Μιθριδάτης (Ρακίνας)

Μιθριδάτης
	Σκηνή από την πέμπτη πράξη, από εικονογράφηση του 18ου αιώνα
Συγγραφέας	Ρακίνας
Τίτλος	Mithridate
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	1673
Πολιτιστικό κίνημα	κλασικισμός
Μορφή	θεατρικό έργο; drama in Alexandrine verse
Χαρακτήρες	d:Q24732114, d:Q24732112, d:Q24732110, d:Q24732108, d:Q24732107, d:Q24732104 και d:Q24732102
	δεδομένα (π • σ • ε )

Μιθριδάτης είναι τραγωδία σε πέντε πράξεις και στίχους του Ρακίνα. Παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά στις 13 Ιανουαρίου 1673 στο Μέγαρο της Βουργουνδίας στο Παρίσι και δημοσιεύτηκε την ίδια χρονιά. Χρονολογικά στα έργα του Ρακίνα, διαδέχεται τον Βαγιαζήτ (1672) και προηγείται της Ιφιγένειας (1674).^[2]

Το θέμα είναι παρμένο από την ρωμαϊκή ιστορία. Ο Ρακίνας παρουσιάζει την τελευταία μέρα του ένδοξου βασιλιά Μιθριδάτη, όπου αναμειγνύει επιδέξια στρατιωτικές αλλά και ερωτικές συγκρούσεις και επικεντρώνεται στην ψυχολογική ανάλυση των χαρακτήρων. Η επική διάσταση του έργου είναι μεγαλύτερη από ό,τι σε άλλες τραγωδίες του. Ως προς το ύφος, το έργο διακρίνεται από μεγάλο αριθμό μακροσκελών ομιλιών και μονολόγων. Ο Ρακίνας, όπως ο ίδιος εκμυστηρεύεται στον πρόλογό του, έκανε ορισμένες παρεκκλίσεις από τα ιστορικά γεγονότα «με το δικαίωμα που δίνει η ποίηση».^[3]

Ο Μιθριδάτης ήταν η αγαπημένη τραγωδία ενός άλλου βασιλιά, του Λουδοβίκου ΙΔ΄. Στους επόμενους αιώνες, το έργο αναβίωσε όλο και πιο σπάνια στη σκηνή. Σήμερα είναι ένα από τα λιγότερο ερμηνευμένα κομμάτια του Ρακίνα.

Το έργο αποτέλεσε τη βάση για την όπερα του Μότσαρτ Μιθριδάτης (1770).

Ιστορικό υπόβαθρο

Ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ Ευπάτωρ κυβέρνησε το βασίλειο του Πόντου και άλλα βασίλεια από το 120 π.Χ. έως το 63 π.Χ. Επέκτεινε την εξουσία του σε μεγάλο μέρος της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας και της Μικράς Ασίας, στη συνέχεια πολέμησε τρεις πολέμους - Μιθριδατικοί πόλεμοι - εναντίον της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Εξέχοντες Ρωμαίοι στρατηγοί, ο Σύλλας, ο Λούκουλλος, ο Πομπήιος, βάδισαν εναντίον του και πάντα τον νικούσαν. Η πολεμική τεχνική και ο εξοπλισμός των ρωμαϊκών λεγεώνων είχαν σαν αποτέλεσμα την αποτυχία των προσπαθειών του Μιθριδάτη για την ίδρυση ενός μεγάλου ελληνιστικού βασιλείου στην ανατολή. Ο Μιθριδάτης αναγκάστηκε να αυτοκτονήσει το 63 π.Χ. αφού προδόθηκε από τον ίδιο του τον γιο και τα περισσότερα από τα εδάφη του έγιναν ρωμαϊκές επαρχίες.

Ρόλοι

Μιθριδάτης: βασιλιάς του Πόντου και άλλων βασιλείων
Μονίμη: μνηστή του Μιθριδάτη
Φαρνάκης: μεγαλύτερος γιος του Μιθριδάτη και της Λαοδίκης, υποστηρικτής των Ρωμαίων
Ξιφάρης: γιος του Μιθριδάτη και της Στρατονίκης, σκληρός αντίπαλος των Ρωμαίων
Αρβάτης: έμπιστος του Μιθριδάτη
Φοιδήμη: έμπιστη της Μονίμης
Άρκας: υπηρέτης του Μιθριδάτη
Φρουροί

Υπόθεση

Πρώτη πράξη. Ο Ξιφάρης, ο μικρότερος γιος του Μιθριδάτη, μόλις πληροφορήθηκε τον θάνατο του πατέρα του, που λείπει σε εκστρατεία, και φοβάται ότι σύντομα οι Ρωμαίοι θα μπουν νικητές στην πόλη. Φοβάται επίσης ότι ο αδελφός του Φαρνάκης, ο οποίος πάντα υποστήριζε τους Ρωμαίους, θα ταχθεί με το μέρος τους. Ο Ξιφάρης συναντά τη Μονίμη, νεαρή μνηστή του πατέρα του, στην οποία εξομολογείται τον έρωτά του. Εμφανίζεται ο Φαρνάκης, ο οποίος, ως μεγαλύτερος, κληρονομεί το βασίλειο του πατέρα του και τη μνηστή του ταυτόχρονα, με την οποία είναι και ο ίδιος ερωτευμένος. Τότε μαθαίνουμε ότι ο Μιθριδάτης δεν σκοτώθηκε και ότι καταφτάνει σύντομα με τον στόλο του. Τα δύο αδελφοί αισθάνονται ένοχοι και συμφωνούν σε κοινό μέτωπο.^[4]

Δεύτερη πράξη. Η Μονίμη δεν μπορεί να βρει τη δύναμη να πάει να υποδεχθεί τον Μιθριδάτη. Ο βασιλιάς μαθαίνει από τον πιστό του Αρβάτη ότι ο Φαρνάκης είναι έτοιμος να συμμαχήσει με τους Ρωμαίους. Ανακοινώνει την πρόθεσή του να τον εκτελέσει. Γεμάτος δυσπιστία για τα συναισθήματα της Μονίμης, οι υποψίες του στην αρχή πέφτουν σκληρά στον Φαρνάκη. Η Μονίμη ομολογεί στον Ξιφάρη ότι τον αγαπάει, αλλά είναι αποφασισμένη να ακολουθήσει τις επιθυμίες του Μιθριδάτη.^[5]

Τρίτη πράξη. Ο Μιθριδάτης ανακοινώνει στους γιους του ότι καταστρώνει μεγάλα πολεμικά σχέδια εναντίον της Ρώμης, σκοπεύει να εισβάλει στην Ιταλία για να χτυπήσει τον εχθρό στην καρδιά. Ο Ξιφάρης εγκρίνει το σχέδιο και θέλει να συμμετάσχει. Ο Μιθριδάτης διατάζει τον Φαρνάκη να παντρευτεί την κόρη του Πάρθου βασιλιά ώστε να επισφραγίσει τη συμμαχία των δύο λαών εναντίον της Ρώμης, αυτός αρνείται. Τότε ο Μιθριδάτης του λέει ότι έχει καταλάβει τον πραγματικό λόγο της άρνησής του: την αγάπη του για τη Μονίμη. Ο Φαρνάκης δεν το αρνείται και κατηγορεί τον αδελφό του για το ίδιο έγκλημα. Για να βεβαιωθεί, ο Μιθριδάτης λέει στη Μονίμη ότι θα της δώσει τον Ξιφάρη για σύζυγο στη θέση του. Η Μονίμη, έκπληκτη, δεν μπορεί να κρύψει την ευτυχία της. Αλλά δεν αργεί να καταλάβει, με την οργή του βασιλιά, ότι αυτό είναι απλώς ένα τέχνασμα για να ανακαλύψει τα συναισθήματά της.^[6]

Τέταρτη πράξη. Ο Ξιφάρης, που ξέρει ότι τον ανακάλυψαν, ετοιμάζεται να φύγει και συμβουλεύει τη Μονίμη να παντρευτεί τον πατέρα του για να σωθεί. Ο Μιθριδάτης αποφασίζει να την παντρευτεί πριν φύγει για την εκστρατεία στην Ιταλία με αντάλλαγμα τη συγχώρεσή της. Εκείνη αρνείται. Ο Μιθριδάτης, διχασμένος ανάμεσα στη ζήλια, τον έρωτα και την επιθυμία του για εκδίκηση, δεν ξέρει πλέον αν και ποιόν πρέπει να τιμωρήσει. Εν τω μεταξύ, ο Φαρνάκης υποκινεί τον στρατό εναντίον του πατέρα του, δεν είναι δύσκολο, γιατί οι στρατιώτες φοβούνται πολύ μήπως χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τις ρωμαϊκές λεγεώνες στη Ρώμη. Συγχρόνως, συνωμοτεί με στους Ρωμαίους και τους αποκαλύπτει ότι ο πατέρας του σχεδιάζει εκστρατεία εναντίον τους και αυτοί επιτίθενται πρώτοι.^[7]

Πέμπτη πράξη. Οι Ρωμαίοι σε λίγο θα καταλάβουν το παλάτι. Ένας υπηρέτης του Μιθριδάτη φέρνει δηλητήριο στη Μονίμη για να αυτοκτονήσει… αυτή το δέχεται καθώς κυκλοφορεί φήμη για τον θάνατο του Ξιφάρη. Εδώ γίνεται μια ανατροπή: ο Μιθριδάτης βαριά τραυματισμένος. βλέποντας ότι νικήθηκε και για να μην πέσει ζωντανός στα χέρια των Ρωμαίων, πήρε δηλητήριο και χτυπήθηκε με το σπαθί του συγχωρώντας τη Μονίμη. Ο Ξιφάρης, στο μεταξύ, καταφέρνει να αποκρούσει την επίθεση των Ρωμαίων και την εξέγερση του αδελφού του. Πριν πεθάνει, ο Μιθριδάτης, περήφανος για τη νίκη και για τον γιο του, ευλογεί την ένωση της Μονίμης και του Ξιφάρη και τους συμβουλεύει να φύγουν.^[8]

Μεταφράσεις στα ελληνικά

Μιθριδάτης, μετάφραση: Αριστείδης Λαυρέντζος, εκδόσεις Ταξιδευτής, 2013 ^[9]

Παραπομπές

↑ data.bnf.fr/en/12361379/jean_racine_mithridate/. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2021.
↑ . «britannica.com/topic/Mithridate».
↑ . «babelio.com/livres/Racine-Mithridate».
↑ . «etudier.com/fiches-de-lecture/mithridate/».
↑ . «theatre-classique.fr/RACINE_MITHRIDATE».
↑ . «salon-litteraire.linternaute.com/fr/jean-racine/mithridate-de-racine-resume». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2022.
↑ . «sites.google.com/site/courslettres/home/problmatique-pourquoi-trouve-t-on-aujourdhui-si-peu-de-reprsentation-de-cette-pice/rsum-de-loeuvre-mithridate-jean-racine».
↑ . «comptoirlitteraire.com/-racine-mithridate-.pdf» (PDF).
↑ . «filos-europe.com/from-brussels-with-love/O Μιθριδάτης του Ρακίνα».

[c97cb72332059eaef5ae714e8ba3cbfc2064eea0-1] ta.bnf.fr/en/12361379/jean_racine_mithridate/. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2021.

[2] . «britannica.com/topic/Mithridate».

[3] . «babelio.com/livres/Racine-Mithridate».

[4] . «etudier.com/fiches-de-lecture/mithridate/».

[5] . «theatre-classique.fr/RACINE_MITHRIDATE».

[6] . «salon-litteraire.linternaute.com/fr/jean-racine/mithridate-de-racine-resume». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2022.

[7] . «sites.google.com/site/courslettres/home/problmatique-pourquoi-trouve-t-on-aujourdhui-si-peu-de-reprsentation-de-cette-pice/rsum-de-loeuvre-mithridate-jean-racine».

[8] . «comptoirlitteraire.com/-racine-mithridate-.pdf» (PDF).

[9] . «filos-europe.com/from-brussels-with-love/O Μιθριδάτης του Ρακίνα».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]