Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πόντιοι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Ετικέτες: Οπτική επεξεργασία Επεξεργασία από κινητό Διαδικτυακή επεξεργασία από κινητό
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Ετικέτες: Οπτική επεξεργασία Επεξεργασία από κινητό Διαδικτυακή επεξεργασία από κινητό
Γραμμή 143: Γραμμή 143:
===Στρατιωτική παράδοση===
===Στρατιωτική παράδοση===
Στις 19 Μαΐου κάθε έτους, οι [[Εύζωνες|Εύζωνοι]] από τη [[Προεδρική Φρουρά (Ελλάδα)]] τελετουργική μονάδα φορούν τη παραδοσιακή μαύρη [[Προεδρική Φρουρά (Ελλάδα)#Island and Pontic variants|ποντιακή στολή]] στην εκδήλωση μνήμης της [[Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου|Γενοκτονία των Ποντίων]].<ref>Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211205/zJ6psL0DnBw Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20200308204545/https://www.youtube.com/watch?v=zJ6psL0DnBw&gl=US&hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{cite web| url = https://www.youtube.com/watch?v=zJ6psL0DnBw| title = Οι Πόντιοι Εύζωνες στο Σύνταγμα στα 100 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων | website=[[YouTube]]}}{{cbignore}}</ref>
Στις 19 Μαΐου κάθε έτους, οι [[Εύζωνες|Εύζωνοι]] από τη [[Προεδρική Φρουρά (Ελλάδα)]] τελετουργική μονάδα φορούν τη παραδοσιακή μαύρη [[Προεδρική Φρουρά (Ελλάδα)#Island and Pontic variants|ποντιακή στολή]] στην εκδήλωση μνήμης της [[Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου|Γενοκτονία των Ποντίων]].<ref>Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211205/zJ6psL0DnBw Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20200308204545/https://www.youtube.com/watch?v=zJ6psL0DnBw&gl=US&hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{cite web| url = https://www.youtube.com/watch?v=zJ6psL0DnBw| title = Οι Πόντιοι Εύζωνες στο Σύνταγμα στα 100 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων | website=[[YouTube]]}}{{cbignore}}</ref>

===Ποντιακή Κουζίνα ===
{{Main|Ποντιακή ελληνική κουζίνα}}
Σήμερα, η ποντιακή ελληνική κουζίνα βρίσκεται κυρίως στο [[Βόρεια Ελλάδα ]].<ref name=":4">{{Cite journal |last1=Keramaris |first1=Achillefs |last2=Kasapidou |first2=Eleni |last3=Mitlianga |first3=Paraskevi |date=2022-01-15 |title=Pontic Greek cuisine: the most common foods, ingredients, and dishes presented in cookbooks and folklore literature |url=https://doi.org/10.1186/s42779-022-00117-8 |journal=Journal of Ethnic Foods |volume=9 |issue=1 |pages=3 |doi=10.1186/s42779-022-00117-8 |s2cid=257163571 |issn=2352-6181}}</ref> Οι γαστρονομικές παραδόσεις έχουν παίξει αναπόσπαστο ρόλο στη διατήρηση της ποντιακής ελληνικής ταυτότητας.<ref name=":4" /> Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα δημητριακά και τα λαχανικά χρησιμοποιούνται συνήθως.<ref name=":4" /> Οι σπεσιαλιτέ της ποντιακής κουζίνας περιλαμβάνουν:

* ''Φελία, ποντιακό'' [[Αβγόψωμο]]<ref>{{cite web |title=Pontian Felia |url=https://www.cooklos.gr/syntages/felia-pontiaka |website=Cooklos}}</ref><ref>{{cite web |title=Felia |url=https://www.trapezounta.gr/recipe/felia-oi-pontiakes-aygofetes/ |website=Trapezounta}}</ref>
* ''Κιντέατα,'' σούπα τσουκνίδας<ref>{{cite web |title=Kinteata with oatmeal: fast and healthy Pontian recipe |url=https://www.pontosnews.gr/293330/syntages/kinteata-me-plougour-pontiaki-synta/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=March 9, 2014}}</ref>
* ''Ωτία,'' τηγανητό επιδόρπιο<ref>{{cite web |title=Fried otia |url=https://www.pontosnews.gr/270900/syntages/methysmena-otia/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=February 1, 2013}}</ref>
* ''[[Πιροσκί]]'' <ref>{{cite web |title=Piroski |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/265-piroshki-sh |website=Pontos World}}</ref>
* ''[[Μποορτσόγκ|Πισία]]'' ([[:pnt:πιςία|pnt]]) Ποντιακός μπούρτσος<ref>{{cite web |title=Πισία με γιαούρτι (Yogurt pishía) |url=http://www.sintagespareas.gr/sintages/pisia-me-giaourti.html |website=Oι συνταγές της παρέας |archive-url=https://web.archive.org/web/20100804030211/http://www.sintagespareas.gr/sintages/pisia-me-giaourti.html |archive-date=August 4, 2010 |language=Greek}}</ref>
*[[Πίτα (ψωμί)|Πίτα]], flatbread<ref>{{cite web |title=Pishia |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/266-pishia-sh |website=Pontos World}}</ref>
* ''Σουσαμόπιτα'' <ref>{{cite web |title=Sousamopita |url=https://www.pontosnews.gr/264162/syntages/sousamopita/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=November 11, 2012}}</ref>
* ''Τανωμένον σορβά'' σούπα με κρεμμύδια και γιαούρτι <ref>{{cite news |title=Tanomenos sorvas |url=https://www.pontosnews.gr/338416/syntages/tanomenos-sorvas/ |date=October 17, 2015 |language=Greek}}</ref><ref>{{cite web |title=How to make Tanomenon surva |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/270-tanomenon-shourva-sh |website=Pontos World}}</ref>
* ''Τσιριχτά,'' του είδους [[Λουκουμάς|Λουκουμάδες]]<ref>{{cite web |title=Tsirichta |url=https://www.pontosnews.gr/262034/syntages/tsirichta/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=October 19, 2012}}</ref>
* ''Σιρόν'' ([[:pnt:σιρόν|pnt]]) ζυμαρικό <ref>{{cite web |title=Siron with yogurt: Pontian pasta |url=https://www.pontosnews.gr/273574/syntages/siron-me-paskitan-pontiaka-zymarika/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=March 11, 2013}}</ref>
* βαρένικα, είδος ραβιόλι<ref>{{cite web |author1=Savvas Karipoglou |title=Varenika step-by-step by Savvas Karipoglou |url=https://www.pontosnews.gr/457783/syntages/varenika-vima-vima-apo-ton-savva-karip/ |website=Pontos News |language=Greek |date=January 17, 2020}}</ref>
* ''Σούρβα, χυλός σιταριού ή κριθαριού''<ref name=Voutira>{{cite book |last1=Voutira |first1=Eftihia |title=The 'right to Return' and the Meaning of 'home' |date=2011 |publisher=Lit |isbn=9783643901071 |page=10 |quote=A few of my school friends were Pontic Greeks, and I remember their exotic foods, such as ''sourva'' and ''tan''...}}</ref>
* ''Ταν'', drink<ref name=Voutira/><ref>{{cite web |title=Tan: the Pontian soft drink |url=https://www.pontosnews.gr/270083/syntages/tan-to-pontiako-anapsyktiko/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=January 22, 2013}}</ref>
*''Στυπα, λαχανικά τουρσί''<ref>{{cite web |title=Pickled cucumbers from the Pontian Alps |url=https://www.pontosnews.gr/283744/syntages/angourakia-toursi-ta-pontiaka-stypa/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=September 3, 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=The Pontian Festive Table |url=https://www.perek.gr/blog/συνταγές/ποντιακό-εορταστικό-τραπέζι |website=Perek |language=Greek |date=December 29, 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Pontian Torshi |url=https://www.dimiourgiestisnias.com/2017/08/blog-post_60.html?m=1 |website=Dimiourgies Tis Nias |language=Greek}}</ref>
* [[Πιλάφι]], πιάτο με ρύζι.<ref>{{cite web |title=Five Pontian recipes for Lent |url=https://www.pontosnews.gr/293024/syntages/pente-pontiakes-syntages-gia-to-sarak/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=March 2, 2014}}</ref> Στον παραλιακό Πόντο, μερικές φορές το έφτιαχναν με μύδια.<ref>{{cite web |title=Mythopilavon: the Pontian mussel pilav |url=https://www.pontosnews.gr/272040/syntages/mythopilavon-to-pontiako-mydopilafo/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=February 15, 2013}}</ref> Άλλες εκδόσεις περιελάμβαναν πιλάφι με σαφράν, κοτόπουλο ή γαύρο.<ref>{{cite web |title=Hapsipilavon, the Pontian pilaf with fish |url=https://www.pontosnews.gr/640286/syntages/chapsopilavon-pontiako-pilafi-ta-psaria/ |website=Pontos News |language=Greek |date=February 19, 2021}}</ref><ref>{{cite web |title=Sinope Pilaf |url=https://www.pontosnews.gr/260394/syntages/pilafi-sinopis/ |website=Pontos News |language=Greek |date=October 7, 2012}}</ref>
* [[Ντολμάς|Ντολμάδες]], γεμιστό πιάτο με φύλλα<ref>{{cite web |title=Pontian Sarma with Black Cabbage for the Christmas Table |url=https://www.pontosnews.gr/373931/syntages/pontiakoi-sarmades-me-mavrolachana-gi/ |publisher=Pontos News |date=December 17, 2016}}</ref>
* [[Κίμπε]], φτιαγμένο με αρνί ή/και μοσχαρίσιο κρέας
* Μπριάμι, ψητά λαχανικά
*
* ''[[Kuymak|Havitz]]'' ([[:pnt:Χαβίτς|pnt]]) ({{lang|pnt|Χαβίτς}}), porridge<ref>{{cite web |title=Havitz |url=https://www.pontosnews.gr/260601/syntages/chavits/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=September 26, 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=Recipe for Havitz |url=https://www.lelevose.gr/xavits-me-fournikon-aleuri/ |publisher=Lelevose Radio |language=Greek}}</ref>
*''Περέκ'' πίτα παρόμοια με την ελληνική [[Τυρόπιτα]]<ref>{{cite web |title=Perek in the oven |date=December 2015 |url=https://www.pontosnews.gr/342715/syntages/perek-sto-fourno/ |publisher=Pontos News |language=Greek}}</ref>
*''[[Αβγολέμονο|Avgolemono]]'', σούπας αυγολέμονο
* [[Κεμπάπ]], ψητό κρέας<ref>{{cite web |title=Pontian pork skewers with atzika and tsatsibeli |url=https://www.pontosnews.gr/442023/syntages/pontiaka-choirina-souvlakia-me-atzika/ |publisher=Pontos News |date=April 17, 2020}}</ref>
*''[[Μαντί (φαγητό)|Μαντία]], ζυμαρικό'' <ref>{{cite web |title=Mantia, a popular Pontian food |url=https://www.pontosnews.gr/279228/syntages/mantia-ena-agapimeno-fagito-ton-ponti/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=June 12, 2013}}</ref>
*''[[Λαλάγγια]], είδος κρέπας'' <ref>{{cite web |title=Lalaggia: Pontian pancakes for breakfast |url=https://www.pontosnews.gr/277698/syntages/lalangia-oi-pontiakes-tiganites-gia-t/ |publisher=Pontos News |language=Greek |date=May 18, 2013}}</ref>
*''Φούστουρον'', του είδους [[Ομελέτα|Ομελέτας]]<ref>{{cite web |title=Foustoron (Pontian Omelette) |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/255-foustoron |website=Pontos World}}</ref>
*Μαυραλάχανα, λαχανόσουπα<ref>{{cite web |title=Cabbage and Beans |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/253-cabbage-and-beans |website=Pontos World}}</ref>
*''Λαβάσια ψωμί παρόμοιο με το αρμένικο'' [[Λαβάς]]<ref>{{cite web |title=Lavashia |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/260-lavashia |website=Pontos World}}</ref>
*''Τσατσιμπέλι'', ένα καρύκευμα παρόμοιο με το σάλσα (φαγητό) φτιαγμένο από [[Κυδωνιά]], ντομάτα, πιπεριές τσίλι, πιπεριές και μια ποικιλία από μπαχαρικά <ref>{{cite web |title=Tsatsoupel |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/271-tsatsoupel |website=Pontos World}}</ref>
*[[Ιμάμ μπαϊλντί]], γεμιστή μελιτζάνα μοιράζεται με την τουρκική κουζίνα<ref>{{cite web |title=Imam-bayildin |url=https://pontosworld.com/index.php/pontus/cuisine/258-imam-bayildin |website=Pontos World}}</ref>


== Ανέκδοτα ==
== Ανέκδοτα ==

Έκδοση από την 20:46, 24 Ιουνίου 2023

Έλληνες του Πόντου (Ρωμιοί)
Ο φερόμενος ως αετός των Κομνηνών
Μία από τις σημαίες των Ποντίων[1] [2]
Συνολικός πληθυσμός
2.000.000[3] – 2,500,000[4]
Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς
Ελλάδα Ελλάδα~500,000[5]
 Τουρκία~345,000[6][7], 5,000[8]
 ΗΠΑ~200,000[9]
 Γερμανία~100,000[10]
Αυστραλία~56,000[11]
Ρωσία~53,972[12]
 Κύπρος~25,000[13][14]
Καναδάς Καναδάς~20,000[15]
 Γεωργία~10,000[16]
Γλώσσες
Κυρίως Ποντιακή διάλεκτος της Ελληνικής και Νέα Ελληνικά. Επίσης οι γλώσσες των αντίστοιχων χωρών διαμονής τους· Ρωσικά, Τουρκικά, Ουρούμ, Γεωργιανά, Ουκρανικά, κ.α.
Θρησκεία
Χριστιανοί Ορθόδοξοι (Ελλάδα και λοιπά Χριστιανικά κράτη), Ισλάμ (Τουρκία)
Σχετιζόμενες εθνικές ομάδες
Καππαδόκες, Έλληνες του Καυκάσου, Ουρούμ

Πόντιοι ονομάζονται οι Έλληνες που κατάγονται από την περιοχή του Πόντου, δηλαδή τα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου, στη βορειοανατολική Μικρά Ασία όπως επίσης και από την περιοχή του Καυκάσου. Οι ίδιοι αυτονομάζονται Ρωμιοί. Η παρουσία Ελλήνων στην περιοχή του Πόντου ανάγεται από την αρχαιότητα μέχρι τους νεότερους χρόνους οπότε η πλειονότητά τους (οι χριστιανοί Πόντιοι) μεταφέρθηκε στην Ελλάδα, με την ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και τη Γενοκτονία των Ελλήνων Ποντίων που εξαπολύθηκε από τους Νεότουρκους το 1919. Όσοι Πόντιοι είχαν μεταναστεύσει στη Ρωσική Αυτοκρατορία ή είχαν διαφύγει στην ΕΣΣΔ, μετά από ένα σύντομο διάστημα ακμής που ακολουθήθηκε από σκληρούς διωγμούς από το σταλινικό καθεστώς, αναγκάστηκαν να μετεγκατασταθούν στην Ελλάδα μετά την κατάρρευση της Ένωσης.

Ταυτότητα

Οι ελληνόφωνοι και τουρκόφωνοι χριστιανικοί πληθυσμοί του Πόντου πριν την ανταλλαγή δεν αυτοχαρακτηρίζονταν ως Πόντιοι ενώ παραδοσιακά οι τοπικές ελίτ υιοθετούσαν μια στάση άμβλυνσης των διαφορών τους με τους λοιπούς Έλληνες και περιορισμού των ιδιαιτεροτήτων τους. Δείγμα αυτής της στάση ήταν ότι στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, η χρήση της ποντιακής γλώσσας ήταν απαγορευμένη[17][18] Εντούτοις, κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, με την άνοδο των αυτονομιστικών τάσεων των ποντιακών ελίτ και τα σχέδια περί δημιουργίας μιας ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας και τη μετά τον ξεριζωμό ίδρυση της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, ο όρος Πόντιος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για να περιγράψει το σύνολο των ελληνόφωνων και τουρκόφωνων χριστιανικών πληθυσμών της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου. Αντιθέτως, στην καθομιλουμένη το εθνικό επίθετο Πόντιος περιορίστηκε στα άτομα με καταγωγή από τον μικρασιατικό Πόντο, υφιστάμενης μιας εσωτερικής διαφοροποίησης για τους «Παφραλήδες», τους τουρκόφωνους Ποντίους του Δυτικού Πόντου. Μέσα στα πλαίσια της ευρύτερης ποντιακής ταυτότητας υφίσταντο ισχυρότατες τοπικές διαφοροποιήσεις, καθώς τα άτομα συνήθως ταυτίζονταν περισσότερο με την πόλη ή επαρχία καταγωγής τους παρά με τον ευρύτερο Πόντο.[19]

Η σταδιακή διαμόρφωση μιας ενιαίας ποντιακής ταυτότητας άρχισε να λαμβάνει χώρα μετά τη μετεγκατάσταση του πρώτου ρεύματος προσφύγων στην Ελλάδα μετά το 1922. Η ευρεία εκδοτική πρωτοβουλία των εν Ελλάδι Ποντίων έφερε στο φως πλήθος μαρτυριών και χάρισε στην ιστοριογραφία σημαντικά έργα αποτύπωσης της εμπειρίας της γενοκτονίας, της προσφυγιάς και των πολιτικών και στρατιωτικών διεργασιών πριν την οριστική ανταλλαγή, όπως τη Μαύρη Βίβλο της τραγωδίας του Πόντου 1914-1922. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Εμφύλιος πάγωσαν τις διαδικασίες διαμόρφωσης της ποντιακής μνήμης και ταυτότητας·[20] η εκδοτική πρωτοβουλία θα επανακάμψει σταδιακά, με σημείο αναφοράς το βιβλίο του Γεωργίου Λαμψίδη, Τοπάλ Οσμάν, έργο όπου για πρώτη φορά χαρακτηρίστηκε ως γενοκτονία ο διωγμός του Ποντιακού στοιχείου από τον τουρκικό εθνικισμό.[21] Μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών, η ποντιακή ταυτότητα, υπό την καθοδήγηση διανοουμένων κυρίως από τον χώρο της κεντροαριστεράς, εκφράστηκε μέσω της αύξησης των ποντιακών συλλόγων, των οργανωμένων πολιτικών πιέσεων για αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας και, ακόμη σημαντικότερα, της δημιουργίας σημείων αναφοράς της μνήμης όπως η δημιουργία του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου Παναγίας Σουμελά στην Ημαθία.[22]

Γενικότερα, η σημερινή ποντιακή ταυτότητα της τρίτης και τέταρτης γενιάς των απογόνων των πόντιων προσφύγων πήρε την οριστική της μορφή μετά τη Μεταπολίτευση. Βάσεις της νέας αυτής ταυτότητας αποτέλεσαν η εξιδανικευμένη ανάμνηση του Πόντου και το ζήτημα της γενοκτονίας.[23]

Ιστορία

Οι ελληνικές αποικίες του Ευξείνου Πόντου

Η ιστορία του Ελληνισμού στον Μικρασιατικό Πόντο έχει ως επίσημη αφετηρία την ίδρυση της Σινώπης στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας από Ίωνες ναυτικούς περίπου το 800 π.Χ. Από τη Σινώπη ερευνητές ίδρυσαν άλλες πόλεις. Η κυριότερη αυτών των πόλεων ήταν η Τραπεζούντα το 783 π.Χ..[εκκρεμεί παραπομπή]

Κατά μία άποψη, οι σύγχρονοι Πόντιοι είναι απόγονοι εκείνων των αρχαίων Ελλήνων, που έζησαν κάποτε στην περιοχή.[24][25]

Το διάστημα μετά από την οθωμανική κατάκτηση (κυρίως ο 18ος και ο 19ος αιώνας) χαρακτηρίζεται από μεταναστευτικά ρεύματα στη νότια Ρωσία και στον Καύκασο, όπου δημιουργούνται μεγάλες ποντιακές κοινότητες.[26] Στο έργο του Αποσπάσματα από την Ανατολή (1845) ο Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ περιγράφει τις επαφές του με χριστιανούς ελληνόφωνους Ποντίους, τους οποίους συνάντησε ταξιδεύοντας στον Εύξεινο Πόντο. Τους χαρακτηρίζει ως «Βυζαντινούς Έλληνες» και τη γλώσσα τους ως «ελληνικά της Ματσούκας»[27] και τους περιγράφει ως ελληνόφωνους που προσκυνούν την Παναγία Σουμελά.[28]

Κύριο λήμμα: Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Με τον όρο Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου (Αγγλικά: Pontic Greek Genocide) αποκαλείται η συστηματική εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου από την κυβέρνηση των Νεοτούρκων, κατά την περίοδο 1914-1923. Η εξόντωση αυτή διεξάχθηκε περίπου[ασαφές] παράλληλα και κατ' απομίμηση της αρμενικής γενοκτονίας, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Περί τις 353,000 Πόντιοι χάθηκαν, πολλοί από αυτούς κατά τη διάρκεια καταναγκαστικών πορειών στις άνυδρες εκτάσεις της Ανατολίας και της Συρίας.[29] Έτσι οι ίδιοι οι Πόντιοι, καθώς και το ελληνικό κράτος αναφέρονται σήμερα σε γενοκτονία των Ποντίων από την Τουρκία και τιμούν την επέτειό της κάθε χρόνο, στις 19 Μαΐου. Η γενοκτονία των Ποντίων είναι αναγνωρισμένη ως τέτοια επισήμως από τέσσερα κράτη, την Ελλάδα με νόμο του 1994 (N. 2193/1994), τη Σουηδία με υπερψήφιση στο Σουηδικό κοινοβούλιο στις 11 Μαρτίου 2010, την Αρμενία τον Μάρτιο του 2015, μαζί με τη γενοκτονία των Ασσυρίων και την Ολλανδία, μαζί με τη γενοκτονία των Αρμενίων και Ασσυρίων, στις 9 Απριλίου 2015[30]. Από την άλλη πλευρά, το Τουρκικό κράτος αρνείται κατηγορηματικά μέχρι σήμερα πως υπήρξε γενοκτονία και αποδίδει τους θανάτους σε παράπλευρες απώλειες πολέμου, στον λιμό που προέκυψε από την εισβολή των Ρώσων στη βόρεια Τουρκία και σε εμφύλιες αναταραχές[29].

Η Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά
Παραδοσιακό σπίτι στον Πόντο

Ανταλλαγή πληθυσμών

Κύριο λήμμα: Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923

Το 1923 σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης, πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων και μέσα στη συμφωνία της συνθήκης περιλαμβάνονταν και οι χριστιανοί (ελληνόφωνοι ή μη) κάτοικοι του Πόντου, όπως και αυτοί της υπόλοιπης Μικράς Ασίας. Η πλειονότητα των Ποντίων προσφύγων που ήρθαν τότε στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, ενώ πολλοί κατέφυγαν στην ΕΣΣΔ. Οι Πόντιοι που είχαν αλλαξοπιστήσει προς το Ισλάμ παρέμειναν στη Τουρκία.

Εγκατάσταση στην Ελλάδα

Το πρώτο μεγάλο κύμα προσφύγων από τον Πόντο μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών ακολούθησε τους λοιπούς ανταλλάξιμους από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη και εγκαταστάθηκε σταδιακά στην Ελλάδα ενώ μέρος των προσφύγων κατέφυγε στη Σοβιετική Ένωση ή τις ΗΠΑ. Οι συνθήκες ταξιδιού και κράτησης των προσφύγων στις καραντίνες των κέντρων ελέγχου στη Μακρόνησο, τη Σαλαμίνα ή την Καραμπουρνού οδήγησε στην απώλεια αρκετών χιλιάδων ατόμων.[31]

Η αρχική φιλοβενιζελική στάση των προσφύγων αναιρέθηκε σταδιακά, αρχικά με την προβληματική απόδοση των περιουσιών των ανταλλάξιμων μουσουλμάνων κι έπειτα με την υπογραφή της ελληνοτουρκικής Συνθήκης της Άγκυρας (1930), η οποία παρέδιδε οριστικά την κυριότητα των περιουσιών των Ποντίων και Μικρασιατών στο τουρκικό κράτος. Με αφορμή αυτή τη συμφωνία, ο ίδιος ο Βενιζέλος πρότεινε τον Μουσταφά Κεμάλ ως υποψήφιο για το Νόμπελ ειρήνης.[32] Η ελληνική μοναρχία και κόμματα της δεξιάς ωστόσο υπήρξαν οι πιο φανατικοί αντίμαχοι των προσφύγων ενώ η μεταξική δικτατορία συνέχισε τη στάση αυτή που συνδυάστηκε με την απαγόρευση του ρεμπέτικου.[33] Από την πλευρά του, αρχικά το ΣΕΚΕ και στη συνέχεια το ΚΚΕ δεν μπόρεσε σε καμία στιγμή να αντιληφθεί την πραγματικότητα των προσφύγων. Η ιδεολογική του ορθοδοξία και μια μερική άποψη γύρω από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν κατάφερε να αναγνωρίσει τις ιδιαιτερότητες των προσφύγων κι επομένως ούτε τις ανάγκες τους.[34] Η τουρκοφωνία ορισμένων Ποντίων και η έντονη θρησκευτικότητα τους, δημιούργησαν το στερεότυπο του "καθυστερημένου" πληθυσμού που χρησιοποιήθηκε αργότερα από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για να εξηγήσει τη σύμπλευση των περισσότερων Ποντίων με τη Δεξιά.[35]

Από την επίσημη ιστοριογραφία απουσίασε οποιαδήποτε αναφορά στα γεγονότα της γενοκτονίας ή του προσφυγικού ρεύματος μέχρι το 1980, θέτοντας ακόμη κι επίσημα εμπόδια στις έρευνες με πρόφαση τη διατήρηση ομαλών σχέσεων με την Τουρκία.[36] Η αποξένωση των προσφύγων κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον φόβο του ελλαδικού πολιτικού συστήματος για την εξάπλωση του κομμουνισμού κι επηρέασε ιδιαίτερα τους Πόντιους της Σοβιετικής Ένωσης.[37]

Η αντιμετώπισή τους από πλευράς των ντόπιων Ελλαδιτών υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή. Προβλήματα οικονομικής (εκ νέου η τύχη των έρημων ιδιοκτησιών των μουσουλμάνων κυρίως της Μακεδονίας και της Κρήτης), ιδεολογικής (οι συντηρητικοί και φιλοβασιλικοί έβλεπαν στους πρόσφυγες τους πιστότερους ψηφοφόρους του Ελευθέριου Βενιζέλου) και πολιτισμικής φύσης (η ξεκάθαρη διάσταση εμπειριών, γλώσσας και εθίμων)[38] προκάλεσαν πολλά επεισόδια κατά τα οποία οι πρόσφυγες σε ολόκληρη την Ελλάδα έγιναν θύματα ρατσιστικών και εγκληματικών ενεργειών. Πυρπολήσεις συνοικιών, δια της βίας εξώσεις από σπίτια[39] και αποκλεισμός από τις οικονομικές δραστηριότητες χαρακτήρισαν την πρώτη δεκαετία. Ο ελλαδικός ρατσισμός συνεχίστηκε να εκφράζεται διαμέσω των περίφημων ανεκδότων γελοιοποίησης των Ποντίων.[40]

Πόντιοι στην Αντίσταση και τον Εμφύλιο

Πολλοί εμπειροπόλεμοι αντάρτες από την ποντιακή αντίσταση εναντίον των άτακτων τουρκικών και κουρδικών στρατευμάτων και συμμοριών πριν την ανταλλαγή κατέφυγαν στην Ελλάδα και επανενεργοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Τουρκόφωνοι και ελληνόφωνοι οπλαρχηγοί από τον δυτικό Πόντο συμμετείχαν αρχικά εναντίον στην αντίσταση εναντίον των βουλγαρικών στρατευμάτων κατοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης μεταξύ 1941 και 1944. Τέτοιοι υπήρξαν ο Θεόδωρος Τσακιρίδης, ο Κωνσταντίνος Βασιλειάδης από το Καρακιόλ της Σαμψούντας και ο Αντώνης Φωστερίδης (γνωστός ως Αντών-Τσαούς) από την Ηράκλεια Πάφρας, και οι τρεις σημαντικά μέλη των Εθνικιστικών Ανταρτικών Ομάδων ενώ από την άλλη πλευρά, μέλη του ΕΛΑΣ αποτέλεσαν αριστεροί οπλαρχηγοί όπως ο Γιώργος Ερυθριάδης (Κρώμη 1910 - Κρήτη 1963). Οι εχθροπραξίες μεταξύ των αντίπαλων ιδεολογικά ελληνικών ενόπλων ανταρτικών σωμάτων, όπου συμμετείχαν οι Πόντιοι αντάρτες, ξεκίνησαν πριν από το τέλος της Κατοχής και συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Ο Θωμάς Πεχλιβανίδης, επικεφαλής του αρχηγείου του Τσαλ Νταγ των ΕΑΟ (Εθνικαί Αντικομμουνιστικαί Ομάδες), σε μία από αυτές τις εχθροπραξίες κατά την περίοδο αυτή κάηκε ζωντανός από μέλη του ΕΛΑΣ.[41]

Πόντιοι δωσίλογοι στην Κατοχή

Υπήρξαν περιπτώσεις Ποντίων που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς Ναζί κατά την Κατοχή όπως ο Γεώργιος Σπυρίδης (1897-1950) συνεργάτης των Ναζιστών στα χρόνια της Κατοχής και αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Μακεδονίας-Θράκης και ο Κύρος Γραμματικόπουλος επίσης συνεργάτης των Ναζί του οποίου μάλιστα ο πατέρας του επί Κατοχής είχε τοποθετηθεί μεσεγγυούχος εβραϊκού καταστήματος. Μετά την ήττα της Γερμανίας, όσοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς στη διάρκεια της Κατοχής κατέφυγαν στη Γερμανία.[42][43]. Ο Κωνσταντίνος Γ. Παπαδόπουλος χρημάτισε επικεφαλής των δωσιλογικών τμημάτων του ΕΕΣ που εκτελούσαν Έλληνες χωρικούς και διεξήγαγε κοινές επιχειρήσεις με τους Γερμανούς[44][45] Ο Κυριάκος Παπαδόπουλος με το ψευδώνυμο Κισά Μπατζάκ, ήταν τουρκόφωνος Πόντιος οπλαρχηγός, δωσίλογος και ηγέτης ένοπλου ναζιστικού τμήματος στη περιοχή της Μακεδονίας, ο οποίος τελικά αυτοκτόνησε το Νοέμβριο του 1944, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια του ΕΛΑΣ.[46]

Οι Έλληνες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Σοβιετικής Ένωσης

Δείτε επίσης: Έλληνες της Ρωσίας

Ο Ελληνισμός της Ρωσικής Αυτοκρατορίας πριν από τον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο περιελάμβανε κυρίως τις ελληνικές κοινότητες της Μαριούπολης (που μιλούσαν μια διακριτή από τις λοιπές ποντιακές διάλεκτο) και τις ποντιακές κοινότητες της Γεωργίας και του Καυκάσου που είχαν διαμορφωθεί από τα μέσα του 19ου αιώνα.[47][48] Στις κοινότητες αυτές ήρθαν να προστεθούν οι Πόντιοι που ακολούθησαν τον ρωσικό στρατό κατά την υποχώρησή του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία μεταξύ 1915-18, που προέρχονταν κυρίως από την επαρχία του Καρς, και αυτοί που μετά την ανταλλαγή προτίμησαν να εγκατασταθούν στις ποντιακές παροικίες των βόρειων ακτών της Μαύρης Θάλασσας.

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις επομένως των Ποντίων βασίστηκαν στο χρόνο εγκατάστασής τους, στην περιοχή προέλευσης και στην οικονομική τους κατάσταση, που υπήρξε καταλύτης και για την ιδεολογική και πολιτική τους τοποθέτηση. Έτσι ομάδες όπως οι Πόντιοι του Καρς ή οι εγκατεστημένοι για πολλά χρόνια στη Ρωσία, στην πλειοψηφία τους αγρότες, υιοθέτησαν τα σοβιετικά ιδεώδη και την ιδέα της εκπαίδευσής τους στη μητρική τους ποντιακή γλώσσα ή τη μαριουπολιτική για τους Έλληνες της Αζοφικής. Αντίθετα, η πλειοψηφία των προσφύγων από τον μικρασιατικό Πόντο υποστήριξαν εξαρχής την υιοθέτηση της δημοτικής και επιδίωκαν τη φυγή τους προς την Ελλάδα.[49]

Η διαμάχη για το γλωσσικό ζήτημα των Ποντίων και των Μαριουπολιτών φάνηκε να επιλύεται εν τέλει στις 21 Απριλίου 1934 όταν κατά την 1η Πανενωσιακή Ελληνική Σύσκεψη στη Μόσχα αποφασίστηκε η υιοθέτηση της δημοτικής ως την επίσημη φιλολογική γλώσσα των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης.[50] Οι προσπάθειες των Ποντίων διανοουμένων να επισημοποιήσουν την ποντιακή γλώσσα, με την υιοθέτηση απλοποιημένου αλφαβήτου και με βάση τη γραμματική του Κώστα Τοπχαρά (το γένος Κανονίδης) είχε αποτύχει.

Ο σοβιετικός ελληνισμός, και κυρίως ο πυρήνας των ποντιόφωνων που είχαν εγκατασταθεί στη Σοβιετική Ένωση πριν από τη Γενοκτονία και τον Α΄ Παγκόσμιο, κατάφερε να δημιουργήσει ένα σε μεγάλο βαθμό αυτόνομο από το ελληνικό κράτος πολιτισμό. Οι καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές του ανησυχίες εκφράστηκαν μέσα από ποικίλα έργα που συνέπλεαν στη συντριπτική τους πλειοψηφία με τη στρατευμένη τέχνη που επέβαλε ο σταλινισμός.[51] Πολιτικά, δημιουργήθηκαν τέσσερις ελληνικές σοβιετικές αυτόνομες περιοχές. Οι τρεις εντοπίζονταν στη νότια Ουκρανία, στη Μαριούπολη και το Ντονιέτσκ ενώ η τέταρτη και σημαντικότερη (η λεγόμενη «Ελληνική Περιοχή» ενταγμένη στην περιφέρεια Μαύρης Θάλασσας) είχε ως κέντρο της τη νοτιορωσική κωμόπολη Κριμσκ.[52] Οι κύριες περιοχές διαμονής των Ελλήνων, σύμφωνα με απογραφή πληθυσμού του 1989, ήταν: Γεωργία (πάνω από 100 χιλιάδες), όπου πολύ σημαντική και πολυπληθής ήταν η διασπορά στο Σουχούμι της Αμπχαζίας, Ουκρανία (πάνω από 98 χιλιάδες), Ρωσία (πάνω από 91 χιλιάδες), Καζακστάν (πάνω από 46 χιλιάδες ) με συνολικό πληθυσμό στην ΕΣΣΔ πάνω από 358 χιλιάδες. Πηγή: [53]

Οι διώξεις και η διαφυγή στην Ελλάδα

Κύριο λήμμα: Ελληνική επιχείρηση της Εν Κα Βε Ντε

Το σταλινικό καθεστώς ξεκίνησε εκτεταμένες διώξεις εις βάρος των εθνικών μειονοτήτων και των πολιτικών αντιπάλων του το 1934. Από τα τέλη του 1937, οι ελληνικές ελίτ εξοντώθηκαν ενώ οι τέως αυτόνομες ελληνικές περιοχές απογυμνώθηκαν σχεδόν απόλυτα από το ελληνικό στοιχείο με το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων του να δολοφονείται ή να στέλνεται είτε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Σιβηρία[54] είτε μετέπειτα στις στέπες της Κεντρικής Ασίας με σκοπό να χρησιμοποιηθούν για τη γεωργική και δομική βελτίωση των ερήμων του Καζακστάν και του Τατζικιστάν.[55] Αυτές οι διώξεις σταμάτησαν μόνο στα τέλη του 1949, με τη μερική επιστροφή των επιζησάντων στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Εν τω μεταξύ, πλήθος Ελλήνων Σοβιετικών πολιτών είχε συμμετάσχει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το μεγαλύτερο μέρος από το σχεδόν μισό εκατομμύριο Ελληνοπόντιων και Μαριανουπολιτών της Σοβιετικής Ένωσης κατέφυγε στην Ελλάδα. Η κατάσταση για αυτούς υπήρξε ακόμη δυσχερέστερη, καθώς με την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα περιθωριοποιήθηκαν κοινωνικά[56] με τον αντιποντιακό ρατσισμό να ανθίζει εκ νέου.[57] Το αδόκιμο εθνικό επίθετο «ρωσοπόντιος» είναι δείγμα της απαξιωτικής και απορριπτικής στάσης των ελλαδιτών μπροστά στους νεοαφιχθέντες, που υιοθετήθηκε και από απογόνους των Πόντιων και Μικρασιατών προσφύγων του 1922.[58] Τέτοιο κλίμα δυσχέραινε η απουσία κρατικού σχεδίου αντιμετώπισης της προσφυγικής κρίσης ακόμη και γνώσης του ζητήματος, που έγινε εμφανής με την αδράνεια της Ελληνικής Δημοκρατίας κατά τη διάρκεια του πολέμου της Αμπχαζίας.[59]

Η άγνοια της ταυτότητας και της ιστορίας των νέων προσφύγων από μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας και οι προσπάθειες για κομματική εκμετάλλευσή τους επέφερε την άρνηση της ελληνικότητάς τους και έκανε ακόμη δυσκολότερη την ένταξή τους στο νεοελληνικό κράτος.

Διάλεκτος

Κύριο λήμμα: Ποντιακή διάλεκτος
Multi-story building in a coastal city.
Το Φροντιστήριο Τραπεζούντας, αρχές του 20ου αιώνα

Γλώσσα των περισσότερων Ποντίων ήταν (και ομιλείται ακόμη από σημαντική μερίδα τους) η ποντιακή. Εξαίρεση αποτελούσαν, μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, οι τουρκόφωνοι Πόντιοι της περιοχής της Μπάφρας.

Παρ' όλο που διατηρεί στοιχεία της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου της Μιλήτου, τα οποία ανάγονται μέχρι την εποχή του Ομήρου, η διάλεκτος αυτή προέρχεται από την ελληνιστική εποχή. Στα 2600 χρόνια ζωής της, η ποντιακή διάλεκτος, πέρα από τις επιδράσεις της ελληνιστικής κοινής και της μεσαιωνικής κοινής ελληνικής, δέχτηκε επιδράσεις από το λεξιλόγιο των Γενουατών και των Βενετσιάνων της Τραπεζούντας, των Περσών, των Γεωργιανών και των Τούρκων. Ωστόσο οι ξένες λέξεις αυτές εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής γλώσσας.[60]

Αξιοσημείωτοι Έλληνες του Πόντου

Αρχαίοι

Σύγχρονοι

Πολιτισμός

Ο πολιτισμός του Πόντου έχει επηρεαστεί έντονα από την τοπογραφία των διαφόρων περιοχών του. Σε εμπορικές πόλεις όπως Τραπεζούντα, Σαμψούντα, Κερασούντα, και Σινώπη, η ανώτερη εκπαίδευση και οι τέχνες άκμασαν υπό την προστασία μιας κοσμοπολίτικης μεσαίας τάξης. Στις πόλεις της ενδοχώρας όπως Αργυρούπολη, η οικονομία βασιζόταν γεωργία και εξόρυξη, δημιουργώντας έτσι ένα οικονομικό και πολιτιστικό χάσμα μεταξύ των αναπτυγμένων αστικών λιμανιών και των αγροτικών κέντρων που απλώνονταν στις κοιλάδες και τις πεδιάδες που εκτείνονται από τη βάση των Ποντιακών Άλπεων.

Ήθη και έθιμα

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 24/06/2023)
Ομάδα Τούρκων Ποντίων με παραδοσιακά μουσικά όργανα (κεμεντζέδες, νταούλι και ζουρνά) σε χωριό της επαρχίας Τραπεζούντας τη δεκαετία του 1950

Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν από την πατρίδα τους. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και σήμερα.

Η ποντιακή μουσική διατηρεί στοιχεία από τις μουσικές παραδόσεις της αρχαίας Ελλάδας, του Βυζαντίου και του Καυκάσου (ιδιαίτερα από τη περιοχή του Καρς). Δημοφιλείς τραγουδιστές της ποντιακής μουσικής είναι ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Χρύσανθος Θεοδωρίδης, ο Στάθης Νικολαΐδης, ο Θεόδωρος Παυλίδης, ο Γιάννης Τσιτηρίδης και η Πέλα Νικολαΐδου.

Σήμερα, σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας, ιδιαίτερα στις περιοχές Τόνγιας και Όφεως, ομιλείται ακόμη η ποντιακή διάλεκτος (αποκαλούμενη, στα τουρκικά, rumca, δηλ. ρωμαίικα) και χορεύονται οι ποντιακοί χοροί (αποκαλούμενοι, στα τουρκικά, horon, δηλ. χορός) από μουσουλμάνους Ποντίους, απογόνους των εξισλαμισμένων Ποντίων οι οποίοι είχαν εξαιρεθεί, λόγω θρησκεύματος, από την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923.

Εκπαίδευση

Three rows of Pontic Greek men and boys in front of a school. They wear western suits.
Ελληνοπόντοι απόφοιτοι του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας 1902-3. Στο κέντρο ο διευθυντής Ματθαίος Παρανίκας (28 Ιουνίου 1903), Τόπος Τραπεζούντα.

Η πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα των Ελλήνων του Πόντου μαρτυρείται από τον αριθμό των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, εκκλησιών, και Μοναστηριών στην περιοχή. Αυτά περιλαμβάνουν το Φροντιστήριο Τραπεζούντας που λειτούργησε από το 1682/3 έως το 1921 και έδωσε μεγάλη ώθηση για την ταχεία επέκταση της ελληνικής εκπαίδευσης σε όλη την περιοχή.[61] Το κτίριο αυτού του ιδρύματος παραμένει ακόμα το πιο εντυπωσιακό ποντιακό ελληνικό μνημείο της πόλης.[62]

Ένα άλλο γνωστό ίδρυμα ήταν η Αργυρούπολης, που χτίστηκε το 1682 και 1722 αντίστοιχα, 38 λύκεια στην περιοχή της Σινώπης, 39 λύκεια στην περιοχή της Κερασούντας, πληθώρα εκκλησιών και μοναστηριών, με πιο αξιοσημείωτες εκκλησίες του Αγίου Ευγένιου και της Αγίας Σοφίας (Τραπεζούντας), τα μοναστήρια του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος, και αναμφισβήτητα το πιο διάσημο και πολύ γνωστό από όλα, το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.

Στρατιωτική παράδοση

Στις 19 Μαΐου κάθε έτους, οι Εύζωνοι από τη Προεδρική Φρουρά (Ελλάδα) τελετουργική μονάδα φορούν τη παραδοσιακή μαύρη ποντιακή στολή στην εκδήλωση μνήμης της Γενοκτονία των Ποντίων.[63]

Ποντιακή Κουζίνα

Κύριο λήμμα: Ποντιακή ελληνική κουζίνα

Σήμερα, η ποντιακή ελληνική κουζίνα βρίσκεται κυρίως στο Βόρεια Ελλάδα .[64] Οι γαστρονομικές παραδόσεις έχουν παίξει αναπόσπαστο ρόλο στη διατήρηση της ποντιακής ελληνικής ταυτότητας.[64] Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα δημητριακά και τα λαχανικά χρησιμοποιούνται συνήθως.[64] Οι σπεσιαλιτέ της ποντιακής κουζίνας περιλαμβάνουν:

  • Φελία, ποντιακό Αβγόψωμο[65][66]
  • Κιντέατα, σούπα τσουκνίδας[67]
  • Ωτία, τηγανητό επιδόρπιο[68]
  • Πιροσκί [69]
  • Πισία (pnt) Ποντιακός μπούρτσος[70]
  • Πίτα, flatbread[71]
  • Σουσαμόπιτα [72]
  • Τανωμένον σορβά σούπα με κρεμμύδια και γιαούρτι [73][74]
  • Τσιριχτά, του είδους Λουκουμάδες[75]
  • Σιρόν (pnt) ζυμαρικό [76]
  • βαρένικα, είδος ραβιόλι[77]
  • Σούρβα, χυλός σιταριού ή κριθαριού[78]
  • Ταν, drink[78][79]
  • Στυπα, λαχανικά τουρσί[80][81][82]
  • Πιλάφι, πιάτο με ρύζι.[83] Στον παραλιακό Πόντο, μερικές φορές το έφτιαχναν με μύδια.[84] Άλλες εκδόσεις περιελάμβαναν πιλάφι με σαφράν, κοτόπουλο ή γαύρο.[85][86]
  • Ντολμάδες, γεμιστό πιάτο με φύλλα[87]
  • Κίμπε, φτιαγμένο με αρνί ή/και μοσχαρίσιο κρέας
  • Μπριάμι, ψητά λαχανικά
  • Havitz (pnt) (Χαβίτς), porridge[88][89]
  • Περέκ πίτα παρόμοια με την ελληνική Τυρόπιτα[90]
  • Avgolemono, σούπας αυγολέμονο
  • Κεμπάπ, ψητό κρέας[91]
  • Μαντία, ζυμαρικό [92]
  • Λαλάγγια, είδος κρέπας [93]
  • Φούστουρον, του είδους Ομελέτας[94]
  • Μαυραλάχανα, λαχανόσουπα[95]
  • Λαβάσια ψωμί παρόμοιο με το αρμένικο Λαβάς[96]
  • Τσατσιμπέλι, ένα καρύκευμα παρόμοιο με το σάλσα (φαγητό) φτιαγμένο από Κυδωνιά, ντομάτα, πιπεριές τσίλι, πιπεριές και μια ποικιλία από μπαχαρικά [97]
  • Ιμάμ μπαϊλντί, γεμιστή μελιτζάνα μοιράζεται με την τουρκική κουζίνα[98]

Ανέκδοτα

Πολύ συχνά, οι Πόντιοι πρωταγωνιστούν σε διάφορα ανέκδοτα. Τα ανέκδοτα αυτά ξεκίνησαν από τη δεκαετία του 1970, όταν οι Πόντιοι στην Αθήνα βίωναν μεγάλο ρατσισμό, όταν ο θεατρικός συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς μέσα από το έργο του περνούσε μηνύματα σχετικά με τον Ποντιακό Πολιτισμό. Αργότερα, ο Χάρρυ Κλυνν, άρχισε να καθιερώνει βήμα – βήμα την κουλτούρα των Ποντίων στη συνείδηση του κοινού μέσω του έργου του, ενώ ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Τάσος Κοντογιαννίδης συνέχιζε να υπενθυμίζει στους Έλληνες την ποντιακή κουλτούρα.[99]

Συλλογή φωτογραφιών

  • Μια εύπορη ελληνική οικογένεια του Πόντου στη Γενεύη
    Μια εύπορη ελληνική οικογένεια του Πόντου στη Γενεύη
  • Μεσοαστική ελληνική οικογένεια του Πόντου
    Μεσοαστική ελληνική οικογένεια του Πόντου
  • Ποντιακή ελληνική οικογένεια στην αυλή ενός σπιτιού της Τραπεζούντας
    Ποντιακή ελληνική οικογένεια στην αυλή ενός σπιτιού της Τραπεζούντας
  • Ελληνίδες Πόντιες κυρίες και παιδιά της Τραπεζούντας
    Ελληνίδες Πόντιες κυρίες και παιδιά της Τραπεζούντας
  • Ζευγάρι Ελλήνων Ποντίων στη Τραπεζούντα
    Ζευγάρι Ελλήνων Ποντίων στη Τραπεζούντα
  • Ποντιακή ελληνική ομάδα στίβου από την Κερασούντα
    Ποντιακή ελληνική ομάδα στίβου από την Κερασούντα
  • Ελληνίδες Πόντιες φοιτήτριες της Τραπεζούντας
    Ελληνίδες Πόντιες φοιτήτριες της Τραπεζούντας
  • Ο Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος Μερζιφούντας «Πόντος»· στις αρχές του 20ου αιώνα
    Ο Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος Μερζιφούντας «Πόντος»· στις αρχές του 20ου αιώνα
  • Έλληνες του Πόντου στο Μπατούμι της Γεωργίας
    Έλληνες του Πόντου στο Μπατούμι της Γεωργίας
  • Ποντιακό Ελληνικό Κανό, στα ανοιχτά της Τραπεζούντας
    Ποντιακό Ελληνικό Κανό, στα ανοιχτά της Τραπεζούντας
  • Έλληνες Πόντιοι (οικογένεια ιερέα) από τη περιοχή Τσάλκα της Γεωργίας· φωτογραφία από τα τέλη του 19ου αιώνα
    Έλληνες Πόντιοι (οικογένεια ιερέα) από τη περιοχή Τσάλκα της Γεωργίας· φωτογραφία από τα τέλη του 19ου αιώνα
  • Έλληνας Πόντιος από τον Καύκασο, ως μέλος του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού
    Έλληνας Πόντιος από τον Καύκασο, ως μέλος του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού

Δείτε επίσης

Παραπομπές

  1. ↑ «img.pathfinder.gr». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2016. 
  2. ↑ https://cognoscoteam.gr/archives/14623
  3. ↑ Dufoix, Stephane (2008). Diasporas. University of California Press. σελ. 40. ISBN 9780520941298. Για παράδειγμα, υπάρχουν περίπου 2,000,000 Πόντιοι παγκοσμίως, οι περισσότεροι στη Ρωσία, Ουκρανία, Τουρκία, Αρμενία, Ελλάδα και Γερμανία. 
  4. ↑ Phrankoulē-Argyrē, Ioustinē (2006). Spyridon, Archbishop of America, 1996 - 1999: the heritage. Hellēnika Grammata. σελ. 175. Οι ξεριζωμένοι και διασκορπισμένοι στα πέρατα της οικουμένης έλληνες του Πόντου συμποσούνται σήμερα γύρω στα 2.500.000 
  5. ↑ Bateman, Jessica. «The revival of a second Greek language». www.bbc.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2021. 
  6. ↑ Project, Joshua. «Ελληνοπόντιοι στην Τουρκία». joshuaproject.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2019. 
  7. ↑ «"Κρυπτοχριστιανοί Έλληνες, ανάμεσα στον Ισλαμισμό και στον Χριστιανισμό." (In Turkish)». repairfuture.net. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2019. 
  8. ↑ Against all odds: archaic Greek in a modern world (University of Cambridge, 1 July 2010)
  9. ↑ Konstantinidis K., "Οι Έλληνες του Πόντου" (in English: The Greeks of Pontus), p.195
  10. ↑ http://pontos-muenchen-ev.de/sullogos/istoria-sullogou/
  11. ↑ (According to Pontian diaspora 2000) https://neoskosmos.com/el/2023/02/18/news/community/synapantima-oi-pontioi-tis-afstralias-ksesikosan-tin-melvourni/
  12. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx
  13. ↑ «Η Πάφος αναγνωρίζει τη Γενοκτονία των Ποντίων και τη 19η Μαΐου εγκαινιάζει πάρκο στη μνήμη των 353.000 αθώων θυμάτων (photos)». 
  14. ↑ http://vkonsta.blogspot.com/2018/05/5-6-2018.html?m=1/
  15. ↑ (According to Pontian diaspora 2000)
  16. ↑ https://parakaira.blogspot.com/2019/05/blog-post.html?m=1/
  17. ↑ «ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο, Παυλίδης, σελ. 146» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 17 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2020. 
  18. ↑ Αγτζίδης 2010: 196.
  19. ↑ Αγτζίδης 2010: 199.
  20. ↑ Αγτζίδης 2010: 196.
  21. ↑ Αγτζίδης 2010: 197.
  22. ↑ Αγτζίδης 2010: 198.
  23. ↑ Αγτζίδης 2010: 200.
  24. ↑ Alan John Day, Roger East, Richard Thomas (2002). A Political and Economic Dictionary of Eastern Europe. Psychology Press. σελ. 454. ISBN 1857430638. Pontic Greeks An ethnic Greek minority found in Georgia and originally concentrated in the breakaway republic of Abkhazia. The Pontic Greeks are ultimately descended from Greek colonists of the Caucasus region (who named the Black Sea the Pontic Sea) CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  25. ↑ Totten, Samuel; Bartrop, Paul Robert; Jacobs, Steven L. (2008). Dictionary of Genocide: A-L. ABC-CLIO. σελ. 337, λήμμα Pontic Greeks, Genocide of. ISBN 0313346429. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  26. ↑ Christopher Moseley: Encyclopedia of the world's endangered languages, Abingdon 2007. σελ. 265.
  27. ↑ Jakob Philipp Fallmerayer: Fragmente aus dem Orient. Zweiter Band. Stuttgart und Tübingen, 1845. σελ. 102.
  28. ↑ Jakob Philipp Fallmerayer: Fragmente aus dem Orient. Zweiter Band. Stuttgart und Tübingen, 1845. σελ. 155.
  29. ↑ 29,0 29,1 Totten, Samuel; Bartrop, Paul Robert; Jacobs, Steven L. 2008: 3373.
  30. ↑ «Dutch Parliament Recognizes Assyrian, Greek and Armenian Genocide». 
  31. ↑ Αγτζίδης 2010: 228.
  32. ↑ Αγτζίδης 2010: 242.
  33. ↑ Αγτζίδης 2010: 245.
  34. ↑ Αγτζίδης 2010: 258.
  35. ↑ Μαραντζίδης Νίκος, "Γιασασίν Μιλλέτ. Ζήτω το έθνος", Ηράκλειο 2001, σελ. 98–100
  36. ↑ Αγτζίδης 2010: 246.
  37. ↑ Αγτζίδης 2010: 241.
  38. ↑ George Mavrogordatos, Stillborn Republic. Social Coalitions and Party Strategies in Greece 1922-1936. University of California Press, Μπέρκελι, 1983, σελ. 193. στο Αγτζίδης 2010: 228.
  39. ↑ Αγτζίδης 2010: 233.
  40. ↑ Ηλίας Πετρόπουλος, «Οι Πόντιοι», Σχολιαστής, τεύχ. 54. Αθήνα. στο Αγτζίδης 2010: 234
  41. ↑ Η βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη 1941-1944; Ξανθίππη Κοτζαγεώργη - Ζυμάρη (επιμέλεια Α’ έκδοσης); Δήμητρα Ασημακοπούλου (επιμέλεια Β’ έκδοσης); Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (2007), εκδόσεις Επίκεντρο
  42. ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων-Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο,σ. 335-336
  43. ↑ Στράτος Ν. Δορδανάς, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη, Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία 1945-1974, εκδόσεις Εστία
  44. ↑ Στράτος Δορδανάς (2006), "Αντικομουνιστές οπλαρχηγοί στη γερμανοκρατούμενη Κεντρική Μακεδονία", Οι άλλοι καπετάνιοι - Αντικομουνιστές ένοπλοι στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, Νίκος Μαραντζίδης (επιμ.), Βιβλιοπωλείον της Εστίας, ISBN 960-05-1237-Χ σ. 88-90 και 122-123
  45. ↑ Βάιος Καλογριάς (2006), "Ένοπλες ομάδες ανεξάρτητων οπλαρχηγών και εθνικιστών αξιωματικών στην περιοχή μεταξύ Στρυμόνα και Αξιού (1941-1944)", Οι άλλοι καπετάνιοι - Αντικομουνιστές ένοπλοι στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, Νίκος Μαραντζίδης (επιμ.), Βιβλιοπωλείον της Εστίας, ISBN 960-05-1237-Χ σ. 152 και 180
  46. ↑ Έλληνες εναντίων Ελλήνων: Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη, Στράτος Δορδανάς, εκδ.Επίκεντρο, isbn 960-6647-31-5, 2006, Θεσσαλονίκη, σ. 246-247
  47. ↑ «Έλληνες της Γεωργίας». Έλληνες της Γεωργίας. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  48. ↑ «Οι Πόντιοι της Τσάλκας: Η περιπέτεια του ελληνισμού της Γεωργίας». www.pontosnews.gr. 21 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2023. 
  49. ↑ Αγτζίδης 2010: 203.
  50. ↑ Αγτζίδης 2010: 210.
  51. ↑ Αγτζίδης 2010: 206.
  52. ↑ Αγτζίδης 2010: 212.
  53. ↑ «демоскоп Weekly». Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2020. 
  54. ↑ Αγτζίδης 2010: 213.
  55. ↑ Αγτζίδης 2010: 215.
  56. ↑ Αγτζίδης 2010: 234.
  57. ↑ Αγτζίδης 2010: 235.
  58. ↑ «Πόντιοι ή Ρωσοπόντιοι;». www.pontosnews.gr. 22 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  59. ↑ Αγτζίδης 2010: 249.
  60. ↑ Φάνης Μαλκίδης, Κοινωνία και Γλώσσα των Ποντίων, εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο «Γλώσσα και κοινωνία» της Φιλολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μινσκ της Λευκορωσίας, 1-2/12/2006. Ανακτήθηκε 26/08/2013.
  61. ↑ Özdalga, Elisabeth (2005). Late Ottoman society: the intellectual legacy. Routledge. σελ. 259. ISBN 978-0-415-34164-6. 
  62. ↑ Bryer, Anthony· Winfield, David (2006). The post-Byzantine monuments of Pontos. Ashgate. σελ. xxxiii. ISBN 978-0-86078-864-5. 
  63. ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: «Οι Πόντιοι Εύζωνες στο Σύνταγμα στα 100 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων». YouTube. 
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 Keramaris, Achillefs; Kasapidou, Eleni; Mitlianga, Paraskevi (2022-01-15). «Pontic Greek cuisine: the most common foods, ingredients, and dishes presented in cookbooks and folklore literature». Journal of Ethnic Foods 9 (1): 3. doi:10.1186/s42779-022-00117-8. ISSN 2352-6181. https://doi.org/10.1186/s42779-022-00117-8. 
  65. ↑ «Pontian Felia». Cooklos. 
  66. ↑ «Felia». Trapezounta. 
  67. ↑ «Kinteata with oatmeal: fast and healthy Pontian recipe» (στα Greek). Pontos News. 9 Μαρτίου 2014. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  68. ↑ «Fried otia» (στα Greek). Pontos News. 1 Φεβρουαρίου 2013. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  69. ↑ «Piroski». Pontos World. 
  70. ↑ «Πισία με γιαούρτι (Yogurt pishía)». Oι συνταγές της παρέας (στα Greek). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Αυγούστου 2010. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  71. ↑ «Pishia». Pontos World. 
  72. ↑ «Sousamopita» (στα Greek). Pontos News. 11 Νοεμβρίου 2012. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  73. ↑ «Tanomenos sorvas» (στα Greek). October 17, 2015. https://www.pontosnews.gr/338416/syntages/tanomenos-sorvas/. 
  74. ↑ «How to make Tanomenon surva». Pontos World. 
  75. ↑ «Tsirichta» (στα Greek). Pontos News. 19 Οκτωβρίου 2012. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  76. ↑ «Siron with yogurt: Pontian pasta» (στα Greek). Pontos News. 11 Μαρτίου 2013. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  77. ↑ Savvas Karipoglou (17 Ιανουαρίου 2020). «Varenika step-by-step by Savvas Karipoglou». Pontos News (στα Greek). CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  78. ↑ 78,0 78,1 Voutira, Eftihia (2011). The 'right to Return' and the Meaning of 'home'. Lit. σελ. 10. ISBN 9783643901071. A few of my school friends were Pontic Greeks, and I remember their exotic foods, such as sourva and tan... 
  79. ↑ «Tan: the Pontian soft drink» (στα Greek). Pontos News. 22 Ιανουαρίου 2013. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  80. ↑ «Pickled cucumbers from the Pontian Alps» (στα Greek). Pontos News. 3 Σεπτεμβρίου 2013. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  81. ↑ «The Pontian Festive Table». Perek (στα Greek). 29 Δεκεμβρίου 2020. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  82. ↑ «Pontian Torshi». Dimiourgies Tis Nias (στα Greek). CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  83. ↑ «Five Pontian recipes for Lent» (στα Greek). Pontos News. 2 Μαρτίου 2014. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  84. ↑ «Mythopilavon: the Pontian mussel pilav» (στα Greek). Pontos News. 15 Φεβρουαρίου 2013. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  85. ↑ «Hapsipilavon, the Pontian pilaf with fish». Pontos News (στα Greek). 19 Φεβρουαρίου 2021. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  86. ↑ «Sinope Pilaf». Pontos News (στα Greek). 7 Οκτωβρίου 2012. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  87. ↑ «Pontian Sarma with Black Cabbage for the Christmas Table». Pontos News. 17 Δεκεμβρίου 2016. 
  88. ↑ «Havitz» (στα Greek). Pontos News. 26 Σεπτεμβρίου 2012. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  89. ↑ «Recipe for Havitz» (στα Greek). Lelevose Radio. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  90. ↑ «Perek in the oven» (στα Greek). Pontos News. Δεκεμβρίου 2015. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  91. ↑ «Pontian pork skewers with atzika and tsatsibeli». Pontos News. 17 Απριλίου 2020. 
  92. ↑ «Mantia, a popular Pontian food» (στα Greek). Pontos News. 12 Ιουνίου 2013. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  93. ↑ «Lalaggia: Pontian pancakes for breakfast» (στα Greek). Pontos News. 18 Μαΐου 2013. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  94. ↑ «Foustoron (Pontian Omelette)». Pontos World. 
  95. ↑ «Cabbage and Beans». Pontos World. 
  96. ↑ «Lavashia». Pontos World. 
  97. ↑ «Tsatsoupel». Pontos World. 
  98. ↑ «Imam-bayildin». Pontos World. 
  99. ↑ «ΣΑΒΒΑΣ ΚΑΛΕΝΤΕΡΙΔΗΣ: Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΝΤΙΟΥΣ ΚΑΙ ...Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΧΑΡΡΥ ΚΛΥΝΝ». RodopiNews.gr. 13 Ιουνίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2020. 

Βιβλιογραφία

Εν χρήση στο άρθρο

  • Αγτζίδης, Βλάσης, «Μνήμη, ταυτότητα και ιδεολογία στον ποντιακό ελληνισμό» στο Το τραύμα και οι πολιτικές της μνήμης, ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την Ιστορία και τη Μνήμη. Ταξιδευτής, Αθήνα, 2010.

Περαιτέρω βιβλία αναφοράς

  • Πανάρετος Τοπαλίδης, Ο Πόντος ανά τους Αιώνες, Δράμα 1927
  • Χρύσανθος, Η εκκλησία της Τραπεζούντας, 1933
  • Οδυσσέας Λαμψίδης, Συνοπτική ιστορία του Ελληνισμού του Πόντου, 1935
  • Δημήτριος Κουτσογιαννόπουλος, Ανάμεσα στους αντάρτες του Πόντου, 1936
  • Γεώργιος Σακκάς, Ιστορία των Ελλήνων της Τρίπολης, Νίκαια Πειραιά, 1943
  • Δημήτριος Φυλίζης, Αι τελευταίαι ημέραι της Τραπεζούντος, 1954
  • Ιωακείμ Σαλτσής, Χρονικά Κοτυώρων, Θεσσαλονίκη, 1955
  • Ελευθέριος Παυλίδης, Πώς και διατί εματαιώθη η Δημοκρατία του Πόντου, 1956
  • Παντελής Βαλιύλης, Σελίδες εκ της συμφοράς του Πόντου, Αθήνα, 1957
  • Γεώργιος Γρηγοριάδης, Ο Πόντιοι του Καυκάσου, περιφέρειας Καρς και Αρνταχάν, Θεσσαλονίκη, 1957
  • Θ. Θεοφύλακτος, Γύρω από την άσβεστη φλόγα, Θεσσαλονίκη 1958
  • Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, Οι διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου (1908-1918). Βάσει των ανεκδότων εγγράφων των κρατικών αρχείων της Αυστροουγγαρίας. Σύλλογος Αργοναύται-Κομνηνοί, 1962
  • Στυλιανός Μαυρογένης, Το Κυβερνείον Καρς στου Αντικαυκάσου (Κάσκαγια Όμπλαστ) και το εν αυτώ ελληνικό στοιχείον κατά την περίοδον 1878-1929, 1963
  • Δημήτρης Ψαθάς, Η Γη του Πόντου, 1696
  • Γεώργιος Λαμψίδης, Τοπάλ Οσμάν, 1969
  • Σάββας Ιωακειμίδης, Συμβολή εις την γενικήν ιστορίαν του Πόντου, 1970
  • Sjöberg, Eric (2017). The Making of the Greek Genocide. Contested Memories of the Ottoman Greek Catastrophe. New York: Berghahn Books.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

π • σ • ε Ελληνική Διασπορά (Ομογένεια)
Παραδοσιακές περιοχές
(αυτόχθονες και παλιές παροικίες)
Βαλκάνια
Ελλάδα  · Αλβανία (Βορειοηπειρώτες)  · Βουλγαρία (Ανατολικορωμυλιώτες)  · Βόρεια Μακεδονία  · Σερβία  · Ρουμανία
Μέση Ανατολή
Βόρεια Αφρική
Δυτική Ευρώπη
Ανατολική Ευρώπη
Νέες περιοχές
Δυτική Ευρώπη
Βόρειος Αμερική
Νότιος Αμερική
Αφρική
Ασία και Αυστραλία
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πόντιοι&oldid=10109012"