Φιλοκτήτης (Σοφοκλή)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Φιλοκτήτης


Πίνακας του Jean Germain Drouais
(1763-1788).

Ποιητής Σοφοκλής
Χορός Ναύτες του καραβιού του Νεοπτόλεμου.
Πρόσωπα Φιλοκτήτης
Οδυσσέας
Νεοπτόλεμος
Έμπορος
Ηρακλής
Χώρος Έξω από μια σπηλιά στη Λήμνο.

Ο Φιλοκτήτης είναι τραγωδία του Σοφοκλή που αποτελείται από 1.471 στίχους, με κεντρικό πρόσωπο τον ομώνυμο ομηρικό ήρωα. Το έργο πραγματεύεται το θέμα της σύγκρουσης του συναισθήματος του πατριωτισμού με τον ανθρωπισμό. Παρουσιάστηκε στα Διονύσια το 409 π.Χ. και κέρδισε το πρώτο βραβείο.

Τόσο ο προγενέστερος Αισχύλος όσο και ο μεταγενέστερος Ευριπίδης έχουν δώσει τη δική τους εκδοχή, αλλά δεν διασώζονται τα έργα τους.

Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γενικά στον Φιλοκτήτη το σχήμα Ύβρη-Άτη[1] υπάρχει πιο αθέατο από όσο στα άλλα έργα του Σοφοκλή. Δεν αντιπαρατίθενται θεοί και άνθρωποι, αλλά άνθρωποι και άνθρωποι. Κυρίως αντιπαρατίθενται δύο ηθικές· η ηθική του δόλου με την ηθική της ευθύτητας. Ο Οδυσσέας λέει στον Νεοπτόλεμο που πρεσβεύει ότι από τη φύση του τίποτε δεν κάνει με πονηριές, ούτε αυτός ούτε αυτός που τον γέννησε (ο Αχιλλέας): «μια μέρα αχρείος τώρα και Νίκη και έπειτα σ΄όλη σου τή ζωή δόξα καί Έντιμος».[2] Και στη συνέχεια: «Τοιούτος ειμ´ εγώ· όποιον χρειάζονται οι καιροί κι όπου διαγωνίζονται ενάρετοι και δίκαιοι δεν θα έβρισκες κανένα από με πιο ευσεβή. Έτσι έχω γεννηθεί, τη νίκη πάντοτε να θέλω, μ΄εξαίρεση εσένα».[3]

Υπόθεση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Φιλοκτήτης. Απόσπασμα από τοιχογραφία του Φίκου

Ο Φιλοκτήτης εκστρατεύει μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες εναντίον των Τρώων, επικεφαλής επτά πλοίων με Θεσσαλούς πολεμιστές. Στη Λήμνο, όπου κάνουν στάση, ο Φιλοκτήτης πλησιάζει πολύ κοντά σε ένα ναό της Αθηνάς και μια ύδρα, δηλητηριώδες ερπετό, τον δαγκώνει στο πόδι. Η πληγή του δεν θεραπεύεται και ο ίδιος υποφέρει φοβίζοντας τον στρατό, οπότε με προτροπή του Οδυσσέα και των Ατρειδών τον εγκαταλείπουν στο νησί. Εκεί, παραμένει δέκα χρόνια, καθ' όλη σχεδόν τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου που δεν έχει λήξει ακόμα. Ωστόσο, βγαίνει χρησμός ότι οι Αχαιοί δε θα κυριεύσουν το Ίλιον, αν δεν βοηθήσει το ανίκητο τόξο του Ηρακλή, ο οποίος πεθαίνοντας το είχε χαρίσει στον Φιλοκτήτη, που ήταν ο μόνος που τον λύτρωσε από την πυρά όπου είχε ριφθεί, επειδή δεν μπορούσε να απαλλαγεί από τον δηλητηριώδη χιτώνα που κατέτρωγε τη σάρκα του.[4] Στέλνονται, λοιπόν, ο Οδυσσέας και ο Νεοπτόλεμος, ώστε να αποσπάσουν, ακόμα και με δόλο, το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή. Ο Φιλοκτήτης όμως αρνείται να τα δώσει, μη θέλοντας να συμφιλιωθεί με τους ανθρώπους που του είχαν δείξει σκληρότητα και τον είχαν εγκαταλείψει δέκα χρόνια νωρίτερα.

Ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει το Νεοπτόλεμο να ξεγελάσει το Φιλοκτήτη και να του πει πως κι αυτός εξαπατήθηκε από τον Οδυσσέα, που κατακράτησε τα όπλα του πατέρα του, Αχιλλέα, και γι΄ αυτό θύμωσε και έφυγε από την Τροία για να γυρίσει στη Σκύρο. Ο Νεοπτόλεμος αρνείται στην αρχή να μετάσχει στην απάτη, αλλά πείθεται, όταν του μιλά για τη δόξα που θα αποκτήσει όταν θα εκπορθήσει την Τροία με τα βέλη του Φιλοκτήτη. Ο Νεοπτόλεμος, αφού ξεγελά το Φιλοκτήτη, πάει να το μετανιώσει την τελευταία στιγμή και αρχίζει να το συζητά μαζί του. Εμφανίζεται όμως ο Οδυσσέας και γίνεται έντονη συζήτηση μεταξύ του και του Νεοπτόλεμου. Τελικά, ο Νεοπτόλεμος ακούει τη συνείδησή του και επιστρέφει το τόξο και τα βέλη στο Φιλοκτήτη, και ο Οδυσσέας φεύγει θυμωμένος. Ως από μηχανής θεός εμφανίζεται τότε ο Ηρακλής, ο οποίος πείθει τον Φιλοκτήτη να πάει στην Τροία και να φέρει τη νίκη στους Αχαιούς. Ο Φιλοκτήτης πηγαίνει στην Τροία, σκοτώνει με τα βέλη του τον Πάρι και γίνεται μέλος της ομάδας που κρύβεται μέσα στον Δούρειο Ίππο στην τελική επίθεση κατά της Τροίας.

Παραστασιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πρώτη παράσταση του Φιλοκτήτη στο νεοελληνικό θέατρο έγινε στις 16 και 28 Φεβρουαρίου 1818 στην Οδησσό σε διασκευή του Νικολάου Πίκολλου με ερασιτέχνες ηθοποιούς. Η παράσταση αυτή αποτελεί και την πρώτη παρουσίαση αρχαίας τραγωδίας στο νεοελληνικό θέατρο.[5]

Έτος Φορέας Τόπος Σκηνοθέτης Πρωταγωνιστής
1955 Όμιλος αρχαίας τραγωδίας Δημοτικό θέατρο Αθηνών Κωστής Λειβαδέας Κωστής Λειβαδέας
1967 Εθνικό θέατρο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Αλέξης Μινωτής Αλέξης Μινωτής
1969 Νέα Σκηνή Κ. Λειβαδέα Αρχαίο Ωδείο Πατρών Κωστής Λειβαδέας Κωστής Λειβαδέας
1974 ΚΘΒΕ Αρχαίο θέατρο Φιλίππων Κωστής Μιχαηλίδης Γιάννης Βόγλης
1977 Εθνικό θέατρο Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου Αλέξης Μινωτής Αλέξης Μινωτής
1988 Θίασος Παλκοσένικο Θέατρο Κνωσός Χρήστος Τσάγκας Χρήστος Τσάγκας
1988 Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου Γιώργος Λαζάνης Γιώργος Λαζάνης
1991 Εθνικό θέατρο Αρχαίο θέατρο Φιλίππων Διαγόρας Χρονόπουλος Νίκος Κούρκουλος

2014 Αρτivities ΔΗΠΕΘΕ ΠΑΤΡΑΣ Κωστασ Φίλιππογλου Μιχάηλ Μαρμαρινός

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Η άτη: σύγχυση φρενών επιβαλλομένη από τους θεούς ως τιμωρία στους ενόχους, Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, Επιτροπή φιλολόγων, εκδ. γράμματα 2001 ISBN 960-393-655-3
  2. «Φιλοκτήτης - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2023. 
  3. Φιλοκτήτης, στ. 1049- 1053
  4. Σοφοκλής, Τραχίνιαι
  5. Επτά μελέτες, ο Διαφωτισμός και το Νεοελληνικό θέατρο, εκδ. University Studio Press, σελ. 145-198

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Κλασική Βιβλιοθήκη Καρδαμίτσα : «Κριτική και ερμηνευτική έκδοση T.B.L. Webster», 1992
  • Φιλοκτήτης, Εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, 1992, ISBN 060-205-239-2

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]