Πλάτανος
| Πλάτανος | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Είδη | ||||||||||||
|
Δείτε κείμενο | ||||||||||||
Ο πλάτανος ή το πλατάνι είναι δέντρο του γένους Platanus (Πλάτανος) τα οποία είναι ιθαγενή του βορείου ημισφαιρίου. Όλα τα μέλη αυτού του γένους ανήκουν στην οικογένεια των Πλατανοειδών (Platanaceae).
Πρόκειται για μεγάλα δέντρα, με ύψος που κυμαίνεται από 30 έως 50 μέτρα, φυλλοβόλα (εκτός από το είδος P. kerrii). Συναντώνται στις όχθες ποταμών και γενικά σε υγροτόπους και τοποθεσίες όπου υπάρχει νερό, μπορούν όμως να επιβιώσουν και στην ξηρασία. Το υβριδικό είδος πλάτανος του Λονδίνου προσαρμόζεται χωρίς προβλήματα σε αστικό περιβάλλον, αλλά και γενικά τα περισσότερα είδη.
Στην Ευρώπη είναι γνωστός με το όνομα πλάτανος, ενώ στη Βόρεια Αμερική με το όνομα συκομουριά. (Εκτός Βόρειας Αμερικής το όνομα "συκομουριά" αναφέρεται είτε στο είδος φίκου (Ficus sycomorus) είτε στο είδος Great ή Sycamore Maple (Acer pseudoplatanus)).
Περιγραφή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Καθώς τα άνθη ωριμάζουν, μετατρέπονται σε σφαιρικούς καρπούς, ενώ 3 έως 7 τριχωτά σέπαλα μετακινούνται στη βάση τους. Τα πέταλα είναι συνήθως 3 έως 7. Τα αρσενικά άνθη είναι ξεχωριστά από τα θηλυκά, αλλά πάνω στο ίδιο φυτό (μόνοικα). Ο αριθμός των ανθέων που βρίσκονται σε ένα σύμπλεγμα ενός συγκεκριμένου δέντρου (ταξιανθία) χαρακτηρίζει και το είδος του (βλ. παρακάτω πίνακα). Το αρσενικό άνθος έχει 3 έως 8 στήμονες, ενώ το θηλυκό έχει ωοθήκες με 3 έως 7 υπέρους. Ο πλάτανος επικονιάζεται με τον άνεμο. Τα πέταλα των αρσενικών ανθέων πέφτουν και έτσι απελευθερώνεται η γύρη.
Μετά τη γονιμοποίηση, τα θηλυκά άνθη μετατρέπονται σε αχαίνια, τα οποία θα σχηματίσουν τον σφαιρικό καρπό. Συνήθως, ο πυρήνας της σφαίρας έχει διάμετρο ενός εκατοστού, ενώ με ξεφλούδισμα έχει διάμετρο ενός χιλιοστομέτρου, διακριτός με γυμνό μάτι. Ο καρπός έχει διάμετρο 2,5 έως 4 εκατοστά και περιέχει αρκετές εκατοντάδες αχαίνια, καθένα από τα οποία είναι κωνικό και βρίσκεται στην επιφάνεια του καρπού. Σε κάθε αχαίνιο υπάρχουν πολλές λεπτές ίνες με κιτρινοπράσινο χρώμα. Αυτές οι ίνες βοηθούν τον καρπό να μεταφέρεται μακριά από το δέντρο, όπως συμβαίνει και στην πικραλίδα.
Στα νεαρά δένδρα ο κορμός μπορεί να αποφλοιωθεί εύκολα σε φλοιούς ακανόνιστου σχήματος. Η ευκολία στην αποφλοίωση αυτή οφείλεται στις μεγάλες ποσότητες νερού που βρίσκονται στο εσωτερικό του κορμού. Αντίθετα, ο κορμός των ηλικιωμένων δέντρων δύσκολα μπορεί να αποφλοιωθεί, αλλά μπορεί εύκολα να σπάσει, λόγω της απουσίας νερού στο εσωτερικό του.
Πολιτισμός και παράδοση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολλές παραδόσεις του Παλαιού Κόσμου έχουν συνδεθεί με το είδος ανατολικός πλάτανος.
Στην Ελλάδα, ο πλάτανος είναι επίσης συνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουν μείνει ονομαστά στα πέρατα του χρόνου. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπου, με τη συλλογή φύλλων του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργείται μια αρμαθιά που λέγεται αρκιχρονιά, έθιμο τελούμενο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή του εκκλησιαστικού έτους. Παραδείγματα αποτελούν επίσης ο πλάτανος της μονής του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλλονιά, από τον οποίο οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα για φυλακτό και ο πλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλή Πασάς κρεμούσε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς. Πολλά χωριά και τοποθεσίες οφείλουν τα ονόματά τους στο δέντρο αυτό, όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνα, Πλατανάκια, Πλάτανος, Πλατάνι και άλλα. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Δίας και η Ήρα παντρεύτηκαν κάτω από ένα πλάτανο κοντά στη Κνωσσό.
Φυλογένεια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Υπάρχουν δύο υποείδη, το Castaneophyllum, που περιλαμβάνει το είδος P. kerrii, και το Platanus, που περιλαμβάνει όλα τα υπόλοιπα. Πρόσφατες μελέτες στο Μεξικό[1] έχουν προσθέσει νέα υποείδη στο είδος αυτό. Μελέτες στα γενετικά στοιχεία του υποείδους Platanus, έχουν δείξει ότι το είδος P. racemosa έχει μεγαλύτερη συγγένεια με το είδος ανατολικός πλάτανος απ’ ό,τι με τα υπόλοιπα είδη της Βόρειας Αμερικής[2]. Έχουν βρεθεί απολιθώματα πλατάνων ηλικίας 115 εκατομμυρίων χρόνων (Κάτω Κρητιδικό). Εκτός από τη γεωγραφική διάκριση μεταξύ Βόρειας Αμερικής και Ευρώπης, έχουν δημιουργηθεί υβριδικά είδη, όπως ο πλάτανος του Λονδίνου.
Είδη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Υπάρχουν έντεκα είδη πλατάνων στον κόσμο:
| Επιστημονική ονομασία | Κοινή ονομασία | Συναντάται | Άνθη σε συμπλέγματα | Είδος |
|---|---|---|---|---|
| Platanus chiapensis | Πλάτανος της Τσιάπας | νοτιοανατολικό Μεξικό | ; | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus gentryi | Πλάτανος του Γκέντρι | δυτικό Μεξικό | ; | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus × hispanica ή P. occidentalis × P. orientalis ή P. × acerifolia («πλάτανος η σφενδαμνόφυλλος») ή P. × hybrida («πλάτανος η υβριδική») |
Πλάτανος του Λονδίνου, Υβριδικός πλάτανος | καλλιεργούμενο | 1-6 | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus kerrii | Πλάτανος του Κερ | Λάος, Βιετνάμ | 10-12 | Υποείδος του Castaneophyllum |
| Platanus mexicana («πλάτανος η μεξικανική») |
Μεξικανικός πλάτανος | βορειοανατολικό και κεντρικό Μεξικό | 2-4 | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus oaxacana («πλάτανος η οαξακανική») |
Πλάτανος της Οαξάκα | νότιο Μεξικό | ; | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus occidentalis («πλάτανος η δυτική») |
Αμερικανική συκομουριά, Αμερικανικός Πλάτανος, Buttonwood, Πλάτανος Occidental | ανατολική Βόρεια Αμερική | 1-2 | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus orientalis («πλάτανος η ανατολική») |
Ανατολικός πλάτανος | νοτιοανατολική Ευρώπη, νοτιοδυτική Ασία | 3-6 | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus racemosa | Πλάτανος της Καλιφόρνιας, Συκομουριά της Καλιφόρνιας, Western Sycamore, Aliso | Καλιφόρνια | 3-7 | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus rzedowskii («πλάτανος του Ρεντόφσκι») |
Πλάτανος του Ρεντόφσκι | ανατολικό Μεξικό | ; | Υποείδος πλατάνου |
| Platanus wrightii («πλάτανος του Ράιτ») |
Συκομουριά της Αριζόνας | Αριζόνα, Νέο Μεξικό, βορειοδυτικό Μεξικό | 2-4 | Υποείδος πλατάνου |
Ασθένειες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στον πλάτανο μπορεί να προκληθεί η ασθένεια Plane Anthracnose (Apiognomonia veneta), μια ασθένεια που οφείλεται σε μύκητες που μπορούν να καταστρέψουν τα φύλλα μέσα σε λίγα χρόνια. Η ασθένεια αυτή μπορεί να εκδηλωθεί λόγω του κρύου ή του υγρού ανοιξιάτικου καιρού. Το είδος P. occidentalis και τα άλλα είδη της Αμερικής είναι τα πιο ευάλωτα, ενώ ο ανατολικός πλάτανος είναι το πιο ανθεκτικό είδος. Ο υβριδικός πλάτανος του Λονδίνου έχει μέτρια αντοχή. Άλλη ασθένεια που μπορεί να προσβάλει τον πλάτανο είναι ο περονόσπορος, αλλά σπανιότερα. Ο πλάτανος μπορεί επίσης να προσβληθεί από τις προνύμφες των λεπιδόπτερων.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αναφορές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Feng, Y.; Oh, S.-H., & Manos, P. S. (2005). Phylogeny and Historical Biogeography of the Genus Platanus as Inferred From Nuclear and Chloroplast DNA. Syst. Bot. 30 (4): 786-799 abstract
- Nixon, K. C. & Poole, J. M. (2003). Revision of the Mexican and Guatemalan species of Platanus (Platanaceae). Lundellia 6: 103-137 abstract.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Βοτανολογία Πλατάνων
- Χλωρίδα της Βόρειας Αμερικής: Πλάτανος
- Φωτογραφίες με περιγραφές
- Μια αναλυτική και επαναστατική ανάλυση της εμβρυολογίας στον Πλάτανο (πλατανίδες) Αρχειοθετήθηκε 2008-05-12 στο Wayback Machine., απόσπασμα άρθρου από τη Σάντρα Φλόιντ στο Αμερικανικό Περιοδικό Βοτανολογίας, 1999;86:1523-1537.