Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πομάκοι

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πομάκοι
Γλώσσες
Πομάκικα, ως μητρική γλώσσα[1][2][3][4]
Θρησκεία
Σουνιτικό Ισλάμ, Αλεβιτισμός

Οι Πομάκοι (βουλγαρικά: Помаци, Πομάτσι - πληθυντικό, και Πομάκ – ενικό, τουρκικά: Pomaklar, Πομακλάρ) είναι μία μουσουλμανική πληθυσμιακή ομάδα που μιλάει μία διάλεκτο της βουλγαρικής[5] και συγκεκριμένα την «Πομακική γλώσσα».[6] Η διάλεκτος αυτή χρησιμοποιείται στην οροσειρά της Ροδόπης, στη Βουλγαρία, από Βούλγαρους Χριστιανούς και από Βούλγαρους Μουσουλμάνους. Αυτή η διάλεκτος έχει το δικό της λεξικό και δεν χρησιμοποιεί κάποιο αλφάβητο.[7]

Η γλώσσα των Πομάκων αναφέρεται ως παλαιοσλαβική (αλλιώς, αρχαία βουλγαρική ή εκκλησιαστική σλαβική), με πολλές τουρκικές λέξεις, λόγω της τουρκικής παρουσίας στα Βαλκάνια. Η γλώσσα αυτή αντιπροσωπεύει την πρώτη γραπτή φιλολογική μορφή σλαβικής γλώσσας και με τα αρχαϊκά χαρακτηριστικά της βρίσκεται πολύ κοντά στην κοινή σλαβική ή πρωτοσλαβική (στη γλώσσα δηλαδή εκείνη που αποκαθίσταται υποθετικά βάσει της σύγκρισης των παραδεδομένων σλαβικών γλωσσών.)

Σήμερα η πληθυσμιακή αυτή ομάδα είναι διασκορπισμένη μεταξύ Ελλάδος,[α] Βουλγαρίας, Βόρειας Μακεδονίας,[β][8] Τουρκίας[γ] και Αλβανίας.[δ][9][10][11] Η πλειοψηφία των Πομάκων συγκεντρώνεται στη Βουλγαρία.[9] Οι Πομάκοι είναι Σουνίτες μουσουλμάνοι[12] αλλά κυρίως στα πομακοχώρια του Έβρου και της ανατολικής Ροδόπης υπάρχουν οι Κιζιλμπάσηδες,[ε] μια αλεβίτικη αίρεση Μπεκτασήδων με ξεχωριστά πολιτιστικά χαρακτηριστικά[13] και εκτιμάται ότι είναι το 5% του πληθυσμού των Πομάκων.[14]

Όνομα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 31/03/2021)
Πομάκες στο χωριό Μούγλα της Βουλγαρίας (1934).

Η ετυμολογία της λέξης πομάκος δεν είναι ξεκάθαρη.

Φημολογείται ότι το όνομα Πομάκος προέρχεται από την ελληνική λέξη “ιππομάχος”, πράγμα που δεν ισχύει. Η λέξη ‘Πομάκος’ δεν είναι αρχαία λέξη, δεν είναι αρχαίο όνομα/χαρακτηρισμός, και προέρχεται από το βουλγαρικό ρήμα “Πομάγκαμ” (βοηθάω) με την τουρκική κατάληξη ‘ακ’. Οι Πομάκοι της Δυτικής Θράκης, τουλάχιστον οι περισσότεροι, αποκαλούν τους εαυτούς τους: “Pomak Türkleri” (Πομακότουρκοι), με το όνομα ‘Πομάκ’ να έχει μία προσδιοριστική/εθνοτική και όχι εθνική έννοια. Είναι δηλαδή για τους Τούρκους το "Πομάκος" μία υποταυτότητα, όπως είναι για τους Έλληνες το "Βλάχος", το "Αρβανίτης" κ.α. Να θυμηθούμε ότι και οι Έλληνες χρησιμοποιούν αντίστοιχους χαρακτηρισμούς, όπως π.χ. ,"Τουρκαλβανοί" όταν αναφέρονται (ή αναφέρονταν) στους Αλβανούς που είχαν ασπαστεί το Ισλάμ, κ.τ.λ.

Στην ελληνική βιβλιογραφία, έχει υποστηριχτεί πως ο όρος προέρχεται από την ελληνική γλώσσα. Παραδίδονται οι εκδοχές πως συνδέεται με την ονομασία αρχαίας θρακικής πόλης ή με τη λέξη πομάξ που δηλώνει τον πότη[15]. Κατά μία άλλη ελληνική εκδοχή, προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ιππομάχος. Οι ιππομάχοι ήταν αυτοί που απάρτιζαν το ιππικό του Μ. Αλεξάνδρου.

Επίσης, μια ακόμη εκδοχή είναι, το όνομα Πομάκος να προέρχεται από την ελληνική λέξη απόμαχος (πομάκος). Ο Βυζαντινός στρατός ο οποίος άρχισε να υφίσταται, σαν οργανωμένο σύνολο, κυρίως από την εποχή του Αναστασίου Α’ (491 - 518), περιελάμβανε και τους Απομάχους. Οι Απόμαχοι ήταν οι στρατιώτες που απομακρύνονταν μετά το όριο ηλικίας των 40 ετών. Πρέπει δε να ήταν και όσοι έγιναν ανίκανοι για τον στρατό, από προηγουμένη πολεμική υπηρεσία.

Ωστόσο το όνομα 'Πομάκος' δεν είναι αρχαίο όνομα. Η ονομασία «Πομάκοι», καταγράφεται για πρώτη φορά άλλωστε από τον Γάλλο Ami Boué (1840) σε περιοδεία του στα Βαλκάνια το 1839, αρχίζει να χρησιμοποιείται ευρύτερα στις Οθωμανικές πηγές μετά το Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο του 1877-78 μ.Χ. Είτε λοιπόν το "Πομάκος" προέρχεται από το ρήμα "πομάγκαμ" ("βοηθάω" στα βουλγάρικα επειδή οι Πομάκοι βοήθησαν τα Οθωμανικά στρατεύματα να κατασβήσουν την εξέγερση των Βουλγάρων του Μπατάκ το 1876 μ.Χ.) είτε αποτελεί παραφθορά του "μομάκ" (παλικάρι) κ.α.

Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν και την εκδοχή ότι το "Πομάκ" είναι παραφθορά του 'ποτουρνάκ' (αυτός που εκτουρκίστηκε).

Καταγωγή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το χωριό Μέδουσα (Μέμκοβα) στην ορεινή Ξάνθη.

Οι χώρες όπου ζουν οι Πομάκοι διεκδικούν την εθνική τους καταγωγή. Τόσο η Βουλγαρία όσο και η Ελλάδα, η Τουρκία αλλά και οι υπόλοιπες χώρες έχουν διεκδικήσει τους Πομάκους, παρουσιάζοντας διαφορετικά ιστορικά στοιχεία προκειμένου να ενισχύσουν τους εθνικούς μύθους προσεταιρισμού τους[16]. Δύο αδιαμφισβήτητα δεδομένα είναι ότι οι Πομάκοι είναι Βουλγαρόφωνοι και είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα[9]. Για την προέλευση των Πομάκων έχουν διατυπωθεί διάφορες αντικρουόμενες θεωρίες:

  • Στην Ελλάδα ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι του Παιονικού φύλου των Αγριάνων[11]. Σύμφωνα με τους Έλληνες ο αρχαίος αυτός θρακικός λαός αναμίχτηκε με ελληνικά φύλα και στη συνέχεια εκσλαβίστηκε γλωσσικά και ασπάστηκε την ισλαμική θρησκεία κατά την οθωμανική περίοδο. Σήμερα η γλώσσα που μιλάνε οι Πομάκοι στην Ελλάδα είναι ουσιαστικά η ίδια σλαβική γλώσσα με τη Βουλγάρικη διάλεκτο[17] η οποία ομιλείται στην περιοχή Μαντάν και Ρούντοζεμ (στη Βουλγαρία)[9]. Οι Βούλγαροι υποστηρίζουν ότι οι Πομάκοι είχαν Βουλγαρική συνείδηση αλλά λόγω πολιτικής της Ελλάδας τα τελευταία 50 χρόνια, ένα τμήμα τους έχει αποκτήσει την Τουρκική συνείδηση ενώ ένα άλλο έχει μέχρι τις μέρες μας ελληνική συνείδηση.[18]
  • Οι Βούλγαροι ιστορικοί θεωρούν τους Πομάκους εξισλαμισμένους Βούλγαρους. Κατά τη Σοσιαλιστική Βουλγαρία έγιναν έρευνες με σκοπό να παρουσιαστεί ότι οι Πομάκοι είναι εθνικά Βούλγαροι Σλάβοι χριστιανοί οι οποίοι υιοθέτησαν το ισλάμ στο παρελθόν. Σε αυτή τη θεωρία το αναπάντητο ερώτημα είναι αν οι Πομάκοι έγιναν μουσουλμάνοι ατομικά ή μαζικά αλλά και αν έγινε χρήση βίας για να αλλαξοπιστήσουν. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία Βουλγάρων ιστορικών οι Πομάκοι που συγκεντρώνονταν στην οροσειρά της Ροδόπης αλλαξοπίστησαν στο ισλάμ κατά την οθωμανική αυτοκρατορία, με δική τους πρωτοβουλία, κυρίως για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους. Συγκεκριμένα στη θεωρία αναφέρεται ότι οι Πομάκοι ζούσαν σε άγονη περιοχή με περιορισμένη γεωργική παραγωγή. Οι Πομάκοι ως μέλη του χριστιανικού Μιλλέτ είχαν μεγαλύτερη φορολόγηση από την οθωμανική διοίκηση σε σχέση με το Μουσουλμανικό Μιλλέτ.[19] Εδώ αξίζει να σημειωθεί, συν τις άλλοις ότι, από τους Κώδικες της Μητροπόλεως Φιλιππουπόλεως, προκύπτει ότι τα μέσα του 17ου αιώνα (το 1628 κατά τους Βούλγαρους, κατ' άλλους το 1636 – 1672) οι πρόκριτοι των Πομάκων, για λόγους επιβίωσης αποφάσισαν ομαδικό εξισλαμισμό. Το γεγονός αυτό αποδέχονται και οι ιστορικοί, ο Τσέχος Κ. Jerecek και ο Βούλγαρος πρώην πρεσβευτής στην Ελλάδα (ελληνικής καταγωγής από τη μητέρα του), πρόεδρος της βουλγαρικής βουλής Ν. Todorov. Ειδικότερα, κατά τον προαναφερθέντα Τσέχο ιστορικό, ο εξισλαμισμός, που άρχισε σταδιακά τον 16ο αιώνα επί Σελίμ Α (1512 -1520), ολοκληρώθηκε επί Μεχμέτ Δ (1641 – 1661) μετά τα αιματηρά γεγονότα στην κοιλάδα του Τσεπίνου στη Βουλγαρία. Οι Πομάκοι στη Βουλγαρία δεν αναγνωρίζονται ως ξεχωριστή μειονότητα και αναγνωρίζονται μόνο ως Βούλγαροι[20].
  • Κατά τους Τούρκους ιστορικούς είναι "Κουμάνοι" οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Ροδόπης πριν την Οθωμανική κατάκτηση της περιοχής. Τα φύλα αυτά που λόγω της γειτνίασης με Βούλγαρους, έμαθαν τη Βουλγαρική γλώσσα με τη συνεχή επαφή με τους Βούλγαρους χριστιανούς[9]. Η υπόθεση αυτή απορρίπτεται από σύγχρονες (αρχές 21ου αι.) γενετικές μελέτες.[21]
  • Οι Σλαβομακεδόνες ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι Τορμπές είναι Σλαβομακεδόνες οι οποίοι ασπάστηκαν βίαια το Ισλάμ από τους Οθωμανούς[9].
  • Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία οι Πομάκοι είναι ξεχωριστή εθνότητα. Η Βουλγάρικη γλώσσα οφείλεται με τη συχνή επαφή με τους χριστιανούς Βούλγαρους.[9] Σε αυτή τη θεωρία το αναπάντητο ερώτημα είναι παρά το γεγονός ότι είχαν επαφή με τις ελληνικές κοινότητες των Βαλκανίων, γιατί να μην πάρουν ελληνική ή τουρκική ως μητρική τους γλώσσα. Η απάντηση μάλλον βρίσκεται στην ίδια ερώτηση.

Σύμφωνα με γενετικές έρευνες, οι Πομάκοι είναι αυτόχθονες πληθυσμοί της Ροδόπης με χαρακτηριστικά απομόνωσης. Σε σύγκριση με άλλους μεσογειακούς πληθυσμούς της περιοχής, βρέθηκε ότι σχετίζονται γενετικά περισσότερο με τους Βουλγάρους και καθόλου με τους Τούρκους.[22][21]

Γεωγραφική εξάπλωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εθνολογικός χάρτης του 1877 από τον Αυστριακό διπλωμάτη Carl Sax [23]. Στο χάρτη με καφέ χρώμα είναι σημειωμένες οι γεωγραφικές περιοχές όπου συγκεντρώνονται οι Πομάκοι.

Οι Πομάκοι κατοικούν στον ορεινό όγκο της Ροδόπης στη Θράκη, καθώς και στην Ανατολική Ρωμυλία στη Βουλγαρία. Η πλειοψηφία των Πομάκων βρίσκεται στη Βουλγαρία[9] και εντοπίζονται περισσότερο στο γεωγραφικό χώρο νότια της Φιλιππούπολης μέχρι βόρεια της Ξάνθης και της Κομοτηνής. Εκτιμάται πως ο πληθυσμός τους ανέρχεται σε 385.000 στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης (μέσα σε αυτόν τον αριθμό συμπεριλαμβάνονται και μικρές κοινότητες πομάκων στη Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία, Τουρκία κλπ).[24]

Βουλγαρία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σχετικά με τον πληθυσμό τους στη Βουλγαρία, παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις σε διαφορετικές εκτιμήσεις που κυμαίνονται μεταξύ 80.000 και 270.000. Κατά την απογραφή του 1992, περίπου 164.000 Μουσουλμάνοι αναγνώριζαν ως μητρική γλώσσα τα βουλγαρικά, ωστόσο ως προς την εθνική τους ταυτότητα αυτοπροσδιορίζονταν ως Βούλγαροι, Βούλγαροι Μουσουλμάνοι ή Τούρκοι. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, 131.531 Βούλγαροι προσδιορίζονταν ως Μουσουλμάνοι.

Ο αριθμός των Πομάκων στην Ελλάδα και στη Βόρεια Μακεδονία εκτιμάται πως είναι 40.000, ενώ στην Αλβανία κυμαίνεται μεταξύ 80.000 και 120.000. Οι Πομάκοι της Τουρκίας θεωρείται πως έχουν αφομοιωθεί πλήρως.[25]

Ελλάδα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Ελλάδα, εξαιτίας της ασυνέπειας και των αντικρουόμενων πολιτικών που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις έναντι των Πομάκων, αλλά και λόγω του αμφιλεγόμενου καθεστώτος τους μετά την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας από την οθωμανική κυριαρχία το 1878, υπάρχουν λίγες αξιόπιστες στατιστικές για τον πομακικό πληθυσμό. Επιπλέον, η εκτίμησή του είναι δύσκολη, καθώς στις εθνικές απογραφές δεν καταγράφονται ως ξεχωριστή πληθυσμιακή ομάδα αλλά συνήθως συμπεριλαμβάνονται στο μουσουλμανικό πληθυσμό, παρόλο που 3.000 περίπου Πομάκοι είναι Αλεβίτες[26]. Στην Ελλάδα ο αριθμός των Πομάκων υπολογίζεται με βάση την καταγωγή (μητρική γλώσσα) και όχι τη συνείδηση. Σήμερα υπάρχουν Πομάκοι οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται εθνικά ως Τούρκοι κάτι το οποίο υποστηρίζεται από την τουρκική πολιτική. Ο τουρκικός αυτοπροσδιορισμός των Πομάκων υποστηριζόταν και από την ελληνική πολιτική, όταν το διάστημα 1968 μέχρι τη δεκαετία του 1980 οι επίσημες αρχές αναγνώριζαν τους Πομάκους ως Τούρκους.[27][28] Οι επίσημες ελληνικές απογραφές από το 1961 δεν συμπεριλαμβάνουν ερωτήματα θρησκεύματος και μητρικής γλώσσας και σήμερα, μετά την απογραφή του 1991 εκτιμάται ότι υπάρχουν, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου εξωτερικών 34.300 Πομάκοι στο σύνολο της μειονότητας (98.000 από τους οποίους οι 49.000 είναι Τουρκογενείς και οι 14.700 Ρομά)[29][30][31]. Γεωγραφικά κατανέμονται στον Έβρο (5,6%), στο νομό Ροδόπης (30,6%) και στο νομό Ξάνθης (63,8%)[32]. Οι Πομάκοι μέχρι τη δεκαετία του 1940 ζούσαν στα βουνά της οροσειράς της Ροδόπης και όχι στις πόλεις. Σε πόλεις, όπως η Κομοτηνή, πριν τη δεκαετία του 1990, ανάμεσα από τους Τουρκόφωνους Κομοτηναίους, δεν ήταν ήταν συνηθισμένη η χρήση του όρου Πομάκος. Γεωγραφικά οι Πομάκοι ζούσαν πάνω στην οροσειρά της Ροδόπης ενώ στους πρόποδες και στις πεδιάδες ζούνε Ελληνόφωνοι, Τουρκόφωνοι και Ρομά.[33] Στη Ελληνική Θράκη ο όρος Πομάκος είναι γεωγραφικά συσχετισμένος με τα βουνά και ο Πομάκος είναι ο άνθρωπος από τα βουνά, και χρησιμοποιείται στους ανθρώπους που φύγαν από τα βουνά.

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχουν αρκετές πηγές που δείχνουν ότι ένα μέρος του πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές της Μακεδονίας και των βουνών της Ροδόπης (Πομάκοι) εξισλαμίστηκαν. Υπήρξαν δύο περίοδοι εξισλαμισμού: α) η μια περίοδος έγινε το πρώτο μισό του 16ου αιώνα κάτω από τον Σουλτάνο Σελίμ Α΄ (1512-1520) και β) η δεύτερη περίοδος εξισλαμισμού έλαβε χώρα το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα κάτω από τον Σουλτάνο Μωάμεθ Δ΄ (1648-1687).[34] Ο μοναχός Παχώμιος Ρουσάνος (1508-1553), που επισκέφτηκε την ορεινή Ξάνθη, έγραψε το 1550 ότι μόνο 6 ή 9 χωριά είχαν στραφεί στο Ισλάμ[35].

Στη Βουλγαρία, ο Μέγας Βεζίρης Κιοπρουλού Μεχμέτ πασάς (1656-1661) απείλησε τους κατοίκους της κοιλάδας του Τσεπίνου (στη βορειοδυτική Ροδόπη) ότι αν δεν προσέρχονταν στο Ισλάμ, θα εξοντώνονταν. Πράγματι, το 1656 Οθωμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην κοιλάδα του Τσεπίνου, συνέλαβαν τους προύχοντες των Βούλγαρων και τους μετέφεραν στον τοπικό πασά, όπου αναγκάστηκαν με βίαιο τρόπο να υποκύψουν. Ο Μέγας Βεζίρης Μεχμέτ Κιοπρουλού, μετά τον ομαδικό εξισλαμισμό, κατέστρεψε 218 εκκλησίες και 336 παρεκκλήσια στις περιοχές των Βούλγαρων.[36] Τα ερείπια της καταστροφής παραμένουν έως και σήμερα σε πολλά μέρη. Το γεγονός αυτό έχει μείνει ως ανάμνηση στις Πομακικές κοινότητες. Ο εξισλαμισμός δεν έγινε πάντοτε οικειοθελώς. Πολλοί Χριστιανοί προτίμησαν να πεθάνουν παρά να εξισλαμιστούν, πηδώντας σε κάποιο βάραθρο. Σημεία θυσίας των Χριστιανών αναφέρονται σε πολλές κωμοπόλεις και χωριά των Πομάκων, όπως το Γκούλεμ Κάμεν στη Γλαύκη Ξάνθης, το Μόμτσι Κάμεν στο Ωραίο Ξάνθης, το Τσερβέν Κάμεν στη Μάνταινα Ξάνθης, η κορυφή Μαρίνα στην Αιώρα Ξάνθης, ο βράχος Νεβιάστα στο Σμόλυαν Βουλγαρίας, το Μόμιν Κάμεν στο Ζλάτογκραντ Βουλγαρίας, στην Πάχνη Ξάνθης, στην Κοττάνη Ξάνθης και στη Σιρόκα Λάκα Βουλγαρίας.[37]

Με την ένωση της Δυτικής Θράκης το 1920, διαπιστώθηκε η ύπαρξη πολλών Πομάκων κρυπτοχριστιανών, οι οποίοι και εκδηλώθηκαν. Στη βιβλιογραφία έχει δημοσιευτεί η περίπτωση κάποιου Γιουσούφ από τον Κέχρο Ροδόπης, που διατηρούσε τα άμφια του παππού του που ήταν χριστιανός ιερέας[36].

Το 1886 η Οθωμανική κυβέρνηση αποδέχτηκε την προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, πολλοί Πομάκοι συμμετείχαν στην πλευρά των Ελλήνων, έναντι των Τούρκων. Αξιοσημείωτη είναι η μορφή του Αλή Ζεΐρ Χαβούζ, από τη Δράμα, ο οποίος πήρε μέρος σε πολλές μάχες[38].

1912: Βάφτιση Πομάκων στο χωριό Μπανίτε, στην περιοχή του Σμόλυαν της Βουλγαρίας (βορείως της Ξάνθης).

Στις 16 Αυγούστου του 1913, ξέσπασε το επαναστατικό τουρκικό κίνημα στις περιοχές Κοσούκαβακ (σημερινό Κρούμοφγκραντ Βουλγαρίας), Μαστανλί (σημερινό Μόμτσιλγκραντ Βουλγαρίας) και Κίρτζαλι. Οι επαναστάτες κατέλαβαν επίσης την Κομοτηνή, την Ξάνθη και το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης (Δεδέαγατς). Την 1η Σεπτεμβρίου 1913 ιδρύθηκε στην Κομοτηνή η "Προσωρινή Διοίκηση Δυτικής Θράκης" (Garbi Trakya Hukumet i Muvakkatesi). Επίσημα η οθωμανική κυβέρνηση δεν συμμετέχει στις παραπάνω ενέργειες, αλλά σύμφωνα με την έρευνα της λεγόμενης Carnegie δημοσκόπησης (Carnegie Report) τα βουλγαρικά χωριά καταστράφηκαν από οργανωμένους βασιβουζούκους και τουρκικό στρατό επειδή χρησιμοποίησαν πολυβόλα και κανόνια. Η περιοχή παραδόθηκε στο Βουλγαρικό στρατό στις 30 Οκτωβρίου 1913. Οι επαναστάτες (αν και Τούρκοι μουσουλμάνοι) έλαβαν βοήθεια, κυρίως από την Ελλάδα[39][40][41][42].

Το 1920, κατά τη διάρκεια της οριοθέτησης των νέων συνόρων της Βουλγαρίας και της Ελλάδας με την ανταλλαγή πληθυσμών, οι Πομάκοι θα έπρεπε να εγκατασταθούν στη Βουλγαρία, όπως οι υπόλοιποι Βούλγαροι της Θράκης. Οι Πομάκοι που παραμένουν στην Ελλάδα δεν ήταν επιθυμητοι από τις βουλγαρικές αρχές λόγω των θηριωδιών που διαπράχθηκαν από αυτούς στο Θρακικό πληθυσμό της Βουλγαρίας κατά τη διάρκεια των σφαγών το 1913[43].

Οι ίδιοι οι Πομάκοι επίσης, φοβούνται να μην κριθούν από το Δικαστήριο της Βουλγαρίας, και επιθυμούν να παραμείνουν στην Ελλάδα, ως Έλληνες πολίτες. Η Συνθήκη των Σεβρών (1920) - The Treaty of Sèvres (French: Traité de Sèvres), δέχθηκε το αίτημά τους και διέταξε τις ελληνικές αρχές να αφήσούν στην Ελλάδα τους Πομάκους που για δικούς τους λόγους δεν μπορούσαν να πάνε στη Βουλγαρία.

Στη Βουλγαρία εγκαταστάθηκαν μόνο οι Πομάκοι από τα χωριά που δεν έχουν συνεργαστεί με τους Τούρκους κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας των βουλγαρών της Δυτικής Θράκης το 1913[44].

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι μετά τις εκλογές πού πραγματοποιήθηκαν τό 1914 στη διάρκεια της πρώτης βουλγαρικής κατοχής της Δυτικής Θράκης, οι "Τούρκοι μουσουλμάνοι βουλευτές της Δυτικής Θράκης στη Βουλγαρική Βουλή" (όπως προσδιορίζονται οι ίδιοι), με υπόμνημα που έστειλαν από τη Σόφια, στις 31/12/1918, στον Γάλλο στρατηγό D’Esperey ζήτησαν την κατάληψη της Δυτικής Θράκης από συμμαχικά στρατεύματα με συμμετοχή και ελληνικών στρατευμάτων. (Κ. Γέραγας, ’Αναμνήσεις έκ Θράκης 1920-1922, ’Αθήνα, «Εστία», 1926, σσ. 53-56)

Κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής Κατοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης το 1941, ένας μικρός αριθμός Πομάκων της ορεινής Ξάνθης υποστήριξε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ ενώ αρκετοί Πομάκοι ενίσχυσαν τις εθνικιστικές αντάρτικες ομάδες του Αντών Τσαούς τόσο ως τροφοδότες και σύνδεσμοι όσο και ως αντάρτες κατά το τέλος της Κατοχής[45] και την περίοδο των Δεκεμβριανών. Οι Πομάκοι σύμμαχοι των εθνικιστών ανταρτών υπολογίζονταν μεταξύ 300[46] και 600[47] ανδρών ενώ έγγραφο του Φωστερίδη προς το ΓΕΣ περιλάμβανε τα ονόματα 89 Πομάκων[48].

Την άνοιξη του 1954 η Ελλάδα θέσπισε τον επίσημο χαρακτηρισμό ολόκληρης της μειονότητας ως Τουρκικής και σε αυτό το χαρακτηρισμό συμπεριλάμβανε και τους Πομάκους.[49][50] Ο Νόμος 3065/1954 (ΦΕΚ Α’ 239, 9.10.1954) ήταν ο πρώτος νόμος που ρύθμιζε τα θέματα της μειονοτικής εκπαίδευσης ο οποίος ισχύει μέχρι σήμερα.[51] Στο Νόμο αυτό η Ελλάδα αναγνωρίζει τα σχολεία της μειονότητας ως Τουρκικά.[52] Ο χαρακτηρισμός των Πομάκων ως Τούρκων ήταν στα πλαίσια πολιτικής κατά της κομμουνιστικής Βουλγαρίας και της πιθανής επεκτατικής πολιτικής στη Θράκη και τη Μακεδονία. Οι Πομάκοι μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1940 θεωρούνταν από την Ελληνική πολιτική ως πιθανοί συνεργάτες της Σόφιας, αφού και αυτοί βρίσκονται στα σύνορα Ελλάδας-Βουλγαρίας και μιλάνε τη γλώσσα τους. Κατά τον εμφύλιο πόλεμο οι γειτονικές κομμουνιστικές χώρες θεωρούνταν απειλή και εφαρμόστηκε πολιτική Τουρκοποίησης των Πομάκων οι οποίοι μιλούν παλαιοσλαβική διάλεκτο (η Πομάκικη θεωρείται διάλεκτος της Βουλγάρικης γλώσσας· αλλιώς, αρχαία βουλγαρική ή εκκλησιαστική σλαβική[5]) και ζούσαν στην παραμεθόριο περιοχή κοντά στην τότε κομμουνιστική Βουλγαρία. Από τη δεκαετία του 1990 η Ελληνική κυβέρνηση αλλά και αργότερα εθνικιστικοί κύκλοι, όπως του Λ.Α.Ο.Σ., υποστηρίζουν σωματεία και ομάδες Πομάκων οι οποίοι αναδεικνύουν την ανάδειξη της εθνικής ταυτότητας των Πομάκων ως διαφορετική από την ταυτότητα των Τούρκων.

Το 1997 υποστηρίχθηκε η ίδρυση του "Κέντρου Πομακικών Σπουδών" και τότε ξεκίνησε η έκδοση της Εφημερίδας "Ζαγάλισα". Επίσης μέσω του "Κέντρου Πομάκικων Σπουδών" το 2009 ιδρύθηκε ο "Πανελλήνιος Σύλλογος Πομάκων" με χρηματοδότηση του επιχειρηματία Εφιετζόγλου [στ].[53] Ο σημερινός εκδότης της Πομάκικης εφημερίδας "Ζαγάλισα" Αχμέτ Ιμάμ υπήρξε το 2007 υποψήφιος με το ΛΑΟΣ[54][55] ενώ μέχρι το 1993 ήταν δάσκαλος (δημόσιος υπάλληλος) σε μειονοτικό σχολείο της Θράκης. To 1993 απολύθηκε λόγω "ανθελληνικής" δράσης / πειθαρχικής παράβασης άρθρων του υπαλληλικού κώδικα (δημοσίων υπαλλήλων). Το 2000 έκανε προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) κατά της Ελλάδας (Νο. 63719/00) υποστηρίζοντας ότι η απόλυσή του έγινε λόγω ότι ήταν μέλος της Τουρκικής Μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης. Η προσφυγή του απορρίφθηκε από το δικαστήριο το 2003.[56] Σήμερα ο Αχμέτ Ιμάμ υπερασπίζεται την Πομάκικη ταυτότητα σε διεθνείς οργανισμούς, όπως του ΟΑΣΕ[57]. Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν τρεις ενεργοί σύλλογοι που αφορούν τους Πομάκους: το Κέντρο Πομακικών Ερευνών και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Πομάκων και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων νομού Ξάνθης[58], και δυο εφημερίδες, η Ζαγάλιστα ("Αλήθεια" στα Πομάκικα), που εκδίδεται από το Κέντρο Πομακικών Ερευνών και γράφεται στα Πομάκικα με ελληνικούς χαρακτήρες, και η Γκαζέτε Πομάτσκι[59].

Γνωστοί Πομάκοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

α.^ Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται επίσημα ως μουσουλμάνοι - σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάνης[61].

β.^ Σε μέρος της βιβλιογραφίας η σλαβόφωνη μουσουλμανική κοινότητα τορμπές της Βόρειας Μακεδονίας χαρακτηρίζεται ως Πομάκικη[11]. Οι Γκοράνι και οι Τορμπές της Βόρειας Μακεδονίας θεωρούνται απόγονοι των Πομάκων[62].

γ.^ Στην Τουρκία η πλειοψηφία των Πομάκων έχουν αφομοιωθεί με τους Τούρκους[61].

δ.^ Στην Αλβανία δεν υπάρχουν αξιόπιστες πηγές για τους Πομάκους και ως Πομάκοι χαρακτηρίζονται από τις κυβερνήσεις η Σλαβομακεδονική μειονότητα της Αλβανίας[61].

ε.^ Δείτε το λήμμα Τεκές Σεγίτ Αλή Σουλτάν σχετικά με τον μπεκτασικό τεκέ στον Έβρο.

στ.^ Ο Πρόδρομος Εφιετζόγλου έχει χαρακτηριστεί ως "εθνικόφρονος" και υποστηρικτής του Λ.Α.Ο.Σ.[63]. Η εταιρία "Μηχανική Α.Ε" ανήκει στον Εφιετζόγλου και έχει επίσης εκδώσει γραμματική και Λεξικό της Πομακικής γλώσσας[64]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Greece ethnologue.com
  2. ↑ Bulgaria ethnologue.com
  3. ↑ Pomak People Encyclopædia Britannica
  4. ↑ «Social Construction of Identities: Pomaks in Bulgaria, Ali Eminov, JEMIE 6 (2007) 2 © 2007 by European Centre for Minority Issues» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 26 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου 2018. 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Ethnologue: Languages of the World: Bulgarian». Ethnologue. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2012. 
  6. ↑ Σεμπαεδήν Καραχότζα (2006). Η καθημερινή γλώσσα των Πομάκων. Ξάνθη: Εκδόσεις Σπανίδη. ISBN 960-6653-08-0. 
  7. ↑ [1]
  8. ↑ «Pomaks». The Encyclopedia of Islam. 8. Leiden: E. J. Brill. 1995, σσ. 320-324. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Kristen Ghodsee (2009). Muslim Lives in Eastern Europe: Gender, Ethnicity, and the Transformation of Islam in Postsocialist Bulgaria. Princeton University Press. σελ. 38. ISBN 978-0691139555. 
  10. ↑ Alan J. Day· Roger East· Richard Thomas (2002). A Political and Economic Dictionary of Eastern Europe. Routledge. σελ. 454. ISBN 1-85743-063-8. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Jeffrey Cole (Μάιος 2011). Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia / Pomaks. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-302-6. 
  12. ↑ James Minahan, επιμ. (2002). «Pomaks». Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World. 3. Greenwood Publishing Group, σελ. 1517. http://books.google.gr/books?id=u9Lq_8Ozf5cC&pg=PA1517&lpg=PA1516#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 2012-12-04. 
  13. ↑ Konstantinos Tsitselikis (2012). Old and New Islam in Greece: From Historical Minorities to Immigrant Newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. σελ. 263. ISBN 978-90-04-22152-9. 
  14. ↑ Ednan Aslan (2009). Islamic Education in Europe. Böhlau Verlag Wien. σελ. 149. ISBN 978-3-205-78310-7. 
  15. ↑ Βλ. Μαγκριώτης Γ., Πομάκοι ή Ροδοπαίοι;, Αθήνα 1990, όπως παρατίθεται στο Turan, Omer. "Pomaks, their past and present", Journal of Muslim Minority Affairs 19. 1 (Apr 1999): 69-83
  16. ↑ Ali Eminov (1997). Turkish & Other Muslim Minorities. C. Hurst & Co. σελ. 101. ISBN 1-85065-319-4. 
  17. ↑ «Turks and Pomaks». Minority rights groups international. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2012. 
  18. ↑ «Μεταφρασμένο ολοσέλιδο ρεπορτάζ από την εφημερίδα «Σεγκα», της Τάνια Μανγκαλάκοβα: Πομάκοι Θράκης: «Οι Τούρκοι 5 αιώνες δεν μπόρεσαν να μας κάνουν Τούρκους, οι Έλληνες μας έκαναν σε 50 χρόνια».». 2010-10-06. http://tvxs.gr/news/%CE%AD%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%88%CE%B1%CE%BD-%CE%B5%CE%AF%CF%80%CE%B1%CE%BD/%CF%80%CE%BF%CE%BC%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CE%B9-%CE%B8%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82-%C2%AB%CE%BF%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%BA%CE%BF%CE%B9-5-%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B5%CF%82-%CE%B4%CE%B5%CE%BD-%CE%BC%CF%80%CF%8C%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CE%BD%CE%B1-%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%82-%CE%BF%CE%B9-%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B5. Ανακτήθηκε στις 2012-12-13. 
  19. ↑ Kristen Ghodsee (2009). Muslim Lives in Eastern Europe: Gender, Ethnicity, and the Transformation of Islam in Postsocialist Bulgaria. Princeton University Press. σελίδες 39–40. ISBN 978-0691139555. 
  20. ↑ «A Country Study: Bulgaria, "Pomaks"». Library of Congress Country Studies. 1992–2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2012. 
  21. ↑ 21,0 21,1 Τριανταφυλλίδης, Κωνσταντίνος (18 Μαρτίου 2017). «Συνέντευξη στα πλαίσια του Συμποσίου «Οι Πομάκοι της Θράκης: Πολυεπιστημονικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις»». Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. IN KOMOTINI. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (Βίντεο) στις 2 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2017. 
  22. ↑ Sawsan Khdair (17–19 Μαρτίου 2017). «The Origin of Pomaks and Their Genetic Relatedness with Other Mediterranean Populations» (PDF). Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας. Κομοτηνή: Διεθνές συνέδριο με θέμα «Οι Πομάκοι της Θράκης: Πολυεπιστημονικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις. 
  23. ↑ Andrew Light· Jonathan M. Smith (1998). Philosophy and Geography II. Rowman & Littlefield Publishers. σελ. 242. ISBN 0-8476-8810-0. 
  24. ↑ Minahan, επιμ. (2002), σελ. 1516.
  25. ↑ Δημογραφικά στοιχεία από το Ali Eminov, Social Construction of Identities: Pomaks in Bulgaria, JEMIE 6 (2007) 2, σελ. 7
  26. ↑ εφημερίδα Ζαγάλισα, δημοσιογραφικό όργανο του Κέντρου Πομακικών Ερευνών, "Πομακοχώρια του νομού Έβρου ή της Αφρικής; Σβησμένα από τον χάρτη", τεύχος 41, Μάιος 2010
  27. ↑ «Turks and Pomaks». Minority Rights Group International. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2012. 
  28. ↑ Domna Michail (Φεβρουάριος 2003). «From "Locality" to "European Identity": Shifting Indentities among the Pomak Minority in Greece». International Association for Southestern Anthropology. Graz. http://www.kemo.gr/doc.php?fld=doc&doc=26.pdf. Ανακτήθηκε στις 2012-12-04. 
  29. ↑ Τάσος Κωστόπουλος (2009). Το "Μακεδονικό" της Θράκης - Κρατικοί Σχεδιασμοί για τους Πομάκους (1956-2008). Βιβλιόραμα - Σειρά μελετών ΚΕΜΟ. σελίδες 286–288. ISBN 978-960-8087-80-4. 
  30. ↑ «Ελληνικό παράρτημα παρατηρητηρίου Ελσίνκι». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2009. 
  31. ↑ «Greece overview». Minority Rights Group International. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2012. 
  32. ↑ Μαλκίδη Θεοφάνη (9–10 Μαρτίου 2002). ««Χώρος και περιβάλλον: Παγκοσμιοποίηση - Διακυβέρνηση - Βιωσιμότητα»». Ανακοίνωση στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, Αθήνα, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2012. 
  33. ↑ Olga Demetriou (Ιανουάριος 2004). «Prioritizing ‘ethnicities’: The uncertainty of Pomak-ness in the urban Greek Rhodoppe». Ethnic and Racial Studies 27 (1): 100-101. doi:10.1080/0141987032000147959. ISSN 0141-9870. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-09-04. https://web.archive.org/web/20110904202442/http://www.azinlikca.net/pdfs/thesis/The_uncertainty_of_Pomakness_in_the_urban_Greek_Rhodoppe.pdf. Ανακτήθηκε στις 2013-01-07. 
  34. ↑ Anton Minkov (2004). Suraiya Faroqhi· Halil Inalcik, επιμ. Conversion to Islam in the Balkans: Kisve Bahasi Petitions and Ottoman Social Life, 1670-1730. Leiden: Brill. σελίδες 77-78. ISBN 90-04-13576-6. 
  35. ↑ «Εφημερίδα "Καθημερινή", Στήλη Ταξίδια "Πομακοχώρια Θράκης, Πολυπολιτισμική Ελλάδα", Νικόλαος Θ. Κόκκας, Αθήνα 1 Οκτωβρίου 2009». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2011. 
  36. ↑ 36,0 36,1 Λιάζος, Νικόλαος (2006). Τα τουρκικά σχολικά εγχειρίδια της μειονοτικής εκπαίδευσης στην ανάπτυξη διαπολιτισμικών σχέσεων μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων στυ Δυτική Θράκη. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ): Διδακτορική Διατριβή - Σχολή Θεολογική. Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας. σελ. 18. 
  37. ↑ Μ. Γ. Βαρβούνης "Λαογραφικά των Πομάκων της Θράκης", Αθήνα 1996
  38. ↑ ["Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι" Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ), University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2008]
  39. ↑ στην τουρκική: Biyiklioglou Tevfik, "Trakya' da millî mücadele" Άγκυρα 1956
  40. ↑ στη γερμανική: Peter Soustal, "Thrakien (Thrake, Rodope und Haimimontos)" Βιέννη 1991
  41. ↑ Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, "Θράκη" Κομοτηνή 1994
  42. ↑ στην τουρκική: Aydinli Ahmet, "Bati Trakya faciasinin icyuzu" Κωνσταντινούπολη 1972
  43. ↑ Carnegie (1914). «Carnegie (1914). Report of the international commission to inquire into the causes and conduct of the Balkan Wars. Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace». 
  44. ↑ Carnegie (1914). Report of the international commission to inquire into the causes and conduct of the Balkan Wars. Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace.
  45. ↑ Χατζηαναστασίου Τάσος (2003) Αντάρτες και καπετάνιοι - Η εθνική αντίσταση κατά της βουλγαρικής κατοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης, 1942-1944, εκδ. αδελφών Κυριακίδη, σελ 169 - 170 και 231 - 232.
  46. ↑ Παρμενίων Παπαθανασίου, Για τον ελληνικό Βορρά, εκδόσεις Παπαζήσης, τόμος Β', σελ 740.
  47. ↑ Φοίβος Νεοκόσμου Γρηγοριάδης, Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου 1945 - 49 : Το δεύτερο αντάρτικο, τόμος 2, σελ 324.
  48. ↑ K. Featherstone, Δ. Παπαδημητρίου, Α. Μαμαρέλης, Γ. Νιάρχος, Οι τελευταίοι Οθωμανοί - Η μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης, 1940-1949, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2013, σελ 259 - 262.
  49. ↑ Hugh Poulton· Suha Taji-Farouki (1997). Muslim Identity and the Balkan State. United Kingdom: C. Hurst & Co. σελ. 85. ISBN 1-85065-276-7. 
  50. ↑ Stefanos, Stavros (1997). «Cultural Rights for National Minorities: Covering the Defict in the Protection Provided by the European Convention on Human Rights». IALS Bulletin 25: 9. 
  51. ↑ Huseyinoglu, Ali (2012). «The Development of Minority Education at the South - easternmost Corner of the EU: The Case of Muslim Turks in Western Thrace, Greece» (PDF). University of Sussex. σελ. 163. 
  52. ↑ «Νομοθετικό Διάταγμα 3065 "Περί τρόπου ιδρύσεως και λειτουργίας Τουρκικών Σχολείων Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Δυτικής Θράκης και ρυθμίσεως ζητημάτων τινών αφορώντων εις την εποπτείαν αυτών και τους Επιθεωρητάς Τουρκικών σχολείων Δυτικής Θράκης."». Εφημερίδα της Κυβέρνησης Α (239). 1954-10-09. http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wE718tTQ1NEEHdtvSoClrL8CDdq5QSx9YJ5MXD0LzQTLWPU9yLzB8V68knBzLCmTXKaO6fpVZ6Lx3UnKl3nP8NxdnJ5r9cmWyJWelDvWS_18kAEhATUkJb0x1LIdQ163nV9K--td6SIuetA609OEJbJ0G8ZtfwZWBm5Mae_-NJTm1pPlXqhbIHF. 
  53. ↑ Konstantinos Tsitselikis (2012). Old and New Islam in Greece: From Historical Minorities to Immigrant Newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. σελ. 235. ISBN 978-90-04-22152-9. 
  54. ↑ «Οι λίστες του ΛΑΟΣ». skai.gr. 2007-08-28. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-12-05. https://web.archive.org/web/20141205120415/http://www.skai.gr/news/politics/article/58005/%CE%9F%CE%B9-%CE%BB%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%9B%CE%91%CE%9F%CE%A3/. Ανακτήθηκε στις 2014-05-01. 
  55. ↑ «Ομηρία γαλλικού τηλεοπτικού συνεργείου στις Θέρμες». xanthipress.gr. 30 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2014. 
  56. ↑ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων - Πρώτο Τμήμα. Απόφαση επί του παραδέκτου της προσφυγής Νο. 63719/00 του Αχμέτ Ιμάμ κατά της Ελλάδας (μετάφραση στα ελληνικά). Απόφαση μεταφρασμένη στα Ελληνικά από την ιστοσελίδα του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους[νεκρός σύνδεσμος]. (pdf) Η απόφαση στα αγγλικά Application no. 63719/00 by Ahmet IMAM against Greece. (pdf)
  57. ↑ «Για πρώτη φορά άκουσαν στον ΟΑΣΕ περί Πομάκων στην Ελλάδα». Χρόνος. 2009-10-21. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-07-02. https://archive.today/20130702063030/http://www.xronos.gr/detail.php?ID=49772&sphrase_id=18550. Ανακτήθηκε στις 2014-05-07. 
  58. ↑ «Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων νομού Ξάνθης: Οικονομική ενίσχυση». Ίδρυμα Στάυρος Νιάρχος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2013. 
  59. ↑ Θράκη: Η μειονότητα σήμερα Μανώλης Κοττάκης, Νέα Σύνορα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, 2000, σελ. 44
  60. ↑ «εφημερίδα, Χρόνος, Δήμος Μπακιρτζάκης, ΜικροΚομοτηναίικα, 7 Δεκεμβρίου 2011». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2011. 
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 P. H. Liotta (1999). The Wreckage Reconsidered: Five Oxymorons from Balkan Deconstruction. Lexington Books. σελ. 135. ISBN 978-0739100127. 
  62. ↑ Ekmeleddin İhsanoğlu (2003). The Different aspects of Islamic Culture, Volume 5. UNESCO. σελ. 96. ISBN 92-3-103909-1. 
  63. ↑ «Δυο πολιτικές για τη μειονότητα». Ελευθεροτυπία - Ιός. 2010-06-20. http://www.iospress.gr/ios2010/ios20100620.htm. Ανακτήθηκε στις 2014-05-01. 
  64. ↑ Κωστόπουλος Τάσος (2009). Το "Μακεδονικό" της Θράκης Κρατικοί σχεδιασμοί για τους Πομάκους (1956-2008). Αθήνα: Βιβλιόραμα. σελ. 13. ISBN 978-960-8087-80-4. 

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πομάκοι&oldid=10824065"