Βασιλικό Ιωαννίνων
Συντεταγμένες: 40°0′31.0″N 20°35′55.0″E / 40.008611°N 20.598611°E
| Βασιλικό | |
|---|---|
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Ηπείρου |
| Περιφερειακή Ενότητα | Ιωαννίνων |
| Δήμος | Πωγωνίου |
| Δημοτική Ενότητα | Άνω Πωγωνίου |
| Δημοτική Κοινότητα | Άνω Πωγωνίου |
| Γεωγραφία | |
| Νομός | Ιωαννίνων |
| Υψόμετρο | 784 |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 161 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Τσαραπλανά |
| Ταχ. κώδικας | 44001 |
| Τηλ. κωδικός | +30 26570 |
Το Βασιλικό είναι ορεινό χωριό της Ηπείρου εντός των ορίων της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων (πρώην Νομού Ιωαννίνων).[1] Βρίσκεται κτισμένο βορειοδυτικά των Ιωαννίνων, στις πλαγιές του όρους Δούσκου σε υψόμετρο 784 μέτρα[2]. Έως το 1928 είχε την ονομασία Τσαραπλανά[3].
Ιστορικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα: Στις θέσεις "Δράνια", "Μεγάλες" και "Τσαβάλου Αλώνι", βρέθηκαν τάφοι που χρονολογούνται προ του 9ου αιώνα π.Χ.. Στη θέση "Παλαιόκαστρο" (ίσως "Πυρρόκαστρο"), βρέθηκαν νομίσματα της εποχής του Πύρρου.
Συνεχίζεται κατά την Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή, όπως μαρτυρείται από την ύπαρξη Βυζαντινών - Μεταβυζαντινών εκκλησιών (Άγιος Αθανάσιος - που χρονολογείται το 1300, Άγιος Γεώργιος - με μια σπάνιου τύπου αγιογραφία του Παντοκράτορα). Ακολουθεί η Ενετική κατάκτηση, που σύμφωνα με την παράδοση έφερε στο χωριό και την καλλιέργεια της καστανιάς. Στην πρώτη απογραφή που γίνεται από τους Τούρκους, μετά την υποδούλωση του Πωγωνίου, το 1431, το χωριό αναφέρεται ως "Girapnana" (Τσαραπλανά)[4] και έχει 15 σπίτια.
Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, λόγω του τουρκικού ζυγού, της βαρύτατης φορολογίας άλλα και των ληστρικών συμμοριών που λυμαίνονταν την περιοχή, οι περισσότεροι άνδρες αναγκάζονταν να ξενιτευτούν. Με την πάροδο των χρόνων οι ταξιδεμένοι έφεραν πίσω πλούτο και πρόοδο. Άνοιγαν δρόμους, έφτιαχναν πηγάδια και βρύσες, έχτιζαν εκκλησίες, πλήρωναν παπάδες και δασκάλους. Την περίοδο αυτή το χωριό είχε, σύμφωνα με τον Ιωάννη Λαμπρίδη (1886), 4 συνοικίες: "Γκράτσιτα, Άγιον Μηνά, Μεσαίαν, ένθα και τα δημόσια κτίρια και Μαυρίκη" (διατηρήθηκε η ορθογραφία του συγγραφέα).
Το 1777, μετά το πρώτο πέρασμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού (το 1776), εγκαθίσταται στο χωριό για να διδάξει στο νάρθηκα της εκκλησίας (μάλλον του Άη-Γιώργη) ο Ιερομόναχος Καραλής. Γύρω στο 1860 υπάρχει ήδη Ελληνικό Σχολείο. Λίγο αργότερα ιδρύεται και Παρθεναγωγείο. Το 1778 ο Ιερομόναχος Ν. Ματσικάτης ανήγειρε τον Ναό της Υπαπαντής, δαπανώντας 11.520 άσπρα (μέχρι τότε, ενοριακός ναός ήταν ο Ναός του Αγίου Γεωργίου). Ο ίδιος, ίδρυσε την ίδια χρονιά και την Μονή του Αγίου Κωνσταντίνου στον "Πύργο".
Ο Άγγλος περιηγητής Ουίλιαμ Ληκ (William Leake), λοχαγός του Αγγλικού στρατού, που περνά από το Βασιλικό το 1809 γράφει:
- «Έχοντας διασχίσει το ποτάμι που έρχεται σε μικρή απόσταση πάνω από το Λαχανόκαστρο (Ωραιόκαστρο), ανεβαίνουμε μέσα από ένα δάσος από βελανιδιές και καστανιές στα Τσαραπλανά. Είναι ένα χωριό, σε ωραία τοποθεσία κοντά στην κορυφή της ράχης που ανεβαίνει προς το βουνό Νεμέρτσικα (Μερόπη), ανάμεσα από υψώματα γεμάτα κοπάδια και περικυκλωμένα από αμπέλια, στα οποία οι εργάτες σκάβουν τη γη με δικέλια».[4]
Το 1886, γεννήθηκε στο Βασιλικό ο κατά κόσμον Αριστοκλής Σπύρου και μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας.
Στο χωριό βρίσκεται το πατρικό του σπίτι και το οποίο έχει διαμορφωθεί σε μουσείο. Στους χώρους του μπορεί κανείς να δει τα άμφια, τα πετραχήλια, την Πατριαρχική μίτρα και την Πατριαρχική ράβδο, καθώς και άλλα προσωπικά είδη του Πατριάρχη.[4]
Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου το Βασιλικό βομβαρδίστηκε από το Ιταλικό πυροβολικό με αποτέλεσμα να καταστραφούν επτά οικίες. Τον Ιούλιο του 1943, ο οικισμός λεηλατήθηκε από τα Γερμανικά στρατεύματα Κατοχής, ενώ καταστράφηκαν άλλα τέσσερα σπίτια και εκτελέστηκαν δύο κάτοικοί του.[5]
Διοικητικά - Δημογραφικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα μετά την απελευθέρωση 1919 στο ΦΕΚ 184Α - 19/08/1919 με την παλιά του ονομασία Τσαραπλανά να ορίζεται έδρα της τότε ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1928 με το ΦΕΚ 81Α - 14/05/1928 μετονομάστηκε σε Βασιλικόν.[6] Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, αποτελεί την τοπική κοινότητα Βασιλικού που ανήκει στη δημοτική ενότητα Άνω Πωγωνίου του Δήμου Πωγωνίου και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει 228 κατοίκους[7].
Απογραφές πληθυσμού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Απογραφή | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Πληθυσμός | 766[8] | 684[9] | 431[10] | 507[11] | 416[12] | 254[13] | 228 |
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 284, τομ. 6.
- ↑ «Βασιλικό ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, Δήμος ΠΩΓΩΝΙΟΥ | buk.gr». buk.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Σταματελάτος Μιχαήλ - Βαμβά Σταματελάτου Φωτεινή, Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας, ΤΑ ΝΕΑ, 2012, Α' τόμος, σελ. 127.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 http://greekvillage.blogspot.gr/2010/02/blog-post_93.html
- ↑ Έκθεσις των γενομένων ζημιών εν γένει Ηπείρου από της κηρύξεως του Ελληνο-ιταλικού πολέμου (28-10-40) μέχρι της τελικής απελευθερώσεώς της, Οκτώβριος 1944, Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήνα 1987, σελ. 90.
- ↑ «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011 Αρχειοθετήθηκε 2021-10-04 στο Wayback Machine.», σελ. 10576 (σελ. 102 του pdf)
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951, σελ. 91 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 2022-09-17.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961, σελ. 92. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971, σελ. 91 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 2022-07-11.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5 Απριλίου 1981, σελ. 102 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17 Μαρτίου 1991, σελ. 118 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος - Απογραφή 2001, σελ. 113 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_1.pdf.