Μετάβαση στο περιεχόμενο

Κάτω Γραμματικό Πέλλας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 40°42′25″N 21°53′30″E / 40.70694°N 21.89167°E / 40.70694; 21.89167

Κάτω Γραμματικό
Κάτω Γραμματικό is located in Greece
Κάτω Γραμματικό
Κάτω Γραμματικό
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΚεντρικής Μακεδονίας
Περιφερειακή ΕνότηταΠέλλας
ΔήμοςΈδεσσας
Δημοτική ΕνότηταΒεγορίτιδας
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΜακεδονία
ΝομόςΠέλλας
Υψόμετρο820 μ.
Πληθυσμός
Μόνιμος156
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασίαΓραματίκοβο
Ταχ. κώδικας58002
Τηλ. κωδικός+30 23810
δεδομένα

Το Κάτω Γραμματικό είναι ορεινός οικισμός της Κεντρικής Μακεδονίας στην Περιφερειακή Ενότητα Πέλλας.[1] Υπάγεται στην Δημοτική Ενότητα Βεγορίτιδας του Δήμου Έδεσσας, ενώ είναι έδρα της Δημοτικής Κοινότητας Γραμματικού.

Γεωγραφία - Οικονομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Κάτω Γραμματικό βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τα διοικητικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας. Είναι κτισμένο στις βόρειες πλαγιές του όρους Βερμίου, σε υψόμετρο 820 μέτρων από την θάλασσα,[2] και τοποθετείται νοτιοανατολικά της λίμνης Βεγορίτιδας. Γεωγραφικά, απέχει περίπου 28 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Έδεσσας, 41 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πτολεμαΐδας και 140 χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης.

Το φυσικό περιβάλλον του οικισμού χαρακτηρίζεται από πλούσια βλάστηση και εκτεταμένες γεωργικές καλλιέργειες, στοιχεία που συμβάλλουν καθοριστικά στην οικονομική δραστηριότητα της περιοχής. Η τοπική οικονομία βασίζεται κυρίως στην καλλιέργεια σιτηρών και καλαμποκιού, καθώς και στην παραγωγή δενδροκομικών προϊόντων, με έμφαση στα κεράσια και τα ροδάκινα. Οι γεωργικές αυτές δραστηριότητες ενισχύονται από τις ευνοϊκές εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής, καθιστώντας το Κάτω Γραμματικό έναν αγροτικό οικισμό με σταθερό προσανατολισμό στην πρωτογενή παραγωγή.[3]

Το Κάτω Γραμματικό, με ιστορία που μαρτυρείται ήδη από τον 11ο αιώνα, αποτελεί έναν από τους παλαιότερους οικισμούς της περιοχής. Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου σώζεται από εκείνη την εποχή, με σπάνια αρχιτεκτονική αποτύπωση της βυζαντινών χρόνων. Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα το χωριό κατελήφθη από τους Οθωμανούς και εντάχθηκε στην Οθωμανική επικράτεια. Από τότε ανήκε στον καζά Βοδενών (Έδεσσας), του Σαντζακίου της Θεσσαλονίκης και απέκτησε μισό μουσουλμανικό πληθυσμό. Η διοίκησή του πέρασε στα χέρια του τοπικού Μπέη, ο οποίος κατοικούσε σε έναν επιβλητικό τριώροφο πύργο στην είσοδο του οικισμού.

Η ονομασία «Γραμματίκοβο»[4] αποδόθηκε στο χωριό εξαιτίας ενός γραμματικού και ψάλτη στην τοπική εκκλησία του Αγίου Νικολάου, του Δημήτριου, ο οποίος έζησε κατά τον 17ο αιώνα και αποτέλεσε κεντρική μορφή στην κοινωνία του χωριού. Η παράδοση αναφέρει ότι η κόρη του Μπέη ερωτεύτηκε τον Δημήτριο και θέλησε να τον παντρευτεί. Έτσι, ο Μπέης κάλεσε τον νεαρό να τον συναντήσει στον πύργο, προσφέροντάς του το χέρι της κόρης του με την προϋπόθεση να αλλαξοπιστήσει και να ασπαστεί το Ισλάμ. Ο Δημήτριος, όμως, αρνήθηκε πεισματικά να απαρνηθεί την πίστη του και να μεταστραφεί. Αυτή η άρνηση οδήγησε σε μία τραγική κατάληξη, καθώς ο Μπέης διέταξε να συλλάβουν τον Δημήτριο και να τον κρεμάσουν στον πλάτανο του χωριού. Οι συγχωριανοί του Δημήτριου, βαθιά συγκλονισμένοι από τη θυσία του, περισυνέλλεξαν το σώμα του και το έθαψαν σε ένα σημείο κοντά στο σημερινό παρεκκλήσι της Αναλήψεως. Στο πέρασμα των αιώνων, η μνήμη του αγίου νεομάρτυρα διατηρήθηκε ζωντανή, και το 2014 ανακαλύφθηκαν τα οστά του, τα οποία ευωδίαζαν μύρο. Αυτή η ευωδία, που θεωρείται θαυματουργή, αναγνώστηκε ως σημείο της αγιότητάς του. Σήμερα, τα οστά του Δημήτριου παραμένουν ενταφιασμένα κοντά στο παρεκκλήσι, και κάθε χρόνο, κατά τη διάρκεια της εορτής του, το αγίασμά του εκδηλώνεται με την εμφάνιση ιερού λαδιού, ενισχύοντας την πνευματική σημασία και την προσκύνηση του τόπου για τους πιστούς.[5]

Από το Κάτω Γραμματικό καταγόταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Χρύσανθος (1768-1834), μία από τις πιο σημαντικές μορφές της εκκλησιαστικής και εθνικής ιστορίας του 19ου αιώνα. Ο Χρύσανθος, πέρα από την εκκλησιαστική του διακονία, υπήρξε και ένθερμος υποστηρικτής της εθνικής υπόθεσης, καθώς είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία, αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο στην προετοιμασία και καθοδήγηση της Επανάστασης του 1821 στην περιοχή της Μακεδονίας. Το 1807 ίδρυσε στο χωριό του ιερατική σχολή, διευθυντής της οποίας ήταν ο Διονύσιος ο Προδρομίτης, επιφανής ιερομόναχος και ελληνιστής.[6]

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908), οι κάτοικοι του Κάτω Γραμματικού διακρίθηκαν για τη συμμετοχή τους και τη συνεισφορά τους στην εθνική προσπάθεια για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον οθωμανικό ζυγό. Μεταξύ αυτών, ξεχώρισε ο δάσκαλος Θωμάς Γουσόπουλος (1872-1944), ηγετική μορφή του Αγώνα στην περιοχή γύρω από τη Βεγορίτιδα, όπου και συντόνισε πλήθος δράσεων υπέρ της ελληνικής υπόθεσης. Η προσφορά του στο εθνικό κίνημα δεν πέρασε απαρατήρητη, και για το έργο του τιμήθηκε από το ελληνικό κράτος.[7]

Η απελευθέρωση του Κάτω Γραμματικού ήρθε το 1912, όταν οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις εισέβαλαν στην περιοχή, στο πλαίσιο των Βαλκανικών Πολέμων, και το χωριό ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος. Παρά τη χαρά για την απελευθέρωση, η περιοχή γνώρισε δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, καθώς η οικονομική δυσχέρεια της εποχής οδήγησε σε μαζική μετανάστευση. Κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930, πολλοί κάτοικοι του χωριού μετανάστευσαν στην Αμερική, συμμετέχοντας έτσι στο κύμα της ελληνικής μετανάστευσης προς τη Νέα Ήπειρο. Το κενό τους αναπλήρωσαν πρόσφυγες από τον Πόντο, περίπου 47 οικογένειες,[8] οι οποίες, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή (1922), κατέληξαν στο χωριό αφού περιπλανήθηκαν στα Γιαννιτσά, το Καραμπουρνάκι και τον Φούφα Κοζάνης.[6] Εν τω μεταξύ το Κάτω Γραμματικό είχε ακόμη κάποιο μουσουλμανικό πληθυσμό, 510 άτομα, τα οποία, κατόπιν της Ελληνοτουρκικής Ανταλλαγής Πληθυσμών (1923), έφυγαν.

Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής (1941-1944), το Κάτω Γραμματικό υπήρξε θύμα της στυγνής και τυραννικής πολιτικής των κατακτητών. Οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις καταλήστευσαν και τρομοκράτησαν τους κατοίκους, ενώ η καθημερινή ζωή έγινε αφόρητη υπό τη σκιά της βίας και της καταπίεσης. Στις 22 Μαΐου 1944, οι Γερμανοί, ως αντίποινα για την αντίσταση και τις υποστηρίξεις που παρείχαν οι ντόπιοι στους αντάρτες, έκαψαν το χωριό ολοσχερώς. Η φωτιά κατέστρεψε τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων του σχολείου και των δύο εκκλησιών, τα οποία αποτελούσαν κεντρικά σημεία της κοινωνικής και πνευματικής ζωής του οικισμού. Στην καταστροφή αυτή προστέθηκε και η σφαγή 11 αθώων κατοίκων του χωριού, οι οποίοι εκτελέστηκαν άγρια, χωρίς καμία σχέση με τις αντιστασιακές δράσεις της περιοχής.[9]

Αξιοθέατα θεωρούνται ο μεταβυζαντινός πύργος και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία.[10] Ο πύργος είναι "φρουριακή τετράπλευρη κατασκευή (διαστ. 6,50Χ6,00μ.) εποχής Τουρκοκρατίας (πιθανώς του 17ου αιώνα), που διατηρείται σε ύψος δύο ορόφων".[11] Νοτιοανατολικά του χωριού υπάρχει τεχνητή λίμνη βάθους 16 μέτρων βάθους από την οποία αρδεύεται. Το έργο ξεκίνησε την Άνοιξη του 1998 και ολοκληρώθηκε το 2000.

Ως Γραμματίκοβο αναφέρεται επίσημα μετά την απελευθέρωση το 1918 στο ΦΕΚ 260Α - 31/12/1918 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας, η οποία αρχικά ανήκε διοικητικά στην τότε Επαρχία Καϊλαρίων, του Νομού Κοζάνης. Το 1927 με το ΦΕΚ 18Α - 01/02/1927 μετονομάστηκε σε Κάτω Γραμματικό, παραμένοντας στον Νομό Κοζάνης,[12] ενώ το 1946, με τις διοικητικές μεταβολές και την ίδρυση νέων νομαρχιών στην χώρα, οι οικισμοί Κάτω Γραμματικό, Άνω Γραμματικό και Περαία, αποσπάστηκαν από την Επαρχία Εορδαίας του Νομού Κοζάνης, και έγιναν οριστικά μέρος της Επαρχίας Εδέσσης, του Νομού Πέλλης. Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, μαζί με το Άνω Γραμματικό αποτελούν την τοπική κοινότητα Γραμματικού που ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Βεγορίτιδας του Δήμου Έδεσσας και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ως κοινότητα έχει πληθυσμό 194 κατοίκους, ενώ ως οικισμός 183.[13]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 270, τομ. 16.
  2. ↑ «Κάτω Γραμματικό ΠΕΛΛΑΣ, Δήμος ΕΔΕΣΣΑΣ | buk.gr». buk.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020.
  3. ↑ «ΚΑΤΩ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ ΕΔΕΣΣΑΣ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΜΕ ΤΑ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ». www.tastv.gr. 6 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2025.
  4. ↑ «Πανδέκτης: Grammatikovon -- Grammatikon». pandektis.ekt.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020.
  5. ↑ «Δημήτριος ο Γραμματικός: Ο άγνωστος Άγιος του Κάτω Γραμματικού Έδεσσας». Λόγος της Πέλλας (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2025.
  6. 1 2 «Άνω & Κάτω Γραμματικό». vegoritida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020.
  7. ↑ Α. Καλλιανιώτης, Α. Σπυριδόπουλος, Κ. Παπανικολάου. Το Μεγάλο Συναξάρι, Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι (1903-1913). Θεσσαλονίκη, 13-10-2011: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press. σελ. 49-50. ISBN 9789601220604.
  8. ↑ «Εγκατάσταση προσφύγων - Γραφείο Φλωρίνης | lithoksou.net». www.lithoksou.net. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020.
  9. ↑ «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΣΑΠΙΔΗΣ : ΜΑΤΩΜΕΝΟ ΧΡΟΝΙΚΟ». www.tastv.gr. 13 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2025.
  10. ↑ «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020.
  11. ↑ «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020.
  12. ↑ «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020.
  13. ↑ «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011 Αρχειοθετήθηκε 2021-10-04 στο Wayback Machine.», σελ. 10520 (σελ. 46 του pdf)
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κάτω_Γραμματικό_Πέλλας&oldid=11306451"