Προμηθεύς ή Καύκασος
| Συγγραφέας | Λουκιανός |
|---|---|
| Τίτλος | Προμηθεύς Prometheus |
| Γλώσσα | αρχαία ελληνικά |
| Χαρακτήρες | Προμηθέας |
| δεδομένα () | |
Ο Προμηθεύς ή Καύκασος είναι έργο του Λουκιανού σε μορφή διαλόγου που στην ουσία όμως πρόκειται για μονόλογο, αφού το μεγαλύτερο μέρος του έργου καταλαμβάνει η απολογία του Προμηθέα, ενώ οι δύο θεοί μιλούν ελάχιστα, στην αρχή μόνο και στο τέλος με περιεχόμενο ανάλαφρο, ευχάριστο, αισιόδοξο που πολύ απέχει από την σοβαρότητα και την απαισιοδοξία των Αισχύλειων έργων. Ο Λουκιανός σαρκάζει τους θεούς Ερμή και Ήφαιστο, που υπακούουν τυφλά στις εντολές του Δία χωρίς να έχουν δική τους κρίση. Το τελικό συμπέρασμα του διαλόγου είναι πως όχι μόνο αδικείται ο Προμηθέας, αλλά ακόμη κι οι ίδιοι οι θεοί που τον συνοδεύουν δεν έχουν ξεκαθαρισμένες απόψεις και, ενώ στην αρχή τον έβριζαν, στο τέλος ο Ερμής εύχεται να απαλλαγεί γρήγορα ο Τιτάνας από τον αετό για να πάρει πάλι μέρος στα θεϊκά συμπόσια!
Προλεγόμενα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι πρώτοι ερμηνευτικοί μύθοι για το πως έγιναν οι θεοί (θεογονία) και ο κόσμος (κοσμογονία) ύπάρχουν στις δοξασίες όλων των λαών με παραλλαγές βέβαια αλλά και βασικά κοινά ή αντίστοιχα στοιχεία· και αυτό συμβαίνει διότι όλοι οι λαοί από τα ίδια στάδια εξέλιξης πέρασαν και αφού ο άνθρωπος συλλαμβάνει και ερμηνεύει τα ερωτήματά του «κατ΄εικόνα και ομοίωση του», όμοιες ερμηνείες όλοι φαντάστηκαν.
Ο μύθος του Προμηθέα σε οποιαδήποτε έκφανσή του συνδέεται με τη δημιουργία των πρώτων ανθρώπων, τις τιμές που πρέπει ν΄αποδίδουν οι άνθρωποι στους θεούς και τη μετάδοση των γνώσεων σ΄αυτούς. Ο Προμηθέας ως προσωποποίηση του αγαθού πνεύματος αντιτάχθηκε σ΄ αυτήν την επιδίωξη του Δία και θέλησε να υπερασπιστεί τους ανθρώπους και έκλεψε κρυφά από τον Όλυμπο τη φωτιά (μέσα σ΄ενα κούφιο καλάμι) και την έδωσε στους ανθρώπους και τους έδωσε και τη γλώσσα και τη γνώση κλπ. και τους έκανε να μοιάσουν τους θεούς· «μικρούς θεούς τους έκανε».[1]
Η σύγκρουση ανάμεσα στον άγριο Δία και τον αγαθοποιό Προμηθέα είναι η εξέλιξη της ιδέας περί του θείου και «εξανθρωπισμός» της ιδέας του θείου· γνωστό φαινόμενο στην ιστορία της εξέλιξης των θρησκειών.
Υπόθεση του έργου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Να ο Καύκασος, Ήφαιστε, όπου πρέπει να καρφωθεί αυτός
ο άθλιος Τιτάνας. Ας ψάξουμε να βρούμε κατάλληλο μέρος χωρίς
χιόνι για να είμαστε σίγουροι πως τα δεσμά θα μπηχτούν καλά·
ούτε χαμηλά και κοντά στη γη πρέπει να τον σταυρώσουμε
για να μη έρθουν να τον βοηθήσουν τα δικά του πλάσματα,
οι άνθρωποι, ούτε πάλι στην κορυφή, γιατί δεν θα μπορούν
να τουν δουν όσοι είναι κάτω. Ας σταυρωθεί κάπου εδώ στη μέση
πάνω από το φαράγγι, με ανοιχτά χέρια από τον βράχο τούτο
μέχρι τον απέναντι, ώστε να τον βλέπουν όλοι κρεμασμένο. Αυτ. 1-10
Όταν αρχίζουν να το καρφώνουν, ο Τιτάνας παραπονιέται για την κακή του μοίρα. Οι δύο θεοί του θυμίζουν τότε τα εγκλήματά του: ξεγέλασε τον Δία στη διανομή των κρεάτων και του έδωσε τη χειρότερη μερίδα, έπλασε τους ανθρώπους και τους έδωσε δώρο τη φωτιά που έκλεψε από το καμίνι του Ηφαίστου.
Πρόσωπα του έργου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο διάλογος είναι ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτος, γιατί έχει για θέμα του τον μύθο του Προμηθέα με τον βαρυσήμαντο συμβολισμό του. Τα πρόσωπα είναι τρία, ο Προμηθέας, ο Ήφαιστος και ο Ερμής, ενώ στον Αισχύλο η εμφάνιση των Ωκεανίδων και ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Ιούς που αφηγείται στον Προμηθέα τα βάσανά της από τον Δία αποσκοπεί στο ακαταμάχητο, το άδικο του Δία και άρα το ασύμφορο της στάσης του Προμηθέα.
Η απολογία του Προμηθέα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Όσον αφορά τη διανομή του φαγητού, θέλησε να κάνει κάποιο αστείο στον Δία για να του δώσει κέφι στο συμπόσιο. Δεν φανταζόταν πως ο θεός θα έδειχνε τόσο παιδαιριώδη συμπεριφορά και θα ήταν τόσο μνησίκακος, ώστε να θέλει να τον εκδικηθεί για κάτι πραγματικά ασήμαντο. Όσο για τη δημιουργία των ανθρώπων αποδείχτηκε περίτρανα πως οι θεοί ωφελέθηκαν ιδιαίτερα από αυτή, αφού οι άνθρωποι τους αποδίδουν πλέον τιμές και εκτός αυτού η γη καλλιεργείται και παντού υπάρχει ζωή και κίνηση.[3]Επίσης ενισχύεται ακόμη περισσότερο η παντοδυναμία των θεών, γιατί οι άνθρωποι κατανοούν πως η αθανασία των πρώτων είναι ικανός λόγος για να τους θεωρούν από κάθε άποψη ανώτερους. Το δώρο της φωτιάς, τέλος, δεν προκάλεσε καμιά βλάβη στους θεούς. Αντίθετα τους έδωσε την ευκαιρία να απολαμβάνουν ακόμη καλύτερα τις θυσίες των ανθρώπων, εμπλουτισμένες πια με τη μυρωδιά της κνίσας. Το έργο τελειώνει με τη σιγουριά του Προμηθέα πως αργόερα θα ελευθερωθεί από τον Ηρακλή και θα τιμηθεί από τον Δία, τον οποίο θα σώσει από κάποιο κίνδυνο.
Κρίση για το έργο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η φωτιά και η γνώση που προσέφερε ο Προμηθέας στους ανθρώπους τιμωρείται γι΄αυτό, «αντιστοιχούν» με το «μήλο της γνώσης» του παραδείσου, παρά την «αντίθεση» ότι εδώ τιμωρήθηκαν οι άνθρωποι οι ίδιοι για την ανυπακοή τους. Ο Προμηθέας επεμβαίνει υπέρ των ανθρώπων και τιμωρείται γι΄αυτό. Στην Παλαιά Διαθήκη επεμβαίνει το πνεύμα του κακού και τιμωρείται ο άνθρωπος. [4]
Δεκαεπτά αιώνες αργότερα ο Γερμανός Φιλόσοφος Φόυερμπαχ (Ludwig Andreas Feurebach, (1804-1872) διατυπώνει την άποψη: «Η σύλληψη μιας θεότητας η οποία ίσταται έναντι του κόσμου και απαιτεί λατρεία και υπακοή αποτελεί ψευδαίσθηση, ένα όνειρο του ανθρώπινου νου».
Αναφορές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Λουκιανός, Προς τον ειπόντα: Προμηθεύς ει (είσαι) εν λόγοις
- Λουκιανός, Θεών διάλογοι «Προμηθέως και Διός» αρ.1 [5]
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Κώστας Τοπούζας, Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο, Αισχύλος, Προμηθεύς Δεσμώτης,« Ο Γενικός ωραίος Μύθος», σ.32, εκδ. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, 1991, ISBN 960-205-233-3
- ↑ Λουκιανός, Προμηθεύς, 4, 9-10
- ↑ Αυτόθι, 14, 8-9 «μεσταί δέ Διός πάσαι μεν αγυιαί (δρόμοι), πάσα δ΄ ανθρώπων αγοραί»
- ↑ Α΄ ΣΑΜΟΥΗΛ (Κριτής) 15-16.Και εκτέλεσεν ενώπιον του Κυρίου ο Σαμουήλ στα Γάλγαλα τον Αγάγ (τον αρχηγό των Αμαληκιτών) και ανεκάλεσε το εκ Θεού χρίσμα από τον βασιλέα Σαούλ, επειδή του χάρισε τη ζωή.
- ↑ Θεών διάλογοι- νεκρικοί διάλογοι, σσ. 26- 27, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος, επιμ. Ιωάννης Κορδάτος
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Helm Rudolf, Lucian und die Philosophemschhulem, τόμ. IX (1902)
- Bompaire J. Lucien ecritvain..., Paris 1958