Θεόδωρος Μακρίδης (αρχαιολόγος)

Για τον στρατιωτικό και αντιστασιακό, δείτε: Θεόδωρος Μακρίδης.

Θεόδωρος Μακρίδης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	Θεόδωρος Κ. Μακρίδης 1872 Κωνσταντινούπολη, Οθωμανική Αυτοκρατορία
Θάνατος	1940 Κωνσταντινούπολη, Τουρκία
Εθνικότητα	Έλληνες
Χώρα πολιτογράφησης	Έλληνας
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Εργοδότης	Μουσείο Μπενάκη Αρχαιολογικά μουσεία Κωνσταντινούπολης
Οικογένεια
Γονείς	Constantin Macridy Pascha

Ο Θεόδωρος Μακρίδης (Κωνσταντινούπολη,1872 – 1940, Κωνσταντινούπολη), ήταν Ρωμιός, αρχαιολόγος, που έδρασε κυρίως στα όρια της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπήρξε υποδιευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Κωνσταντινούπολης (Müze-i Hümayun) και από το 1931 διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη.

Βίος - σπουδές

Ο Θεόδωρος Μακρίδης (που αναφερόταν και ως Θεόδωρος Μακρίδης Μπέης, Theodore Makridi Bey), γεννήθηκε το 1872, μεγάλωσε και σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη, που τότε ήταν πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήταν μέλος της ακμάζουσας, στις αρχές του 20ου αιώνα, ρωμέικης κοινότητας σε ένα από τα πιο γνωστά προάστια της Κωνσταντινούπολης, που βρισκόταν στη θέση του βυζαντινού Εβδόμου (προάστιο επτά μίλια δυτικά του κέντρου της Πόλης) και το οποίο μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ονομαζόταν "Μακρόν Χωρίον" ή Μακροχώρι (Makri-Keuy, Μακρίκιοϊ το έλεγαν οι Τούρκοι, ως το 1923, όταν η Τουρκική Δημοκρατία το παρονόμασε σε Bakir-Kӧy). Ο Θεόδωρος ήταν γιος του στρατιωτικού ιατρού Κωνσταντίνου Μακρίδη Πασά και σπούδασε στο Λύκειο Γαλατασαράι. Εργάστηκε ως αρχαιολόγος για 38 χρόνια στην Υπηρεσία του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κωνσταντινούπολης. Μετά τη συνταξιοδότησή του το 1930 μετακόμισε στην Αθήνα και από 1931 ανέλαβε τη διεύθυνση του Μουσείου Μπενάκη. Απεβίωσε το Δεκέμβριο του 1940, μετά από σύντομη ασθένεια, στην Κωνσταντινούπολη.

Σταδιοδρομία - δραστηριότητες

Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης

Την 1η Απριλίου 1892, ο Θεόδωρος Μακρίδη-Μπέης εισήλθε στην υπηρεσία του νεοσύστατου Αρχαιολογικού Μουσείου της Κωνσταντινούπολης, που είχε επικεφαλής τον Οσμάν Χαμντί Μπέη (Osman Hamdi Bey, 1842-1910, 1ος διευθυντής του Μουσείου, μεταξύ 1891–1910). Πρώτα εργάσθηκε ως γραμματέας υπεύθυνος για τους Γάλλους αρχαιολόγους. Παρέμεινε εκεί για 38 χρόνια και εργάστηκε επίσης υπό τις οδηγίες του διαδόχου του Οσμάν Χαμντί Μπέη, του Χαλίλ Ετέμ Μπέη, (Halil Edhem Eldem 1851-1938, 2ος διευθυντής του Μουσείου, μεταξύ 1910–1931). Από το 1923 ο Θεόδωρος Μακρίδη-Μπέης ήταν υποδιευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Κωνσταντινούπολης (τότε ονομαζόταν “Οθωμανικό Αυτοκρατορικό Μουσείο”) . Το 1931 Θεόδωρος Μακρίδης ανέλαβε τη διεύθυνση του Μουσείου Μπενάκη.

Ανασκαφικό έργο

Ερείπια του ναού του Απόλλωνα στην Κλάρο.

Ανάμεσα στο ποικίλο ανασκαφικό έργο, ξεχωρίζουν οι πρώτες ανασκαφές στην πρωτεύουσα των Χετταίων, την Χαττούσα (αγγλικά: Hattusas). Έκαμε επίσης τις ανασκαφές του βυζαντινού “Εβδόμου” και δημοσίευσε επίσης τα ευρήματά του. Υπό την ιδιότητά του, ως Επιτρόπου του Οθωμανικού Συμβουλίου Αρχαιοτήτων, συμμετείχε γενικώς ή εν μέρει, στις ανασκαφές των Αυστριακών αρχαιολόγων στην Έφεσο (1897-1898, 1902-1903, 1905-1906), καθώς επίσης στις γερμανικές ανασκαφές στο Μπάαλμπεκ (1900 έως 1902) και τη Σιδώνα (1902). Οι συμμετοχές του σ’ αυτές τις ανασκαφές, έκαναν γνωστό στον κόσμο της εποχής εκείνης τον Μακρίδη, αλλά εξαιρετικά δημοφιλή τον έκανε κυρίως η συμμετοχή του, ως συνεργάτη του Χούγκο Βίνκλερ, στις ανασκαφές μεταξύ των ετών 1906-1907 και 1911-1912 στην πρωτεύουσα πόλη της Αυτοκρατορίας των Χετταίων, την Χαττούσα, κοντά στο σημερινό Μπογιάζκιοϊ (Bogazkoy) της Τουρκίας. Ο ίδιος διακρίθηκε και σε άλλες ανασκαφές στις οποίες συμμετείχε για λογαριασμό του Μουσείου Κωνσταντινούπολης, ιδιαίτερα λόγω του οργανωτικού του ταλέντου και χάρη στην ικανότητά του στις σχετικές συνεννοήσεις με τους κατά τόπους γαιοκτήμονες, καθώς και στην ανεύρεση αρμόδιου εργατικού προσωπικού για τις ανασκαφές. Η συνεργασία του με τον Χούγκο Βίνκλερ, ο οποίος συχνά περιγραφόταν “ως δύσκολος στις σχέσεις του”, θεωρείται γενικά θετική. Ο Θεόδωρος Μακρίδης, διηύθυνε επίσης και δικές του ανασκαφές, μεταξύ άλλων, στην Κλάρο (1904) και στο Νότιον, (1907), πόλεις-κράτη της Μικράς Ασίας κοντά στον Κολοφώνα της Ιωνίας.

1899: Ανασκαφές στην "Τούμπα της Θεσσαλονίκης" ή "Τούμπα της Καλαμαριάς"

Το 1899, διενήργησε ανασκαφή για να αποκαλύψει τον τάφο, που πιθανολογούσε ότι υπάρχει κάτω από την "Τούμπα της Θεσσαλονίκης", γνωστή επίσης και ως "Τούμπα της Καλαμαριάς", γιατί βρισκόταν εκτός των τειχών της πόλης. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους που συνεχίζουν σήμερα τις ανασκαφές στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης: «Γρήγορα ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι ο επιβλητικός ελλειψοειδής λόφος στα ανατολικά της πόλης είχε δημιουργηθεί από τα αλλεπάλληλα στρώματα μιας μακρόχρονης εγκατάστασης στο συγκεκριμένο σημείο, που ξεκινούσε από τα προϊστορικά και συνέχιζε μέχρι και τα ιστορικά χρόνια». «Έγινε δηλαδή κατανοητό ότι επρόκειτο για μια αρχαιολογική θέση παρόμοια με τα γνωστά «tell», που είχαν αρχίσει τον 19ο αι. να ανασκάπτονται στη Μικρά Ασία και στη Μέση Ανατολή. Μια διάσημη, μεγαλύτερη αλλά παρόμοιου τύπου θέση είναι αυτή της Τροίας».

1906-1907 και 1911-1912: Ανασκαφές στην Χαττούσα

Τις ανασκαφές στην Χαττούσα έκανε μαζί με τον Γερμανό αρχαιολόγο Χούγκο Βίνκλερ (αγγλικά: Hugo Winckler, 1863-1913), μεταξύ των ετών 1906-1907 και 1911-1912, υπό την αιγίδα της Γερμανικής Εταιρείας της Ανατολής.

Η αρχική ανακάλυψη της Χαττούσας είχε γίνει τυχαία από τον Ιρλανδό ιεραπόστολο Ουίλιαμ Ράιτ (1837-1899) όταν ανακάλυψε στο τουρκικό χωριό Μπογιάζκιοϊ, 150 χιλιόμετρα ανατολικότερα της Άγκυρας, μνημείο με ιερογλυφικά όμοια με αυτά, που έχουν εμφανιστεί στις αρχαιολογικές έρευνες στο Χαλέπι της Συρίας, όπου και ζούσε.

Οι δυο αρχαιολόγοι ανακάλυψαν το βασιλικό αρχείο της πόλης με 10.000 πινακίδες σε σφηνοειδή ακκαδική γραφή, σε μια γλώσσα άγνωστη τότε, αλλά όμοια με εκείνη του λαού των Kheta στις αιγυπτιακές επιστολές.

Ο Θεόδωρος Μακρίδης, αργότερα, φέρεται να κατηγορήθηκε, ότι ήταν “μη ικανός στον έλεγχο των ανασκαφών” και ότι “δεν μπόρεσε να αποτρέψει την κλοπή των αρχαιολογικών ευρημάτων, που βρέθηκαν”.

Συνέχισε πάντως, να εργάζεται ως κρατικός υπάλληλος και να επιδιώκει αρχαιολογικές ανασκαφές και μετά την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Φωτοθήκη αρχαιολογικών χώρων στη Χαττούσα

• 
  Ανάγλυφη στήλη του βασιλιά Σουπιλουλιούμα Β΄ (Suppiluliuma ΙΙ).
• 
  Το κτιριακό συγκρότημα στο Γιενικεκάλε (Yenicekale) μεταξύ της Πύλης των Λεόντων και του εξωτερικού χώρου της πόλης της Χαττούσας.
• 
  Προπύργιο, έπαλξη του Γιερκαπί (Yerkapi) στα νότια της Χαττούσας.
• 
  Η Πύλη των Λεόντων στα νοτιο-δυτικά της Χαττούσας.
• 
  Ο Μεγάλος Ναός στο κέντρο της Χαττούσας.
• 
  Εικονική ανακατασκευή των τειχών της Χαττούσας.

1909: Ανασκαφές στην Πέργαμο

Το 1909 συμμετείχε στις ανασκαφές, οι οποίες έγιναν στην Πέργαμο και οι οποίες τελούσαν, υπό την εποπτεία του Γερμανού καθηγητή Βίλελμ Ντέρπφελντ (γεμανικά: Wilhelm Dörpfeld) στις οποίες πήρε μέρος, ανάμεσα σε άλλους, ο Αθηναίος αρχιτέκτονας Παναγιώτης Σούρσος. Ο Θεόδωρος Μακρίδης, ήταν τότε επιθεωρητής των αρχαιοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στις ανασκαφές αυτές βρέθηκε βωμός και ναός της θεάς Δήμητρας.

1912: Ανασκαφές στη Λητή Θεσσαλονίκης

Λίγο πριν από την απελευθέρωση της Μακεδονίας, το 1912, ο Θεόδωρος Μακρίδης ανέσκαψε έναν από τους μακεδονικούς τάφους της Λητής, του νομού Θεσσαλονίκης, κοντά στο Δερβένι. Ο τάφος είναι τυπικός μακεδονικός, δίχωρος, καμαροσκέπαστος, με ιωνική πρόσοψη, μίμησης ναού και ονομάστηκε "Τάφος του Λαγκαδά", ενώ σήμερα λέγεται “Μακεδονικός Τάφος Μακρίδη Μπέη”, προς τιμή του πρώτου ερευνητή.

Μεταφορές αρχαιολογικών ευρημάτων στην Κωνσταντινούπολη

Ο Μακρίδη Μπέης, μετέφερε επίσης πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης:

• Τα κινητά ευρήματα του "Τάφου του Λαγκαδά".από τις ανασκαφή στην Λητή, του νομού Θεσσαλονίκης μεταφέρθηκαν το 1912, στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, όπου και βρίσκονται εκεί μέχρι σήμερα.
• Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται επίσης, ανάμεσα σε άλλα εκθέματα και ένας άμβωνας από τη Θεσσαλονίκη: «Δεν είναι ο μόνος, μήτε το εύρημα έρχεται φορτωμένο με μεγάλη φήμη. Πράσινο μάρμαρο, έκτος αιώνας, μέτρια κατάσταση. Ωστόσο, έχει για τους Θεσσαλονικείς μια ιδιότυπη σχέση. Έως το 1905 φιλοξενούνταν στην αυλή του μνημείου και όταν ο Κάρολος Ντηλ περάτωσε τις εργασίες αποκατάστασης του πυρπολημένου το 1890 ναού, ο αρχαιολόγος Μακρίδης, ο Μακρίδη Μπέης, τον μετέφερε στην Πόλη. Ο άμβωνας ανήκει στον τεράστιο ναό που προϋπήρχε στη θέση της αισθητά μικρότερης Αγίας Σοφίας (εκκλησία της Θεσσαλονίκης) και μαζί με την αυλή του ήταν ένα διάστημα από τις μεγαλύτερες βασιλικές του τότε κόσμου».

Εργογραφία

Η εργογραφία του Μακρίδη είναι σημαντική. Η διεθνής αναφορά του ονόματός του με διάφορες παραλλαγές δυσχεραίνει στην ταξινόμησή της. Έγραψε επίσης κοινές εκθέσεις, μαζί με πολλούς από τους αρχαιολόγους με τους οποίους συνεργάστηκε, καθώς και σε διάφορα ξενόγλωσσα περιοδικά, όπως τα: "Bulletin de correspondance hellénique", "Recherches françaises en Turquie", "Archaeologia", κ.α.

• Théodore C Macridy-Bey, "Le temple d'Echmoun à Sidon", fouilles de Musée Impérial Ottoman, (στα γαλλικά), εκδότης: Libraire Victor Lecoffre, (αντίτυπο: Sudoc [ABES, France), Paris 1904 και ως Theodor Macridy, "Le temple d'Echmoun à Sidon", fouilles du Musée impérial ottoman, (στα γαλλικά), εκδότης: Librairie Victor Lecoffre, Paris 1904.
• Wilhelm von Landau, Theodor Macridy, Hugo Winckler, "Vorläufige Nachrichten über die im Eshmuntempel bei Sidon gefundenen phönizischen Altertümer", mit Benutzung von Mitteilungen von Th. Macridy-bey und Hugo Winckler, (στα γερμανικά), έκδοση: Vorläufige Nachrichten über die im Eshmuntempel bei Sidon gefundenen phönizischen Altertümer, εκδότης: Peiser, Berlin 1904, 1905,
• Wilhelm von Landau, Th Macridy-Bey, Hugo Winckler, "Ergebnisse des Jahres 1904", (στα γερμανικά), εκδότης: Peiser, Berlin 1904-1905,
• Théodore Macridy-Bey ή Theodor Macridy, "Une citadelle archaïque du Pont", Fouilles du Musée impérial ottoman, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, (στα γαλλικά, στα τουρκικά), (αντίτυπα: Vatican Library National, Library of the Netherlands Sudoc [ABES, France German National Library), έκδοση: W. Peiser, Berlin 1907 και ως Th MACRIDY, Bey, "Une Citadelle archaïque du Pont. Fouilles du Musée Impérial Ottoman ... Mit 17 Tafeln, (στα αγγλικά, γαλλικά, τουρκικά), [1907]
• Th Macridy Bey, "La porte des sphinx à Euyuk", Fouilles du musée Impérial Ottoman, (στα γερμανικά), (αντίτυπο: German National Library), Berlin 1908 και ως Th Macridy-Bey. "La porte des sphinx à Euyuk", fouilles du Musée Impérial Ottoman, (στα γαλλικά, στα γερμανικά, στα τουρκικά), εκδότης: Peiser, Berlin 1908,
• Georges Perrot, Theodor Macridy, Académie des inscriptions & belles-lettres (France), Séance, "M. Perrot offre au nom de Macridy-bey l'ouvrage suivant: La porte des sphinx à Euiuk, fouilles du Musée impérial ottoman (Mitteilungen der deutschen orientalischen Gesellschaft), στα γαλλικά), έκδοση: Comptes rendus des séances de l'année - Académie des inscriptions et belles-lettres. (22 janvier 1909), εκδότης: A. Picard, Paris 1909,
• Theodore Macridy-Bey, Stanley Casson, "Excavations at the Golden Gate, Constantinople" (στα αγγλικά), London 1923,
• R. Demangel, Th. Macridy-Bey, [et al.] "Fouilles du corps d'occupation francais de Constantinople executees de 1920 a 1923", par ordre du general Charpy ..., avec le concours technique de l'Ecole Francaise d'Athenes ... 1, Le tumulus dit de Protesilas, (στα γαλλικά), έκδοση: "Armée. Corps d'occupation français de Constantinople", "Ministère de l'instruction publique", εκδότης: E. de Boccard, Paris 1926 και ως Fouilles du corps d'occupation français de Constantinople exécutées de 1920 à 1923", par ordre du général Charpy, commandant en chef, avec le concours technique de l'École française d'Athènes, sous la direction de M. Ch. Picard, publiées par R. Demangel, Th. Macridy-Bey, E. Mamboury, Mme M. Massoul. Préface de Ch. Diehl, membre de l'Institut. Fascicule I : le Tumulus dit de Protesilas, par R. Demangel. Ouvrage publié sous les auspices du ministère .de l'instruction publique et des beaux-arts, εκδότης: E. de Boccard, éditeur, Paris 1926, (13 mars 1928) Grand.

Άρθρα στο "Bulletin de correspondance hellénique"

• Th Macridy-Bey, "Reliefs Gréco-Perses de la Région de Dascylion", "Bulletin de Correspondance Hellénique" 37 (1):340-358, 1913 και Th Macridy-Bey, "Reliefs gréco-perses de la région de Dascylion", 1913
• Charles Picard & Th Macridy-Bey, "Fouilles du Hiéron d'Apollon Clarios, À Colophon. Première Campagne", "Bulletin de Correspondance Hellénique", 39 (1):33-52, 1915 και ως Charles Picard, Th Macridy-Bey, "Fouilles du Hiéron d'Apollon Clarios, à Colophon. Première campagne", (στα γαλλικά), έκδοση: "Bulletin de correspondance hellénique", v39 n1 (1915): 33-52
• Charles Picard & Th Macridy-Bey, "Attis d'un Métrôon de Cyzique", "Bulletin de Correspondance Hellénique" 45, (1):436-470, 1921 και ως Charles Picard, Th Macridy-Bey, "Attis d'un Métrôon de Cyzique", (στα γαλλικά) έκδοση: "Bulletin de correspondance hellénique", v45 n1 (1921): 436-470,
• Th Macridy-Bey & Jean Ebersolt, "Monuments Funéraires de Constantinople", "Bulletin de Correspondance Hellénique", 46 (1):356-393, 1922 και ως Jean Ebersolt, Th Macridy-Bey, "Monuments funéraires de Constantinople", (στα γαλλικά), έκδοση: "Bulletin de correspondance hellénique", εκδότης: Persee 1922,

Άρθρο στο "Archaeologia"

• Macridy Theodore Bey, Stanley Casson, Excavations at the Golden Gate", (άρθρο στα αγγλικά), έκδοση: Archaeologia or miscellaneous tracts relating to antiquity, εκδότης: Society of Antiquaries of London. 81.1931, 63-84, London 1931 και ως Macridy Theodore Bey, Stanley Casson "Excavations at the Golden Gate, Constantinople", (άρθρο στα αγγλικά), έκδοση: Archaeologia or miscellaneous tracts relating to antiquity, εκδότης "The Society of Antiquaries of London". Archaeologia, v81 (19310119), 81.1931, 63-84, London 1931,

Αναφορές στον Θεόδωρο Μακρίδη

• René Dussaud, "Book Review: Vorläufige Nachrichten über die im Eshmuntempel bei Sidon gefundenen phonizischen Altertümer, Mitteil, der Vorderasiatischen Gesellschaft", (άρθρο στα γαλλικά), Database: JSTOR Arts & Sciences VI Collection, έκδοση: Revue Archéologique, v6 (19050701): 376-378 (1905)
• Maxime Collignon, "Rapport de Macridy-Bey et de M. Ch. Picard sur les fouilles de 1913 à Colophon-Claros, sur l'emplacement du hiéron d'Apollon Clarios, (στα γαλλικά), έκδοση: Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, εκδότης: Persee 1914,
• Charles Diehl, "Fouilles du corps d'occupation français de Constantinople", exécutées de 1920 à 1923 par ordre du général Charpy, commandant en chef avec le concours technique de l'école française d'Athènes, sous la direction de M. CH. Picard (αντίτυπο: Sudoc [ABES], France)
• Ch. P., "THEODOROS MACRIDY-BEY († 1941)", (άρθρο στα γαλλικά για τον Θεόδωρο Μακρίδη, χρονολογία θανάτου λανθάνουσα), έκδοση: "Revue Archéologique", v21 (19440101): 48-50, Database: JSTOR Arts & Sciences VI Collection, 1944.

Πηγές - βιβλιογραφία

• Ιστορικό έρευνας, από την ιστοσελίδα: "Ανασκαφή Τούμπας Θεσσαλονίκης".
• Wilhelm Dörpfeld, "Die Arbeiten zu Pergamon 1908-1909", Athen 1909, p. 345.
• Sümer Atasoy, "Amisos, Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent", (Samsun 1997).
• Demetra Papanikola-Bakirtzi u.a.: Byzantine glazed pottery in the Benaki Museum, Athen 1999, S. 11–14 (mit Bild).
• Silvia Alaura: “Nach Boghasköy!” Zur Vorgeschichte der Ausgrabungen in Boğazköy-Hattusa und zu den archäologischen Forschungen bis zum Ersten Weltkrieg, Berlin 2006.
• Bogazköy-Hattusa. Ergebnisse der Ausgrabungen des Deutschen Archäologischen Instituts und der Deutschen Orient-Gesellschaft. 21 Bde. Gbr. Mann, Berlin 1952ff.; Zabern, Mainz 1996ff. ISSN 0342-4464
• Peter Neve: Hattusa – Stadt der Götter und Tempel. Neue Ausgrabungen in der Hauptstadt der Hethiter. Zabern, Mainz 1996 (2. erw. Aufl.). ISBN 3-8053-1478-7
• W. Dörfler (u.a.): Untersuchungen zur Kulturgeschichte und Agrarökonomie im Einzugsbereich hethitischer Städte., Deutsche Orient-Gesellschaft#Literatur, Berlin 132.2000, S.367–381. ISSN 0342-118X
• Die Hethiter und ihr Reich – das Volk der 1000 Götter. Ausstellungskatalog Die Hethiter. Das Volk der 1000 Götter vom 18. Januar bis 28. April 2002 in der Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland in Bonn. Theiss, Stuttgart 2002. ISBN 3-8062-1676-2.
• Jürgen Seehe. Hattuscha-Führer. Ein Tag in der hethitischen Hauptstadt. Verlag Ege Yayınları, Istanbul 2006 (3. verbes. Aufl.). ISBN 975-8071-44-0 (dt., engl. u. türk. Ausgabe)

Δείτε επίσης

• Χετταίοι, Χαττούσα, Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης, Μουσείο Μπενάκη

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ανασκαφή Τούμπας Θεσσαλονίκης

Στα γερμανικά

• Th. Macridy, im Katalog der Deutschen Nationalbibliothek.
• Ιστοσελίδα για την Χαττούσα.
• Κεντρική Μικρά Ασία
• Ο τρόπος χτισίματος πριν από 3500 χρόνια.
• Εκπομπή ZDF ”Expedition” της 1ης Ιουλίου 2007.