Τα Αμαστριανού

Χάρτης της Μεσαιωνικής Κωνσταντινούπολης. Τα Αμαστριανού βρισκόταν κοντά στο μεσαίο τμήμα των θαλάσσιων τειχών, βορειοανατολικά του λιμανιού του Ελευθερίου και κοντά στη Μονή Μυρελαίου.

Τα Αμαστριανού (λατιν. Amastrianum), τόπος που ονομάζεται επίσης Αγορά του Αμαστριανού (Forum Amastrianum) από τους σύγχρονους συγγραφείς, ήταν μία δημόσια πλατεία στη Μεσαιωνική Κωνσταντινούπολη. Χρησιμοποιήθηκε επίσης ως χώρος για δημόσιους ακρωτηριασμούς και εκτελέσεις· εξαφανίστηκε εντελώς μετά το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Τοποθεσία

Η ακριβής τοποθεσία της πλατείας είναι άγνωστη: στο έργο Περί βασιλείου τάξεως, που γράφτηκε από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο (β. 913–959), η πλατεία βρισκόταν κατά μήκος του νότιου κλάδου της Μέσης Οδού (του κεντρικού δρόμου της Πόλης), μεταξύ του Φιλαδελφείου και της Αγοράς του Βοός, δύο σταθμών των αυτοκρατορικών πομπών που προέρχονταν από το Μεγάλο Παλάτιο και κατευθύνονταν προς το δυτικό τμήμα της πόλης. Εξαιτίας αυτού, τα Αμαστριανού θα έπρεπε να βρισκόταν στην κοίτη του Λύκου, ποταμού ανάμεσα στον Έβδομο και τον Τρίτο λόφο της Κωνσταντινούπολης, στο μέσο μεταξύ των σύγχρονων γειτονιών Σεχζαντέμπασι και Ακσαράι. Σύμφωνα με άλλη πηγή, η πλατεία βρισκόταν σε μία πεδιάδα στη νότια πλαγιά του Τέταρτου λόφου της Κωνσταντινούπολης, περίπου όπου διασταυρώνονται οι σύγχρονοι οδοί Ατατούρκ και Σεχζαντέμπασι. Διοικητικά περιλαμβανόταν στην Ένατη Περιφέρεια της πόλης.

Ιστορία

Καμία Ρωμαϊκή πηγή δεν ορίζει άμεσα τα Αμαστριανού ως αγορά (forum), αλλά από τη χρήση του τόπου είναι σαφές ότι ήταν μία δημόσια πλατεία. Το όνομά της προήλθε από την πόλη Άμαστρι (σύγχρονη Αμάσρα) της Παφλαγονίας (μια περιοχή στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας στη βόρεια και κεντρική Μ. Ασίας), ή επειδή κάποιος από εκείνη την πόλη -που είχε έρθει στην Κωνσταντινούπολη για επιχειρήσεις- σκοτώθηκε εδώ, ή επειδή ήταν τόπος εκτέλεσης των παραβατών, και οι Παφλαγόνες είχαν τη φήμη ότι είναι εγκληματίες. Σύμφωνα με την Patrologia Latina, η πλατεία διεκοσμείτο από δύο αγάλματα, ενός Παφλαγόνα και ενός σκλάβου του, και τα δύο πάντα καλυμμένα με σκουπίδια και περιττώματα. Πράγματι, η γειτονιά είχε πολύ κακή φήμη και γνώρισε πολλές εκτελέσεις. Εδώ ο Μιχαήλ Γ΄ (β. 842-867) άφησε να καεί το σώμα τού εικονομάχου Κωνσταντίνου Ε΄ (β. 741-775), αφού πρώτα το εκταφίασε· και ο Βασίλειος Α΄ (β. 867–886) έκαψε τους σκλάβους, που είχαν σκοτώσει τον κύριό τους. Το 932 ο Ρωμανός Α΄ Λεκαπηνός (β. 920–944) άφησε εδώ να καεί στην πυρά ο σφετεριστής Βασίλειος ο Χαλκόχειρ, ο οποίος είχε παρουσιαστεί ως Κωνσταντίνος Δούκας και ηγήθηκε εξέγερσης στη Βιθυνία. Επίσης κατά τη Ρωμαϊκή εποχή τα Αμαστριανού ήταν το κέντρο του εμπορίου αλόγων στην πόλη.

Αρχιτεκτονική

Ένα χάλκινο μέτρο Μόδιου (Modius) (4ου αι.). Το ασημένιο πρότυπο που εκτίθετο στην Αγορά του Αμαστριανού, έμοιαζε με αυτό.

Η αγορά θεωρείται ότι είχε ορθογώνιο σχήμα. Ήταν διακοσμημένη με διάφορα ειδωλολατρικά αγάλματα: μεταξύ αυτών, ένα του Δία ως Ήλιου και ένα του κοιμώμενου Ηρακλή. Επιπλέον, ομάδες χελωνών και πουλιών και 16 αγάλματα παπιών στόλιζαν τον τόπο. Η πλατεία οριοθετείτο από ένα μαρμάρινο κιγκλίδωμα, του οποίου οι μικροί κίονες ήταν στολισμένοι με ημισελήνους. Η παράξενη διακόσμηση, μαζί με τη χρήση της ως τόπου εκτέλεσης, έκανε να εξαπλωθεί μεταξύ του λαού η πεποίθηση ότι τα Αμαστριανού κατοικείτο από δαιμόνια.

Σύμφωνα με το έργο Παραστάσεις Σύντομαι Χρονικαί (Ρωμαϊκός οδηγός της πόλης που γράφτηκε τον 8ο ή 9ο αιώνα), στην πλατεία βρισκόταν επίσης το κτήριο με το όνομα Μόδιον (λατιν. "Modius"). Αυτό ήταν κτισμένο μπροστά από το σπίτι κάποιου Κρατερού, είχε ένα κεντρικό σχέδιο με κίονες και ένα τόξο με μία πυραμίδα στην κορυφή. Το κτίριο φύλασσε ένα αργυρό δείγμα του μόδιου, της μεγαλύτερης μονάδας ρωμαϊκής μέτρησης ξηρών, που χρησιμοποιείτο πιο πολύ στο εμπόριο σιτηρών. Το υπόδειγμα που εκτίθετο, υποτίθεται ότι αντιπροσώπευε το πρότυπο αυτής της μονάδας στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Επίσης η πρόσοψη του μνημείου εκοσμείτο με δύο χάλκινα χέρια σε δόρατα. Αυτά προειδοποιούσαν τους εμπόρους σιταριού να μην εξαπατούν χρησιμοποιώντας ψεύτικα μέτρα, αλλιώς στους απατεώνες θα κοβόταν το δεξί τους χέρι. Όπως συνέβη τον 5ο αιώνα σε δύο ναυτικούς, που κατηγορήθηκαν ότι είχαν εξαπατήσει τον Αυτοκράτορα, όταν του πώλησαν δημητριακά. Η τοποθεσία του μνημείου δεν ήταν τυχαία: η πλατεία βρισκόταν κοντά σε δύο συγκροτήματα horrea (αποθηκών) που σχετίζονται με την προμήθεια σιτηρών από την Αίγυπτο και τη nnona (διανομή) στους απόρους. Οι αποθήκες ήταν οι Horrea Alexandrina και η Horrea Theodosiana, όπου και οι δύο τοποθετούνται κοντά στο λιμάνι του Ελευθερίου στην Προποντίδα. Ο Μόδιος είχε ανεγερθεί από τον Αυτοκράτορα Βαλεντινιανό Α ' (β. 364-375), ο οποίος εισήγαγε αυτό το πρότυπο στην Κωνσταντινούπολη. Ένα άγαλμά του, που τον παριστά να φέρει ένα μόδιο, βρισκόταν κάτω από το θησαυροφυλάκιο του μνημείου. Με την πάροδο των ετών ξεχάστηκε το αρχικό νόημα των χάλκινων χεριών και ο τόπος εχρησιμοποιείτο για να τιμωρήσει τους εγκληματίες, συχνά μέσω ακρωτηριασμού.

Οι προτεινόμενες τοποθεσίες της πλατείας δεν έχουν ακόμη ανασκαφεί.

Πηγές

• Mamboury, Ernest (1953). The Tourists' Istanbul. Istanbul: Çituri Biraderler Basımevi. 
• Janin, Raymond (1964). Constantinople Byzantine (in French) (2 ed.). Paris: Institut français d'etudes byzantines.