Σοβιετική απόπειρα πραξικοπήματος του 1991
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
,_Emblem_of_Russia_(1991%E2%80%931992).svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Η Σοβιετική απόπειρα πραξικοπήματος του 1991, επίσης γνωστό ως Πραξικόπημα του Αυγούστου (ρωσικά: Августовский путч "Αυγουστιάτικο Πραξικόπημα"), ήταν μια προσπάθεια από μέλη της κυβέρνησης της ΕΣΣΔ να αναλάβουν τον έλεγχο της χώρας από τον Σοβιετικό Πρόεδρο και Γενικό Γραμματέα Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Οι ηγέτες του πραξικοπήματος ήταν σκληροπυρηνικά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ), οι οποίοι ήταν αντίθετοι με το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Γκορμπατσόφ και τη νέα ενωσιακή συνθήκη που είχε διαπραγματευτεί στην οποία είχε αποκεντρώσει μεγάλο μέρος των εξουσιών της κεντρικής κυβέρνησης στις δημοκρατίες. Δεν έλαβαν λαϊκή υποστήριξη, ιδίως στη Μόσχα με μια σύντομη αλλά αποτελεσματική εκστρατεία πολιτικής αντίστασης[11] η οποία καθοδηγήθηκε από τον Ρώσο πρόεδρο Μπόρις Γέλτσιν, ο οποίος ήταν σύμμαχος και επικριτής του Γκορμπατσόφ. Αν και το πραξικόπημα κατέρρευσε μέσα σε δύο μόνο ημέρες και ο Γκορμπατσόφ επέστρεψε στην εξουσία, η εκδήλωση αποσταθεροποίησε την ΕΣΣΔ και θεωρείται ευρέως ότι συνέβαλε τόσο στη διάλυση του ΚΚΣΕ και τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Μετά τη συνθηκολόγηση της Κρατικής Επιτροπής για την Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης (GKChP), ευρέως γνωστή ως η "Συμμορία των Οκτώ", το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και ο Πρόεδρος της ΕΣΣΔ Μιχαήλ Γκορμπατσόφ περιέγραψε τις δράσεις τους ως απόπειρα πραξικοπήματος.
Παρασκήνιο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Όταν ανέλαβε την εξουσία ως Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης το 1985, ο Γκορμπατσώφ έκανε φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις, με κεντρικό άξονα τις έννοιες της περεστρόικα και της γκλάσνοστ, οι οποίες σημαίνουν οικονομική/πολιτική αναδόμηση και άνοιγμα, αντίστοιχα.[12] Αυτές οι κινήσεις ήταν αντίθετες και ύποπτες για τα σκληροπυρηνικά μέλη του κόμματος, γνωστά ως νομενκλατούρα. Οι μεταρρυθμίσεις επίσης απελευθέρωσαν μερικά κινήματα και δυνάμεις που ο Γκορμπατσώφ δεν ανέμενε ότι θα εμφανιστούν. Ειδικότερα, οι εθνικιστικές ταραχές στις μη-Ρωσικές μειονότητες της Σοβιετικής Ένωσης αναπτύχθηκαν, και υπήρχαν φόβοι ότι μερικές ή όλες οι δημοκρατίες μπορεί να ανεξαρτητοποιηθούν. Το 1991, η Σοβιετική Ένωση είχε πέσει σε σοβαρή οικονομική και πολιτική κρίση. Υπήρχαν έντονες ελλείψεις τροφής, φαρμάκων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης και όχι μόνο,[13] οι κάτοικοι έπρεπε να περιμένουν σε μεγάλες ουρές για να αγοράσουν βασικά αγαθά[14], τα αποθέματα καυσίμων ήταν ανεπαρκή για τον ερχόμενο χειμώνα, ενώ ο πληθωρισμός ξεπερνούσε το 300% και τα εργοστάσια υπέφεραν από έλλειψη χρημάτων και δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους μισθούς.[15] Το 1990, η Εσθονία,[16] η Λετονία,[17] η Λιθουανία,[18] η Αρμενία και η Γεωργία είχαν ανακηρύξει την ανεξαρτησία τους από τη Σοβιετική Ένωση. Τον Ιανουάριο του 1991, έγινε προσπάθεια για την επαναφορά της Σοβιετικής κυριαρχίας στη Λιθουανία μέσω στρατιωτικής επίθεσης. Περίπου μια εβδομάδα αργότερα, υπήρχε μια απόπειρα ανατροπής των λετονικών αρχών από φιλοσοβιετικές δυνάμεις. Στη Νότια Οσσετία και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, υπήρχαν και εκεί συγκρούσεις.
Η Ρωσία ανακοίνωσε την κυριαρχία της στις 12 Ιουνίου 1990 και περιόρισε την εφαρμογή των σοβιετικών νόμων στη ΡΣΟΣΔ, ειδικά τους νόμους περί οικονομίας. Το Ανώτατο Σοβιέτ της Ρωσικής ΣΟΣΔ υιοθέτησε νόμους που έρχονταν σε αντίθεση με τους σοβιετικούς νόμους (δες Πόλεμος των Νόμων).
Στο δημοψήφισμα της 17ης Μαρτίου 1991, στο οποίο δεν συμμετείχαν τα βαλτικά κράτη, η Αρμενία, η Γεωργία και η Μολδαβία (ωστόσο υπήρχαν ανεπίσημα δημοψηφίσματα και στις έξι δημοκρατίες), η πλειοψηφία των κατοίκων εξέφρασαν την επιθυμία τους να διατηρήσουν την ανανεωμένη Σοβιετική Ένωση. Μετά από διαπραγματεύσεις, οχτώ από τις εννέα δημοκρατίες (εκτός από την Ουκρανία) ενέκριναν τη Νέα Ενωσιακή Συνθήκη με μερικές προϋποθέσεις. Αυτή η συμφωνία θα μετέτρεπε τη Σοβιετική Ένωση σε ομοσπονδία κυρίαρχων δημοκρατιών, με κοινό πρόεδρο, εξωτερική πολιτική και στρατό. Η Ρωσία, το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν θα υπέγραφαν τη συμφωνία στις 20 Αυγούστου 1991.
Προετοιμασία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις 11 Δεκεμβρίου 1990, ο πρόεδρος της Κα Γκε Μπε Βλαντιμίρ Κριούτσκοφ έκανε "κλήση για τάξη" σε δήλωση του στην κεντρική τηλεόραση, στη Μόσχα.[19] Εκείνη την ημέρα, ζήτησε από δύο αξιωματικούς της Κα Γκε Μπε[20] να προετοιμάσουν ένα σχέδιο μέτρων που θα μπορούσαν να ληφθούν αν κηρυχθεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην ΕΣΣΔ. Αργότερα ο Κριούτσκοφ συμμάχησε, προκειμένου να διοργανώσει το πραξικόπημα, με τον υπουργό άμυνας Ντμίτρι Γιάζοφ, τον υπουργό εσωτερικών Μπορίς Πούγκο, τον πρωθυπουργό Βαλεντίν Παβλόφ, τον αντιπρόεδρο Γκενάντι Γιανάγιεφ, τον αναπληρωτή επικεφαλής του Σοβιετικού συμβουλίου αμύνης Όλεγκ Μπακλάνοφ, τον επικεφαλής της γραμματείας του Γκορμπατσώφ Βαλέρι Μπόλντιν, και τον Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ Όλεγκ Σένιν.[21][22]
Τα μέλη της Γκε Κα Τσε Πε ήλπιζαν ότι ο Γκορμπατσώφ θα πειστεί να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να "αποκαταστήσει τη τάξη".
Στις 23 Ιουλίου 1991, μια ομάδα αξιωματικών του κόμματος και λιτεράτι δημοσίευσαν ένα άρθρο με τίτλο "Ένα γράμμα προς τον λαό" στη σκληροπυρηνική εφημερίδα Σοβιετική Ρωσία (Σαβέτσκαγια Ρασίγια), ένα κάλεσμα για αποφασιστική δράση για την αποτροπή καταστροφικής ζημιάς στη χώρα.
Έξι μέρες αργότερα, ο Γκορμπατσώφ, μαζί με τους προέδρους της Ρωσικής ΣΟΣΔ Μπορίς Γέλτσιν και τον πρόεδρο της Καζακικής ΣΣΔ Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, συζήτησε τη πιθανότητα αντικατάστασης σκληροπυρηνικών όπως ο Πούγκο, ο Παβλόφ, ο Γιαζόφ και ο Κριούτσκοφ με πιο φιλελεύθερα πρόσωπα. Ο Κριούτσκοφ, ο οποίος είχε θέσει τον Γκορμπατσώφ υπό στενή επιτήρηση, έμαθε για τη συζήτηση.[23][24][25]
Στις 4 Αυγούστου, ο Γκορμπατσώφ έφυγε για διακοπές στη ντάτσα του στο Φόρος της Κριμαίας. Σχεδίαζε να επιστρέψει στη Μόσχα εγκαίρως για να υπογράψει τη Νέα Ενωσιακή Συνθήκη στις 20 Αυγούστου.
Στις 17 Αυγούστου, τα μέλη της Γκε Κα Τσε Πε συναντήθηκαν σε ξενώνα της Κα Γκε Μπε και μελέτησαν το έγγραφο της συνθήκης. Πίστευαν ότι το σύμφωνο θα στρώσει τον δρόμο για τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, και αποφάσισαν ότι είναι ώρα να δράσουν. Την επομένη, ο Μπακλάνοφ, ο Μπόλντιν, ο Σένιν και ο αναπληρωτής υπουργός άμυνας της ΕΣΣΔ στρατηγός Βαλεντίν Βαρένικοφ πήγαν στην Κριμαία για συναντηθούν με τον Γκορμπατσώφ. Ζήτησαν από το Γκορμπατσώφ να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης ή να παραιτηθεί και να ονομάσει τον Γιανάγιεφ ως προσωρινό πρόεδρο, προκειμένου να επιτρέψει στα μέλη της Γκε Κα Τσε Πε να "αποκαταστήσουν την τάξη" στη χώρα.[22][26][27]
Ο Γκορμπατσώφ πάντα υποστηρίζει ότι απέρριψε το τελεσίγραφο.[26][28] Ο Βαρένικοφ ισχυρίζεται ότι ο Γκορμπατσόφ του είπε: "Ανάθεμά σε. Κάνε ότι θέλεις. Αλλά να αναφέρεις τη γνώμη μου!"[29] Ωστόσο, αυτοί που ήταν παρόντες στην ντάτσα εκείνη τη στιγμή, κατέθεσαν ότι οι Μπακλάνοφ, Μπόλντιν, Σένιν και Βαρένικοφ ήταν καθαρά απογοητευμένοι και νευρικοί μετά τη συνάντησή τους με τον Γκορμπατσώφ.[26] Μετά την απόρριψη από τον Γκορμπατσώφ, οι συνωμότες διέταξαν τον εγκλεισμό του Γκορμπατσώφ στην ντάτσα στο Φόρος, ενώ την ίδια στιγμή οι γραμμές επικοινωνίας της ντάτσας (οι οποίες ελέγχονταν από την Κα Γκε Μπε) κόπηκαν. Επίσης, τοποθετήθηκαν πρόσθετοι φρουροί από την Κα Γκε Μπε τοποθετήθηκαν στις πύλες της ντάτσας για να αποτρέψουν οποιονδήποτε από το να εγκαταλείψει το κτίριο.
Τα μέλη της Γκε Κα Τσε Πε ζήτησαν από ένα εργοστάσιο του Πσκοφ να τους παραδώσει 250.000 εργοστάσια χειροπέδων για να σταλούν στη Μόσχα[30], καθώς και 300.000 φόρμες σύλληψης. Ο Κριούτσκοφ διπλασίασε τους μισθούς των υπαλλήλων της Κα Γκε Μπε, τους ανακάλεσε από τις διακοπές, και τους έβαλε σε επιφυλακή. Η φυλακή Λεφόρτοβο αδειάστηκε για να υποδεχθεί τους φυλακισμένους.[24]
Σημειώσεις και παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 Ольга Васильева, «Республики во время путча» в сб.статей: «Путч. Хроника тревожных дней». // Издательство «Прогресс», 1991. (in Russian). Accessed 14 June 2009. Archived 17 June 2009.
- ↑ «Solving Transnistria: Any Optimists Left? by Cristian Urse. p. 58.» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 8 Σεπτεμβρίου 2020.
- ↑ A party led by the politician Vladimir Zhirinovsky – Accessed 13 September 2009. Archived 16 September 2009
- ↑ 4,0 4,1 «Би-би-си - Россия - Хроника путча. Часть II». 18 August 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 August 2007. https://web.archive.org/web/20070828040103/http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_5261000/5261982.stm. Ανακτήθηκε στις 14 August 2013.
- ↑ Р. Г. Апресян. Народное сопротивление августовскому путчу (recuperato il 27 novembre 2010 tramite Internet Archive)
- ↑ 6,0 6,1 Ishërwood, Julian M. (19 Αυγούστου 1991). «World reacts with shock to Gorbachev ouster». United Press International. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2017.
- ↑ «Апресян Р.Г. Народное сопротивление августовскому путчу». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2021.
- ↑ R.C. Gupta. (1997) Collapse of the Soviet Union. p. 57. (ISBN 9788185842813),
- ↑ «Third Soviet official commits suicide». United Press International. 26 August 1991. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 March 2019. https://web.archive.org/web/20190308081651/https://www.upi.com/Archives/1991/08/26/Third-Soviet-official-commits-suicide/5619683179200/. Ανακτήθηκε στις 7 March 2019.
- ↑ «THE CENTRAL COMMITTEE CHIEF OF ADMINISTRATION KILLS HIMSELF». Deseret News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 March 2019. https://web.archive.org/web/20190308081514/https://www.deseretnews.com/article/179916/THE-CENTRAL-COMMITTEE-CHIEF-OF-ADMINISTRATION-KILLS-HIMSELF.html. Ανακτήθηκε στις 7 March 2019.
- ↑ Mark Kramer, "The Dialectics of Empire: Soviet Leaders and the Challenge of Civil Resistance in East-Central Europe, 1968–91", in Adam Roberts and Timothy Garton Ash (eds.), Civil Resistance and Power Politics: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present, Oxford University Press, 2009 pp. 108–09.
- ↑ «Gorbachev and Perestroika. Professor Gerhard Rempel, Department of History, Western New England College, 1996-02-02, accessed 2008-07-12». Mars.wnec.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Αυγούστου 2008. Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2010.
- ↑ Sarker, Sunil Kumar (1994). The rise and fall of communism. New Delhi: Atlantic publishers and distributors. σελ. 94. ISBN 978-8171565153. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2017.
- ↑ «USSR: The food supply situation» (PDF). CIA.gov. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 23 Μαρτίου 2018.
- ↑ Gupta, R.C. (1997). Collapse of the Soviet Union. India: Krishna Prakashan Media. σελ. 62. ISBN 978-8185842813. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2017.
- ↑ Ziemele (2005). p. 30.
- ↑ Ziemele (2005). p. 35.
- ↑ Ziemele (2005). pp. 38–40.
- ↑ Yevgenia Albats and Catherine A. Fitzpatrick. The State Within a State: The KGB and Its Hold on Russia – Past, Present, and Future. 1994. (ISBN 0-374-52738-5), pages 276-293.
- ↑ KGB Maj. Gen. Vyacheslav Zhizhin and KGB Col. Alexei Yegorov, The State Within a State, p. 276–277.
- ↑ (Ρωσικά) September 1991 internal KGB report on the involvement of KGB in the coup Αρχειοθετήθηκε 2011-04-08 στο Wayback Machine.
- ↑ 22,0 22,1 (Ρωσικά) "Novaya Gazeta" No. 51 of 23 July 2001 Αρχειοθετήθηκε 2012-02-15 στο Wayback Machine. (extracts from the indictment of the conspirators)
- ↑ (Ρωσικά) Timeline of the events Αρχειοθετήθηκε 27 November 2007 στο Wayback Machine., by Artem Krechnikov, Moscow BBC correspondent
- ↑ 24,0 24,1 Christopher Andrew and Vasili Mitrokhin (2000). The Mitrokhin Archive: The KGB in Europe and the West. Gardners Books. (ISBN 0-14-028487-7), pages 513–514.
- ↑ The KGB surveillance logbook included every move of Gorbachev and his wife Raisa Gorbacheva, Subject 111, such as "18:30. 111 is in the bathtub."The State Within a State, page 276–277
- ↑ 26,0 26,1 26,2 (Ρωσικά) Novaya Gazeta No. 59 of 20 August 2001 Αρχειοθετήθηκε 2007-09-29 στο Wayback Machine. (extracts from the indictment of the conspirators)
- ↑ Kommersant Αρχειοθετήθηκε 2008-01-07 στο Wayback Machine., 18 August 2006 (Ρωσικά)
- ↑ Gorbachev's interview to the Russian Service of BBC of 16 August 2001 (Ρωσικά)[1]
- ↑ «Варенников Валентин Иванович/Неповторимое/Книга 6/Часть 9/Глава 2 — Таинственная Страна». www.mysteriouscountry.ru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2019.
- ↑ Revolutionary Passage by Marc Garcelon p. 159
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Russia at the Barricades: Eyewitness Accounts of the Moscow Coup (August 1991), ed. Victoria Bonnell, Ann Copper, and Gregory Freidin. Introduction by Victoria E. Bonnell and Gregory Freidin (M.E. Sharpe, 1994). Includes the chronology of the coup, photos, and accounts from a broad cross-section of participants and eyewitnesses, including the editors.
- Voices From An (Attempted) Soviet Coup. 1st person accounts and documents from both sides of the barricades. Compiled and edited by Anya Chernyakhovskaya, Dr John Jirik and Nikolai Lamm.
- IRC logs: Transcript of internet chat from the time of the coup
- TASS transmissions at the time of the coup (captured from short-wave radio transmissions, contains decoding errors)
- Andrew Coyne: Getting to the Roots of a Deserved Failure
- The St. Petersburg Times #696(63), 17 August 2001 The issue of The St. Petersburg Times devoted to the 10th anniversary of the coup attempt.
- The Collapse of Stalinism Chronology of the Coup The USSR in 1991: The Implosion of a Superpower by Dr Robert F. Miller
- 1991 Diplomatic Bluebook, Section 4. The Soviet Union by the Japanese Foreign Ministry
- Moscow Coup, August 1991, Anonymous: Memories of an anonymous Russian in Wiki Memory Archive
- Personal account and photographs of historian Douglas Smith, eyewitness to the coup
- Vadim Anatov, a programmer for Relcom (the first public ISP in the USSR) στο YouTube talking about the role of the Internet in resistance to the coup.
- Adventures of the "Nuclear Briefcase": A Russian Document Analysis, Strategic Insights, Volume III, Issue 9 (September 2004), by Mikhail Tsypkin
- Map of Europe showing areas affected by Soviet Coup Attempt
- Gorbachev, Mikhail (1991). The August Coup: The Truth and the Lessons. New York: HarperPerennial. Includes transcript of videotaped statement made 19/20 August 1991 as his Foros dacha.