα Αγγλικά, από το Γερμανικό όνομα για τον ποταμό Theiß. Είναι γνωστός ως Tibisco στα Ιταλικά και, σε παλιότερες αναφορές στα Γαλλικά (όπως για παράδειγμα σχετικά με τις ναυμαχίες στο Δούναβη μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αυστριακής Αυτοκρατορίας των Αψβούργων το 17ο και 18ο αιώνα) αναφέρεται συχνά ως Tibisque.

Τα σύγχρονα ονόματα για την Tisza στις γλώσσες των χωρών που διαρρέει είναι:

  • Ρουμανικά: Tisa
  • Ουκρανικά: Тиса
  • Σλοβάκικα: ​​Tisa
  • Ουγγρικά: Tisza
  • Σερβικά: Тиса, ​​Tisa

Διευθέτηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το μήκος του Tίσα στην Ουγγαρία ήταν 1.419 χλμ. Διέρρεε τη Μεγάλη Ουγγρική Πεδιάδα, που είναι μια από τις μεγαλύτερες επίπεδες περιοχές στην Κεντρική Ευρώπη. Δεδομένου ότι οι πεδιάδες μπορούν να κάνουν ένα ποτάμι να ρέει πολύ αργά, ο Τίσα ακολουθούσε μια διαδρομή με πολλές καμπύλες και στροφές, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα πολλές μεγάλες πλημμύρες στην περιοχή.

Μετά από αρκετές μικρής κλίμακας προσπάθειες, ο Iστβαν Σέτσενι οργάνωσε τη "διευθέτηση του Tίσα" (Ουγγρικά: a Tisza szabályozása), που ξεκίνησε στις 27 Αυγούστου 1846 και ουσιαστικά ολοκληρώθηκε το 1880. Το νέο μήκος του ποταμού στην Ουγγαρία έγινε 966 χλμ. και το συνολικό 1.358 χλμ., με 589 χιλιόμετρα καταργημένης και 136 χιλιόμετρα νέας κοίτης.

Λίμνη του Τίσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τη δεκαετία του 1970 ξεκίνησε η κατασκευή του Φράγματος του Τίσα στο Kίσκερε με σκοπό να συμβάλει στον έλεγχο των πλημμυρών καθώς και στην αποθήκευση νερού για εποχές ξηρασίας. Ωστόσο η Λίμνη του Τίσα, που δημιουργήθηκε, έγινε ένας από τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς στην Ουγγαρία, δεδομένου ότι είχε παρόμοια χαρακτηριστικά με τη Λίμνη Μπάλατον σε πολύ φθηνότερες τιμές και χωρίς συνωστισμό.

Ναυσιπλοΐα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τίσα είναι πλωτός σε μεγάλο μέρος της ροής του. Ο ποταμός άνοιξε για τη διεθνή ναυσιπλοΐα μόλις πρόσφατα. Προγενέστερα η Ουγγαρία έκανε διάκριση μεταξύ «εθνικών ποταμών» και «διεθνών ποταμών», καθορίζοντας αν επιτρέπονταν ή όχι μη ουγγρικά σκάφη. Μετά την προσχώρηση της Ουγγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η διάκριση αυτή καταργήθηκε. Οι συνθήκες ναυσιπλοΐας διαφέρουν κατά περίπτωση: όταν ο ποταμός πλημμυρίζει συνήθως δεν είναι πλωτός, όπως συμβαίνει και σε περιόδους ακραίας ξηρασίας.

Αγρια ζωή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τίσα έχει πλούσια και ποικίλη άγρια ​​φύση. Πάνω από 200 είδη πτηνών κατοικούν στο βιότοπο πτηνών του Tισαφύρεντ Οι πλημμυρικές πεδιάδες κατά μήκος του ποταμού διαθέτουν μεγάλη ποικιλία φυτών και ζώων. Συγκεκριμένα η ετήσια «ανθοφορία» του Τίσα θεωρείται τοπικό θαύμα της φύσης. Η ανθοφορία προσελκύει τεράστιους αριθμούς εφημερόπτερων που συνιστών ονομαστό θέαμα.

Ρύπανση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις αρχές του 2000 υπήρξε μια σειρά σοβαρών περιστατικών ρύπανσης που προκλήθηκαν από ατυχήματα βιομηχανικών απορρίψεων στη Ρουμανία. Το πρώτο, τον Ιανουάριο του 2000, συνέβη όταν απελευθερώθηκε ιλύς που περιείχε κυανίδιο από ρουμανικό ορυχείο και σκότωσε 2.000 τόνους ψαριών. Το δεύτερο, από μια λίμνη ορυχείου στη Μπάια Μπόρσα, στη Βόρεια Ρουμανία, είχε ως αποτέλεσμα την εκροή 20.000 κυβικών μέτρων ιλύος που περιείχε ψευδάργυρο, μόλυβδο και χαλκό στις αρχές Μαρτίου 2000. Μια εβδομάδα αργότερα συνέβη η τρίτη απόρριψη, στην ίδια τοποθεσία εξόρυξης στη Μπάια Μπόρσα, που χρωμάτισε τον ποταμό μαύρο, ενδεχομένως με βαρέα μέταλλα.

Αυτή η σειρά περιστατικών περιγράφηκε τότε ως η σοβαρότερη περιβαλλοντική καταστροφή που έπληξε την κεντρική Ευρώπη μετά το Πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ. Η χρήση του ποταμού για οποιονδήποτε σκοπό απαγορεύτηκε προσωρινά και η Ουγγρική κυβέρνηση πίεσε τους Ρουμάνους και την Ευρωπαϊκή Ένωση να κλείσουν όλες οι εγκαταστάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περαιτέρω ρύπανση.

Η εξέταση των ιζημάτων του ποταμού δείχνει ότι ρύπανση από ορυχεία υπάρχει εδώ και πάνω από έναν αιώνα.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]