Βάμος Χανίων

Βάμος
Βάμος Βάμος
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Κρήτης
Περιφερειακή Ενότητα	Χανίων
Δήμος	Αποκορώνου
Δημοτική Ενότητα	Βάμου
Γεωγραφία
Νομός	Χανίων
Υψόμετρο	190
Πληθυσμός
Μόνιμος	612
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	730 08
Τηλ. κωδικός	28250
Σχετικά πολυμέσα

Ο Βάμος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του δήμου Αποκορώνου στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Αποτελεί ιστορική έδρα του Δήμου Αποκορώνου και ήταν έδρα ομώνυμης Επαρχίας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 706 κατοίκους. Το χωριό είναι κτισμένο σε πλαγιά σε υψόμετρο 190 περίπου μέτρων και σε απόσταση 25 χιλιόμετρα από τα Χανιά. Το ομώνυμο δημοτικό διαμέρισμα περιλαμβάνει τα Ντουλιανά και έχει έκταση 10.479 στρέμματα. Στο χωριό υπάρχει Κέντρο Υγείας, Ειρηνοδικείο, σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τράπεζα και πλήθος καταστήματα.

Ιστορία

Το χωριό πιθανότατα ιδρύθηκε από Άραβες επιδρομείς τον 8ο αιώνα, οι οποίοι κατέφυγαν στην Κρήτη έχοντας εκδιωχθεί από την Ανδαλουσία. Ο Στέργιος Σπανάκης αναφέρει ότι το όνομα μπορεί να είναι προελληνικό. Αναφέρεται για πρώτη φορά σε χάρτη του 1577 που συνέταξε ο Φραγκίσκος Μπαρόκιος ως Vamu, ενώ κατά την απογραφή του 1583 που πραγματοποίησαν οι Ενετοί είχε 271 κατοίκους.

Οθωμανικοί χρόνοι

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Vamos, και είχε 30 χριστιανικές και 15 μουσουλμανικές οικογένειες. Λόγω της στρατηγικής του θέσης, το 1866 επιλέχθηκε από τον Σάββα πασά ως έδρα του Λιβά (νομού) Σφακίων. Κατά την μετέπειτα περίοδο το χωριό γνώρισε μια σύντομη αλλά σημαντική περίοδο ανάπτυξης, κατά την οποία κτίστηκαν με αγγαρείες των ντόπιων νέα δημόσια κτήρια με νεοκλασικά στοιχεία, όπως το Διοικητήριο (Σεράγιο), οι στρατώνες (κισλάδες), κάποιες αποθήκες και δεξαμενές, καθώς και σχολεία, μεταξύ των οποίων το παρθεναγωγείο, που σήμερα λειτουργεί ως δημοτικός ξενώνας. Στο Βάμο οργανώθηκαν σταδιακά οι δικαστικές, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του Νομού Σφακίων, και στο πλαίσιο αυτό το χωριό μνημονεύεται σε αρκετά έγγραφα ως Σαραϊλίκιοϊ (Saraylıköy), δηλαδή "χωριό με παλάτι / διοικητήριο". Το 1881 έγινε έδρα ομώνυμου δήμου και σύμφωνα με την απογραφή εκείνης της χρονιάς είχε μαζί με το μετόχι Γετίμη 759 χριστιανούς και 26 μουσουλμάνους κατοίκους.

Λόγω της ιδιότητάς του να συγκεντρώνει αρκετές από τις οθωμανικές αρχές, αλλά και της εγγύτητάς του στον ορεινό και δυσπρόσιτο όγκο των Λευκών Ορέων, το χωριό δέχτηκε επανειλημμένες και σημαντικές επιθέσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων κρητικών επαναστάσεων. Χαρακτηριστικές είναι αυτές του 1878, όταν τα δημόσια κτήριά του υπέστησαν μεγάλες καταστροφές, τις οποίες αποκατέστησε ο Μαχμούτ πασάς το 1892. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν επίσης η πολιορκία και άλωση του Βάμου κατά την Μεταπολιτευτική Επανάσταση του 1895-6, όταν ο Βάμος πολιορκήθηκε για σχεδόν δύο βδομάδες από ένοπλα σώματα χριστιανών που επεδίωκαν να πιέσουν την οθωμανική διοίκηση να σεβαστεί τις διεθνείς δεσμεύσεις της (βλέπε Σύμβαση της Χαλέπας) ή να παραχωρήσει ευρύτερη αυτονομία.

Αφού συγκέντρωσε ενισχύσεις από τη Μικρά Ασία και τη Μακεδονία, η οθωμανική στρατιωτική διοίκηση επιχείρησε στις 18 Μαΐου 1896 να διασπάσει τον κλοιό των επαναστατών στο ύψος του Τσιβαρά και των Ντουλιανών. Επειδή όμως δεν μπορούσε να κρατήσει το Βάμο, προσπάθησε να διατηρήσει τις θέσεις του λίγο έξω από το χωριό, ώστε να δώσει χρόνο στη φρουρά και τον μουσουλμανικό πληθυσμό να πραγματοποιήσει την έξοδό του. Η απόπειρα αυτή διακόπηκε από αντεπίθεση δύο χιλιάδων περίπου επαναστατών με αρχηγό τον Εμμανουήλ Μαλεκάκη (Παπαμαλέκο), η οποία ανάγκασε τον Τούρκο διοικητή να διατάξει την εγκατάλειψη του οχυρού. Τα τρεπόμενα σε φυγή τμήματα ωστόσο έπεσαν σε ενέδρα των επαναστατών στο ύψος της Μακράς Πεζούλας, λίγο έξω από το χωριό, όπου είχαν μεγάλες απώλειες. Κατά τις επόμενες ώρες, οι επαναστάτες εκκαθάρισαν το χωριό από τους Οθωμανούς στρατιώτες και μουσουλμάνους κατοίκους, ενώ άλλοι ακολούθησαν τα υποχωρούντα τμήματα μέχρι τα στενά του Τσιβαρά, όπου η καταδίωξη διακόπηκε επειδή η περιοχή ήταν εντός του βεληνεκούς των τουρκικών πυροβόλων.

Παρότι η πολιορκία και άλωση του Βάμου δεν διαδραμάτισε στρατιωτικά καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του αγώνα, η πολιτική απήχηση του γεγονότος υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ενίσχυσε την αφοσίωση των επαναστατών στην πολεμική προσπάθεια, ενώ ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να αναθεωρήσει την έως τότε στάση της και να αντιμετωπίσει πιο υπεύθυνα το Κρητικό Ζήτημα. Στην Αθήνα πραγματοποιήθηκαν συλλαλητήρια συμπαράστασης προς τους επαναστάτες και ο ευρωπαϊκός τύπος άρχισε να γράφει για τις επιτυχίες των επαναστατών, με αποτέλεσμα οι δυνάμεις να αποφασίσουν να επέμβουν αποφασιστικότερα για την επίλυσή του.

Απογραφές πληθυσμού

Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:

Απογραφή	1900	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός	1.036	875	940	987	908	724	652	596		665	706

Δείτε: Κοινότητα Βάμου

Αξιοθέατα

Κτίρια που παρουσιάζουν ενδιαφέρον στο χωριό είναι το αναστηλωμένο παλιό σχολείο (1863), το αναστηλωμένο παλιό παρθεναγωγείο, το οποίο λειτουργεί ως ξενώνας και στεγάζει το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης και οι νεότερες εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και Γεωργίου. Τα σπίτια του χωριού διακρίνονται σε μικρά και μέγαλα πολυτελή, όλα φτιαχμένα με ντόπια υλικά και έχουν παραδοσιακό χαρακτήρα. Τα μικρά σπίτια είχαν ένα δωμάτιο και ονομάζονταν καμαρόσπιτα, ενώ τα μεγάλα ονομάζονταν κονάκια.

Κοντά στο χωριό, εκεί που βρισκόταν το ενετικό χωριό Καρύδι Καρτσομάδω, σώζονται τα ερείπια της Μονής της Παναγίας στο Κατωμέρι, η οποία έχει μονόχωρο ναό με τοιχογραφίες του 13ου αιώνα. Κοντά βρίσκεται το επίσης ενετικό χωριό Καρύδι του Αγίου Γεωργίου, από το οποίο σώζονται μερικά σπίτια και μια ενετική έπαυλη. Η ομώνυμη μονή που βρίσκεται εκεί (Αγίου Γεωργίου-Καρύδι) χρονολογείται από τον 13ο αιώνα, ενώ αναστηλώθηκε το 1996. Στη μόνη σώζεται εγκαταλελημένο ελαιοτριβείο με δώδεκα καμάρες του οποίου η οροφή έχει καταρρεύσει, καθώς και οι βάσεις τεσσάρων μυλόπετρων, μαρτυρώντας ότι στο παρελθόν η περιοχή παρήγαγε τεράστιες ποσότητες λαδιού. Το μοναστήρι υπέστη εκτεταμένες καταστροφές κατά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την περιοχή, το καλοκαίρι του 1945.

Πηγές

• Ε. Πρεβελάκης, "Η πολιορκία του Βάμου", Κρητικά Χρονικά, ΙΑ', σελ. 205.
• Γ. Σήφακας, "Η πολιορκία του Βάμου", Κρητική Εστία, τευχ. 19, σελ. 13.
• Γ. Λιμαντζάκης, Αποκόρωνας, ταξίδι στη φύση και την ιστορία, Δήμος Αποκορώνου, 2021, σελ. 18-25.
• Βάμος, ιστορία και τοποθεσία
• Δ. Ε. Βάμου Αρχειοθετήθηκε 2014-05-31 στο Wayback Machine. Δήμος Αποκορώνου