Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ελληνική απόβαση στη Σμύρνη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ελληνική απόβαση στη Σμύρνη
Εφαρμογή της Συνθήκης ανακωχής του Μούδρου
Έλληνες στρατιώτες της 1ης Μεραρχίας στην προκυμαία της Σμύρνης
Χρονολογία15 Μαΐου, 1919
ΤόποςΒιλαέτι Αϊδινίου, Οθωμανική Αυτοκρατορία
ΈκβασηΚατάληψη της Σμύρνης * Ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε επίσης τις περιοχές Αϊδινίου, Μενεμένης, Περγάμου, Τσεσμέ Κυδωνιών,
Αντιμαχόμενοι
Βασίλειο της Ελλάδας
Ναυτική υποστήριξη από :[1][2][3][4]
Μεγάλη Βρετανία
Γαλλία
Οθωμανική Αυτοκρατορία
Ηγετικά πρόσωπα
Συνταγματάρχης Νικόλαος Ζαφειρίου¹
Ali Nadir Pasha²
Hürrem Bey³
Ali Çetinkaya Bey⁴

Η ελληνική στρατιωτική απόβαση στη Σμύρνη, πραγματοποιήθηκε στις 15 Μαΐου του 1919 (π.ημ. 2 Μαΐου), με απόφαση του «Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου»[5] των νικητών συμμάχων του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ως εφαρμογή της συνθήκης του Μούδρου.
Ο ελληνικός στρατός ανέλαβε την διατήρηση της τάξης στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης, (Βιλαέτι Αϊδινίου) καθήκον το οποίο εκτέλεσε μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή και την οριστική αποχώρησή του από την περιοχή, στις 6 Σεπτεμβρίου 1922 (π.ημ. 24 Αυγούστου).

Η συμμαχική απόφαση της απόβασης και κατοχής της Σμύρνης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σκίτσο των Γουίλσον, Κλεμανσώ (κέντρο) και Λόιντ Τζωρτζ κατά τις συνεδριάσεις στο Παρίσι

Στην Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι, - που ακολούθησε το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου - οι νικητές σύμμαχοι επέβαλαν τους όρους τους με μια σειρά συνθηκών στα ηττημένα κράτη. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και η πρώην Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας η τύχη συζητήθηκε την Άνοιξη του 1919.
Πιο συγκεκριμένα, στις συνεδριάσεις του «Συμβουλίου των Τεσσάρων» (που απαρτιζόταν από τον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας Ντέιβιντ Λόιντ Τζωρτζ, τον πρόεδρο των Η.Π.Α Γούντροου Γουίλσον, τον Γάλλο πρωθυπουργό Ζωρζ Κλεμανσώ και τον Ιταλό πρωθυπουργό Βιττόριο Ορλάντο) του Απριλίου του 1919, η Ιταλία ήρθε σε σύγκρουση τους υπόλοιπους εταίρους διεκδικώντας κυρίως τα εδάφη της Ριέκα και δευτερευόντως εδάφη στη Μικρά Ασία,[6] κατακτώντας μάλιστα με τον στρατό της, και με ορμητήριο την ιταλοκρατούμενη τότε, Ρόδο, την περιοχή της Αττάλειας.[7][Αναξιόπιστη πηγή ;]
Ο Λόιντ Τζωρτζ στην συνεδρίαση της 6ης Μαΐου (π.ημ. 23 Απριλίου) για να αποφύγει την περαιτέρω επέκταση του ιταλικού στρατού, που σχεδίαζε να βαδίσει προς την Σμύρνη, ύστερα από συνεννοήσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο- και αφού ο Ιταλός πρωθυπουργός είχε εγκαταλείψει το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, πρότεινε στους συμμάχους του, την αποστολή ελληνικού σώματος στρατού για την κατοχή της Σμύρνης και την ειρήνευση στην περιοχή.[8]

Γράφει σχετικά ο διπλωμάτης και ιστορικός Μάικλ Λιουέλιν Σμιθ στο βιβλίο του «Το Όραμα της Ιωνίας»:

...Η απόφαση να στείλουν τους Έλληνες στη Μικρά Ασία λήφθηκε ξαφνικά, πρόχειρα, και με μεγάλη μυστικότητα από τους Τρεις Μεγάλους, με την ενθάρρυνση του Βενιζέλου αλλά με δική τους πρωτοβουλία, χωρίς να αναλογιστούν τις συνέπειες. Ο Λόϋντ Τζωρτζ, βασιζόμενος στα στοιχεία που του έδωσε ο Βενιζέλος, προκάλεσε την απόφαση και ο πρόεδρος Ουίλσων παρακάμπτοντας τις απόψεις των Αμερικανών εμπειρογνωμόνων έδωσε τη συγκατάθεσή του στο σχέδιο με σκοπό να εξουδετερώσει την Ιταλία. Ο Κλεμανσώ έπαιξε δευτερεύοντα ρόλο.[9][Αναξιόπιστη πηγή ;]

Με την άποψη του Σμιθ, -για το αναπάντεχο και κάπως πρόχειρο της απόφασης συμφωνεί και ο Έλληνας πρέσβης και ιστορικός Κώστας Σακελλαρόπουλος στο βιβλίο του «Η σκιά της Δύσεως»:

...Η Απόφασις να ανατεθή εις ελληνικάς δυνάμεις η κατάληψις της Σμύρνης ελήφθη, όπως έχει εκτεθή, κατά τρόπον εντελώς αιφνίδιον, σχεδόν αιφνιδιαστικόν, εις μίαν στιγμήν κατά την οποίαν η συμπτωματική συνύπαρξις και αλληλεπίδρασις ωρισμένων συντελεστών έκαμε τη λύσιν αυτήν ανεκτήν, διά την έλλειψιν άλλης καλυτέρας. Μόνος ο Lloyd George, μεταξύ των συμμάχων, σχεδόν και μεταξύ των Αγγλων, θα ήτο ίσως κατ' αρχήν διατεθειμένος να την εισηγηθή και την υποστηρίξη υπό οποιασδήποτε περιστάσεις. Αλλά ασφαλώς θα απετύγχανε να την επιβάλη αν οι Ιταλοί δεν είχον ήδη καταλάβει το νοτιοδυτικόν τμήμα της Μικράς Ασίας, αν ο κίνδυνος να επεκτείνουν την κατοχήν των και επί της Σμύρνης δεν εφαίνετο άμεσος, αν το ζήτημα του Φιούμε δεν είχε φέρει αυτούς εις πλήρη ρήξιν με τον προέδρον Wilson, και αν, εκ της αφορμής αυτής δεν είχον αποχωρήσει από τη διάσκεψιν. Εχρειάσθησαν όλα αυτά διά να δεχθή την πρόταση του Αγγλου πρωθυπουργού -ως κακόν μη χείρον παντός- και ο Wilson, αλλ' ιδίως ο Clemenceau. Ούτε λοιπόν του ενός, ούτε του άλλου τη στάσιν ενέπνευσε εύνοιαν προς την Ελλάδα, της οποίας την εις Μικράν Ασίαν επέκτασιν εθεώρουν και οι δύο αντίθετον προς τους σκοπούς και τα συμφέροντά των.[10]

Στις 6 Μαΐου (π.ημ. 23 Απριλίου) 1919 η πρόταση, όπως μαρτυρά και το παρακάτω τηλεγράφημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το υπουργείο Εξωτερικών, έγινε δεκτή από τους Συμμάχους: «Ταύτην την στιγμήν το Ανώτατον Συμβούλιον της Συνδιασκέψεως με πληροφορεί ότι εν τη σημερινή συνεδριάσει του απεφάσισεν όπως το εκστρατευτικόν σώμα αναχωρήση αμέσως δια Σμύρνην. Απόφασις ελήφθη παμψηφεί (και οι Ιταλοί ευθυγραμμίσθησαν)».

Το χρονικό της απόβασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, τηλεγραφεί τις οδηγίες του:

Απεφασίσθη υπό των μεγάλων Δυνάμεων η διά του ελληνικού στρατού κατάληψις της Σμύρνης και η εξασφάλισις της τάξεως εκεί. Αποστολή, τιμητικωτέρα της οποίας σπανίως ανετέθη εις τμήμα του εθνικού στρατού, καθ όλην τη μακράν του ιστορία. Γνωρίζω εκ των προτέρων ότι θa ευρεθήτε εις τo ύψος της αποστολής σας. Γνωρίζω ότι πάντες αξιωματικοί και οπλίται, αισθάνεσθε δικαίαν υπερηφάνειαν διά τhν αποστολήν σας ταύτην … Είναι ανάγκη, όπως έκαστος εκ των ανδρών της μεραρχίας εμπνέεται από τhν συναίσθησιν ότι ο ίδιος αντιπροσωπεύει την Ελλάδα και πρέπει ανά πάσαν στιγμήν να ενθυμήται ότι από κάθε λόγον και κάθε πράξιν του, θα εξαρτάται η προς την Ελλάδα εκτίμησις, ουχί μόνον των Οθωμανών, αλλά και των ξένων στοιχείων, άτινα πολυάριθμα ευρίσκονται εις την Σμύρνην. …… Συστάσεις δια την συμπεριφορά προς τους ομογενείς δεν έχω ανάγκην να σας κάμω. Επί αιώνας ήδη περιμένομεν την ευτυχή ταύτην ημέραν, χωρίς ποτέ να απελπισθώμεν, ούτε εν τω μέσω των μεγαλυτέρων συμφορών. …… Από την εμπιστοσύνην ην θα εμπνεύσητε εις όλα τα ξένα στοιχεία και προ παντός το πολυαριθμότερον Τουρκικόν, θα εξαρτηθή εν μεγάλω μέτρω η πραγματοποίησις των Εθνικών μας πόθων.. Αι ευχαί ολοκλήρου του έθνους σας συνοδεύουσι. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

Το θωρηκτό «Κιλκίς»
Το θωρηκτό «Λήμνος»
  • 13 Μαΐου (π.ημ. 30 Απριλίου): Η 1η Μεραρχία αναχωρεί από το λιμάνι της Ελευθερούπολης, με προορισμό την Σμύρνη. Η νηοπομπή συνοδεύεται από 4 ελληνικά και 3 βρετανικά αντιτορπιλικά.
  • 14 Μαΐου (π.ημ. 1η Μαΐου): Η νηοπομπή σταθμεύει προσωρινά στο λιμάνι της Γέρας στη Μυτιλήνη.
Την ίδια ώρα στην Σμύρνη «....Ο κόσμος είχε αντιληφθή ότι κάτι έκτακτον συμβαίνει και ήρχισε να συγκεντρούται εις τον περίβολον της Αγίας Φωτεινής. Η μεγάλη αίθουσα του μητροπολιτικού μεγάρου είχε γεμίσει ασφυκτικά κι όλα ήταν έτοιμα για την έναρξη της συνεδρίασης, που όμως καθυστερούσε διότι δεν είχε φτάσει ακόμη ο ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη, ναύαρχος Ηλ. Μαυρουδής. Οταν έφτασε, λόγω του συγκεντρωμένου πλήθους, μόλις μετά βίας μπήκε στην αίθουσα. Τότε ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος ανέβηκε στο βήμα. Ο λόγος απολύτως σαφής δεν αφήνει το παραμικρό περιθώριο για παρανοήσεις. Είπε: «Αδελφοί το πλήρωμα του χρόνου επέστη. Οι πόθοι των αιώνων εκπληρούνται. Οι έκτακτοι χρόνοι ήγγικαν. Αι μεγάλαι ελπίδες του γένους μας, ο ανύστακτος, ο σφοδρός, ο μύχιος, ο θερμός, ο καίων και φλογίζων ως ο πεπυρακτωμένος σίδηρος τα σπλάχνα μας πόθος προς ένωσιν μετά της μητρός μας Ελλάδος, ιδού κατά τη σήμερον ιστορικήν και αξιομνημόνευτον ημέραν της 1ης Μαΐου γίνεται πράγμα και γεγονός τετελεσμένον... Η αποβίβασις των ελληνικών μεραρχιών εις τα Μικρασιατικά παράλια ήρξατο, το εξωτερικόν φρούριον της Σμύρνης κατελήφθη υπό των ελληνικών στρατευμάτων. Αύριο οι ελευθερωτές μας εισέρχονται... Η μικρά και ένδοξος Ελλάς, μεγενθυνομένη ούτω, θα βαδίση γοργώ τω βήματι προς ένδοξότατον μέλλον... Το ζήτημα ήτο να θέση άπαξ τον πόδα της επί της Μικράς Ασίας και της Θράκης και τον έθηκε πλέον βαρύν». Και κατέληξε ενθουσιωδώς: «Ζήτω η Μεγάλη μας Πατρίς Ελλάς. Ζήτω η Ελληνική Σμύρνη. Ζήτω ο Βενιζέλος. Ζήτω ο ναύαρχός μας Ηλίας Μαυρουδής. Ζήτω η ένωσίς μας μετά της μητρός Ελλάδος»...».[11]
Αποβίβαση της 1ης Μεραρχίας
Το μεσημέρι της 14ης Μαΐου στρατιωτικά αγήματα αποβιβάστηκαν από τα ελληνικά θωρηκτά πλοία «Αβέρωφ», «Λήμνος» και «Κιλκίς», και κατέλαβαν διάφορα σημεία της προκυμαίας, ενίσχυσαν τη φρουρά του ελληνικού προξενείου κι έλαβαν θέσεις για την κατάληψη του τουρκικού εξωτερικού φρουρίου της Σμύρνης. Ταυτόχρονα αγήματα αποβιβάστηκαν και από τα συμμαχικά πλοία που βρίσκονταν εκεί, με σκοπό τη φρούρηση των δικών τους Αρμοστειών.
  • 15 Μαΐου (π.ημ. 2 Μαΐου): Η νηοπομπή που μετέφερε το στρατό κατοχής αναχώρησε από τον κόλπο της Γέρας της Λέσβου με προορισμό τη Σμύρνη στις 2 τα ξημερώματα.
Νωρίς το πρωί στους τοίχους της Σμύρνης έχει τοιχοκολληθεί η προκήρυξη που τυπώθηκε -στα ελληνικά και στα τουρκικά- στα τυπογραφεία της εφημερίδας «Αμάλθειας».

«Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΣΤΡΑΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ
Φέρω εις γνώσιν υμών ότι κατ' εντολήν της κυβερνήσεώς μου (ενεργούσης εκ συμφώνου μετά των Συμμάχων) προβαίνω εις στρατιωτικήν κατάληψιν της Σμύρνης και των πέριξ. Η κατοχή αυτή σκοπόν έχει την εξασφάλισιν των πληθυσμών και προστασίαν εν γένει της εννόμου τάξεως...[12]»

Έλληνες της Σμύρνης παρακολουθούν την είσοδο του ελληνικού στόλου στο λιμένα της πόλης (2/15 Μαΐου 1919).
Οι Έλληνες της πόλης είχαν ήδη κατακλύσει το λιμάνι, έτοιμοι να υποδεχτούν τα ελληνικά στρατεύματα και πραγματικά στις 7.30 π.μ. μπήκε στο λιμάνι το υπερωκεάνιο «Πατρίς», ακολούθησε το ακτοπλοϊκό «Ατρόμητος», στη συνέχεια το υπερωκεάνιο «Θεμιστοκλής» κατόπιν τα ακτοπλοϊκά «Αδριατικός» και «Έλδα».
Στις 7.50 ο μέραρχος Ζαφειρίου ελέγχει από τον «Αβέρωφ» την προκυμαία και δίνει τη διαταγή. Ο σηματωρός του «Πατρίς» σαλπίζει και οι Εύζωνοι του 1/38 αποβιβάζονται.[13]
Κατά τις 10:30 και όταν το μεγαλύτερο μέρος του στρατού είχε αποβιβαστεί, Τούρκοι μεμονωμένοι στρατιώτες και πολίτες άνοιξαν πυρ, κρυμμένοι σε μερικά κτίρια της περιοχής. Οι Έλληνες στρατιώτες απάντησαν στους πυροβολισμούς μέχρι που κατάφεραν να επιβάλουν την τάξη. «...Περί την 10.30 ήρχισαν ν' ακούωνται πυροβολισμοί προερχόμενοι εκ της κατευθύνσεως του τελωνείου και τινών παραλιακών οικιών. Επειδή εξελήφθησαν ως πυροβολισμοί χαράς απεστάλη υπό του Μεράρχου αξιωματικός του Επιτελείου, όστις εντός μικρού χρονικού διαστήματος επανελθών ανέφερεν ότι σοβαρά επίθεσις είχε λάβει χώραν εν τη περιοχή του Διοικητηρίου, καθ' ον χρόνον διήρχετο εκείθε1ν το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων, προς κατάληψιν των αντικειμενικών του σκοπών...» [14][15][Αναξιόπιστη πηγή ;]
Η συμπλοκή κράτησε περίπου μία ώρα. Οι ελληνικές απώλειες ήσαν 2 νεκροί ( οι Εύζωνες Βασίλειος Δάλαρης και Γεώργιος Παπακώστας, οι πρώτοι νεκροί στρατιώτες της Μικρασιατικής εκστρατείας [16]) και 42 τραυματίες, εκ των οποίων οι 9 ήταν πολίτες. Οι Τούρκοι είχαν 5 νεκρούς και 16 τραυματίες εκ των οποίων οι 8 ήταν πολίτες. Επίσης, υπήρχαν 47 νεκροί διαφόρων εθνικοτήτων - πλην ελληνικής και τουρκικής. Τα ελληνικά στρατεύματα συνέλαβαν τον Τούρκο στρατιωτικό διοικητή Σμύρνης Ναδίρ Πασά, 2 στρατηγούς, 28 ανώτερους αξιωματικούς, 123 κατώτερους, 540 οπλίτες και περί τους 2.000 άτακτους ενόπλους.[17]
Φτάνει στην Σμύρνη και αναλαμβάνει καθήκοντα ο Αριστείδης Στεργιάδης ως Ύπατος Αρμοστής.

Με την Συνθήκη των Σεβρών που υπογράφηκε 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 παραχωρούνταν και τυπικά στην Ελλάδα η κατοχή της επονομαζόμενης Ζώνης της Σμύρνης, όπου, σύμφωνα με τα άρθρα 65-83 της Συνθήκης, μόνο μετά από 5 χρόνια και κατόπιν δημοψηφίσματος των κατοίκων της θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλιογραφία - Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Llewellyn Smith: "Ionian Vision - Greece in Asia Minor 1919 - 1922" - «Το όραμα της Ιωνίας. Η Ελλάδα στην Μικρά Ασία 1919-1922», μτφ. Λίνα Κάσδαγλη, εκδόσεις "Μ.Ι.Ε.Τ.", Αθήνα, 2009
  • Κώστας Μ. Σακελλαρόπουλος: «Η σκιά της Δύσεως, ιστορία μιας καταστροφής», εκδόσεις "Εκάτη", Αθήνα, 2009
  • Μιχαήλ Ροδάς: «Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία», επανεκτύπωση Απρίλιος 2011 από τον «Σύλλογο Μικρασιατών της Σκάλας Λουτρών Λέσβου»
  • Ξενοφών Στρατηγός: «Η Ελλάς εν Μικρά Ασία - ιστορική επισκόπησις», εκδ. "Πελεκάνος", 2010
  • Χρήστος Αγγελομάτης: «Χρονικόν μεγάλης τραγωδίας- Το έπος της Μικράς Ασίας», έργο βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών, εκδ. "Εστία", επαν. 2008
  • Γενικό Επιτελείο Στρατού: «Επίτομος ιστορία εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919-1922», συλλογικό έργο, εκδ. ΓΕΣ, 1967
  • Έφη Αλλαμανή-Κρίστα Παναγιωτοπούλου: «Η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη. Προετοιμασία και πραγματοποίηση», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΕ', εκδ. "Εκδοτική Αθηνών", Αθήνα, 1978

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Smyrna is taken away from Turkey, New York Times, 17 May 1919.
  2. ↑ George F. Nafziger, Mark W. Walton: Islam at war: a history, Greenwood Publishing Group, 2003, (ISBN 0275981010), page 131.
  3. ↑ Gerald E. Wheeler, Naval Historical Center (U.S.), Kinkaid of the Seventh Fleet: a biography of Admiral Thomas C. Kinkaid, U.S. Navy, Naval Historical Center, Dept. of the Navy, 1995, (ISBN 0945274262), page 25.
  4. ↑ H. P. Willmott: The Last Century of Sea Power, Volume 1: From Port Arthur to Chanak, 1894–1922, Indiana University Press, 2009, (ISBN 0253003563), page 332
  5. ↑ Heinz A. Richter, "Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1919 - 1922", σελ. 77 - 82, εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα, Νοέμβριος 2020
  6. ↑ Μικρά Ασία: Η αργοπορημένη ανακάλυψη από την Ελλάδα και η μεταστροφή μετά τους διωγμούς του 1914 - protothema.gr
  7. ↑ Μπρούσαλης, Κάρολος. «Η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη». Historyreport.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2019. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2018. 
  8. ↑ «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΕ', σελ. 115
  9. ↑ http://mikrasiatikhekstrateia.gr/politiki/poreia_pros_tin_ionia Αρχειοθετήθηκε 2021-06-22 στο Wayback Machine..
  10. ↑ Κ. Σακελλαρόπουλος: «Η Σκιά της Δύσεως», Αθήναι 1961, σελ. 85-86
  11. ↑ Μ. Ροδά: «Απομνημονεύματα - Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία - Μικρασιατική Καταστροφή», Αθήναι 1950, σελ. 60
  12. ↑ Χρ. Αγγελομάτη: «Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας (το έπος της Μικράς Ασίας», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 47
  13. ↑ «Μικρασιατική εκστρατεία: Πως αντέδρασε ο Κεμάλ όταν είδε τους Έλληνες να υποχωρούν, έξω από την Άγκυρα». Το Ποντίκι. 5 Σεπτεμβρίου 2017. 
  14. ↑ ΓΕΣ/ΔΙΣ: «Επίτομος Ιστορία Εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919- 1922», Αθήναι 1967, σελ. 18.
  15. ↑ Η γνωστή εφημερίδα «ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ» σε σχετικό άρθρο αναφέρει ότι υποκινητές και διοργανωτές των επεισοδίων ήταν οι Ιταλοί, που προσπαθούσαν να σαμποτάρουν την ελληνική προσπάθεια για δικό τους όφελος: «... Όμως οι Ιταλοί δεν θα άφηναν αναπάντητη τη διπλωματική τους ήττα από τον Βενιζέλο. Ξεσήκωσαν και όπλισαν τα ακραία τουρκικά στοιχεία και, λίγα λεπτά μετά την αποβίβαση των Ελλήνων (η οποία έγινε με απίστευτη δυσκολία λόγω του πλήθους), άρχισαν να πυροβολούν αδιάκριτα, ταμπουρωμένοι σε κάποια κτήρια....» http://www.topontiki.gr/article/235614/mikrasiatiki-ekstrateia-pos-antedrase-o-kemal-otan-eide-toys-ellines-na-ypohoroyn-exo
  16. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2019. 
  17. ↑ ΓΕΣ/ΔΙΣ, στο ίδιο, σελ. 19
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ελληνική_απόβαση_στη_Σμύρνη&oldid=10818228"