Μοναρχία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Βασιλεία)
Μοναρχία
Πρώτη ΕμφάνισηΜετά τη Νεολιθική επανάσταση
Μορφές
ΧώρεςΗνωμένο Βασίλειο,
Δανία, Ιαπωνία και άλλες
Αριθμός Πολιτικών ΑρχηγώνΈνας

Μοναρχία είναι μια μορφή διακυβέρνησης (πολίτευμα), στο οποίο μόνο ένα άτομο, ο μονάρχης, κρατάει την υπέρτατη αρχή του κράτους, εκτελώντας εθιμοτυπικά καθήκοντα και ενσωματώνοντας την εθνική ταυτότητα της χώρας. Παρόλο που ορισμένοι μονάρχες εκλέγονται, στις περισσότερες περιπτώσεις η θέση του μονάρχη είναι κληρονομική και διαρκεί μέχρι τον θάνατο ή την παραίτησή του.[1] Στις περιπτώσεις αυτές, η βασιλική οικογένεια ή τα μέλη της δυναστείας συνήθως ασκούν επίσημα καθήκοντα. Η πολιτική εξουσία του μονάρχη ενδέχεται να διαφέρει κατά περιπτώσεις, από καθαρά συμβολική (εστεμμένη δημοκρατία), σε μερική και περιορισμένη (συνταγματική μοναρχία, βασιλευόμενη δημοκρατία), μέχρι εντελώς απολυταρχική (απόλυτη μοναρχία).[2]

Η μοναρχία ήταν η πιο κοινή μορφή διακυβέρνησης μέχρι τον 20ο αιώνα. Σήμερα, σαράντα πέντε κυριαρχικά έθνη στον κόσμο έχουν μονάρχες ως αρχηγούς των κρατών τους, δεκαέξι εκ των οποίων είναι Κοινοπολιτειακά βασίλεια με επικεφαλής τους τον βασιλιά Κάρολο Γ’.[3] Οι περισσότεροι σύγχρονοι μονάρχες είναι συνταγματικοί μονάρχες, οι οποίοι διατηρούν ένα ξεχωριστό νομικό και τελετουργικό ρόλο, αλλά ασκούν περιορισμένη ή ακόμη και καθόλου πολιτική εξουσία σύμφωνα με το σύνταγμα του κράτους τους. Σε ορισμένα έθνη, ωστόσο, όπως το Μπρουνέι, το Μαρόκο, το Ομάν, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και τη Σουαζιλάνδη, ο κληρονομικός μονάρχης έχει περισσότερη πολιτική επιρροή από οποιαδήποτε άλλη πηγή εξουσίας στο έθνος, είτε λόγω της παράδοσης είτε με συνταγματική εντολή.[4][5]

Ιστορική εξέλιξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια ενός και μόνο ανθρώπου έχει προταθεί ότι εμφανίστηκε μετά τη Νεολιθική επανάσταση, με τη μορφή του δεσποτισμού. Μοναρχικά κυβερνιόταν η Αρχαία Αίγυπτος, η αρχαία Κίνα, η Περσία, η Βυζαντινή και Οθωμανική Αυτοκρατορία κλπ. Στην αρχαία Ελλάδα, η μοναρχία εμφανίζεται, με τη μορφή της βασιλείας και της τυραννίας, με αντίστοιχα παραδείγματα το Μακεδονικό βασίλειο και τις Συρακούσες.

Πεφωτισμένη Δεσποτεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με τον όρο Πεφωτισμένη ΔεσποτείαΠεφωτισμένη Μοναρχία) περιγράφεται η διακυβέρνηση ορισμένων μοναρχών της Ευρώπης του 18-19ου αιώνα, που επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Οι "Πεφωτισμένοι Μονάρχες" υιοθετούσαν τις ιδέες του Διαφωτισμού και κυρίως έδιναν έμφαση στη Λογική με την οποία προσπαθούσαν να διακυβερνήσουν τη χώρα τους. Υποστήριζαν την ανεξιθρησκεία, την ελευθερία του λόγου και του τύπου και την κατοχύρωση της ιδιωτικής περιουσίας. Οι περισσότεροι ασχολούνταν με τις τέχνες, την επιστήμη και την εκπαίδευση γενικά.

Κληρονομική και εκλεκτορική βασιλεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εκλεκτορική βασιλεία είναι πιο παλιά από την κληρονομική βασιλεία. Στην εκλεκτορική βασιλεία ο κίνδυνος επαναστάσεων και εξεγέρσεων ήταν πολύ μικρότερος. Παραδείγματα εκλεκτορικής βασιλείας είναι η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και η Πολωνία, ενώ στο παρόν είναι η Μαλαισία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Από τον Μεσαίωνα η Ευρώπη αρχίζει σιγά σιγά και κυριαρχείται από κληρονομικές βασιλείες. Ο βασιλιάς βρίσκεται στην κορυφή ενός κτήματος. Το φεουδαρχικό σύστημα ήταν η βάση για την κληρονομική βασιλεία, αλλά αργότερα ο βασιλιάς προστάτευε τους υπηκόους του από τους φεουδάρχες.

Μορφές της μοναρχίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με τη δημιουργία των σύγχρονων κρατών στην Ευρώπη μετά το 1500 εμφανίζονται τρία είδη μοναρχιών:

Βασιλευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

H Βασιλευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, αποδίδεται ορθότερα ως Συνταγματική Κοινοβουλευτική Μοναρχία.

Η Ενιαία Βασιλευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία είναι η εξέλιξη της Απόλυτης Μοναρχίας σε Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, στην οποία ο Βασιλιάς δεν ασκεί εξουσία (νομοθετική ή εκτελεστική). Αυτές ασκούνται από το Κοινοβούλιο και την κυβέρνηση. Στον Βασιλιά ανήκουν μόνο αντιπροσωπευτικές δικαιοδοσίες. Παράδειγμα χώρας με τέτοιο πολίτευμα είναι η Μεγάλη Βρετανία και το τέως Βασίλειο της Ελλάδας.

Η Ομοσπονδιακή Βασιλευομένη Δημοκρατία, είναι πολιτειακό σύστημα που συνδυάζει τη Συνταγματική Βασιλεία με τις αρχές της Ομοσπονδιακής δημοκρατίας. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος αποτελείται από ομοσπονδιακά κρατίδια («πολιτείες», «επαρχίες», κ.λπ.) με δική τους κυβέρνηση και δικές τους εξουσίες, όπως π.χ. σε θέματα υγείας και παιδείας. Η κεντρική (ομοσπονδιακή) κυβέρνηση συνήθως διατηρεί τις κύριες εξουσίες της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας, καθώς και τη διοίκηση της κεντρικής τράπεζας του κράτους. Κεφαλή της ομοσπονδίας, δηλ. ολοκλήρου του κράτους, είναι ο βασιλιάς, οι εξουσίες του οποίου καθορίζονται από το σύνταγμα της χώρας — συνήθως πρόκειται για εξουσίες μάλλον διακοσμητικές. Παράδειγμα χώρας με τέτοιο πολίτευμα σήμερα είναι η Αυστραλία, Ισπανία, Καναδάς, κ.α.

Συνταγματική Μοναρχία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αποδίδεται ορθότερα ως Ημι-συνταγματική Μοναρχία.

Παρόμοιο πολίτευμα με τη Βασιλευόμενη Δημοκρατία με τη διαφορά ό,τι ο ρόλος του βασιλιά δεν είναι συμβολικός καθώς διαθέτει πολιτικές αρμοδιότητες. Υπάρχει πρωθυπουργός και κοινοβούλιο, όμως ο βασιλιάς κατέχει ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή. Τέτοιο πολίτευμα έχουν η Μαλαισία, η Ιορδανία και ορισμένες άλλες αραβικές και αφρικανικές χώρες. Στην Ευρώπη Συνταγματική Μοναρχία έχει το Λίχτενσταϊν. Επίσης, η Συνταγματική Μοναρχία μπορεί να υπάρχει είτε σε ενιαίο κράτος (π.χ. Ιορδανία) είτε σε ομοσπονδιακό κράτος(π.χ. Μαλαισία). Συνταγματική Μοναρχία είχε και το Μαρόκο, αλλά σταδιακά το πολίτευμα του αλλάζει και μετατρέπεται σε Βασιλευομένη Δημοκρατία.

Απόλυτη Μοναρχία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η απόλυτη μοναρχία είναι το πιο συχνό φαινόμενο στην Ευρώπη, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Σε αυτήν την περίπτωση ο μονάρχης κατέχει όλη τη δύναμη στο κράτος. Το πιο γνωστό παράδειγμα για έναν απόλυτο μονάρχη είναι ο Βασιλιάς Ήλιος Λουδοβίκος ΙΔ΄. Σήμερα οι απόλυτες μοναρχίες είναι λίγες και αυτές είναι το Μπρουνέι, το Βατικανό, η Σαουδική Αραβία, καθώς και άλλα αραβικά κράτη στον Περσικό κόλπο. Και σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να υπάρξουν δύο υποείδη: την Ενιαία Απόλυτη Μοναρχία(π.χ. Σαουδική Αραβία, Ομάν) και την Ομοσπονδιακή Απόλυτη Μοναρχία(π.χ. ΗΑΕ).

Εμφάνιση της μοναρχίας σε κράτη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 2007 υπήρχαν τα εξής Βασίλεια, στα οποία ζει το 8,6% του παγκόσμιου πληθυσμού (541.293.000 κάτοικοι):

Αυτοκρατορία

Βασίλειο

και 14 μέλη της Κοινοπολιτείας των Εθνών, ανεξάρτητα κράτη με μονάρχη τον εκάστοτε μονάρχη του Ηνωμένου Βασιλείου

Μεγάλο Δουκάτο

Πριγκιπάτο

Σουλτανάτο

Εμιράτο

Εκκλησιαστικό κράτος

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βασιλικοί και Αυτοκρατορικοί Οίκοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μοναρχίες που έχουν πια καταργηθεί σημειώνονται με ένα *