Μεγάλη Βρύση Ηρακλείου

Μεγάλη Βρύση
Μεγάλη Βρύση Μεγάλη Βρύση
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Δήμος	Γόρτυνας
Γεωγραφία
Νομός	Ηρακλείου
Υψόμετρο	690

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Μεγάλη Βρύση.

Η Μεγάλη Βρύση είναι χωριό του δήμου Γόρτυνας της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου στην Κρήτη, με 624 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 620 μέτρων, με αμφιθεατρική θέα, 3 χιλιόμετρα ανατολικά της Αγίας Βαρβάρας. Στο παρελθόν ανήκε στην επαρχία Μονοφατσίου. Απέχει από το Ηράκλειο 31,2 χιλιόμετρα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελοκαλλιέργεια, όπως επίσης με την κτηνοτροφία και με την ορνιθοτροφία. Από τη Μεγάλη Βρύση κατάγεται ο Π. Θεοδουλάκης, που ίδρυσε το Πανάνειο Νοσοκομείο στο Ηράκλειο το 1895. Στη Μάχη της Κρήτης πήραν μέρος πολλοί κάτοικοι του χωρίου με επικεφαλής τον Ιωάννη Μπαντουβά.

Στο χωριό βρίσκεται αιολικό πάρκο, το οποίο παράγει ρεύμα ισχύος 5 ΜW. Λειτουργούν νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο. Στην κοινότητα της Μεγάλης Βρύσης ανήκει ο οικισμός Πρεβελιανά και Βωρού που σήμερα είναι ακατοίκητος. Στην περιοχή αυτή έγινε η εκπαίδευση των ανδρών της Ά ΕΟΚΑ το 1950. Παλαιότερες οικογένειες είναι οι Τζαγκαράκηδες, οι Αρβανιτάκηδες, οι Δεσδενάκηδες, οι Αντωνακάκηδες, οι Αθανασάκηδες, οι Δασκαλάκηδες, οι Παπαδάκηδες, οι Κουμιανάκηδες, οι Αναγνωστάκηδες και οι Δουλγεράκηδες.

Δ.δ. Μεγάλης Βρύσης

Στο Δημοτικό διαμέρισμα του χωριού, που συστάθηκε με το Σχέδιο Καποδίστριας, υπήχθησαν και τα Πρεβελιανά, κτισμένα σε υψόμετρο 580 μ. και με 191 κατοίκους το 2001. Είναι παραδοσιακός οικισμός και αυτό διατηρείται στα σπίτια, που φαίνονται από τον κεντρικό δρόμο.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό οφείλει την ονομασία του στη βρύση που βρίσκεται στο κέντρο του, η οποία άλλοτε ήταν πράγματι μεγάλη και παρείχε άφθονο νερό. Αναφέρεται στην επαρχία Μονοφατσίου κατά τις ενετικές απογραφές του 1577 (αναφέρεται ως Megalivrissi metochio), από τον Καστροφύλακα το 1583 με 71 κατοίκους, όπου αναφέρεται ως Megali Vrissi, και από τον Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630. Επίσης, αναφέρεται και στην τούρκικη απογραφή του 1671 με 47 χαράτσα, ενώ με βάση την αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αριθμούσε 27 οικογένειες (25 χριστιανικές και 2 τουρκικές). Το 1881 και το 1900 αποτελεί έδρα ομώνυμου Δήμου με 239 κατοίκους (227 Χριστιανούς και 12 Τούρκους) και με 307 άτομα αντίστοιχα. Ενας απο τους δημάρχους που είχε διατελέσει την περίοδο της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα όπου είχε δικαίωμα ψήφου στην κρητική πολιτεια ηταν ο Δουλγεράκης ο Αντώνης (βλ.: Πατρίς Κρητική Πολιτεία σελ 59). Από το 1928 ως το 1998, οπότε εντάχθηκε στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας, αποτέλεσε κοινότητα. Στις προαναφερθείσες απογραφές από το 1834 και μετά αναφέρονται και τα Πρεβελιανά. Στην απογραφή του 1834 τα βρίσκουμε Περβελιανά, κάτι που διορθώνει ο Χουρμούζης Βυζάντιος, το 1842 , οπότε τα αναφέρει με το σημερινό όνομα. Το όνομα του μικρού οικισμού προέρχεται από το επίθετο των πρώτων οικιστών του, που ήταν Πρέβελης.

Πορεία πληθυσμού σύμφωνα με τις απογραφές:

Απογραφή	1900	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός	307	374	511	619	666	750	655	689		771	624

Μάχη Αγίου Κωνσταντίνου

Στην είσοδο του χωριού δεσπόζει καθεδρικός ναός βασιλικού Ρυθμού κτίσμα του 17ου αιώνα. Στο χώρο γύρω απο την εκκλησία στα χρόνια της τουρκοκρατίας σε μάχη με τους Τούρκους σφαγιάστηκαν 20 εθελοντές ανώνυμοι οι οποίοι ήρθαν στην Κρήτη απο την υπόλοιπη Ελλάδα για να βοηθήσουν την κρητική επανάσταση, όπου και τάφηκαν στο χώρο αυτό. Στη μάχη αυτή ξεχώρισε ο καπετάνιος του χωριού Ζαχαριουδάκης Κωνσταντίνος του Νικολάου , που είχε παρει την καπετανιά κληρονομιά απο τον πατέρα του, εκεί σκότωσε εναν Λιάπη . Η δράση του ηταν γνωστή σε ολη τη Μεσαρά κατα των Τούρκων και κηδεύτηκε με δημόσια δαπάνη . Χαρακτηριστικά ειναι τα παρακατω αποσπάσματα απο το βιβλίο " Μιχαήλ Κόρακας" του Αναγνώστη Χ. Ζαχαριάδη, συμπολεμιστή και συμπολίτη του καπετάν Κόρακα:

... Με το μεγάλο τρέξιμο επήγαν οι αγάδες στην εκκλησία μπήκανε είκοσι βελοντάδες...οι δυστυχείς τρομάξανε δεν ειχαν τι γεννούνε εμπήκανε στην εκκλησία γιατι τους κυνηγούνε... πιαστήκανε στο πόλεμο Τούρκοι και θελονταδες κι ο Κόρακας επιαστηκε τοτε με τσ'αγαδες.... Ο Ζαχαριας επροφθασε που έσφαζαν ενα Λιάπη με τη μαχαίρα σκότωσε εκείνο τον αράπη...του πήρε τη φοράδα του κι ο Κόρακας μια μαύρη κι ο Ρωμανός σκότωσε 'να Τούρκο παλικάρι...που ησανε στην εκκλησία τους είχαν' ποκλεισμένους οι Τούρκοι ησανε εκεί σα τσι δαιμονισμένους...εκει τους τελειώσανε αυτούς τους θελοντάδες σ'αυτους εξεθυμανανε οι Κρητικοί αγάδες....πισθοχωρεί ο Κόρακας 'που τη μεγάλη Βρύση γιατί δεν είχε δύναμη Τούρκους να πολεμήσει....ο Κόρακας πισθοχωρεί 'που την αγίαν Άνναν τα μπαϊράκια τω Τούρκων χαρά μεγάλη καναν.....στο Καψοσκότι πέσανε μέσα σ'ενα χαντάκι εκει τους κρεοκόψανε μαζί μ'ενα αγαδάκι....

Μεγαλης σημασίας προσωπικότητα για τη αντίσταση κατα των γερμανων ηταν ο Δημόκριτος Δημοκρίτου Αρβανιτακης οπου πληρωσε με την ιδια του τη ζωη τον αγωνα για τη λευτερια η προτομή του δεσπόζει στην στρατολογία Ηρακλείου. Ηταν μολις 20 χρονων οταν μπήκε στην αντάρτικη ομαδα του μπαντουβομανωλη στον ομαλο. Οντας γερο παλικάρι και εξυπνο φημιζόταν για τη ταχυτητα του γι' αυτό το λογο αποτελουσε τον αγγελιοφορο των ανταρτων. Τη μερα που δολοφονήθηκε βαναυσα απο του γερμανου μετεφερε πολύτιμα εγγραφα με τον κατσιφαρη απο την αγια βαρβαρα προς τον ομαλο. Μετα απο μεγαλη ταλαιπωρία εκατσαν να ξαποστάσουν στο μυτατο του Κεντριστακη στο χωριο Συμη εκει προδωμενοι απο ντοπιους οι γερμανοι περικυκλωσαν το μυτατο.Τον κατσιφαρη τον αιχμαλώτισαν ενω ο Δημοκριτος προσπαθησε να γλιτωσει εκει τον θερισαν με τα ταχυβολα με οση δύναμη του ειχε απομεινει καταφερε να συρθεί σεναα ποταμι και εκει να "φαει" τα εγγραφα μην τα βρουνε οι γερμανοι. Ετσι ο Δημοκριτος του Δημόκριτου Αρβανιτακης ξεψυχισε 20 χρονια μετα το θανατο του πατερα του (Δημοκριτου του Ζαχαρια Αρβανιτακη)οπου ειχε σκοτωθεί απο τους τουρκους στη μικρα ασια και γι' αυτό το λογο εφερε το ονομα του πατερα του προς τιμήν του. Ετσι πατερας και γιος με το ιδιο ονομα επεσαν για τη λεφτερια της πατριδος μας.

Εκκλησίες

Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Τιμίου Σταυρού,της Παναγίας Αλμυρής (Ανάληψη του Σωτήρα και της Γέννησής Παναγίας), των ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης, της Αγίας Άννας, της Ζωοδόχου Πηγής, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Νεκταρίου,της Αγίας Αναστασίας και του Αγίου Χαραλάμπου.

Η εκκλησία της Παναγίας της Αλμυρής κτίστηκε τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους κατά τον ερχομό στην Κρήτη του Αποστόλου Παύλου. Όταν βρέθηκε ναυαγός στα νότια παράλια της Κρήτης, άρχισε να διδάσκει τον Χριστιανισμό και είχε ως τόπο διαμονής και κεντρικό σημείο διδασκαλίας του τον χώρο που είναι χτισμένη η εκκλησία. Η διαμονή του και όλη η παρουσία του προκάλεσε την οργή του άρχοντα της Φαιστού, ο οποίος στέλνοντας τον γιο του κι επειδή ήθελε να απαλλαγεί από αυτόν του έθεσε όρο να χτυπήσει το ραβδί του και να βγει αλμυρό νερό. Έτσι κι έγινε, ο απόστολο Παύλος χτύπησε με το ραβδί του και βγήκε αλμυρό νερό . Τότε ο γιος του άρχοντα συγκλονισμένος από το συμβάν όπως και οι περίοικοι έζησε το υπόλοιπο της ζωής του σε μια σπηλιά ως ασκητής στο σημερινό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Γύρω από την αλμυρή πηγή ο άρχοντας έκτισε την εκκλησία. Στην πηγή σήμερα βρίσκεται ένα πηγάδι, όπου κατά την διάρκεια της θείας λειτουργίας την ημέρα την Αναλήψεως, ημέρα που γιορτάζει η ιερά αυτή μονή, εμφανίζεται αγίασμα.

Μια άλλη εκκλησία, βυζαντινή, είναι της Αγίας Αναστασίας. Λέγεται ότι σε κάποιο σημείο της εκκλησίας έτρεχε αγιασμένο νερό, που όπως λέγεται όταν περνούσαν οι Τούρκοι σταματούσε να τρέχει. Επίσης υπάρχει η εκκλησία των Αγίων Δέκα Λέγεται ότι μια γυναίκα, είδε στο όνειρο της την ακριβή θέση που κτίστηκε η εκκλησία. Όταν άρχισαν να σκάβουν βρήκαν δυο τάφους Αγίων. Ο καθεδρικός ναός της Μεγάλης Βρύσης είναι η πιο παλιά εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, που λέγεται ότι όποιος κλέφτης περνούσε από εκεί ακινητοποιούνταν μέχρι το πρωί, που τον έβλεπε ο κόσμος.

Βιβλιογραφία

• Το Ηράκλειον και ο Νομός του, έκδοση Νομαρχίας Ηρακλείου.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Χωριά στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας