Πόπλιος Κλόδιος Πούλχερ
| Πόπλιος Κλόδιος Πούλχερ | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Publius Clodius Pulcher (Λατινικά) |
| Γέννηση | Δεκαετία του 90 π.Χ.[1] Αρχαία Ρώμη |
| Θάνατος | 18 Ιανουαρίου 52 π.Χ.[1] Bovillae |
| Συνθήκες θανάτου | ανθρωποκτονία |
| Χώρα πολιτογράφησης | Αρχαία Ρώμη |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Ομιλούμενες γλώσσες | λατινική γλώσσα |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | Ρωμαίος πολιτικός |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Φουλβία |
| Τέκνα | Κλοδία Πούλχρα Publius Claudius Pulcher |
| Γονείς | Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ (ύπατος το 79 π.Χ.) και Publius Fonteius και Καικιλία Μετέλλα (κόρη του Βαλεαρικού) |
| Αδέλφια | Κλοδία (σύζυγος του Μέτελλου)[2] Γάιος Κλαύδιος Πούλχερ[2] Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ (ύπατος το 54 π.Χ.) Κλαυδία Κουίντα Κλοδία Τέρτια |
| Οικογένεια | Κλαύδιοι Πούλχροι |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | Δήμαρχος των πληβείων (58 π.Χ.) Ρωμαίος συγκλητικός Ταμίας (Quaestor) Αγορανόμος (Aedilis) (56 π.Χ.) |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ο Πόπλιος Κλόδιος Πούλχερ, λατιν.: Publius Clodius Pulcher, (93–52 π.Χ.) ήταν λαϊκιστής Ρωμαίος πολιτικός και ταραξίας τού δρόμου κατά την εποχή της Α΄ Τριανδρίας. Μία από τις πιο πολύχρωμες προσωπικότητες της εποχής του, ο Κλόδιος καταγόταν από το αριστοκρατικό γένος των Κλαυδίων, μία από τις παλαιότερες και ευγενέστερες οικογένειες πατρικίων της Ρώμης, αλλά επινόησε να υιοθετηθεί από έναν άγνωστο πληβείο, έτσι ώστε να εκλεγεί τριβούνος των πληβείων. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, προώθησε ένα φιλόδοξο νομοθετικό πρόγραμμα, συμπεριλαμβανομένου ενός βοηθήματος σιτηρών. Αλλά έμεινε στη μνήμη κυρίως για τις μακροχρόνιες διαμάχες του με πολιτικούς αντιπάλους, ιδιαίτερα τον Κικέρωνα, τα γραπτά τού οποίου προσφέρουν ανταγωνιστικές, λεπτομερείς αναφορές και ισχυρισμούς σχετικά με τις πολιτικές δραστηριότητες και τον σκανδαλώδη τρόπο ζωής τού Κλόδιου. Ο Κλόδιος δικάστηκε για το κεφαλαιώδες αδίκημα της ιεροσυλίας, μετά την εισβολή του στις γυναικείες τελετουργίες της Καλής Θεάς (Bona Dea): υποτίθεται ότι είχε σκοπό να αποπλανήσει τη γυναίκα τού Ι. Καίσαρα, την Πομπηία. Η καντιπαράθεσή του με τον Κικέρωνα οδήγησε στην προσωρινή εξορία τού Κικέρωνα. Η διαμάχη του με τον Τ. Ά. Μίλωνα κατέληξε στο ίδιο του το τέλος στα χέρια των σωματοφυλάκων τού Μίλωνα. [3]
Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γεννημένος από τον Πόπλιο Κλαύδιο Πούλχερ το 93 π.Χ., ο Κλόδιος ήταν ο νεότερος γιος τού Aππίου Κλαυδίου Πούλχερ, ο οποίος έγινε ύπατος το 79 π.Χ. Το όνομα της μητέρας του είναι αβέβαιο: μπορεί να ήταν κόρη τού Κόιντου Σερβίλιου Καιπίωνα, και έτσι καταγόταν από άλλο αρχαίο γένος πατρικίων ή ίσως ήταν αδελφή τού Κόιντου Καικίλιου Μέτελλου Κέλερ, και επομένως απόγονος των πληβείων ευγενών. [4] [5] Τα μεγαλύτερα αδέλφια τού Πόπλιου ήταν ο Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ ύπατος το 54 π.Χ., και ο Γάιος Κλαύδιος Πούλχερ πραίτωρ το 56 π.Χ. και στη συνέχεια κυβερνήτης της Ασίας. Οι αδελφές του περιελάμβαναν την Κλαυδία, σύζυγο τού Κόιντου Μάρκιου Ρεξ, την Κλαυδία Κουαδρανταρία, σύζυγο τού Κέλερ, και την Κλαυδία Κουίντα, σύζυγο τού Λεύκιου Λικίνιου Λούκουλλου.
Μέσω της οικογένειάς του, ο Κλόδιος συνδέθηκε στενά με αρκετούς εξέχοντες Ρωμαίους πολιτικούς. Ο ένας κουνιάδος του, Λούκουλλος, ήταν ύπατος το 74 π.Χ., ενώ ο Κέλερ ήταν ύπατος το 60, και ο αδελφός τού τελευταίου, Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος Νέπως, ύπατος το 57. Η Mουκία Τέρτια, ετεροθαλής αδελφή των Καικιλίων, ήταν σύζυγος τού Γναίου Πομπήιου Μάγκνου, και αργότερα τού Mάρκου Αιμίλιου Σκαύρου, πραίτορα το 56 π.Χ. Ένας ετεροθαλής αδελφός, ο Πόπλιος Μούκιος Σκαιβόλα, ήταν αρχιερέας (pontifex), ενώ ο αδελφός του Κόιντος ήταν οιωνοσκόπος (augur) και τριβούνος των πληβείων (tribunus plebis) το 54.
Πρώιμη σταδιοδρομία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ως νεαρός άνδρας το 73 π.Χ., ο Κλόδιος κατηγόρησε απερίσκεπτα τον Κατιλίνα για μοιχεία με μία από τις Εστιάδες Παρθένες, ένα κεφαλαιώδες έγκλημα. Όταν η Κατιλίνας αθωώθηκε, ο Κλόδιος καταγγέλθηκε από τον Κάτωνα και υποχρεώθηκε να φύγει από τη Ρώμη. [6] [7] Μπορεί να πήγε στα ανατολικά, όπου ο κουνιάδος του, Λούκουλλος, υπηρετούσε ως ανθύπατος στον πόλεμο κατά τού Μιθριδάτη ΣΤ΄. Ήταν με τον Λούκουλλο το 68, οπότε ο Κλόδιος, ο οποίος ένιωθε ότι ο κουνιάδος του δεν τού έδινε επαρκή σεβασμό, υποκίνησε τη διχόνοια μεταξύ των στρατιωτών τού Λούκουλλου. [7] [8] Τον επόμενο χρόνο, ο Κλόδιος εγκατέλειψε τον Λούκουλλο και ενώθηκε με τον άλλο κουνιάδο του, τον Μάρκιο Ρεξ, ο οποίος ήταν ανθύπατος στην Κιλικία. Τοποθετημένος επικεφαλής μέρους τού στόλου τού Μάρκιου, ο Κλόδιος συνελήφθη από πειρατές. Ελπίζοντας να κερδίσει την απελευθέρωσή του, ο Κλόδιος υποσχέθηκε στους απαγωγείς του μία σημαντική ανταμοιβή, και αυτοί ζήτησαν λύτρα από τον Πτολεμαίο της Κύπρου, έναν σύμμαχο των Ρωμαίων. Το ποσό που προσφέρθηκε ήταν τόσο ασήμαντο, που ήταν σαφές ότι ο Κλόδιος είχε υπερεκτιμήσει πολύ την αξία του, και οι πειρατές τον απελευθέρωσαν χωρίς να κρατήσουν τα χρήματα. [9] [10] [11] [8] Η συμπεριφορά τού Πτολεμαίου στην υπόθεση γέμισε τον Κλόδιο μίσος για τον Κύπριο ηγεμόνα. Ο Κλόδιος πήγε στη Συρία, όπου παραλίγο να χάσει τη ζωή του κατά τη διάρκεια μίας εξέγερσης, την οποία επίσης κατηγορήθηκε ότι υποκίνησε. [8]
Ρώμη και Γαλατία, 66–62 π.Χ.[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Κλόδιος επέστρεψε στη Ρώμη το 66 π.Χ., σε ηλικία 27 ετών. Σχεδόν αμέσως βρέθηκε σε ανάγκη προστασίας από τον κουνιάδο του, Λούκουλλο. Όχι μόνο ο στρατηγός κατηγόρησε τον Κλόδιο για την ανταρσία, που είχε αντιμετωπίσει στα ανατολικά, αλλά ο νεαρός Κλόδιος κατηγορήθηκε για αιμομικτική σχέση με την αδελφή του, τη γυναίκα τού Λούκουλου. Ο Λούκουλλος χώρισε από την Κλαυδία και ο Κλόδιος φαίνεται ότι απέφυγε περαιτέρω δυσκολίες μέσω της δωροδοκίας, και κερδίζοντας την εμπιστοσύνη του Λεύκιου Λικίνιου Μουρένα, στενού συγγενή τού Λούκουλου. Ο Mουρένα και ο Κλόδιος ήταν μεταξύ εκείνων που δέχτηκαν χρήματα από τον Κατιλίνα, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για εκβιασμό για τη συμπεριφορά του ως κυβερνήτη της Αφρικής, και ο οποίος εξασφάλισε την αθώωσή του με την πληρωμή μεγάλων χρηματικών ποσών. [12]
Το 64 π.Χ. ο Mουρένα διορίστηκε κυβερνήτης της Ναρβωνικής Γαλατίας και ο Κλόδιος πήγε μαζί του ως μέλος τού επιτελείου του. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Γαλατία, ο Κλόδιος ενεπλάκη σε διάφορα εγκληματικά σχέδια, που υποτίθεται ότι περιλάμβαναν τη πλαστογράφηση διαθηκών και την οργάνωση τού θανάτου των κληρονόμων. Και σύναψε μία σειρά από χρήσιμες συμμαχίες. [12] Ο Κλόδιος και ο Μουρένα επέστρεψαν στη Ρώμη το 63 εγκαίρως, ώστε ο Μουρένα να εκλεγεί για την υπατεία, σε αντίθεση με τον Κατιλίνα. Με την υποστήριξη βετεράνων που είχαν υπηρετήσει υπό τον Λούκουλλο, καθώς και τού Κικέρωνα, ενός από τους υπάτους τού 63, και πιθανώς τού Κλόδιου, εξελέγη ο Mουρένα, που έγινε ο πρώτος από το γένος των Μουρένα που έλαβε την υπατεία.
Ο Κατιλίνος απάντησε στην ήττα του συνωμοτώντας με άλλους δυσαρεστημένους Ρωμαίους για να οργανώσουν μία εξέγερση. Οι συνωμότες ήλπιζαν να σφάξουν τούς αντιπάλους τους μεταξύ της ρωμαϊκής αριστοκρατίας, ιδιαίτερα τους πληβείους ευγενείς και συγκλητικούς, και να δημιουργήσουν μία μικρή ολιγαρχία με πατρικίους. Αν και ο Κλόδιος ήταν πατρίκιος και αργότερα ταίριαζε στον Κικέρωνα να τον απεικονίσει ως συμμετέχοντα στη συνωμοσία, δεν συμμετείχε. Αντίθετα, συμμετείχε στενά στον Μουρένα και τη μερίδα των αρίστων (optimates), που πρόσφεραν στον Κικέρωνα κάθε βοήθεια. Καθώς εκτυλισσόταν το δράμα τού εντοπισμού και της σύλληψης των συνωμοτών, ο Κλόδιος φαίνεται να έχει ενωθεί με πολλούς άλλους ιππείς και ευγενείς νέους, που σχημάτισαν μία άτυπη, αλλά ισχυρή και εκφοβιστική σωματοφυλακή γύρω από τον Κικέρωνα. [13]
Περίπου εκείνη την εποχή, αναπτύχθηκε ρήξη μεταξύ των φατριών, όταν μια από τις αδελφές του Κλόδιου -προφανώς η Κλαυδία Κουίντα, με την οποία ο Λούκουλλος είχε χωρίσει- προσπάθησε να πείσει τον Κικέρωνα να χωρίσει την Τερεντία και να την παντρευτεί. Το σχέδιό της απέτυχε, καθώς ο Κικέρων παρέμεινε πιστός στη σύζυγό του, ενώ η Τερεντία ήταν εξοργισμένη με την Κλαυδία και την οικογένειά της. [13]
Σκάνδαλο της Καλής Θεάς (Bona Dea)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τον Δεκέμβριο του 62 π.Χ., οι τελετές της Bona Dea πραγματοποιήθηκαν στη Regia, την επίσημη κατοικία του Pontifex Maximus, αρχιερέα της Ρώμης. Ο Ι. Καίσαρας είχε εκλεγεί μέγιστος αρχιερέας (pontifex maximus) τον προηγούμενο χρόνο, κατά τη διάρκεια του ίδιου ανταγωνισμού που οδήγησε στη συνωμοσία τού Κατιλίνα. Η εορτή ήταν ένα ιερό μυστήριο, από το οποίο αποκλείονταν όλοι οι άνδρες: ούτε ο μέγιστος αριχερέας δεν μπορούσε να παρευρεθεί. Οι τελετές διοργανώθηκαν από τη σύζυγο τού Καίσαρα, Πομπηία, και τη μητέρα του, Αυρηλία, υπό την επίβλεψη των Εστιάδων. Ο Κλόδιος κατάφερε να εισέλθει στις τελετές, μεταμφιεσμένος σε γυναίκα, προφανώς με σκοπό να αποπλανήσει την Πομπηία, αλλά ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της βραδιάς. Η απλή παρουσία τού Κλόδιου στις ιεροτελεστίες ήταν ιεροσυλία, αλλά η βεβήλωση των τελετών για να αποπλανήσει τη σύζυγο τού μέγιστου αρχιερέα, θεωρήθηκε ακόμη μεγαλύτερη προσβολή για τη θεά. [14]
Η δίκη που ακολούθησε, οδήγησε όλη τη Ρώμη σε αδιέξοδο. Ο Λούκουλλος ήταν αποφασισμένος να καταστρέψει την πολιτική σταδιοδρομία τού κουνιάδου του, ανταποδίδοντας έτσι τον Κλόδιο για την υποκίνηση ανταρσίας μεταξύ των στρατιωτών του και την καταστροφή τού γάμου τού Λούκουλου: κατηγόρησε τον Κλόδιο για αιμομιξία, ένα βαρύτατο έγκλημα. Τη δίωξη ανέλαβαν τρεις από τους Κορνέλιους Λέντουλους, με επικεφαλής πιθανώς τον Λεύκιο Κορνήλιο Λέντουλο Κρους. Ο κύριος συνήγορος τού Κλόδιου ήταν ο Γάιος Σκριβώνιος Κούριο, ένας διάσημος ρήτορας που ήταν ύπατος το 75 π.Χ. [15] Η δίκη κράτησε μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Πομπήιος επέστρεψε από τα ανατολικά, και οι δημόσιες επιχειρήσεις ανεστάλησαν. Οι μάρτυρες κατά τού Κλόδιου περιελάμβαναν την Αυρηλία και μία από τις κόρες της, καθώς και διάφορες οικιακές σκλάβες, οι οποίες ισχυρίστηκαν ότι ο Κλόδιος είχε διαπράξει αιμομιξία με την αδελφή του, Κλοδία, τη σύζυγο τού Λούκουλλου. Ο Καίσαρας, παρά την προσβολή τού αξιώματος και της τιμής του, ισχυρίστηκε ότι δεν γνώριζε τα γεγονότα, αλλά χώρισε τη γυναίκα του —όχι, εξήγησε, επειδή πίστευε ότι θα είχε υποχωρήσει στις προόδους τού Κλόδιου, αλλά επειδή κανένα σκάνδαλο δεν μπορούσε να γίνει ανεκτό στο νοικοκυριό τού μεγίστου αρχιερέα: όπως εκφράστηκε από τον Πλούταρχο, «η γυναίκα του Καίσαρα πρέπει να είναι υπεράνω υποψίας». [16]
Ο Κλόδιος μαρτύρησε τον εαυτό του, ισχυριζόμενος ότι δεν ήταν στη Ρώμη την ημέρα των τελετουργιών. Ο Κικέρων ήταν σε θέση να αντικρούσει αυτό το πλασματικό άλλοθι, αλλά ήταν απρόθυμος να το κάνει, γνωρίζοντας τον βαθύ αντίκτυπο που θα μπορούσε να έχει η καταδίκη ή η αθώωση τού Κλόδιου στη ρωμαϊκή κοινωνία. Η απόφασή του τελικά εξαναγκάστηκε από την εθνική και εσωτερική πολιτική: ο Κικέρων ήταν πρόθυμος να σφυρηλατήσει μία ύφεση μεταξύ τού Πομπηίου και τού Λούκουλλου, οι οποίοι ήταν σε διαμάχη για τον οικισμό των ανατολικών επαρχιών. Η παροχή στοιχείων εναντίον τού Κλόδιου τού έδωσε την ευκαιρία να κάνει τη χάρη στον Λούκουλλο. Στο σπίτι η σύζυγος τού Κικέρωνα, η Τερεντία, που έβλεπε ακόμη την απόπειρα αποπλάνησης τού συζύγου της από την Κλαυδία, επέμενε να καταθέσει εναντίον τού αδελφού της αντιπάλου της. Όμως, παρά τις αποδείξεις τού Κικέρωνα και των άλλων μαρτύρων, το αποτέλεσμα της δίκης αποφασίστηκε από τον Μάρκο Λικίνιο Κράσσο, ο οποίος δωροδόκησε μαζικά τους ενόρκους, για να εξασφαλίσει την αθώωση τού Κλόδιου.
Η δίκη βοήθησε τον Κλόδιο να σφυρηλατήσει συμμαχίες με τους ευεργέτες του, και βάθυνε την εχθρότητά του προς τους αντιπάλους του. Θεωρούσε τον Κράσσο ως τον κύριο προστάτη του, και ήταν ευγνώμων στον Καίσαρα, που αρνήθηκε οποιαδήποτε άμεση γνώση των γεγονότων. Δεν ζήτησε αντίποινα εναντίον εκείνων, που είχαν οδηγήσει τη δίωξή του, θεωρώντας προφανώς τον διασυρμό του ως δίκαιη ανταπόδοση, για τα λάθη που τους είχε κάνει. Εντούτοις, προσβλήθηκε πολύ από τον Κικέρωνα, ο οποίος είχε προσπαθήσει να προκαλέσει την πτώση του μαρτυρώντας εναντίον του, και θεώρησε την αντιπάθεια που έδειξε απέναντί του ο Πομπηίας, ως προδοσία. Όταν ο Κλόδιος είχε προκαλέσει δυσαρέσκεια μεταξύ των στρατευμάτων τού Λούκουλλου στα ανατολικά, ήταν προς όφελος τού Πομπηίου, και ο ανταγωνισμός τού τελευταίου τόσο με τον Λούκουλλο όσο και με τον Κικέρωνα, φαινόταν να τον έκανε φυσικό σύμμαχο τού Κλόδιου, όμως ο Πομπήιος δεν είχε σηκώσει ούτε το δάχτυλό του, για να τον βοηθήσει κατά τη διάρκεια της δίκης.
Οικογένεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Περί το 62 π.Χ. ο Κλόδιος νυμφεύτηκε τη Φουλβία (π. 83 – 40 π.Χ.), κληρονόμο των Σεμπρωνίων Τουδιτανών, μίας ευγενούς οικογένειας από το Tούσκουλον [17]. Μπορεί να μην ήταν η πρώτη του γυναίκα. Ο Κικέρων αναφέρεται σε κάποιον Λεύκιο Νάττα ως κουνιάδο τού Κλόδιου, αν και δεν είναι απολύτως σαφές ποιος ήταν, ή πώς οι δύο άνδρες ήταν κουνιάδοι. [18] [19] Ο Κλόδιος και η Φουλβία είχαν τουλάχιστον δύο παιδιά (που επέζησαν μέχρι την ενηλικίωση): έναν γιο, τον Πόπλιο Κλαύδιο Πούλχερ, ο οποίος τελικά έγινε πραίτωρ, και μία κόρη, την Κλαυδία, η οποία θα γινόταν η πρώτη σύζυγος τού Aυγούστου.
Υιοθεσία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Tριβουνία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εξορία του Κικέρωνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σχέσεις με τα μέλη της Τριανδρίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το τέλος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υστεροφημία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Έρωτας και πολιτική στην ύστερη Δημοκρατία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γενεαλογία Κλαυδίων Πούλχρων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
| 1.(Φοντεία ;) | Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ ύπατος το 143 π.Χ. ΓΕΝΟΣ ΚΛΑΥΔΙΩΝ ΠΟΥΛΧΡΩΝ | 2.Αντιστία (Βετόρουμ) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (1) Γάιος Κλαύδιος Πούλχερ ύπατος το 92 π.Χ. | (1) Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ ύπατος το 79 π.Χ. | (2) Κλαυδία Σεκούνδα ∞ Τιβέριος Σεμπρόνιος Γράκχος τριβούνος του στρατού | (2) Κλαυδία Τέρτια ∞ Κόιντος Φίλιππος τριβούνος του νομισματοκοπείου | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ ύπατος το 79 π.Χ. | Λεύκιος Μάρκιος Φίλιππος ύπατος το 91 π.Χ. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Κλαυδία Τέρτια ∞ Κόιντος Μάρκιος Ρεξ ύπατος το 68 π.Χ. | Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ ύπατος το 54 π.Χ. | Κλαυδία Κουάρτα/Κλοδία ∞ Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος Κέλερ ύπατος το 60 π.Χ. | Πόπλιος Κλόδιος Πούλχερ τριβούνος των πληβείων ∞ Φουλβία | Κλαυδία Κουίντα ∞ Λ. Λ. Λούκουλλος ύπατος το 74 π.Χ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Κλαυδία Πρεσβύτερη ∞ Μάρκος Ιούνιος Βρούτος ανθύπατος | Κλοδία Πούλχρα ∞1.Οκταβιανός Αύγουστος 2.Γναίος Λάρτιος | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Στη λογοτεχνία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βιβλιογραφικές αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρχαίες πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σύγχρονα έργα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 978-88-420-8715-1. ISBN-13 978-88-420-8715-1.
- ↑ 2,0 2,1 «Claudii» (Ρωσικά)
- ↑ Tatum, W. Jeffrey, The Patrician Tribune: Publius Clodius Pulcher, University of North Carolina Press, 1999, pp. 33, 239, 240 online.
- ↑ Wiseman, T.P., Cinna the Poet and other Roman Essays, (Leicester University Press, 1974), ch. 12 "The Last of the Metelli", pp.176-191, with stemma at 182-3
- ↑ Tatum, Jeffrey (2014). The Patrician Tribune: Publius Clodius Pulcher. Studies in the History of Greece and Rome (reworked έκδοση). UNC Press Books. σελ. 249. ISBN 9781469620657.
Clodius's mother, therefore, must remain ignota.
- ↑ Plutarch, "The Life of Cato the Younger", 19.
- ↑ 7,0 7,1 Broughton, vol. II, pp. 140, 142 (note 10).
- ↑ 8,0 8,1 8,2
Chisholm, Hugh, επιμ.. (1911) «Clodius» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 6 (11η έκδοση) Cambridge University Press, σσ. 553–554
- ↑ Cassius Dio, xxxvi. 17.
- ↑ Appian, Bellum Civile, ii. 23.
- ↑ Broughton, vol. II, p. 148.
- ↑ 12,0 12,1 Cicero De Haruspicum Responsis, 42.
- ↑ 13,0 13,1 Plutarch, "The Life of Cicero", 29.
- ↑ M. Beard, S. Price, & J. North, Religions of Rome: A History, vol. I, Cambridge University Press (1998), pp. 129, 130, 296, 297.
- ↑ Valerius Maximus, iv. 3. § 5.
- ↑ Plutarch, "The Life of Caesar", 10.
- ↑ Tatum, The Patrician Tribune, pp. 60, 61.
- ↑ Cicero, Pro Domo Sua, 45, 52; Epistulae ad Atticum, iv. 8, Pro Murena, 35.
- ↑ Servius, Ad Virgilii Aeneidem Commentarii, viii. 269.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Publius Clodius Pulcher στο Wikimedia Commons
|