Αγία Κυριακή Ηλείας
 |
Το λήμμα πιθανόν να περιλαμβάνει πληροφορίες που αποτελούν πρωτότυπη έρευνα, που δεν έχουν προηγουμένως δημοσιευτεί ή δεν έχουν ελεγχθεί από ειδικούς. |
Συντεταγμένες: 37°51′04″N 21°45′51″E / 37.85111°N 21.76417°E
| Αγία Κυριακή | |
|---|---|
 | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Δυτικής Ελλάδας |
| Δήμος | Αρχαίας Ολυμπίας |
| Δημοτική Ενότητα | Λασιώνος |
| Δημοτική Κοινότητα | Αγίας Κυριακής |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Πελοποννήσου |
| Νομός | Ηλείας |
| Υψόμετρο | 980 |
| Έκταση | 7,427 (η κοινότητα) |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 77 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Κέρτιζα |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Η Αγία Κυριακή είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Λασιώνος, του δήμου Αρχαίας Ολυμπίας, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Ηλείας, στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης. Πριν το πρόγραμμα Καλλικράτης και το σχέδιο Καποδίστριας, ανήκε στην επαρχία και νομό Ηλείας, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Πελοποννήσου.[1][2] Μέχρι το 1955, η Αγία Κυριακή ονομαζόταν Κέρτιζα.[1][3]
Γεωγραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Αγία Κυριακή βρίσκεται στην ΒΑ. Ηλεία, σε ορεινή θέση του όρους Λάμπεια, στον επαρχιακό δρόμο προς τον Ερύμανθο. Η κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ορεινός οικισμός, με έκταση 7,427 χμ² (2011) και μέσο σταθμικό υψόμετρο 940. Απέχει 49 χλμ. περίπου ΒΑ. του Πύργου (μέσω Πανόπουλου).[4][5][6][7]
Δημογραφικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1991 | 131 |
| 2001 | 108 |
| 2011 | 78 [11] |
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1961 | 236 |
| 1971 | 194 |
| 1981 | 193 |
| 1991 | 128 |
| 2001 | 121 |
| 2011 | 78 |
Διοικητική εξέλιξη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο οικισμός είχε αναγνωριστεί από το 1835 και μέχρι το 1930 ανήκε στο νομό Αχαΐας και Ήλιδος, ως Κέρτιζα[12]. Στις 20/09/1955 πήρε τη σημερινή του ονομασία[3]. Με το ΦΕΚ 224Α - 04/12/1997, ο οικισμός αποσπάστηκε από την κοινότητα Αγίας Κυριακής και προσαρτήθηκε στο δήμο Λασιώνος[13]. Με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 αποσπάστηκε από το δήμο Λασιώνος και προσαρτήθηκε στο δήμο Αρχαίας Ολυμπίας[14][15].
Ιστορικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πληθυσμός[εκκρεμεί παραπομπή]
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]ΤΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΚΑΤΆΣΤΙΧΑ ΩΣ ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ:ΟΜΙΛΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ εκ Κρυόβρυσης Ηλείας ένα μέρος από το ιστορικό του αρχείο που αναφέρει και το χωριό μας σχετικά με το πληθυσμιακό χαρακτήρα εκείνης της περιόδου ο οποίος ήταν αμιγές Ελληνικός.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Θ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
Θεολόγου-Επίτ. Δ/ντή Β/θμιας Εκπ/σης
ΤΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΚΑΤΆΣΤΙΧΑ
ΩΣ ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ ΣΤΑ (1461-63)
ΣΤΑ 1461-63 ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΑ:
Με βάση τα Οθωμανικά κατάστιχα, στα 1461-63, κατά την κατάκτηση του Μοριά από τους Οθωμανούς και πρίν την απογραφή Γριμάνι (1700) η Κέρτιζα αναφέρεται να είχε 136 κατοίκους. Τα ενεργά νοικοκυριά με αμιγές Ελληνικό πληθυσμό ήταν 27 (άγαμοι: 1, χήρες: 0, σύνολο: 28) και πλήρωναν το κεφαλικό φόρο που τους είχε επιβληθεί αφού ήταν χριστιανοί στους εισπράκτορες των Οθωμανών και ασχολούνταν κυρίως με τις καλλιέργειες σιτηρών.
Επιφανείς αγωνιστές του χωριού το 1821
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Αργυρόπουλος Δημητράκης (Αρχ. Αγων.)[16]
- Κοσμάς Αποστόλης (Αριστεία Φ. 206)[17]
- Σπηλιόπουλος Αντώνιος (Αριστεία Φ. 159)[18]
Πεσόντες σε διαφόρους πολέμους [19]
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ανθυπολοχαγός Γεώργιος Ι.Δημητρακόπουλος[20]
1896- Κων/νος Π.Παπακυριακόπουλος
Α' Παγκόσμιος Πόλεμος 1917-1918
Χρύσανθος Γ. Ρουμελιώτης
Βασίλειος Π. Ρουμελιώτης
Παντελής Ι. Βασιλόπουλος
Γεώργιος Ν. Δέρβος
Κων/νος Ν. Δέρβος
Άγγελος Ν. Δέρβος
Ιωάννης Δ. Δέρβος
Φώτιος Δ. Δέρβος
Στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912:
- Νικόλαος Ι. Σπηλιόπουλος
- Ηλίας Αγγ. Αθανασόπουλος
- Παναγιώτης Ν.Δημητρακόπουλος
Στη Μικρασιατική καταστροφή του 1922:
- Βασίλειος Θ. Δέρβος
- Νικόλαος Χρ. Κανελλόπουλος
- Βασίλειος Αθ. Αδαμόπουλος
- Αγγελής Γ. Θεοδωρόπουλος
- Χρήστος Γ. Θεοδωρόπουλος
Στη Γερμανοϊταλική κατοχή 1940-1944:
- Ηλίας Θ. Δέρβος
- Αντώνης Παντ. Δημητρακόπουλος[21]
Στον εμφύλιο πόλεμο 1944-1949:
Ιστορική Μάχη Πολίτσας (Μάιος 1821) εις θέση: Πλάκες/Ταμπούρια.
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Απέναντι από τον συνοικισμό Πολίτσας του χωριού πολέμησε το πρωτοπαλίκαρο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Καπετάν Γιώργης Γιαννιάς. Συγκεκριμένα, στην τοποθεσία "Πλάκες Πολίτσας" Κερτίζας, εξ ου και οι σημερινές θέσεις "Ταμπούρια" και πλησίον "Τσάχλης", ταμπουρωθηκε ο περιβόητος οπλαρχηγός Γιώργης Γιαννιάς, γιός του Γιάννη Γιαννιά από την Προστοβιτσα Τριταιας, σημερινή Δροσιά ο οποίος με 150 παλικάρια πολέμησε γενναία εναντίων των Τουρκαλβανών. Ριζωμένος στα απόκρημνα βουνά στα δάση και στα λαγκάδια όπως και ο πατέρας του στην ίδια ορεινή τοποθεσία την ημέρα εκείνη της ιστορικής μάχης είχε ταμπουρωθεί σ'ένα στενό σημείο της περιοχής της Πολίτσας θέση: Πλάκες σημερινού οικισμού της Κοιν.Αγίας Κυριακής (Κερτίζα) φτάνοντας οι τούρκοι τον παρότρυναν να παραδοθεί, όμως ο Γιαννιάς παραμένει στην θέση του και αφού σηκώθηκε απευθύνθηκε λέγοντας τους δεν παραδίνομαι "Εγώ είμαι ο Γιώργης ο Γιαννιάς το πρώτο παλικάρι"τότε τον χτυπούν ανταλλάσσουν πυροβολισμούς και τον τραυματίζουν βαριά, πληγωμένος συνεχίζοντας στο πεδίο της μάχης μαζί με τα υπόλοιπα παλικάρια του ο ήρωας σκοτώνεται οι Τούρκοι περιέφεραν για τρείς μέρες το σώμα του και το κεφάλι του ως λάφυρο όπως συνήθιζαν τότε προτού το παραδώσουν στη μητέρα του για ταφή.
Ένας από τους σημαντικότερους συναγωνιστές του Γιώργη Γιαννιά που πήρε μέρος στη μάχη αυτή καθώς και, ένα μήνα αργότερα, στη μάχη στο Πούσι στις 13 Ιουνίου 1821 ήταν ο εκ Κερτίζας Δημητράκης Αργυρόπουλος ο οποίος είχε υπό τις εντολές του 10 στρατιώτες και είχε πάρει μέρος και σε πολλές άλλες μάχες όπως στις πολιορκίες της Πάτρας και Μεσολογγίου και κατά του Ιμπραήμ.
Ο Αργυρόπουλος κατά την μάχη απώθησε αρκετούς Λαλάιους τούρκους έως την σημερινή κάπελη (περιοχή Πανοπούλου αφού ήταν πολυάριθμοι αριθμητικά με τους Έλληνες που ήταν λιγοστοί ειδικά στο πεδίο της μάχης.
Η δράση του οπλαρχηγού στην ορεινή Ηλεία είχε καίρια σημασία για την αποφυγή των λεηλασιών από τους Τούρκους όπως γινόταν σε πολλές περιοχές της πεδινής Ηλείας. Τέλος στην ίδια θέση Πλάκες Πολίτσας είχαν πιάσει και το πατέρα του ήρωα Γιάννη Γιαννιά όταν αυτός είχε βγει στην κλεφτουριά και συμμετείχε σε μάχες μαζί με τον Λάμπρο Κατσώνη,τον Ζαχαριά και τον Ανδρέα Ανδρούτσο το 1805 έπεσε σε παγίδα που του είχαν στήσει τραυματίστηκε και τον συνέλαβε σ'αυτή την τοποθεσία ο παλιός του φίλος Κονταχμετης ο Λαλιώτης και τον οδήγησαν στην Πάτρα όπου τον κρέμασαν προ του ναού του Αγίου Αθανασίου σε μια μελικοκιά στην σημερινή πλατεία Μαρούδας ή Γιαννιά μαζί με τον γιατρό Τζιμίκο.
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ:ΦΡΑΓΚΟΥ
Σημαντικά ιστορικά γεγονότα του χωριού επί τουρκοκρατίας-Ιστορία του κτιρίου στην θέση: Φράγκου κτήριο Αγία Κυριακή.
Στο Ν.Α μέρος του χωριού και σε απόσταση 40 λεπτών περίπου από το χωριό στην κορυφή σχεδόν του βουνού υπάρχει έως και σήμερα διακρίνεται ακόμη ένας μαντρότοιχος καμπυλωτου σχήματος ο οποίος κατασκευάστηκε επί Φραγκοκρατίας και χρησιμοποιήθηκε ως φρούριο και προμαχώνα των κλεφτών του 21' που μέχρι σήμερα ονομάζεται κτήριο ή (φράγκου). Εντός του άνω τοίχους υπήρχε μάλλον και πυροβόλο κανόνι το οποίο επροστάτευε τα πέριξ μέρη καθώς και το σημερινό χωριό από τις επιδρομές των τούρκων οι οποίοι είχαν έδρα εις το Λάλα και έφθαναν μέχρι και την σημερινή τοποθεσία Καλλιμάνι. Επίσης η συγκεκριμένη τοποθεσία του φρουρίου έχει καλή οπτική εικόνα δηλαδή αρκετή ορατότητα στα γύρω χωριά του οροπεδίου Φολόης και έτσι ήλεγχε τον κάθε επιβουλέα.
Αξιοθέατα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής στα βόρεια του οικισμού. Ο σημερινός ναός της Αγίας Κυριακής οικοδομήθηκε κατά τα έτη 1890-1891 πάνω στα θεμέλια του προϋπάρχοντος ναού της Αγίας Κυριακής, που υπήρχε το έτος 1831.[19]
- Δυτικά, κάτω από το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, βρίσκεται το σπήλαιο του Αρμακιανού η Αγίου Μαρκιανού εντός των ορίων της Κοινότητας Αγίας Κυριακής σε υψόμετρο 1065 μέτρων περίπου, ακριβώς κάτω από την κορυφή (Κονιάκος) της οροσειράς Αγίας Παρασκευής. Είναι ένα από τα σημαντικότερα και σπουδαία σπήλαια της ορεινής Ηλείας, οι προσπάθειες που γίνονται από φορείς και συλλόγους για την ανάδειξη του και επισκεψιμότητα του είναι σε θετική κατεύθυνση για την περαιτέρω αξιοποίηση του. Φημολογείται ότι ήταν παλιό μοναστήρι και οι καλόγεροι το εγκατέλειψαν λόγω της υγρασίας που υπάρχει. Διακοσμημένο από τρεις όμορφες κουρτίνες από σταλακτίτες και σταλαγμίτες που στολίζουν το χώρο του σπηλαίου, καθώς και με τις ομορφιές της της γύρω περιοχής συνδυάζουν ένα υπέροχο περιβάλλον για τον επισκέπτη.[24]
Διάφορα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην Κέρτιζα γεννήθηκαν οι αδελφοί Γεράσιμος, Γιώργος και Χαράλαμπος Βασιλόπουλος, οι ιδρυτές της αλυσίδας super market «Α.Β. Βασιλόπουλος», όπως και οι Αφοί Παναγιωτόπουλοι με την Κεραμοτουβλοποιία ΑΒΕΕ Δουνεικα Ηλείας με αρκετές πωλήσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό καθώς και πολλές δωρεές κεραμιδιών στην ευρύτερη περιοχή της Ηλείας.
Παραπομπές και υποσημειώσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 ΠΛ 1:130
- ↑ 2,0 2,1 ΠΛΜ 1:386
- ↑ 3,0 3,1 Πανδέκτης - Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας, pandektis.ekt.gr. Ανακτήθηκε: 07/09/2016.
- ↑ Εκδόσεις «Ελλάδα»
- ↑ Δομή 1:143
- ↑ «Διακοπές», σ. 475
- ↑ 7,0 7,1 https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011_monimos.pdf
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_monimos.pdf
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_monimos.pdf
- ↑ ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2011
- ↑ Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Αγίας Κυριακής Ηλείας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 14/02/2022.
- ↑ Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Κοινότητας Αγίας Κυριακής Ηλείας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 14/02/2022.
- ↑ Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Δήμου Λασιώνος. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 14/02/2022.
- ↑ Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 14/02/2022.
- ↑ Χαρακτηρίσθηκε στρατιώτης Α. Μ. 6666. Πιστ. Δημ. Πλαπούτα και Βασ. Πετιμεζά. Είχε υπό την οδηγία του 10 στρατιώτες. Μάχες, πολιορκίες: Πολίτζας, Πουσίου, Π. Πατρών, Μεσολογγίου, Αθηνών και διάφορες στην Ηλεία κατά του Ιμπραήμ.
- ↑ Ήταν αξιωματικός των ελαφρών ταγμάτων. Προτείνεται για το αργυρό. Πιστ. Νικήτα Σταματελόπουλου, Χρ. Σισίνη, Ν. Πετιμεζά και Γ. Αγαλόπουλου, ότι πολέμησε σε διάφορες μάχες του Μοριά και της Ρούμελης.
- ↑ Γεννήθηκε το έτος 1796. Χάλκινο μετάλλιο. Πιστ. Δημ. Και Μιχ. Καραμέρου, Δημάρχου Δίβρης. Είχε 10 στρατιώτες υπό την οδηγία του. Μάχες, πολιορκίες: Πουσίου, Μεσολογγίου και Π. Πατρών.
- ↑ 19,0 19,1 Νατάσσα Μανόνα, "Αγία Κυριακή: Ένα μαγικό-φιλόξενο χωριό σας περιμένει να το επισκεφθείτε – Φωτογραφικό υλικό Αρχειοθετήθηκε 2021-11-22 στο Wayback Machine.". juniorsclub.gr. 4 Ιανουαρίου 2018.
- ↑ Σκοτώθηκε στην Μελούνα Θεσσαλίας στις 11/5/1886 σε μάχη με τους Τούρκους.
- ↑ Στρ.52ου Σ.Π σκοτώθηκε 25-12-1940 στο Υψ.1200 νότια Μάλι Τοπόγιανιτ ή (Τοπογιαννη) δεξιά της Κλεισούρας.
- ↑ Δεκανέας: Γεννήθηκε στην Κέρτιζα Ηλείας το 1920, του 603 Τ.Π. Πέθανε στο 403 Στρατιωτικό Νοσοκομείο από ασθένεια στις 10 Οκτωβρίου 1948.
- ↑ Στρατιώτης: Γεννήθηκε στην Κέρτιζα Ηλείας το 1925, του 506 Τ.Π. Φονεύθηκε από έκρηξη νάρκης στο ύψωμα Κουλκουθούρια Φλώρινας στις 8 Δεκεμβρίου 1948.
- ↑ Σπήλαιο Αρμαρκιανό. antroni.gr. 3 Νοεμβρίου 2013.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών 2011 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, τχ. 2ο, φ. 3465 (28 Δεκεμβρίου 2012).
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ)
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 (ΠΛ)
- Εγκυκλοπαίδεια Δομή, 2002-2004.
- Οργανισμός εκδόσεων «Ελλάδα», χάρτες (Βαρελάς).
- Περιοδικό Διακοπές, εκδ. Δ.Ο.Λ., 2010.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Αγίας Κυριακής Ηλείας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 14/02/2022.
- Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Κοινότητας Αγίας Κυριακής Ηλείας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 14/02/2022.
- Χαρτογράφησαν το σπήλαιο του Αγίου Μαρκιανού Αρχειοθετήθηκε 2021-11-22 στο Wayback Machine.. ilialive.gr. 12 Ιουλίου 2017.