Μετάβαση στο περιεχόμενο

Σταυρός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Σταυρός (αποσαφήνιση).

Ο Σταυρός ως σύμβολο μπορεί να αναφέρεται:

  • Στο ξύλινο όργανο εκτέλεσης πάνω στο οποίο θανατώθηκε ο Ιησούς Χριστός (βλ. κύριο λήμμα Σταυρός του Ιησού Χριστού).
  • (εκκλ.) Στο σχήμα σε μορφή [ † ] ως σύμβολο του Χριστιανισμού.
  • (αρχ.) Στον όρθιο πάσσαλο, παλούκι, συνήθως ξύλινο.
  • Στο όργανο θανατικής εκτέλεσης που χρησιμοποιήθηκε παλαιότερα και αποτελούνταν είτε από μία μυτερή κάθετη δοκό, είτε από δύο δοκούς συνδεδεμένες σε ορθή γωνία ή και σε σχήμα "Τ", στο οποίο δενόταν ή καρφωνόταν ο κατάδικος.
  • Στο σχήμα που διαγράφουν οι χριστιανοί με τη κίνηση του χεριού τους κατά την προσευχή.
  • Στο σύνολο θρησκευτικών ή πολιτικών συμβόλων ή έργων τέχνης τα οποία προέρχονται από τους εξής βασικούς τύπους σταυρού:
α) ο απλός σταυρός, ξύλο ή crux simplex, σε σχήμα γιώτα ( | ) ενώ όταν έχει γίνει αιχμηρό το άνω άκρο του περιγράφεται και ως acuta crux,
β) ο ελληνικός σταυρός ή crux quadrata, με τέσσερα ισοσκελή άκρα (+),
γ) ο λατινικός σταυρός ή crux immissa του οποίου το κατακόρυφο σκέλος είναι μακρύτερο από το οριζόντιο (†),
δ) ο συνεπτυγμένος σταυρός, σταυρός του Αγίου Αντωνίου ή crux commissa (ή patibulata), σε σχήμα ταυ (Τ) και
ε) ο χιαστός σταυρός, σταυρός του Αγίου Ανδρέα[1] ή crux decussata, σε σχήμα χι (Χ). number=int(input("dwse enan 4psifio arithmo:")) digit1 = number // 1000 digit2 = (number // 100) % 10 digit3 = (number // 10) % 10 digit4 = number % 10 sum_of_digits = digit1 + digit2 + digit3 + digit4 print(digit4, digit3, digit2, digit1) print("to a8risma einai:" , sum_of_digits)

Ετυμολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λέξη σταυρός παρουσιάζει επίθημα –ρός (πβ. επίσης γαμβ-ρός, κύλινδ-ρος, ἀγ-ρός κ.ά.) και περίπλοκο μορφολογικό σχηματισμό. Το θέμα σταυ- θα πρέπει να αναλυθεί ως *sta(u)- (το –u- είναι θεματική επαύξηση, élargissement de racine) και αποτελεί τη μηδενισμένη βαθμίδα τού θέματος που απαντά στο αρχ. ἵστημι «στήνω» < *σι-στη-μι (θ. *steə²-). Όμοιο μορφολογικό σχήμα συναντούμε στο ομόρριζο παλ. σκανδ. staurr «πάσσαλος», καθώς και στο λατ. σύνθετο in-staur-o «ανακαινίζω, ανανεώνω» (αρχική σημ. «ξαναστήνω όρθιο»). Στην Ελληνική αξιοσημείωτα ομόρριζα είναι τα αρχ. στῦ-λος και στύ(ομαι) (> ουσ. στῦ-μα, στῦ-σις), καθώς και (κατ’ επέκταση) ολόκληρη η λεξιλογική οικογένεια του ρήματος ἵστημι[2].

Ιστορία της Λέξης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
"Ο Κίτρινος Χριστός", Πωλ Γκωγκέν, 1889 (Νέα Υόρκη)

Ο σταυρός ήταν από τους αρχαίους χρόνους όργανο θανατικής εκτέλεσης. Ο Ηρόδοτος μνημονεύει τον σταυρικό θάνατο στους Μήδους και τους Πέρσες. Τον σταυρό χρησιμοποίησαν οι Ασσύριοι και κατόπιν, σταδιακά πέρασε στους Βαβυλωνίους, Μήδους και Πέρσες. Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει σχετικά με την συνήθεια του σταυρικού θανάτου στους Ασσυρίους και τους Ινδούς. Στην εποχή των πατριαρχών του ισραηλιτικού λαού, ο σταυρικός θάνατος ήταν συνηθισμένος και στους Αιγυπτίους. Ο σταυρικός θάνατος που εφάρμοζαν οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι προήλθε από τους ανατολικούς λαούς, ίσως τους Καρχηδονίους.

Η λέξη «σταυρός», παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον από πολιτισμικής, θρησκειολογικής, κοινωνικής και ανθρωπολογικής άποψης λόγω της ευρείας χρήσης που παρουσίασε. Στη σημερινή εποχή η λέξη έχει συνδεθεί σε μεγάλο βαθμό με την έννοια που απορρέει από το γεγονός του σταυρικού θανάτου του Ιησού ενώ σε φιλολογικό επίπεδο, όπως φαίνεται από λεξικογράφους των πρωτοβυζαντινών χρόνων (Ησύχιος - 5ος αι.), και του Μεσαίωνα (Σούδας - 10ος αι., Ευστάθιος 12ος-13ος αι.), στη λέξη σταυρός και τα παράγωγά της δίνονταν χωρίς διαχωρισμό, όλες τις σημασίες που της αποδόθηκαν από την εποχή του Ομήρου μέχρι τα χρόνια της Καινής Διαθήκης και ύστερα.

Ομηρικά Έπη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λέξη απαντά για πρώτη φορά στα ομηρικά έπη (Ιλιάδα Ω 453, Οδύσσεια λ 11/9ος-8ος αιώνας Π.Κ.Χ.). Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, η λέξη αναφέρεται σε ευθύγραμμα τμήματα ξύλου (πόλους), προερχόμενα από κορμό ή κορμούς δένδρων (π.χ. έλατο), τα οποία, τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο και καρφωμένα στο έδαφος, χρησιμοποιήθηκαν σε κατασκευή κατοικίας.

Κλασικά και Ελληνιστικά Χρόνια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λέξη χαίρει ευρείας χρήσης κατά τους επόμενους αιώνες. Θα την συναντήσουμε στον Ηρόδοτο («τρεις σταυρούς υπίστησι» - 6ος αιώνας Π.Κ.Χ.), στον Θουκυδίδη πολλές φορές ως υλικό κατασκευής ξύλινου τείχους (μάλιστα «σταύρωμα» είναι το τείχος από μυτερούς πασσάλους - 5ος αιώνας Π.Κ.Χ.). Την χρησιμοποιεί επίσης ο Ξενοφών (5ος-4ος αιώνας Π.Κ.Χ.) και ο Διόδωρος Σικελιώτης (1ος αιώνας Π.Κ.Χ.).

Μεταξύ των παραπάνω, η λέξη σημειώνεται με διάφορους τρόπους, ως 'πάσσαλος, κορμός δέντρου, παλούκι', ως καυσόξυλο ή οχυρωματικό έργο. Στον Αππιανό οι σταυροί ρίχνονται παράλληλα στην θάλασσα ώστε να τεθούν επάνω τους σανίδες και να σχηματιστεί μια πρόχειρη γέφυρα. Διαφαίνεται ότι η αρχική χρήση του σταυρού ως μέσου θανατικής ποινής που προσέφερε ταυτόχρονα δημόσια έκθεση για παραδειγματισμό προήλθε από τους μυτερούς πασσάλους της αρχαιότητας, οι οποίοι ήταν σχεδιασμένοι έτσι ώστε να διέρχεται από μέσα τους το σώμα του επίδοξου εισβολέα στην προσπάθειά του να σκαρφαλώσει πάνω από το τείχος (Θουκυδίδης, Ξενοφών). Οι αιχμάλωτοι ή καταδικασμένοι αργότερα τοποθετούνταν στην μυτερή κορυφή του ξύλου και η βαρύτητα αναλάμβανε τον βασανιστικό θάνατο. Τελικά, πολλοί δένονταν ή καρφώνονταν στο ξύλο.

Μεταρωμαϊκά και Βυζαντινά Χρόνια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σταυρός σε ρωμαϊκή κατακόμβη

Ευρεία χρήση του σταυρού ως σύμβολο του Χριστιανισμού ξεκίνησε στα χρόνια μετά τους διωγμούς, επί Μεγάλου Κωνσταντίνου περίοδος όπου εφαρμόστηκαν διατάγματα ανεξιθρησκείας. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ισχυρίστηκε ότι είχε δει στον ουρανό ένα σύμβολο με τις λέξεις «εν τούτω νίκα» ως περίγραμμα σε αυτό πριν από μία σημαντική μάχη για την κυριαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με μερικούς, το σύμβολο αυτό ήταν το μονόγραμμα του Ιησού Χριστού—ένα «Χ», το οποίο διαπερνούσε ένα «Ρ». Σύμφωνα με άλλους, ήταν το σύμβολο αυτού που επικράτησε να ονομάζεται σταυρός (ακόμη και στην περίπτωση που ήταν το πρώτο σύμβολο, θεωρητικά μπορεί να δει κανείς σε αυτό να σχηματίζονται αρκετοί 'σταυροί').

Κατόπιν αυτού, η μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Ελένη αναζήτησε το όργανο της σταύρωσης του Ιησού Χριστού στην Ιουδαία. Όπως γράφει ο καθ. Κων/νος Καλοκύρης, την παράδοση για την εύρεση του Σταυρού από την αγία Ελένη τη γνωρίζει

"ο ιστορικός Σωκράτης στις αρχές του 5ου αιώνος, σημειώνοντας ότι 'η βασιλέως μήτηρ Ελένη εις τα Ιεροσόλυμα παραγενομένη τον Σταυρόν του Χριστού εύρε' (Εκκλησιαστική Ιστορία, Α', κεφ. δ'. P.G. 67,112 κ.έξ.). Επίσης την ίδια εποχή την γνωρίζουν οι ιστορικοί Σωζομενός (Εκκλ. Ιστορία, 4, Β' κεφ. α'. P.G. 67,929) και Θεοδώρητος (Εκκλ. Ιστορία, κεφ. ζ'. P.G. 82,351) ενώ την φέρνουν στη Δύση, την ίδια περίοδο (τέλος του 4ου αρχές του 5ου αι.) ο Ιερώνυμος (P.L. 21,641), Ρουφίνος (P.L. 21,475), Παυλίνος, επίσκοπος Νόλας (P.L. 61,317), Αμβρόσιος επίσκοπος Μεδιολάνων (Μιλάνου) κ.ά. [...] Ότι λοιπόν, σύμφωνα με τα παραπάνω, βρέθηκε ο Τίμ. Σταυρός επί της εποχής του Μ. Κωνσταντίνου παραδίδεται ως γεγονός από τις πηγές. Το διάστημα τώρα που μεσολαβεί από την εμφάνιση της παράδοσης ότι τον βρήκε η αγ. Ελένη, είναι περίπου 50-60 χρόνια. Άρα οι υπεύθυνοι της Εκκλησίας που ζούσαν τότε θα γνώριζαν άμεσα και ασφαλώς (όπως βέβαια και ο σύγχρονος τους λαός) το πότε, και από ποιόν βρέθηκε το (γενόμενο δεκτό) ξύλο του Σταυρού και ασφαλώς δεν θα συνηγορούσαν σε μια ψευδή πληροφορία σχετικά με το πρόσωπο που το έφερε στο φως. [...] η αντικειμενικότητα απαιτεί (και γενικότερη διαμόρφωση της παγκόσμιας Ιστορίας επιβάλλει) να υπομνήσουμε ότι, και στην προκειμένη περίπτωση, η σιωπή των πηγών που ήταν σύγχρονες με την μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου, δεν αποτελεί και τελειωτική απόδειξη (argumentum e silentio) κατά της εύρεσης του Σταυρού από την Αυγούστα. Η ισχυρή και έντονη παράδοση η οποία την συνδέει με τον Τίμιο Σταυρό από το τέλος του 4ου αιώνος, δεν επιτρέπεται να παραθεωρηθεί για κανένα λόγο".[3]

Το σύμβολο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μαρμάρινος ιερός σταυρός από το Θησαυροφυλάκιο του Ιερού της Κνωσού. Χρονολογείται στο 1600 Π.Κ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Η ύπαρξη του σταυρού ως συμβόλου ανάγεται στα βάθη της αρχαιότητας. Η χρήση του είχε και έχει τόσο καλλιτεχνικό (διακοσμητικό) όσο και έντονα θρησκευτικό και εθνικιστικό χαρακτήρα. Έτσι, ο σταυρός λειτουργεί ως μοτίβο σε διακοσμήσεις, ενδύματα, κτίρια, κοσμήματα, κ.ο.κ. Επιπλέον, έχει χρησιμοποιηθεί ως θρησκευτικό σύμβολο για απόδοση λατρείας ή τιμής σε θεότητες. Εξ επομένου έχει χρησιμοποιηθεί ως εθνικό σύμβολο σε λάβαρα, σημαίες και θυρεούς, κυρίως για να δηλώσει τις θρησκευτικές αντιλήψεις του φέροντος αλλά και την υποστήριξη του θεού ή αγίου που αντιπροσωπεύεται. Με αυτήν την έννοια, το σύμβολο του σταυρού έχει χρησιμοποιηθεί ως φυλαχτό, ως σύμβολο προστασίας ενάντια στο κακό (λ.χ. ενάντια στον δαιμονισμό), ως μέσο για ξεμάτιασμα (βασκαντήρα).

Το σχήμα του σταυρού είναι τόσο ποικιλόμορφο όσες είναι και οι χρήσεις του, οι εθνικές, γλωσσικές, θρησκευτικές ομάδες που το χρησιμοποιούν.

Η ιστορία του σταυρού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δεν είναι γνωστό πότε κατασκευάστηκε το πρώτο ομοίωμα σταυρού—το σύμβολο που ζωγραφίζουν συνηθέστερα (μετά τον κύκλο) τα παιδιά όλων των πολιτισμών. Κάποιες από τις αρχαιότερες εικόνες σταυρών έχουν βρεθεί στις στέπες της Κεντρικής Ασίας και στο Αλτάι (ορεινές περιοχές κοντά στα σύνορα με το Καζακστάν, την Κίνα και τη Μογγολία). Στην αρχαία αλταϊκή θρησκεία η οποία ονομάζεται Τενγκριισμός ο σταυρός συμβολίζει τον θεό Τένγκρι. Δεν είχε μακρύτερο το κάτω άκρο αλλά έμοιαζε με το σύμβολο της πρόσθεσης (+).

Σταυροί στην αιγυπτιακή ενδυμασία

Ο σταυρός Ανκχ (crux ansata) χρησιμοποιούνταν από την αιγυπτιακή θρησκεία. Εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα σε τοιχογραφίες τάφων και σε άλλα καλλιτεχνήματα. Συχνά παρουσιάζεται πάνω στα δάχτυλα κάποιας θεότητας την στιγμή που χαρίζει σε κάποιον μουμιοποιημένο νεκρό το δώρο της ζωής. Άλλοτε, παρουσιαζόταν κάποιος θεός να αγγίζει με ένα Ανκχ έναν θνητό, πράγμα το οποίο συμβόλιζε τη γονιμοποίηση. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές αυτός ο σταυρός είναι σύμβολο της ένωσης των γεννητικών οργάνων, αλλά αυτό δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως. Οι Αιγύπτιοι φορούσαν τον σταυρό Ανκχ ως φυλαχτό και έφτιαχναν καθρέφτες στο σχήμα του. Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν και τον λεγόμενο ελληνικό σταυρό (crux immissa quadrata) στην ενδυμασία ή στον καλλωπισμό τους (π.χ. σε σκουλαρίκια και περιδέραια).

Ασσύριος βασιλιάς και το σύμβολο της ηλιακής θεότητας

Για τους Ασσύριους, ο σταυρός συμβόλιζε την ηλιακή θεότητα καθώς και τη θεότητα που ήλεγχε τις καιρικές συνθήκες. Συνήθως συμβολιζόταν με έναν σταυρό τύπου Μάλτας και τρεις δέσμες ηλιακών ακτινών τοποθετημένες σε σχήμα Τ ολόγυρα.

Διάφορες μορφές του σταυρού ανάγονται σε παγανιστικές θρησκείες της αρχαιότητας, όπως ο Ζωροαστρισμός, η χαλδαϊκή/βαβυλωνιακή θρησκεία, η αιγυπτιακή θρησκεία, ο Βουδισμός, η κελτική θρησκεία, κ.ά.

Στιγμιότυπα σταυρών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Χριστιανικός σταυρός (έχει γενικά μεγαλύτερη έκταση προς τα κάτω) Ανισοσκελής σταυρός (ο ανάποδος σταυρός θεωρείται γενικά αντιχριστιανικό σύμβολο).
  • Το σχήμα του σταυρού, που τελούν πιστοί σε κάποια χριστιανικά δόγματα όταν προσεύχονται. Για παράδειγμα οι ορθόδοξοι χριστιανοί, ενώνουν τα τρία δάκτυλα (αντίχειρα, δείκτη και μέσο) του δεξιού χεριού και τα φέρουν σε σχήμα σταυρού, από το μέτωπο στο κάτω μέρος του στήθους, κι από τον δεξιό ώμο στον αριστερό.
  • Ισοσκελής σταυρός (συνηθισμένο αρχαίο ελληνικό σύμβολο, όπως γενικά γεωμετρικά σχήματα σαν τους μαιάνδρους). Η τετρακτύς αποτελούσε ιερό σύμβολο των Πυθαγόρειων και η αποκρυπτογράφηση του απέδιδε τα τέσσερα βασικά στοιχεία της φύσης (αέρας, φωτιά, νερό, γη). Οι Πυθαγόρειοι ορκίζονταν σε αυτόν καθώς είχε άμεση σχέση με τη βασική θεωρία τους περί της αρμονίας των αριθμών η οποία και αντικατόπτριζε την αρμονία του σύμπαντος.

Ο Σταυρός του Ιησού Χριστού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Σταυρός του Ιησού Χριστού

Ο Σταυρός του Ιησού Χριστού, αναφέρεται στο όργανο θανατικής εκτέλεσης, πάνω στο οποίο πέθανε ο Ιησούς Χριστός, γεγονός που απετέλεσε την κατάληξη της τριετούς δράσης του ιδρυτή του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με τις ευαγγελικές διηγήσεις, ο Ιησούς, με εντολή του Πιλάτου, οδηγήθηκε εκτός των τειχών της Ιερουσαλήμ, στον μικρό λόφο Γολγοθά, για να σταυρωθεί από ειδικό εκτελεστικό τμήμα στρατού, που το διοικούσε κάποιος εκατόνταρχος.

Ο Ιησούς, υποχρεώθηκε να μεταφέρει στους ώμους του τον σταυρό, καθώς ήταν συνήθεια για τους κατάδικους, και μόνο αργότερα, όταν ήταν εξαντλημένος από τις μαστιγώσεις και την κόπωση, επέβαλλαν την «αγγάρευση» της μεταφοράς σε κάποιο περαστικό αγρότη με το όνομα Σίμων ο Κυρηναίος (Μάρκ. 15:21).

Έχουν διατυπωθεί διαφορετικές απόψεις από επιστήμονες, για τη μέθοδο που ακολουθήθηκε στην περίπτωση της σταύρωσης του Ιησού, όπως και για το σχήμα που είχε ο σταυρός επάνω στον οποίο σταυρώθηκε.

Παραπομπές - υποσημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Το απόκρυφο βιβλίο Μαρτύριο του Ανδρέα αναφέρει ότι ο απόστολος Ανδρέας θανατώθηκε μέσω σταύρωσης αλλά δεν κάνει καμία αναφορά στο σχήμα του σταυρού που σήμερα ονομάζεται «σταυρός του Αγίου Ανδρέα». Ο συσχετισμός αυτού του τύπου σταυρού με τον μαρτυρικό θάνατο του Ανδρέα έγινε το νωρίτερο τον 14ο αιώνα. (Everett Ferguson, Encyclopedia of Early Christianity, Second Ed., Routledge, 1997/1999, σελ. 11)
  2. ↑ Βλ. P. Chantraine, Dictionnaire étymologique de la langue grecque (Paris 1999, β΄ έκδ.), Hj. Frisk, Griechisches Etymologisches Wörterbuch (Heidelberg 1973), E. Schwyzer, Griechische Grammatik, τόμ. 1 (München 1953, β΄ έκδ.).
  3. ↑ Καλοκύρης Κωνσταντίνος, Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα του ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του Αγίου Φωτός, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 104-106

Επιπλέον ανάγνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Σταυρός&oldid=10266362"