Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μάνσα Μουσά

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
μάνσα και χατζής
Μουσά Α΄ του Μάλι
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		مانسا موسى (Αραβικά)
Γέννηση1280 (περίπου)
Αυτοκρατορία του Μάλι
Θάνατος1337 (περίπου)
Χώρα πολιτογράφησηςΑυτοκρατορία του Μάλι
ΘρησκείαΙσλάμ
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητακυβερνητικός υπάλληλος
Οικογένεια
ΤέκναΜαγκάν Α΄ του Μάλι
ΑδέλφιαΣουλεϋμάν του Μάλι
Οικογένειαδυναστεία Κέιτα
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμαμάνσα
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο μάνσα Μουσά Α΄ (κυβέρνησε π. 1312 - π. 1337) ήταν ο ένατος[1] μάνσα (ηγεμόνας) της αυτοκρατορίας του Μάλι, η οποία έφτασε στην εδαφική ακμή της κατά τη διάρκεια τής βασιλείας του. Η βασιλεία του Μουσά Α΄ συχνά θεωρείται ως το ζενίθ της δύναμης και του κύρους του Μάλι.

Ήταν εξαιρετικά πλούσιος. Έχει προταθεί ότι ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος στην ιστορία,[2] αλλά η έκταση του πραγματικού πλούτου του δεν είναι γνωστή με κάποια βεβαιότητα. Είναι γνωστό από τοπικά χειρόγραφα και ταξιδιωτικές εκθέσεις, ότι ο πλούτος του μάνσα Μουσά προήλθε κυρίως από τον έλεγχο και τη φορολόγηση της αυτοκρατορίας του Μάλι στο εμπόριο του αλατιού από τις βόρειες περιοχές, και ειδικά από τον χρυσό που εκμεταλλευόταν και εξόρυσσε στις πλούσιες σε χρυσό περιοχές στον νότο -Μπαμπούκ, Wangara, Μπούρε, Γκαλάμ, Taghaza και άλλα τέτοια βασίλεια- κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων. Κατά τη διάρκεια μιας πολύ μακράς περιόδου, το Μάλι είχε δημιουργήσει ένα μεγάλο απόθεμα χρυσού. Επίσης για το Μάλι υπάρχει η υποψία ότι είχε εμπλακεί στο εμπόριο πολλών αγαθών, όπως ελεφαντόδοντου, σκλάβων, μπαχαρικών, μεταξιού και κεραμικών. Ωστόσο, επί του παρόντος λίγα είναι γνωστά για την έκταση ή τον τρόπο αυτών των συναλλαγών.[3][4] Ως την εποχή της ανάρρησης του Μουσά στον θρόνο, το Μάλι σε μεγάλο βαθμό αποτελούσε το έδαφος της πρώην αυτοκρατορίας της Γκάνας, την οποία το Μάλι κατέκτησε. Η αυτοκρατορία του Μάλι έγινε η περιοχή, που είναι τώρα μέρος της Γουινέας, της Σενεγάλης, της Μαυριτανίας, της Γκάμπιας και της σύγχρονης πολιτείας του Μάλι.

Ο Μουσά πήγε σε προσκύνημαα (hajj, χατζ) στη Μέκκα το 1324, ταξιδεύοντας με τεράστια συνοδεία και μια τεράστια προμήθεια χρυσού. Στη διαδρομή πέρασε λίγο χρόνο στο Καΐρο, όπου η πλούσια δωρεά του, λέγεται ότι επηρέασε αισθητά την αξία του χρυσού στην Αίγυπτο, και συγκέντρωσε την προσοχή του ευρύτερου μουσουλμανικού κόσμου. Ο Μουσά επέκτεινε τα σύνορα της αυτοκρατορίας του Μάλι, ενσωματώντας ιδιαίτερα τις πόλεις Γκάο και Τιμπουκτού στο έδαφός της. Αναζήτησε στενότερους δεσμούς με τον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο, ιδιαίτερα με τα Σουλτανάτα των Μαμελούκων και των Mαρινιδών. Κάλεσε μελετητές από τον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο να ταξιδέψουν στο Μάλι -όπως ο Ανδαλουσιανός ποιητής Αμπού Ισάκ αλ Σαχιλί- και βοήθησε να καθιερωθεί το Τιμπουκτού ως κέντρο της ισλαμικής μάθησης. Η βασιλεία του συνδέεται με πολλά κατασκευαστικά έργα, συμπεριλαμβανομένου μέρους του τζαμιού Ντζινγκουερεμπέρ στο Τιμπουκτού.

Όνομα και τίτλοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το προσωπικό όνομα του μάνσα Μουσά ήταν Μουσά ( αραβικά: موسى‎‎موسى, ρωμαϊκά: Mūsá), δηλ. το όνομα του Μωυσή στο Ισλάμ. [5] Το μάνσα, που σημαίνει "ηγέτης"[6] ή "βασιλιάς"[7] στη γλώσσα Μαντέ, ήταν ο τίτλος του ηγεμόνα της αυτοκρατορίας του Μάλι. Στην προφορική παράδοση και τα Χρονικά του Τιμπουοκτού, ο Μουσά είναι επίσης γνωστός ως Κανκού Μουσά.[8] Στην παράδοση Μαντέ ήταν σύνηθες στο όνομα ενός να προηγηθεί το όνομα της μητέρας του, έτσι το όνομα Kanku Musa σημαίνει "Μουσά, γιος της Κανκού", αν και δεν είναι σαφές αν η γενεαλογία που υπονοείται είναι αυτή ακριβώς. [9] Ονομάζεται επίσης χιτζί μάνσα Μουσά στην προφορική παράδοση, επειδή έκανε το χατζ. [10]

Ο Αλ-Γιαφί δίνει το όνομα του Μουσά ως Μουσά ιμπν Αμπί Μπακρ ιμπν Αμπί Ασβάντ (αραβικά: موسى بن أبي بكر بن أبي الأسود‎‎: موسى بن أبي بكر بن أبي الأسود, Ρωμαϊκά: Mūsā ibn Abī Bakr ibn Abī al-Aswad),[11] και ο Ιμπν Χατζάρ δίνει το όνομα του Μουσά ως Μουσά ιμπν Αμπί Μπακρ Σαλίμ αλ-Τακρουρί.[12]

Στη γλώσσα Σονγκάι οι κυβερνήτες του Μάλι, όπως ο Μουσά, ήταν γνωστοί ως Μαλί-κοΐ, όπου το κοΐ ήταν ένας τίτλος που σήμαινε εξουσία σε μια περιοχή: με άλλα λόγια, ο "κυβερνήτης του Μάλι". [13]

Ιστορικές πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πολλά από όσα γνωρίζουμε για τον Μουσά προέρχονται από αραβικές πηγές, που γράφτηκαν μετά το προσκύνημά του, ειδικά τα γραπτά του Αλ-Ουμαρί και του Ιμπν Χαλντούν. Ενώ ήταν στο Κάιρο κατά τη διάρκεια του χατζ, ο Μουσά έγινε φίλος με αξιωματούχους όπως ο Ιμπν Αμίρ Χατζίμπ, οι οποίοι έμαθαν γι' αυτόν και τη χώρα του από αυτόν, και αργότερα διαβίβασαν αυτές τις πληροφορίες σε ιστορικούς όπως ο Αλ-Ουμαρί. [14] Επιπλέον πληροφορίες προέρχονται από δύο χειρόγραφα του 17ου αι. που γράφτηκαν στο Τιμπουκτού, την Ιστορία του Ιμπν αλ-Μουχτάρ (Tarikh Ibn al-Mukhtar) και την Ιστορία του Σουδάν (Tarikh al-Sudan).[15] Η προφορική παράδοση, όπως εκτελείται από τους τζελίου (jeliw, ενικός: τζελί), τους αοιδούς/βάρδους, περιλαμβάνει σχετικά λίγες πληροφορίες για τον Μουσά, σε σύγκριση με κάποια άλλα σημεία της ιστορίας του Μάλι. [20][15]

Καταγωγή και ανάρρηση στον θρόνο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο πατέρας τού Μουσά ονομαζόταν Φαγκά Λεγιέ[10] και η μητέρα του μπορεί να ονομαζόταν Κανκού. Ο Φαγκά Λεγιέ ήταν γιος του Αμπού Μπακρ, αδελφού του Σουντζάτα, του πρώτου μάνσα της αυτοκρατορίας του Μάλι.[14][10] Ο Ιμπν Μπατούτα, ο οποίος επισκέφθηκε το Μάλι κατά τη διάρκεια της βασιλείας τού -αδελφού τού Μουσά- Σουλαϋμάν, είπε ότι ο πάππος τού Μουσά ονομαζόταν Σαρίκ Τζατά. [16] Ο Σαρίκ Τζατά μπορεί να είναι ένα άλλο όνομα για τον Σουντζάτα, ο οποίος θα ήταν στην πραγματικότητα ο πάππος του Μουσά.[17] Η ημερομηνία γέννησης του Μουσά είναι άγνωστη, αλλά φαίνεται ότι ήταν ακόμη νεαρός το 1324.[18] Η Ιστορία της εξερεύνησης (Τarikh al-fattash) ισχυρίζεται ότι ο Μουσά σκότωσε τυχαία την Κανκού κάποια στιγμή πριν από το χατζ του. [9]

Ο Μουσά ανέβηκε στην εξουσία στις αρχές του 1300 υπό ασαφείς συνθήκες: σύμφωνα με την αφήγηση του Μουσά, ο προκάτοχός του ως μάνσα του Μάλι, μάλλον ο Μουχαμάντ ιμπν Κου,[19] ξεκίνησε δύο αποστολές για να εξερευνήσει τον Ατλαντικό Ωκεανό (με 200 πλοία στην πρώτη εξερευνητική αποστολή, και 2.000 πλοία στη δεύτερη). Ο μάνσα ο ίδιος ηγήθηκε της δεύτερης αποστολής, και διόρισε τον Μουσά ως αναπληρωτή του για να κυβερνήσει την αυτοκρατορία μέχρι να επιστρέψει. [20] Όταν δεν επέστρεψε, ο ίδιος ο Μουσά στέφθηκε ως μάνσα, σηματοδοτώντας τη μεταβίβαση της σειράς διαδοχής από τους απογόνους του Σουντζάτα στους απογόνους τού αδελφού του Αμπού Μπακρ.[21] Μερικοί σύγχρονοι ιστορικοί έχουν αμφισβητήσει την εκδοχή των γεγονότων του Μουσά, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να είχε απομακρύνει τον προκάτοχό του, και να έχει σχεδιάσει την ιστορία για το ταξίδι για να εξηγήσει πώς ανέλαβε την εξουσία. [22][23] Παρ' όλα αυτά, η πιθανότητα ενός τέτοιου ταξιδιού έχει ληφθεί σοβαρά υπόψη από αρκετούς ιστορικούς. [24][25][26]

Σύμφωνα με την Ιστορία της εξερεύνησης, ο Μουσά είχε μια σύζυγο που ονομαζόταν Ιναρί Κοντέ.[27] Το jamu (όνομα της φυλής) της, Kοντέ είναι ίδιο τόσο με της μητέρας τού Σουντζάτα, Σογκολόν Κοντέ, όσο και με αυτό τού μεγάλου εχθρού του Σουμανγκουρού Κοντέ. [28]

Η πρώιμη βασιλεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μουσά ήταν νέος όταν έγινε μάνσα, πιθανότατα ήταν είκοσι και κάτι ετών. [29] Δεδομένου του μεγαλείου του μεταγενέστερου χατζ του, είναι πιθανό ότι ο Μουσά πέρασε μεγάλο μέρος της πρώιμης βασιλείας του προετοιμαζόμενος γι' αυτήν. [30] Μεταξύ αυτών των προετοιμασιών πιθανότατα θα υπήρχαν επιδρομές για να συλλάβουν και να σκλαβώσουν ανθρώπους από γειτονικές χώρες, καθώς η συνοδεία του Μουσά θα περιελάμβανε πολλές χιλιάδες σκλάβους. Ο ιστορικός Μάικλ Γκόμεζ εκτιμά ότι το Μάλι μπορεί να έχει συνελάμβανε περισσότερους από 6.000 ανθρώπους ετησίως γ' αυτόν τον σκοπό. [31] Ίσως εξαιτίας αυτού, η πρώιμη βασιλεία του Μουσά πέρασε σε συνεχή στρατιωτική σύγκρουση με γειτονικές μη μουσουλμανικές κοινωνίες. [41] Το 1324, ενώ ήταν στο Κάιρο, ο Μουσά είπε ότι είχε κατακτήσει 24 πόλεις και τις γύρω περιοχές του.[32]

Το προσκύνημα (χατζ) στη Μέκκα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο μάνσα Μουσά βασιλιάς του Μάλι ("Rex Melly") στον χάρτη του Αντζελίνο Ντούλτσερτ (1339).

Ο Μουσά ήταν Μουσουλμάνος, και το χατζ, δηλ. η προσκύνησή του στη Μέκκα, τον έκανε γνωστό σε όλη τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Για τον Μουσά, το Ισλάμ ήταν "μια είσοδος στον πολιτισμένο κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου".[33] Θα είχε αφιερώσει πολύ χρόνο στην προώθηση της ανάπτυξης της θρησκείας μέσα στην αυτοκρατορία του. Όταν ο Μουσά έφυγε από το Μάλι για το χατζ, άφησε τον γιο του Μουχαμάντ να κυβερνήσει κατά την απουσία του.[34]

Ο Μουσά έκανε το προσκύνημά του μεταξύ των ετών 1324 και 1325, και διήνυσε 2700 μίλια. [35] [36][37] Η πομπή του περιελάμβανε 60.000 άνδρες, όλοι φορούσαν ενδύματα από μπροκάρ και περσικό μετάξι, συμπεριλαμβανομένων 12.000 σκλάβων, που ο καθένας έφερε 1,8 κιλά (4 λίβρες) χρυσό σε ράβδους, και κήρυκες ντυμένοι με μεταξωτά έφεραν χρυσά ραβδιά οργανωμένα άλογα και χειροκίνητες τσάντες. 

Ο Μουσά παρείχε όλα τα απαραίτητα εφόδια για την πομπή, μεριμνώντας για ολόκληρη τη συνοδεία ανθρώπων και ζώων.[33] Τα ζώα αυτά περιλάμβαναν 80 καμήλες, οι οποίες καθεμιά έφερε 23-136 κιλά (50-300 λίβρες) χρυσό σε σκόνη. Ο Μωυσά έδινε τον χρυσό στους φτωχούς, που συναντούσε στον δρόμο του. Ο Μωυσά έδινε χρυσό στις πόλεις που περνούσε στον δρόμο προς τη Μέκκα, συμπεριλαμβανομένου του Καΐρου και της Μεδίνας, αλλά και αντάλλασσε χρυσό για αναμνηστικά. Αναφέρθηκε ότι έκτιζε ένα τζαμί κάθε Παρασκευή. Ο Σιχαμπ αλ-Ντίν αλ-Ουμαρί, ο οποίος επισκέφθηκε το Κάιρο λίγο μετά το προσκύνημα του Μουσά στη Μέκκα, σημείωσε ότι ήταν "μια πλούσια επίδειξη δύναμης, πλούτου και χωρίς προηγούμενο, λόγω του μεγέθους και της ομορφιάς της". [38] Ο Μωυσά είχε μία μεγαλόπρεπη ακολουθία, για να δείξει τον πλούτο τού λαού του.

Ο Μουσά και η συνοδεία του έφτασαν στα περίχωρα του Καΐρου τον Ιούλιο του 1324. Στρατοπέδευσαν για τρεις ημέρες κοντά στις Πυραμίδες της Γκίζας, πριν διασχίσουν τον Νείλο στο Κάιρο στις 19 Ιουλίου[39][15]. Ενώ ήταν στο Κάιρο, ο Μουσά συναντήθηκε με τον σουλτάνο των Μαμλούκων αλ-Νασίρ Μουχαμάντ, του οποίου η βασιλεία είχε ήδη δει έναν μάνσα, τον Σακουρά, να κάνει το χατζ. Ο Αλ-Νασίρ περίμενε από τον Μουσά να προσκυνήσει μπροστά του, κάτι που αρχικά αρνήθηκε να κάνει. Όταν τελικά έσκυψε, είπε ότι το έκανε μόνο για τον Θεό. [40]

Παρά την αρχική αμηχανία, οι δύο ηγεμόνες πήγαν καλά και αντάλλαξααν δώρα. Ο Μουσά και η συνοδεία του έδιναν και δαπανούσαν ελεύθερα ενόσω ήταν στο Κάιρο. Ο Μουσά έμεινε στην περιοχή του Καΐρου και έγινε φίλος με τον κυβερνήτη της, τον Ιμπν Αμίρ Χατζίμπ, ο οποίος έμαθε πολλά για το Μάλι από αυτόν. Ο Μουσά παρέμεινε στο Κάιρο για τρεις μήνες, και αναχώρησε στις 18 Οκτωβρίου με το επίσημο καραβάνι προς τη Μέκκα. [39][41]

Η γενναιοδωρία του Μουσά συνεχιζόταν, καθώς ταξίδευε προς τη Μέκκα, και έδινε δώρα στους άλλους προσκυνητές του καραβανιού και στους ανθρώπους της Μεδίνας και της Μέκκας. Όταν ήταν στη Μέκκα, ξέσπασε σύγκρουση μεταξύ μιας ομάδας από το Μάλι προσκυνητών και μιας ομάδας Τούρκων προσκυνητών στο Μαστζίντ αλ-Χαράμ. Σπαθιά τραβήχτηκαν, αλλά πριν η κατάσταση κλιμακωθεί περαιτέρω, ο Μουσά έπεισε τους άνδρες του να υποχωρήσουν. [42]

Ο Μουσά και η ακολουθία του παρέμειναν στη Μέκκα μετά την τελευταία ημέρα του χατζ. Ταξιδεύοντας ξεχωριστά από το κύριο καραβάνι, η επιστροφή τους στο Κάιρο χτυπήθηκε από καταστροφή. Μέχρι την ώρα που έφτασαν στο Σουέζ, πολλοί από τους προσκυνητές του Μάλι είχαν πεθάνει από το κρύο, την πείνα ή τις επιδρομές ληστών, και είχαν χάσει πολλές από τις προμήθειές τους. [43][42] Έχοντας τελειώσει τα χρήματα, ο Μουσά και η συνοδεία του αναγκάστηκαν να δανειστούν χρήματα, και να επαναπωλούν μεγάλο μέρος αυτών που είχαν αγοράσει ενόσω ήταν στο Κάιρο πριν από το χατζ, και ο Μουσά κατέληξε με χρέος σε αρκετούς εμπόρους όπως ο Σιράτζ αλ-Ντιν. Ωστόσο, ο Αλ-Νασίρ Μουχαμάντ επέστρεψε στην προηγούμενη επίδειξη γενναιοδωρίας του Μουσά, με δώρα του. [15]

Στο ταξίδι της επιστροφής, ο Μουσά συνάντησε τον Αμπού Ισάκ αλ Σαχιλί, εντυπωσιάστηκε από την ομιλία και τη νομική γνώση, και τον έπεισε να ταξιδέψει μαζί του στο Μάλι.[44] Άλλοι λογίους, που ο Μουσά έφερε στο Μάλι, περιλαμβάνουν τους νομικούς του Μάλι.[45]

Σύμφωνα με την Ιστορία του Σουδάν, οι πόλεις Γκάο και Tιμπουκτού υποτάχθηκαν στην κυριαρχία του Mουσά, καθώς αυτός ταξίδευε κατά την επιστροφή του στο Μάλι.[46] Σύμφωνα με μια αφήγηση του Ιμπν Χαλντούν, ο στρατηγός του Μουσά, Σαγκμαντζά κατάκτησε τη Γκάο. Η άλλη αφήγηση ισχυρίζεται ότι η Γκαό είχε κατακτηθεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του μάνσα Σακουρά.[47] Και οι δύο αυτές αναφορές μπορεί να είναι αληθινές¨ ο έλεγχος του Μάλι στη Γκάο μπορεί να ήταν αδύναμος, απαιτώντας από ισχυρούς μάνσα να επαναβεβαιώνουν την εξουσία τους περιοδικά. [48]

Η μετέπειτα βασιλεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οικοδομικά έργα στο Μάλι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μουσά ξεκίνησε ένα μεγάλο πρόγραμμα οικοδόμησης, ανεγείροντας τζαμιά και ιεροδιδασκαλεία (μεντρεσέ) στο Τιμπουκτού και τη Γκάο. Πιο συγκεκριμένα, το αρχαίο κέντρο μάθησης Σανκόρε Μαντράς (Πανεπιστήμιο του Σακνόρε) κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. [49]

Στο Νιάνι, ο Μουσά έκτισε την αίθουσα ακροάσεων, ένα κτίριο που επικοινωνούσε με μια εσωτερική θύρα με το βασιλικό ανάκτορο. Ήταν "ένα θαυμάσιο μνημείο", που επιστεγαζόταν από έναν θόλο και ήταν διακοσμημένο με αραβουργήματα με εντυπωσιακά χρώματα. Τα ξύλινα πλαίσια των παραθύρων τού επάνω ορόφου ήταν επενδυμένα με φύλλο ασημιού, ενώ εκείνα του κάτω ορόφου με φύλλο χρυσού. Όπως το Μεγάλο Τζαμί, μια σύγχρονη και μεγαλοπρεπή οικοδομή στο Τιμπουκτού, η αίθουσα ακροάσεων κτίστηκε από πελεκημένη πέτρα.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, υπήρχε ένα προηγμένο επίπεδο αστικής ζωής στα μεγάλα κέντρα του Μάλι. Ο Σέρτζιο Ντομιάν, Ιταλός μελετητής τέχνης και αρχιτεκτονικής, έγραψε γι' αυτή την περίοδο: "Έτσι θεμελιώθηκε ένας αστικός πολιτισμός. Στην ακμή της ισχύος του, το Μάλι είχε τουλάχιστον 400 πόλεις και το εσωτερικό του Δέλτα του Νίγηρα ήταν πολύ πυκνοκατοικημένο".[50]

Οικονομία και εκπαίδευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το τζαμί Ντζινγκουερεμπέρ, παραγγελία από τον μάνσα Μουσά Α΄ το 1327.

Η ιστορία λέει ότι ο Μ Μουσά ταξίδεψε μέσω των πόλεων Τιμπουκτού και Γκάο κατά τη διαδρομή του προς τη Μέκκα, και τις έκανε μέρος της αυτοκρατορίας του όταν επέστρεψε γύρω στο 1325. Έφερε αρχιτέκτονες από την Αδαλουσία, μια περιοχή της Ισπανίας, και από το Κάιρο, για να κτίσει το μεγάλο του ανάκτορο στο Τιμπουκτού και το μεγάλο τζαμί Ντζινγλουερεμπέρ, που υπάρχει ακόμη. [51]

Το Τιμπουκτού σύντομα έγινε το κέντρο του εμπορίου, του πολιτισμού και του Ισλάμ. Οι αγορές έφεραν εμπόρους από τα βασίλεια των Χαουζά, την Αίγυπτο και άλλα αφρικανικά βασίλεια, ιδρύθηκε ιεροδιδασκαλείο (πανεπιστήμιο) στην πόλη (όπως και στις πόλεις του Μάλι Τζενέ και Σεγκού), και το Ισλάμ εξαπλώθηκε μέσω των αγορών και του μεντρεσέ, καθιστώντας το Τιμπουκτού μια νέα περιοχή για την ισλαμική επιστήμη.[52] Τα νέα της πλούσιας πόλης της αυτοκρατορίας του Μάλι ταξίδεψαν ακόμη και στη Μεσόγειο μέχρι τη νότια Ευρώπη, όπου έμποροι από τη Βενετία, τη Γρανάδα και τη Γένουα σύντομα προσέθεσαν το Τιμπουκτού στους χάρτες τους, για να πωλούν κατασκευασμένα αγαθά και να πληρώνονται σε χρυσό. [53]

Το ιεροδιδασκαλείο του Σανκόρ στο Τιμπουκτού επανδρώθηκε ξανά υπό την βασιλεία του Μουσά με νομικούς, αστρονόμους και μαθηματικούς.[54] Το πανεπιστήμιο έγινε κέντρο μάθησης και πολιτισμού, προσελκύοντας μουσουλμάνους μελετητές από όλη την Αφρική και τη Μέση Ανατολή στο Τιμπουκτού.

Το 1330, το βασίλειο του Μόσι εισέβαλε, και κατέκτησε την πόλη του Τιμπουκτού. Η Γκάο είχε ήδη κατακτηθεί από τον στρατηγό του Μουσά, και ο Μουσά γρήγορα ανέκτησε το Τιμπουκτού, έκτισε έναν προμαχώνα και ένα πέτρινο φρούριο, και τοποθέτησε έναν μόνιμο στρατό για να προστατεύσει την πόλη από μελλοντικούς εισβολείς. [55] Ενώ το ανάκτορο του Μουσά έχει εξαφανιστεί από τότε, το πανεπιστήμιο και το τζαμί εξακολουθούν να στέκονται στο Τιμπουκτού.

Το τέλος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αυτοκρατορία του Μάλι κατά τη στιγμή του τέλους του Μουσά.

Η ημερομηνία τέλους του μάνσα Μουσά δεν είναι σίγουρη. Χρησιμοποιώντας τα μήκη βασιλείας που αναφέρει ο Ιμπν Χαλντούν για να υπολογίσει πριν από το τέλος του μάνσα Σουλεϋμάν το 1360, ο Μουσά θα είχε αποβιώσει το 1332.[56] Ωστόσο ο Ιμπν Χαλντούν αναφέρει επίσης ότι ο Μουσά έστειλε έναν απεσταλμένο, για να συγχαρεί τον Αμπού αλ-Χασάν Αλί (Μαρινίδη σουλτάνο του Μαρόκου) για την κατάκτηση της πόλης Τλεμσέν, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1337, αλλά όταν ο Αμπού αλ-Χασάν έστειλε ένα απεσταλμένο σε απάντηση ο Μουσά είχε αποβιώσει, ο Σουλεϋμάν είχε ανέλθει στον θρόνο, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο Μουσά απεβίωσε το 1337.[57] Αντίθετα, ο αλ-Ουμαρί, γράφοντας δώδεκα χρόνια μετά το χατζ του Μουσά, περίπου το 1337, ισχυρίζεται ότι ο Μουσά επέστρεψε στο Μάλι με σκοπό να παραιτηθεί και να επιστρέψει για να ζήσει στη Μέκκα, αλλά απεβίωσε πριν μπορέσει να το κάνει, κάτι που υποδηλώνει ότι ο Μουσά απεβίωσε πριν από το 1332.[58][59][60] Ίσως ήταν στην πραγματικότητα ο γιος του Μουσά, ο Μαγκάν που συνεχάρη τον Αμπού αλ-Χασάν, ή ο Μαγκάν που δέχθηκε τον απεσταλμένο του Αμπού αλ-Χασάν μετά το τέλος του Μουσά. [61] Η τελευταία πιθανότητα επιβεβαιώνεται από τον Ιμπν Χαλντούν, που αποκαλεί τον Σουλεϋμάν ως γιο του Μουσά σε αυτό το κείμενο, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να συγχέει τον αδελφό του Μουσά Σουλεϋμάν, με τον γιο του Μουσά Μαγκάν. [62] Εναλλακτικά, είναι πιθανό ότι η τετραετής βασιλεία -που ο Ιμπν Χαλντούν πιστοποιεί στον Μαγκάν- να αναφέρεται στην εξουσία του στο Μάλι, ενόσω ο Μουσά ήταν μακριά στο χατζ, έτσι βασίλευσε μόνο για λίγο.[63] Ο Νεεμία Λεβτσίον θεωρεί το 1337 ως την πιο πιθανή ημερομηνία: αυτή έχει γίνει αποδεκτή από άλλους μελετητές. [71][64][65]

Υστεροφημία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η βασιλεία του Μουσά θεωρείται συνήθως ως η χρυσή εποχή του Μάλι, αλλά αυτή η αντίληψη μπορεί να είναι το αποτέλεσμα του ότι η βασιλεία του είναι η καλύτερα καταγραμμένη στις αραβικές πηγές, αντί να είναι ο πλουσιότερος και πιο ισχυρός μάνσα του Μάλι. [66] Η επικράτεια της αυτοκρατορίας του Μάλι ήταν στο μέγιστό της κατά τη διάρκεια των βασιλειών του Μουσά και του αδελφού του Σουλεϋμάν, και κάλυπτε την περιοχή Σουδάν-Σαχέλ της Δυτικής Αφρικής. [67]

Ο Μουσά είναι λιγότερο διάσημος στην προφορική παράδοση στη γλώσσα Μαντέ, όπως εκτελείται από τους τζελίου.[68] Επικρίνεται για την απιστία του προς την παράδοση, και μερικοί από τους τζελίου θεωρούν τον Μουσά ότι σπατάλησε τον πλούτο τού Μάλι. [69][70] Ωστόσο, ορισμένες πτυχές του Μουσά φαίνεται να έχουν ενσωματωθεί σε μια μορφή στην προφορική παράδοση στα Μαντέ γνωστή ως Φατζίγκι, η οποία μεταφράζεται ως "πατέρας της ελπίδας".[71] Ο Φατζίγκι έμεινε στη μνήμη διότι ταξίδεψε στη Μέκκα για να ανακτήσει τελετουργικά αντικείμενα γνωστά ως μπόλιου, τα οποία εμφανίζονται στην παραδοσιακή θρησκεία των Μαντέ. [85] Ως Φατζίγκι, ο Μουσά συγχέεται μερικές φορές με μια μορφή στην προφορική παράδοση που ονομάζεται Φακόλι, ο οποίος είναι γνωστός ως ο ανώτερος στρατηγός του Σουντζάτα. [72] Η μορφή του Φατζίγκι συνδυάζει το Ισλάμ και τις παραδοσιακές πεποιθήσεις. [85][71]

Το όνομα "Μουσά" έχει γίνει ουσιαστικά συνώνυμο με το προσκύνημα, στην παράδοση Μαντέ, έτσι ώστε άλλες προσωπικότητες που έμειναν στη μνήμη διότι πήγαν σε προσκύνημα, όπως ο Φακόλι, ονομάζονται επίσης Μουσά. [73]

Ο πλούτος του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο μάνσα Μουσά ήταν διάσημος για τον πλούτο και τη γενναιοδωρία του. Άρθρα στο διαδίκτυο ισχυρίζονται ότι ο μάνσα Μουσά ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος όλων των εποχών. [74] Ιστορικοί όπως ο Χάντριεν Κόλετ έχουν υποστηρίξει ότι ο πλούτος του Mουσά είναι αδύνατον να υπολογιστεί με ακρίβεια. [88][70] Αραβικές πηγές της εποχής μπορεί να προσπαθούσαν να εκφράσουν ότι ο Μουσά είχε περισσότερο χρυσό από ό, τι πίστευαν ότι ήταν δυνατό, αντί να προσπαθήσουν να δώσουν ακριβή αριθμό. [75] Επιπλέον, είναι δύσκολο να υπολογιστεί ακριβώς ο πλούτος ιστορικών προσωπικοτήτων όπως ο μάνσα Μουσά, λόγω της δυσκολίας να διαχωριστεί ο προσωπικός πλούτος του μονάρχη από τον πλούτο του κράτους, και της δυσκολίας να συγκρίνουμε πλούτο σε πολύ διαφορετικές κοινωνίες. [76] Ο Μουσά μπορεί να είχε μεταφέρει μέχρι και 18 τόνους χρυσού στο χατζ του, [77] ισοδύναμο με αξία περισσότερο από 957 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2022.[1][78]  Ο ίδιος ο Μουσά προωθούσε περαιτέρω την εικόνα του εμφανίζοντάς την να έχει τεράστιο, ανεξάντλητο πλούτο, διαδίδοντας φήμες ότι ο χρυσός μεγάλωνε σαν φυτό στο βασίλειό του. [79]

Σύμφωνα με μερικούς Άραβες συγγραφείς, το μοίρασμα χρυσού του Μουσά προκάλεσε μια υποτίμηση της αξίας του χρυσού στην Αίγυπτο. Ο Αλ-Οουμαρί είπε ότι πριν την άφιξη του Μουσά, ένα mithqal χρυσού άξιζε 25 αργυρά ντιρχάμ, αλλά ότι έπεσε σε λιγότερο από 22 ντιρχάμ μετά, και δεν ξεπέρασε αυτό το αριθμό για τουλάχιστον δώδεκα χρόνια. [80] Αν και αυτό έχει περιγραφεί ως "καταστροφή" της οικονομίας της Αιγύπτου, ο ιστορικός Γουόρεν Σούλτς έχει υποστηρίξει ότι αυτό ήταν πολύ εντός των κανονικών διακυμάνσεων στην αξία του χρυσού στην Αίγυπτο των Μαμελούκων.[70][81]

Ο πλούτος της αυτοκρατορίας του Μάλι δεν προέκυψε από τον άμεσο έλεγχο των περιοχών παραγωγής χρυσού, αλλά μάλλον από το εμπόριο και τους φόρους υποτέλειας. [15] Ο χρυσός που ο Μουσά έφερε στο προσκύνημά του πιθανότατα αντιπροσώπευε συσσωρευμένους φόρους υποτέλειας πολλών ετών, τους οποίους ο Μουσά θα είχε συλλέξει κατά την πρώιμη βασιλεία του. [30] Μια άλλη πηγή εισοδήματος για το Μάλι κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μουσά ήταν η φορολογία του εμπορίου χαλκού. [82]

Σύμφωνα με αρκετούς συγγραφείς της εποχής του, όπως ο Ιμπν Μπατούτα, ο Ιμπντν αλ-Νταουανταρί και ο Ομαρί, ο μάνσα Μουσά έμεινε χωρίς χρήματα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στη Μέκκα, και έπρεπε να δανειστεί -από Αιγυπτίους εμπόρους με υψηλό επιτόκιο- στο ταξίδι του επιστροφής. Ο Αλ-Ομαρί και ο Ιμπν Χαλντούν δηλώνουν ότι οι δανειστές χρημάτων είτε δεν εξοφλήθηκαν, είτε ξεπληρώθηκαν εν μέρει. Άλλες πηγές διαφωνούν σχετικά με το αν τελικά και πλήρως αποζημιώθηκαν.[83][84][85]

Ο χαρακτήρας του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αραβικοί συγγραφείς, όπως ο Ιμπν Μπατούτα και ο Αμπνταλάχ ιμπν Ασάντ αλ-Γιαφιί, επαίνεσαν τη γενναιοδωρία, την αρετή και την ευφυΐα του Μουσά. [16][11] Ο Ιμπν Χαλντούν είπε ότι "είχε γίνει ένας ακέραιος άνθρωπος και ένας μεγάλος βασιλιάς, και οι ιστορίες της δικαιοσύνης του εξακολουθούν να λέγονται".[86]

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γενεαλογία των μάνσα της αυτοκρατορίας του Μάλι ως τον Μαγκά Β΄ (απεβ. π. 1389), βασισμένο στην απόδοση του Λεβτσίον του Ιμπν Χαλντούν.

Ναρέ Μαγκάν
ΣουντζάταΑμπού Μπακρ
(Μάντε Μπόρι)
ΟυλίΦαγκά Λεγιέ
ΚουΜουσά Α΄Σουλεϋμάν
ΜουχαμάντΜαγκάν Α΄Κανμπά
Μαρί Γιατά
Μουσά Β΄Μαγκάν Β΄

Αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Levtzion 1963, σελ. 353
  2. ↑ Mulroy, Clare. «The richest person who ever lived had unimaginable wealth. Inside the world's wealthiest». USA Today (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2022. 
  3. ↑ «Mansa Musa (Musa I of Mali)». National Geographic. National Geographic Society. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 2022. 
  4. ↑ Rodriguez, Junius P. (1997). The Historical Encyclopedia of World Slavery (στα Αγγλικά). ABC-CLIO. σελ. 449. ISBN 978-0-87436-885-7. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2023. 
  5. ↑ McKissack & McKissack 1994, σελ. 56.
  6. ↑ Gomez 2018, σελ. 87
  7. ↑ MacBrair 1873, σελ. 40
  8. ↑ Bell 1972, σελ. 230
  9. ↑ 9,0 9,1 Gomez 2018, σελ. 109
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Niane 1959.
  11. ↑ 11,0 11,1 Collet 2019, σελ. 115–116.
  12. ↑ Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 358.
  13. ↑ Gomez 2018, σελίδες 109,129
  14. ↑ Al-Umari.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Gomez 2018.
  16. ↑ 16,0 16,1 Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 295.
  17. ↑ Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 416.
  18. ↑ Gomez 2018, σελ. 104
  19. ↑ Fauvelle 2018
  20. ↑ Al-Umari, Chapter 10
  21. ↑ Ibn Khaldun
  22. ↑ Gomez 2018
  23. ↑ Thornton 2012, σελίδες 9,11
  24. ↑ Gomez 2018, σελ. 101.
  25. ↑ Devisse & Labib 1984, σελ. 666.
  26. ↑ Thornton 2012, σελ. 13.
  27. ↑ Bühnen 1994, σελ. 12.
  28. ↑ Bühnen 1994, σελ. 12–13.
  29. ↑ Gomez 2018, σελ. 104.
  30. ↑ 30,0 30,1 Gomez 2018, σελ. 105.
  31. ↑ Gomez 2018, σελ. 107.
  32. ↑ Al-Umari, translated in Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 267
  33. ↑ 33,0 33,1 Goodwin 1957, σελ. 110.
  34. ↑ Al-Umari, translated in Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 268
  35. ↑ Pollard, Elizabeth (2015). Worlds Together Worlds Apart. New York: W.W. Norton Company Inc. σελ. 362. ISBN 978-0-393-91847-2. 
  36. ↑ Wilks, Ivor (1997). «Wangara, Akan, and Portuguese in the Fifteenth and Sixteenth Centuries». Στο: Bakewell, Peter John. Mines of Silver and Gold in the Americas. Aldershot: Variorum, Ashgate Publishing Limited. σελ. 7. ISBN 9780860785132. 
  37. ↑ Gomez 2018, σελ. 4.
  38. ↑ The Royal Kingdoms of Ghana, Mali, and Songhay: Life in Medieval Africa By Patricia McKissack, Fredrick McKissack Page 60
  39. ↑ 39,0 39,1 Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 355.
  40. ↑ Gomez 2018, σελ. 116.
  41. ↑ Collet 2019, σελ. 111.
  42. ↑ 42,0 42,1 Collet 2019.
  43. ↑ Gomez 2018, σελ. 118.
  44. ↑ Hunwick 1990.
  45. ↑ Al-Umari, translated in Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 261
  46. ↑ al-Sadi, translated in Hunwick 1999, σελ. 10
  47. ↑ Ibn Khaldun, translated in Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 334
  48. ↑ Levtzion 1973, σελ. 75.
  49. ↑ «The University of Sankore, Timbuktu». 7 Ιουνίου 2003. 
  50. ↑ «Mansa Musa». African History Restored. 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2008. 
  51. ↑ De Villiers & Hirtle 2007, σελ. 70.
  52. ↑ De Villiers & Hirtle 2007, σελ. 74.
  53. ↑ De Villiers & Hirtle 2007, σελ. 87–88.
  54. ↑ Goodwin 1957, σελ. 111.
  55. ↑ De Villiers & Hirtle 2007, σελ. 80–81.
  56. ↑ Levtzion 1963, σελ. 349.
  57. ↑ Levtzion 1963, σελ. 350.
  58. ↑ Bell 1972, σελ. 224.
  59. ↑ Levtzion & Hopkins 2000.
  60. ↑ Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 268.
  61. ↑ Bell 1972, σελ. 225–226.
  62. ↑ Bell 1972, σελ. 225.
  63. ↑ Bell 1972, σελ. 226–227.
  64. ↑ Sapong 2016, σελ. 2.
  65. ↑ Gomez 2018, σελ. 145.
  66. ↑ Canós-Donnay 2019.
  67. ↑ Niane 1984, σελ. 152.
  68. ↑ Gomez 2018, σελίδες 92–93
  69. ↑ Niane 1984.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Mohamud 2019.
  71. ↑ 71,0 71,1 Conrad 1992, σελ. 152.
  72. ↑ Conrad 1992, σελ. 153.
  73. ↑ Conrad 1992.
  74. ↑ Collet 2019, σελ. 106.
  75. ↑ Davidson 2015b.
  76. ↑ Davidson 2015a.
  77. ↑ «Gold Price in US Dollars (USD/oz t)». YCharts. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2022. 
  78. ↑ Gomez 2018, σελ. 106.
  79. ↑ Gomez 2018, σελ. 121.
  80. ↑ Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 271.
  81. ↑ Schultz 2006.
  82. ↑ Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 272.
  83. ↑ Gomez 2018, σελίδες 119–120
  84. ↑ Abbou, Tahar (2020). «Mansa Musa's Journey to Mecca and Its Impact on Western Sudan (Conference: 'Routes of Hajj in Africa', at International University of Africa, Khartoum)». With his lavish spending and generosity in Cairo, (Mansa Musa) ran out of money and had to borrow at high rates of interest for the return journey. Ibn Battuta says that Mansa Musa borrowed 50,000 dinars from Siraj al-Din ibn al-Kuwayk, a rich merchant from Alexandria, after he had spent all his wealth. 
  85. ↑ Whalen, Brett Edward, επιμ. (2011). Pilgrimage in the Middle Ages: A Reader. University of Toronto Press. σελ. 308. ISBN 9781442603844. [Mansa Musa] could not meet his expenses. He therefore borrowed money from the principal merchants. Among those merchants who were in his company were the Banu l-Kuwayk, who gave him a loan of 50,000 dinars. He sold to them the palace which the sultan had bestowed on him as a gift. He [the sultan] approved it. Siraj al-Din b. al-Kuwayk sent his vizier along with him to collect what he had loaned to him but the vizier died there. Siraj al-Din sent another [emissary] with his son. He [the emissary] died but the son, Fakhr al-Din Abu Jafar, got back some of it. Mansa Musa died before he [Siraj al-Din] died, so they obtained nothing more from him. 
  86. ↑ Levtzion & Hopkins 2000, σελ. 334.

Πρωτογενείς πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Άλλες πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Περαιτέρω ανάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικές συνδέσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Mansa Musa I στην Εγκυκλοπαίδεια Παγκόσμιας Ιστορίας
  • Μάνσα Μουσά: Το προσκύνημα του χρυσού (αρχειοθετημένο) στο History.com του History Channel
  • Καραβάνια χρυσού, θραύσματα στο χρόνο: Τέχνη, Πολιτισμός και Ανταλλαγή σε όλη την Μεσαιωνική Αφρική της Σαχάρας στο Μουσείο Τέχνης στο Block Museum of Art του Northwestern University.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μάνσα_Μουσά&oldid=10583404"