Κυπάρισσος Ηρακλείου

Κυπάρισσος
Άποψη του χωριού
Κυπάρισσος Κυπάρισσος
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Δήμος	Τεμένους
Γεωγραφία
Νομός	Ηρακλείου
Υψόμετρο	220
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Ντουμπρουτζή Μετόχι

Η Κυπάρισσος ή Κυπαρίσσι (347 κάτοικοι το 2001) είναι χωριό της Κρήτης και ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Τεμένους του νομού Ηρακλείου, στην επαρχία Τεμένους. Βρίσκεται σε υψόμετρο 220 μ. με ωραία θέα σε ολόκληρη την κοιλάδα, στο 22ο χιλιόμετρο της αρτηρίας προς Κανλί Καστέλι. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελοκαλλιέργεια. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στη σταφίδα. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Οι σημερινοί κάτοικοι κατάγονται από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου. Στον οικισμό λειτουργούν Δημοτικό Σχολείο και νηπιαγωγείο.

Δημοτικό διαμέρισμα Κυπαρίσσου

Το Δημοτικό διαμέρισμα Κυπαρίσσου απαρτίζεται από 5 οικισμούς. Έχει συνολικό πληθυσμό 866 κατοίκους. Οι οικισμοί (και σε αγκύλες ο πληθυσμός τους το 2001) είναι:

• η Κυπάρισσος [ 347 ], έδρα.
• το Γαλένι [ 19 ] βρίσκεται νότια του Κυπαρισσιού, σε υψόμετρο 390 μ.. Το 1583 αναφέρεται με το όνομα Galegni με 130 κατ. (Καστροφύλακας, Κ 101).
• ο Καλός ή παλαιότερα: το Καλού [ 101 ] , σε υψόμετρο 410 μ. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 27 χλμ.
• η Καρκαδιώτισσα [ 185 ], σε απόσταση 34,7 χλμ. από το Ηράκλειο σε υψόμετρο 470 μ. Στα νότια του χωριού βρίσκεται το εξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου. Έχει Δημοτικό Σχολείο.
• το Ρουκάνι [ 214 ] , που βρίσκεται στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του υψώματος Παραθύρι και βουνού Μονοδέντρι, σε υψόμετρο 410 μ. Οι κάτοικοι και εδώ είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι και παράγεται σταφίδα και λάδι. Μέσα στο χωριό βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη του ριγολόγου με υπολείμματα τοιχογραφιών γιοτάζεται στις 29 του Αυγούστου. Και σε αυτόν τον οικισμό λειτουργεί Δημοτικό Σχολείο.

Ιστορικά στοιχεία

Στη διάρκεια λατομικών εργασιών ανακαλύφθηκε τυχαία πρωτομινωικός τάφος μέσα σε κοίλωμα βράχου από την πρώτη υπονεολιθική περίοδο. Μέσα από τον τάφο βρέθηκαν αγγεία με γραμμική διακόσμηση, ένα σε σχήμα πλοιαρίου, μαχαιράκια από οψιδιανό και χάλκινα αντικείμενα. Στο λόφο Κορφή του Βαθειά βρέθηκε εκτεταμένο ορθογώνιο κτήριο (Κρητ. Χρον. , Ε΄, 444).

Το χωριό αναφέρεται στον κατάλογο του Fr. Barozzi το 1577 και του Fr. Basilicata (1630) ως Chiparissi, όπως επίσης στον Καστροφύλακα (Κ 101) το 1583 με 39 κατοίκους.

Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται με το όνομα Ντουμπρουτζή Μετόχι από το όνομα του ιδιοκτήτη.

Η Καρκαδιώτισσα έλαβε το όνομά της από την παλαιά εκκλησία της Παναγίας Καρδιώτισσας. Κατά την Βενετοκρατία αποτελούνταν από δύο οικισμούς: Carcadiotissa Apano και Carcadiotissa Cato. Το 1583 αναφέρεται Carcaviotissa Catto με 25 κατ. και Arcaviotes Apano με 136 κατ. (Καστροφύλακας, Κ 101).

Στα βόρεια του χωριού αυτού βρίσκεται το παλιό εξωκλήσι του Αστράτηγου, με λείψανα τοιχογραφιών. Κατά την Τουρκοκρατία κατοικούνταν μόνο από Τούρκους, 116 το 1881. Στα βορειοδυτικά του χωριού σώζονται τα ερείπια του χωριού Αγαλαντές, το οποίο αναφέρεται το 1583 ως Agalanandes με 38 κατ. (Καστροφύλακας Κ 101).

Το Καλού γράφεται Calu στον Καστροφύλακα (Κ 101) το 1583 με 89 κατοίκους. Το 1881 κατοικούσαν αποκλειστικά Τούρκοι (85 τότε). Στα βορειοανατολικά του χωριού αυτού στη θέση Τραπέζα βρέθηκαν τάφοι με σαρκοφάγους και κτερίσματα, τα οποία χρονολογούνται από την Υστερομινωική Περίοδο. Στη θέση Πελεκητά, στα 200 μέτρα βόρεια του χωριού, υπάρχουν «πατητήρια», γούρνες κλπ. λαξευμένα σε βράχο, από όπου προήλθε και το όνομα.

Το Ρουκάνι αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 με 76 κατ. και με την ονομασία Rucani (K 101). Κατά την Τουρκοκρατία κατοικούνταν μόνο από Τούρκους. Η ονομασία προέρχεται από τον Κώστα Ρουκάνη, ο οποίος ήταν απελεύθερος που αναγράφηκε στους καταλόγους της συνθήκης Ενετών-Καλλέργη το 1299. Το χωριό αυτό, όπως και άλλα 20 στην Κρήτη, το είχε αγοράσει ο καρδινάλιος Βησσαρίων όταν έγινε Λατίνος πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης το 1463. Όλα αυτά τα κληροδότησε έπειτα στους διαδόχους του.

Βιβλιογραφία

• Το Ηράκλειον και ο Νομός του, Έκδοση Νομαρχίας Ηρακλείου.
• Creta Sacra, II, 40.
• Τσιρπανλής Ζαχαρίας, «Το κληροδότημα του καρδιναλίου Βησσαρίωνος» , Θεσσαλονίκη 1967.