Σαγράδα Φαμίλια
Sagrada Família Basílica i Temple Expiatori de la Sagrada Família Templo Expiatorio de la Sagrada Familia Βασιλική και Εξαγνιστική Εκκλησία της Αγίας Οικογένειας | |
---|---|
Άποψη της Προσόψεως των Παθών (δυτική πλευρά) τον Σεπτέμβριο του 2009 (αφαίρεση των γερανών μέσω ψηφιακού επεξεργαστή) | |
Βασικές πληροφορίες | |
Τοποθεσία | Βαρκελώνη, Καταλωνία, Ισπανία |
Γεωγραφικές συντεταγμένες | 41°24′13″N 2°10′28″E / 41.40361°N 2.17444°EΣυντεταγμένες: 41°24′13″N 2°10′28″E / 41.40361°N 2.17444°E |
Υπαγωγή | Ρωμαιοκαθολικισμός |
Περιφέρεια | Βαρκελώνη |
Χώρα | Ισπανία |
Έτος αφιέρωσης | 7 Νοεμβρίου 2010 |
Εκκλησιαστικό ή οργανωτικό καταστατικό | Ελάσσων Βασιλική |
Καταστατικό | Λειτουργικό/ανολοκλήρωτο |
Ορισμός ως μνημείο κληρονομιάς | 1969, 1984 |
Ηγεσία | Αρχιεπίσκοπος Λουίς Μαρτίνεζ Σιστάκ |
Ιστοσελίδα | www.sagradafamilia.cat |
Αρχιτεκτονική περιγραφή | |
Αρχιτέκτονας/Αρχιτέκτονες | Αντόνι Γκαουντί |
Αρχιτεκτονικός ρυθμός | Μοντερνισμός |
Γενικός ανάδοχος | Construction Board of La Sagrada Família Foundation [εκκρεμεί παραπομπή] [αμφίβολο ] |
Έναρξη ανέγερσης | 1882 |
Αποπεράτωση | 2026–2028[1] (εκτίμηση) |
Λεπτομέρειες | |
Κατεύθυνση προσόψεως | Νοτιοανατολικά |
Χωρητικότητα | 9.000 |
Μήκος | 90 μ. [2] |
Πλάτος | 60 μ. |
Πλάτος (κυρίως ναός) | 45 μ. |
Κορυφή/Κορυφές | 18 (8 ήδη ανεγερθείσες) |
Ύψος κορυφής | 170 μ. (σχεδιασμένο) |
Επίσημη ονομασία: Έργα του Αντόνι Γκαουντί | |
Τύπος | Πολιτισμικό |
Κριτήρια | i, ii, iv |
Καταγραφή | 1984[3] |
Αριθμός αναφοράς | 320bis |
Χώρα | Ισπανία |
Περιοχή | Ευρώπη και Βόρεια Αμερική |
Επίσημη ονομασία: Templo Expiatorio de la Sagrada Familia | |
Τύπος | Μνημείο – Βασιλική |
Καταγραφή | 24 Ιουλίου 1969 |
Αριθμός αναφοράς | (R.I.)-51-0003813-00000[4] |
Η Σαγράδα Φαμίλια (ισπανικά: Basílica y Templo Expiatorio de la Sagrada Familia, αγγλικά: Basilica and Expiatory Church of the Holy Family, ελληνικά: Βασιλική και Εξαγνιστική Εκκλησία της Αγίας Οικογενείας) είναι μεγάλη ρωμαιοκαθολική εκκλησία στη Βαρκελώνη της Καταλονίας στην Ισπανία, σχεδιασμένη από τον Καταλανό αρχιτέκτονα Αντόνι Γκαουντί (1852-1926). Αν και ημιτελής, η εκκλησία αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO[5] και τον Νοέμβριο του 2010 εγκαινιάστηκε και καθαγιάστηκε από τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ΄ και έγινε βασιλική και μπορεί πλέον να τελεστεί εκεί η Θεία Λειτουργία και να την παρακολουθήσουν οι πιστοί.[6][7][8]
Αν και η κατασκευή της Σαγράδα Φαμίλια είχε ξεκινήσει απο το 1882 ,όταν το έργο ανέλαβε ο Γκαουντί (γγ) τη μεταμόρφωσε με το αρχιτεκτονικό και μηχανικό στυλ του συνδυάζοντας το γοτθικό ρυθμό και μορφές μοντερνισμού[9] με φιλόδοξες διαρθρωτικές κολόνες και αψίδες.[10][11]
Ο Γκαουντί αφιέρωσε τα τελευταία του χρόνια στο έργο και όταν πέθανε το 1926, λιγότερο από το ένα τέταρτο του έργου είχε ολοκληρωθεί.[12] Η κατασκευή της Σαγράδα Φαμίλια προχώρησε με αργούς ρυθμούς καθώς βασιζόταν σε ιδιωτικές δωρεές, διακόπηκε από τον Ισπανικό Εμφύλιο και επανέκτησε περιοδική πρόοδο τη δεκαετία του 1950. Η κατασκευή πέρασε τη μέση το 2010, με μερικές από τις μεγαλύτερες προκλήσεις να παραμένουν[12] και μια αναμενόμενη ημερομηνία ολοκλήρωσης το 2026 - επέτειος 100 χρόνων από τον θάνατο του Γκαουντί. Η Σαγράδα Φαμίλια έχει διχάσει τους πολίτες της Βαρκελώνης για τους λόγους ότι συναγωνίζεται με τον Καθεδρικό Ναό της Βαρκελώνης, για το σχέδιο του Γκαουντί και την πιθανότητα ότι η δουλειά που έγινε μετά τον θάνατό του δεν βασίστηκε στο σχέδιό του[13] και πιο πρόσφατα για το υπόγειο τούνελ ενός τρένου της Ισπανίας που μπορεί να διαταράξει τη σταθερότητα του κτιρίου.[14]
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ιστορικό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η βασιλική της Σαγράδα Φαμίλια ήταν έμπνευση ενός Καταλανού βιβλιοπώλη, του Ζοσέπ Μαρία Μποκαμπέλια, ιδρυτή του Asociación Espiritual de Devotos de San José (Πνευματικός Σύλλογος Λατρείας του Αγίου Ιωσήφ).[15] Μετά από μια επίσκεψη στο Βατικανό το 1872, ο Μποκαμπέλια επέστρεψε από την Ιταλία με την πρόθεση να χτίσει μία εκκλησία εμπευσμένη από εκείνη στο Λορέτο.[15] Η κρύπτη του ναού, που χρηματοδοτήθηκε από δωρεές, ξεκίνησε στις 19 Μαρτίου 1882, στη γιορτή του Αγίου Ιωσήφ, σε σχεδιασμό του αρχιτέκτονα Francisco de Paula del Villar.[15] Ο Αντόνι Γκαουντί ξεκίνησε να εργάζεται στο πρότζεκτ το 1883. Στις 18 Μαρτίου 1883 ο Villar αποσύρθηκε από το έργο και ο Γκαουντί ανέλαβε την ευθύνη για τον σχεδιασμό της, τον οποίο άλλαξε ριζικά.[15]
Κατασκευή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σχετικά με το θέμα της μακροχρόνιας κατασκευής, ο Γκαουντί λέγεται ότι είπε "Ο πελάτης μου δεν βιάζεται".[16] Όταν ο Γκαουντί απεβίωσε το 1926, η βασιλική είχε ολοκληρωθεί κατά 15 με 25 τοις εκατό.[12][17] Μετά τον θάνατο του Γκαουντί, η κατασκευή συνεχίστηκε υπό τη διεύθυνση του Domènec Sugrañes i Gras και διακόπηκε από τον Ισπανικό Εμφύλιο το 1936. Τμήματα της ημιτελούς βασιλικής και οι μακέτες του Γκαουντί καθώς και το εργαστήριό του καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου από Καταλανούς αναρχικούς. Το σημερινό σχέδιο είναι βασισμένο σε ανακατασκευασμένες εκδοχές των χαμένων σχεδίων καθώς και σε μοντέρνες προσαρμογές. Από το 1940 οι αρχιτέκτονες Francesc Quintana, Isidre Puig Boada, Lluís Bonet i Gari και Francesc Cardoner συνέχισαν την κατασκευή. Ο φωτισμός σχεδιάστηκε από τον Carles Buigas. Ο σημερινός διεθυντής και γιος του Lluís Bonet, Jordi Bonet i Armengol, χρησιμοποιεί υπολογιστές στο σχέδιο και στη διαδικασία της κατασκευής από το 1980. Ο Μαρκ Μπέρι από τη Νέα Ζηλανδία εργάζεται ως ερευνητής. Γλυπτά από τους J. Busquets, Etsuro Sotoo και τον αμφιλεγόμενο Josep Subirachs διακοσμούν τις προσόψεις. Το κεντρικό κλίτος θολωτής κατασκευής ολοκληρώθηκε το 2000 και τα κύρια καθήκοντα από τότε είναι η κατασκευή του εγκάρσιου θολωτού κλίτους και η αψίδα. Από το 2006, οι εργασίες εστιάστηκαν στη διέλευση και στην υποστηρικτική δομή του κεντρικού πύργου του Ιησού Χριστού καθώς και στο νότιο περίβολο του κεντρικού κλίτους, το οποίο θα γίνει η πρόσοψη της Δόξας. Η οροφή του κυρίου κλίτους ολοκληρώθηκε και ένα εκκλησιαστικό όργανο εγκαταστάθηκε στα μέσα του 2010, επιτρέποντας τη χρήση του ακόμη ανολοκλήρωτου κτιρίου για θρησκευτικούς σκοπούς.[18] Η εκκλησία καθαγιάστηκε από τον πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ΄ τις 7 Νοεμβρίου 2010 μπροστά σε 6.500 άτομα.[19]
Οι κατασκευές της Σαγράδα Φαμίλια αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2026, στην επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατο του Γκαουντί, ενώ το ενημερωτικό φυλλάδιο του έργου εκτιμά το έργο να ολοκληρωθεί το 2017 μετά από την πρόσθετη χρηματοδότηση των τουριστών που επισκέφτηκαν τη Βαρκελώνη στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Σχέδια που έχουν υποστεί επεξεργασία με τη βοήθεια υπολογιστών έχουν χρησιμοποιηθεί για την επίσπευση της κατασκευής, η οποία προηγουμένως αναμενόταν να κρατήσει εκατοντάδες χρόνια, με βάση τις τεχνικές οικοδόμησης στις αρχές του 20ού αιώνα.
Σχεδιασμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σχέδιο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αν και δεν επρόκειτο ποτέ να χριστεί σαν καθεδρικός ναός, η Σαγράδα Φαμίλια σχεδιάστηκε από την αρχή σαν ένα κτίριο μεγέθους ενός καθεδρικού ναού. Το σχέδιο συνδεόταν άμεσα με προγενέστερους ισπανικούς καθεδρικούς, όπως ο καθεδρικός ναός του Μπούργος, ο Καθεδρικός του Λεόν και ο Καθεδρικός της Σεβίλλης. Από κοινού με τους ισπανικούς γοτθικούς καθεδρικούς ναούς, η Σαγράδα Φαμίλια είναι μικρή σε σύγκριση με το πλάτος της και αποτελείται από πολλά πολύπλοκα τμήματα, τα οποία περιλαμβάνουν διπλούς διαδρόμους, μια περιπατητική με επτά αψιδωτά παρεκκλήσια, πύργους και τρεις πύλες, η καθεμία διαφορετική ως προς τη δομή και τη διακόσμηση. Ενώ είναι κοινό για τους καθεδρικούς της Ισπανίας να περιβάλλονται από πολλά ξωκλήσια και εκκλησιαστικά κτίρια, το σχέδιο της συγκεκριμένης εκκλησίας έχει ένα ασυνήθιστο χαρακτηριστικό: ένα σκεπαστό πέρασμα που σχηματίζει ένα ορθογώνιο και περιβάλλει την εκκλησία ενώνοντας τις τρεις πύλες. Πέρα από αυτή την ιδιαιτερότητα, το σχέδιο, επηρεασμένο από την κρύπτη του Villar, μετά βίας αγγίζει την πολυπλοκότητα του σχεδίου του Γκαουντί και τις αποκλίσεις του από την παραδοσιακή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
Κωδωνοστάσια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το αρχικό σχέδιο του Γκαουντί περιλάμβανε 18 κωδωνοστάσια, που αντιπροσώπευαν τους Δώδεκα Αποστόλους, τους Τέσσερις Ευαγγελιστές, την Παναγία και τον Ιησού Χριστό. Οκτώ κωδωνοστάσια έχουν κατασκευαστεί από το 2010, που αντιστοιχούν στους τέσσερις αποστόλους στην πρόσοψη της Γέννησης και τέσσερις αποστόλους στην πρόσοψη των Παθών.
Το 2005, σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του έργου, βρέθηκαν σχέδια του Γκαουντί στο Δημοτικό Αρχείο και δείχνουν το κωδωνοστάσιο της Παναγίας να είναι μικρότερο από αυτό των Ευαγγελιστών. Το ύψος του κωδωνοστασίου θα ακολουθήσει την πρόθεση του Γκαουντί.
Τα κωδωνοστάσια των Ευαγγελιστών θα υπερβαίνονται από γλυπτά με τα παραδοσιακά τους σύμβολα: έναν ταύρο (Άγιος Λουκάς), έναν φτερωτό άνθρωπο (Άγιος Ματθαίος), έναν αετό (Άγιος Ιωάννης) και ένα λιοντάρι (Άγιος Μάρκος). Το κεντρικό κωδωνοστάσιο του Ιησού Χριστού θα υπερβαίνεται από έναν γιγάντιο σταυρό. Η ολοκλήρωση των κωδωνοστασίων θα κάνουν τη Σαγράδα Φαμίλια την υψηλότερη εκκλησία στον κόσμο καθώς και την εκκλησία με το υψηλότερο κωδωνοστάσιο στον κόσμο (170 μέτρα ακριβώς, ώστε να είναι κατά ένα μέτρο χαμηλότερο από τον κοντινό λόφο Montjuïc).
Προσόψεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η εκκλησία θα έχει τρεις μεγάλες προσόψεις: η πρόσοψη της Γέννησης προς την Ανατολή, η πρόσοψη των Παθών προς τη Δύση καθώς και η πρόσοψη της Δόξας προς το Νότο. Η πρόσοψη της Γέννησης χτίστηκε πριν η κατασκευή διακοπεί το 1935 και φέρει την πιο άμεση επιρροή από τον Γκαουντί. Η πρόσοψη των Παθών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή για το κωδωνοστάσιό της, τους βασανισμένους χαρακτήρες που συμπεριλαμβάνουν και φιγούρες του Χριστού καθώς και τον Χριστό εσταυρωμένο. Αυτά τα αμφιλεγόμενα σχέδια αποτελούν δουλειά του Josep Maria Subirachs. Η πρόσοψη της Δόξας, η οποία κατασκευάζεται από το 2002, θα είναι η μεγαλύτερη και η πιο μνημειώδης πρόσοψη καθώς θα εκπροσωπεί την ανάβαση προς τον Θεό. Θα απεικονίζει επίσης διάφορες σκηνές όπως η Κόλαση, το Καθαρτήριο και θα περιλαμβάνει στοιχεία από τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα και τις Επτά Ουράνιες Αρετές.
Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μαζί με έξι άλλα κτίρια του Γκαουντί στη Βαρκελώνη, η Σαγράδα Φαμίλια έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO.[5]
Φωτογραφίες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]-
Η πρόσοψη των Παθών (2010)
-
Η πρόσοψη της Γέννησης (2010)
-
Δυτική πλευρά (2009)
-
Η πρόσοψη της Δόξας (2008)
-
Η Σαγράδα Φαμίλια με την πρόσοψη της Γέννησης το βράδυ (Φεβρουάριος 2015)
-
Η πρόσοψη των Παθών (2004)
-
Η πρόσοψη της Γέννησης (2004)
-
Υαλογράφημα από το εσωτερικό της Σαγράδα Φαμίλια
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Sagrada Família gets final completion date – 2026 or 2028». The Guardian. 22 Σεπτεμβρίου 2011. https://www.theguardian.com/world/2011/sep/22/sagrada-familia-final-completion-date. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2011.
- ↑ Gómez Gimeno, María José (2006). La Sagrada Família. Mundo Flip Ediciones. pp. 86–87.
- ↑ «Unesco, Works of Antoni Gaudí». Whc.unesco.org. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2010.
- ↑ «Templo Expiatorio de la Sagrada Familia». Patrimonio Historico – Base de datos de bienes inmuebles (στα Ισπανικά). Ministerio de Cultura. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2011.[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ 5,0 5,1 «Works of Antoni Gaudí». World Heritage Convention. unesco.org. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Drummer, Alexander (23 Ιουλίου 2010). «Pontiff to Proclaim Gaudí's Church a Basilica». ZENIT. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ «The Pope Consecrates The Church Of The Sagrada Familia». Βατικανό: Vatican Information Service. 7 Νοεμβρίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2010-11-11. https://www.webcitation.org/5uAAUTwy8?url=http://press.catholica.va/news_services/press/vis/dinamiche/b2_en.htm. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Delaney, Sarah (4 Μαρτίου 2010). «Pope to visit Santiago de Compostela, Barcelona in November». Catholic News Service. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Paul Hamlyn (1963). A History of World Architecture. Moffett, Fazio and Wodehouse. σελίδες 454–456.
- ↑ Laura Allsop (6 Νοεμβρίου 2010). «Once a joke, Sagrada Familia today enjoys plaudits». CNN. articles.cnn.com. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ M.C. Burry; J.R. Burry, G.M. Dunlop and A. Maher (2001). Drawing Together Euclidean and Topological Threads. The 13th Annual Colloquium of the Spatial Information Research Centre, University of Otago, Dunedin, New Zealand. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-06-25. https://web.archive.org/web/20080625010337/http://www.business.otago.ac.nz/SIRC05/conferences/2001/05_burry.pdf. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011. The paper explores the assemblies of second order hyperbolic surfaces as they are used throughout the design composition of the Sagrada Família Church building.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Minder, Raphael (3 Νοεμβρίου 2010). «Polishing Gaudi's Unfinished Jewel». The New York Times. http://www.nytimes.com/2010/11/04/arts/04iht-sacred.html?_r=1&scp=1&sq=gaudi%20sagrada%20familia&st=cse. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Schumacher, Edward (1 Ιανουαρίου 1991). «Gaudi's Church Still Divides Barcelona». The New York Times. http://www.nytimes.com/1991/01/01/arts/gaudi-s-church-still-divides-barcelona.html?scp=16&sq=gaudi%20sagrada%20familia&st=cse. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Burnett, Victoria (11 Ιουνίου 2007). «Warning: Trains Coming. A Masterpiece Is at Risk.». The New York Times. http://www.nytimes.com/2007/06/11/world/europe/11spain.html?scp=20&sq=gaudi%20sagrada%20familia&st=cse. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 «Τhe Sagrada Família». gaudiclub.com. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Hornblower, Margo (28 Ιανουαρίου 1991). «Heresy Or Homage in Barcelona?». Time Magazine. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-04-22. https://web.archive.org/web/20160422210204/http://time.com/time/magazine/article/0,9171,972215,00.html. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Gladstone, Valerie (22 Αυγούστου 2004). «ARCHITECTURE: Gaudí's Unfinished Masterpiece Is Virtually Complete». The New York Times. http://www.nytimes.com/2004/08/22/arts/architecture-gaudi-s-unfinished-masterpiece-is-virtually-complete.html?scp=10&sq=gaudi%20sagrada%20familia&st=cse. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Montañés, José Ángel (13 Μαρτίου 2009). «La Sagrada Familia se abrirá al culto en septiembre de 2010». El País (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2009.
- ↑ Pope Benedict consecrates Barcelona's Sagrada Familia. BBC News. 7 Νοέμβριου 2010. http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11705036.
Περαιτέρω ανάγνωση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Zerbst, Rainer (1988). Antoni Gaudi — A Life Devoted to Architecture. Trans. from German by Doris Jones and Jeremy Gaines. Hamburg, Germany: Taschen. ISBN 3-8228-0074-0.
- Nonell, Juan Bassegoda (2004). Antonio Gaudi: Master Architect. New York: Abbeville Press. ISBN 0-7892-0220-4.
- Crippa, Maria Antonietta (2003). Peter Gossel, επιμ. Antoni Gaudi, 1852–1926: From Nature to Architecture. Trans. Jeremy Carden. Hamburg, Germany: Taschen. ISBN 3-8228-2518-2.
- Schneider, Rolf (2004). Manfred Leier, επιμ. 100 most beautiful cathedrals of the world: A journey through five continents. Trans. from German by Susan Ghyearuni and Rae Walter. Edison, New Jersey: Chartwell Books. σελ. 33. ISBN 978-0-7858-1888-5.
- AA.VV. (2001). Lunwerg, Barcelona, επιμ. Modernisme i Modernistes. ISBN 84-7782-776-1.
- Barral i Altet, Javier (2001). L'isard, Barcelona, επιμ. Art de Catalunya. Arquitectura religiosa moderna i contemporània. ISBN 84-89931-14-3.
- Bassegoda i Nonell, Joan (1989). Ed. Ausa, Sabadell, επιμ. El gran Gaudí. ISBN 84-86329-44-2.
- Bassegoda i Nonell, Joan (2002). Criterio, Madrid, επιμ. Gaudí o espacio, luz y equilibrio. ISBN 84-95437-10-4.
- Bergós i Massó, Joan (1999). Ed. Lunwerg, Barcelona, επιμ. Gaudí, l'home i l'obra. ISBN 84-7782-617-X.
- Bonet i Armengol, Jordi (2001). Ed. Pòrtic, Barcelona, επιμ. L'últim Gaudí. ISBN 84-7306-727-4.
- Crippa, Maria Antonietta (2007). Taschen, Köln, επιμ. Gaudí. ISBN 978-3-8228-2519-8.
- Flores, Carlos (2002). Les lliçons de Gaudí. Barcelona: Ed. Empúries. ISBN 84-7596-949-6.
- Fontbona, Francesc· Miralles, Francesc (1985). Història de l’Art Català. Del modernisme al noucentisme (1888-1917) (62η έκδοση). Barcelona. ISBN 84-297-2282-3.
- Giralt-Miracle, Daniel (2002). Gaudí, la busqueda de la forma. Lunwerg. ISBN 84-7782-724-9.
- Gómez Gimeno, María José (2006). Mundo Flip Ediciones, επιμ. La Sagrada Familia. ISBN 84-933983-4-9.
- Lacuesta, Raquele (2006). Diputació de Barcelona, Barcelona, επιμ. Modernisme a l’entorn de Barcelona. ISBN 84-9803-158-3.
- Navascués Palácio, Pedro (2000). Espasa Calpe, Madrid, επιμ. Summa Artis. Arquitectura española (1808-1914). ISBN 84-239-5477-3.
- Permanyer, Lluis (1993). Ed. Polígrafa, Barcelona, επιμ. Barcelona modernista. ISBN 84-343-0723-5.
- Puig i Boada, Isidre (1986). Ed. Nou Art Thor, Barcelona, επιμ. El temple de la Sagrada Família. ISBN 84-7327-135-1.
- Tarragona, Josep Maria (1999). Ed. Proa, Barcelona, επιμ. Gaudí, biografia de l’artista. ISBN 84-8256-726-8.
- Van Zandt, Eleyearr (1997). Asppan, επιμ. La vida y obras de Gaudí. ISBN 0-7525-1106-8.
- Zerbst, Rainer (1989). Taschen, επιμ. Gaudí. ISBN 3-8228-0216-6.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]