Κάστρο Αγίου Γεωργίου (Πρέβεζα)

Κάστρο Αγίου Γεωργίου
Το κάστρο του αγ. Γεωργίου στην Πρέβεζα. Φωτογραφία του Φρεντερίκ Μπουασονά του 1913
Είδος	φρούριο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°56′58″N 20°45′2″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Πρέβεζας
Τοποθεσία	Πρέβεζα
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1807
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου ή Γενή Καλέ ή Χιζίρ Καλεσί είναι μία εκ των τεσσάρων μεγάλων οχυρώσεων οι οποίες σώζονται εντός του αστικού ιστού της Πρέβεζας. Το κάστρο ανεγέρθηκε το 1807 από τον Αλή Πασά, βάσει σχετικών αρχιτεκτονικών σχεδίων Γάλλων αξιωματικών του Μηχανικού. Μετά την ενσωμάτωση της Πρέβεζας στο ελληνικό κράτος, το 1912, και μέχρι το 2002 εντός του οχυρού εγκαταστάθηκε Σύνταγμα Πεζικού του Ελληνικού Στρατού.

Το κάστρο του αγ. Γεωργίου στην Πρέβεζα.
Φωτογραφία του J. Chardon τραβηγμένη το 1911.
Στα δεξιά της φωτογραφίας διακρίνεται η αρχή του αμυντικού προτειχίσματος. Διακρίνεται, επίσης, η έξοδος της αμυντικής τάφρου της Πρέβεζας, η οποία ήταν τότε (1911) λιθεπενδεδυμένη εσωτερικά.

Ιστορικά στοιχεία

Ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων, μετά την υπογραφή της συνθήκης της Κωνσταντινούπολης, το 1800, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Πρέβεζα, την οποία είχε καταλάβει από τους Γάλλους το 1798 μετά την αιματηρή μάχη της Νικοπόλεως. Την εγκατέλειψε με πικρία και περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να επανέλθει. Αυτό έγινε στα τέλη Νοεμβρίου του 1806, οπόταν και τερματίστηκε βιαίως η περίοδος αυτονομίας της Πρέβεζας, της Βόνιτσας και της Πάργας (1800-1806). Με την επάνοδο του Αλή πασά στην Πρέβεζα, ξεκίνησε ένας εκτεταμένος οχυρωματικός σχεδιασμός για τον έλεγχο των στενών της εισόδου του Αμβρακικού κόλπου. Στον σχεδιασμό αυτόν εντάχθηκε μία σειρά έργων και στις δύο πλευρές του στενού πορθμού της Πρέβεζας, καθώς και η ανόρυξη περιφερειακής αμυντικής τάφρου. Στην Ακαρνανική πλευρά του πορθμού, στη χερσόνησο που καταλήγει στο ακρωτήριο του Ακτίου, ο Αλή είχε ήδη κατασκευάσει οχυρά, από τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν η Πρέβεζα ήταν ακόμη υπό ενετική εξουσία, ενώ το Άκτιο στην κυριαρχία του.

Η κατασκευή του κάστρου

Με την επάνοδό του στην Πρέβεζα, τον Νοέμβριο του 1806, ο Αλή πασάς κάλεσε τους Γάλλους ‒προς τους οποίους, την εποχή εκείνη, ήταν φιλικά προσκείμενος‒ να του υποδείξουν τρόπους για να οχυρώσει το θαλάσσιο στενό της Πρέβεζας. Ο Γάλλος στρατιωτικός, συνταγματάρχης του μηχανικού, Φρεντερίκ Γκιγιώμ ντε Βωντονκούρ (γαλλικά: Frédéric Guillaume de Vaudoncourt) (1772-1845) πρότεινε την κατασκευή οχυρού κοντά στη νότια ακτή της χερσονήσου της Πρέβεζας, απέναντι σχεδόν από το οχυρό του Ακτίου. Σύμφωνα με αναφορά του Γάλλου αξιωματικού, που βρίσκεται στα Πολεμικά Αρχεία της Γαλλίας, χάραξε ο ίδιος τα θεμέλια του κάστρου, παρά τις όποιες αντιρρήσεις του Αλή πασά, που το ήθελε πιο κοντά στη θάλασσα και με άλλο σχεδιασμό. Εκμεταλλευόμενος το χωμάτινο έξαρμα της χερσονήσου της Πρέβεζας, τοποθέτησε το νέο κάστρο στο νότιο άκρο του. Έσκαψαν αμυντική τάφρο, δημιουργώντας έτσι τις υπόλοιπες πλευρές του (δυτική, βόρεια και βορειοανατολική) και επένδυσαν εξωτερικά το έξαρμα με λιθοδομή, χωρίς να χρειαστεί να μπαζώσουν το εσωτερικό του για να αποκτήσει το ύψος που έχει. Στη μεγάλη σε μήκος νοτιοανατολική πλευρά του άφησαν ικανό χώρο μεταξύ εξωτερικού τείχους και χωμάτινου εξάρματος για να κατασκευαστούν κοιτώνες στρατιωτών, επωφελούμενοι του μεσημβρινού, προσήλιου, προσανατολισμού της, που θα μείωνε αρκετά την εσωτερική υγρασία των υπόγειων ουσιαστικά στρατώνων.

Σύμφωνα με εκθέσεις του ντε Βωντονκούρ και του συνεργάτη του, λοχαγού του μηχανικού, Πονσετόν (γαλλικά: Ponceton), που βρίσκονται τώρα στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη των Αθηνών, οι εργασίες κατασκευής του κάστρου ξεκίνησαν την Άνοιξη του 1807 και ολοκληρώθηκαν το Φθινόπωρο του ίδιου έτους! Ο ντε Βωντονκούρ αναχώρησε από την Πρέβεζα στις 4 Σεπτεμβρίου 1807. Για τις εκσκαφικές εργασίες απασχολήθηκαν 300 εργάτες και για τη λιθοκατασκευή 200 ειδικευμένοι κτίστες. Στην Πρέβεζα είχαν έρθει αναγκαστικά για να δουλέψουν στα οχυρωματικά έργα αρκετές εκατοντάδες εργάτες από όλη την επικράτεια του Αλή, που δούλευαν με τη μέθοδο της αγγαρείας (υποχρεωτικής απλήρωτης εργασίας).

Άλλες ονομασίες του κάστρου

Το κάστρο ‒το οποίο είναι στις μέρες μας γνωστό ως του αγίου Γεωργίου, λόγω της εκκλησίας του ομώνυμου αγίου που υπήρχε στον ίδιο χώρο πριν κατασκευαστεί το κάστρο‒ ονομάστηκε αρχικά Γενή καλέ (νέο κάστρο), ονομασία που λίγα χρόνια αργότερα θα έπαιρνε ένα νεότερο οχυρό, που κατασκευάστηκε από τον Αλή πασά ένα περίπου χιλιόμετρο δυτικότερα, το οποίο είναι στις μέρες μας γνωστό ως κάστρο του Παντοκράτορα. Το κάστρο του αγίου Γεωργίου ήταν γνωστό στους Οθωμανούς, μέχρι και το 1912, ως Χιζίρ καλεσί. Το Hizir και Khidr ‒στα τουρκικά, τα περσικά και τα αραβικά σημαίνει πράσινος‒ παραπέμπει στον «άγιο Πράσινο», έναν προφήτη, «υπηρέτη του θεού», που εορτάζεται από τους Μουσουλμάνους την ίδια ημέρα που οι Χριστιανοί γιορτάζουμε τον άγιο Γεώργιο. Η ονομασία αυτή μπορεί να συνδυαστεί με την ύπαρξη ναού του αγίου Γεωργίου στον χώρο που κατασκευάστηκε το κάστρο. Κατά την άποψη του Θωμά Φώτση, η παλαιο-οθωμανική ονομασία του κάστρου θα μπορούσε να αναγνωσθεί ως Χαζάρ καλαασί, παραπέμποντας στην τουρκική λέξη χαζάρ, που σημαίνει στρατώνας (δηλαδή, Φρούριο του Στρατώνα) και συμφωνεί με τη ύπαρξη χώρου στρατωνισμού στο κάστρο την εποχή του Αλή πασά.

Το προτείχισμα του κάστρου

Φωτογραφία του Φρ. Μπουασονά τραβηγμένη από το κάστρο του αγ. Γεωργίου το 1913.
Στα δεξιά της φωτογραφίας διακρίνεται το παραθαλάσσιο αμυντικό προτείχισμα.

Για την περεταίρω προστασία του κάστρου του αγίου Γεωργίου από την πλευρά της θάλασσας, κατασκευάστηκε, την ίδια περίοδο, παράκτιο τείχος που έφτανε μέχρι τη θέση των ερειπίων του κατεδαφισμένου κάστρου της Μπούκας, στην περιοχή Παλιοσάραγα της Πρέβεζας. Το τείχος αυτό ξεκινούσε από τη μεσημβρινή πλευρά του κάστρου με νότια, αρχικά, κατεύθυνση. Σε απόσταση 60 περίπου μέτρων από το κάστρο και πριν αλλάξει κατεύθυνση προς ανατολάς, το τείχος δημιουργούσε ένα είδος προμαχώνα, στο εσωτερικό του οποίου υπήρχε κτίσμα για την εξυπηρέτηση της φρουράς του. Το τείχος συνέχιζε ανατολικά για 600 περίπου μέτρα, όπου «συναντούσε» τον ευρύτερο περιτειχισμένο χώρο του μεγάλου σαραγιού του Αλή πασά, το οποίο έστεκε μέχρι το 1820 στη θέση που σήμερα είναι το «Μνημείο του Ναύτη» της Πρέβεζας. Τμήμα του παράκτιου τείχους σώζεται μέχρι τις μέρες μας, από το οποίο φαίνεται ότι κατασκευάστηκε με χοντρά πελεκημένες πέτρες, μικρού σχετικά μεγέθους. Φωτογραφίες των αρχών του 20ού αιώνα μάς πληροφορούν για τη μορφή και το μέγεθος του παράκτιου τείχους και την ύπαρξη εσωτερικού περίδρομου για να κινούνται οι αμυνόμενοι.

Το κάστρο κατά τον πόλεμο του 1897

Το εσωτερικό του κάστρου, το 1930 περίπου.

Κατά τον πόλεμο του 1897 οι Τούρκοι ανέγειραν πάνω στο φρούριο πυροβολείο, οπλισμένο με ένα πυροβόλο Κρούπ των 0.15 εκ., ένα εμπροσθογεμές Άρμστρογκ (σεσχανὲ) των 0.9 εκ. και δύο παλαιά πυροβόλα των 6 φουντίων. Εντός του Φρουρίου υπήρχαν πυριτιδαποθήκη, πηγάδια νερού και οικήματα ικανά να στρατωνίσουν περί του 400 στρατιώτες.

Το κάστρο μετά το 1912

Μετά την κατάληψη της Πρέβεζας από τον Ελληνικό Στρατό, την 21η Οκτωβρίου 1912, το κάστρο περιήλθε στη δικαιοδοσία του. Το κάστρο έγινε η βάση του 15ου Συντάγματος Πεζικού της 8ης Μεραρχίας. Το 2002 ο στρατός εγκατέλειψε το κάστρο, το οποίο παραμένει στην ιδιοκτησία του Στρατού.

Βιβλιογραφία

• Σμύρης, Γεώργιος (2000). Το δίκτυο των οχυρώσεων στο Πασαλίκι των Ιωαννίνων (1788-1822): ιστορική - πολιτική - οικονομική και χωροταξική θεώρηση. Ιωάννινα. σελ. 340. 
• Δημητρόπουλος, Δημήτριος (2010). «Οχυρωματικές και οικοδομικές εργασίες του Αλή πασά στην Πρέβεζα». Πρέβεζα Β΄: πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την ιστορία και τον πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009) (Πρέβεζα) ΙI: 41-51. https://www.academia.edu/38211537. 
• Σκλαβενίτης, Σπύρος; Νικολάου, Χρύσα (2010). «Η δεύτερη κατάληψη της Πρέβεζας (1806) μέσα από τις αναφορές του προξένου της Επτανήσου Πολιτείας Νικολάου Ζαμπέλη». Πρέβεζα Β΄: πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την ιστορία και τον πολιτισμό της Πρέβεζας (16-20 Σεπτεμβρίου 2009) (Πρέβεζα) ΙI: 3-27. https://www.academia.edu/1651718/. 
• Σκλαβενίτης, Σπύρος; Καράμπελας, Νίκος Δ. (2013). «Έκθεση για την αμυντική κατάσταση της Πρέβεζας πριν την απελευθέρωση του 1912». Πρεβεζάνικα Χρονικά (Πρέβεζα) (49-50): 35-58. https://www.academia.edu/10081830. 
• Καράμπελας, Νίκος Δ. (2017). «Οι Οχυρώσεις ενός στρατηγικού Περάσματος». Πρεβεζάνικα Χρονικά (Πρέβεζα) (53-54): 99-140. https://www.academia.edu/39697317. 
• Neumeier, Emily (2018). «Trans-Imperial Encounter on the Ionian Sea: A French Engineer's Account of Constructing Ottoman Fortifications» (στα Αγγλικά). Ψηφίδες Ιστορίας της Πρέβεζας α΄ (Πρέβεζα): 11-54. https://www.academia.edu/38175145. 
• Φώτσης, Θωμάς (1998). «Πληροφορίες για την Θεσπρωτία και την Ήπειρο στα πολεμικά αρχεία της Γαλλίας (1800-1808)» (στα Ελληνικά). Άπειρος – Θεσπρωτικό έντυπο για τον πολιτισμό και το περιβάλλον, τχ. 1 (Πολύδροσο Θεσπρωτίας): 64-69.