Τζωρτζ Μπέρκλεϋ

Τζωρτζ Μπέρκλεϋ
Πορτρέτο του Μπέρκλευ από τον Τζων Σμίμπερτ το 1727
Γέννηση	12 Μαρτίου 1685, Ιρλανδία
Θάνατος	14 Ιανουαρίου 1753 (67 ετών) Οξφόρδη, Αγγλία
Περίοδος	Φιλοσοφία των Νεότερων Χρόνων
Περιοχή	Δυτική φιλοσοφία
Σχολή	Ιδεαλισμός και Εμπειρισμός
Κύρια Ενδιαφέροντα	Μεταφυσική, Γνωσιολογία, Φιλοσοφία, Μαθηματικά, Οικονομικά
Αξιοσημείωτες Ιδέες	Υποκειμενικός ιδεαλισμός
Επιδράσεις	Τζων Λοκ, Νεύτων
Επηρέασε	Ντέιβιντ Χιουμ, Ιμμάνουελ Καντ, Άρθουρ Σοπενάουερ, Τζον Στιούαρτ Μιλ, Ερνστ Μαχ, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Σάμιουελ Μπέκετ
Σχετικά πολυμέσα

Ο Τζωρτζ Μπέρκλεϋ ή Μπέρκλι ή Μπάρκλεϋ ή, όπως είναι ευρέως γνωστός, Τζορτζ Μπέρκλεϊ (αγγλ. George Berkeley) ήταν Αγγλοϊρλανδός φιλόσοφος, μαθηματικός και επίσκοπος της Αγγλικανικής εκκλησίας (1685 - 1753). Γεννήθηκε στο Ντίζερτ Κασλ της κομητείας Κίλκενι στην Ιρλανδία και πέθανε το 1753 στην Οξφόρδη της Αγγλίας. Ήταν βασικός εκπρόσωπος του αγγλικού εμπειρισμού και ειδικότερα του υποκειμενικού ιδεαλισμού που υποστήριζε ότι η ύπαρξη των πραγμάτων ταυτίζεται με την αντίληψη τους από τον άνθρωπο, εκτός των πνευματικών όντων. Ο Μπέρκλεϋ μαζί με τον Ντέιβιντ Χιουμ (1711-1776) και τον Τζον Λοκ (1632-1704) σχηματίζουν τη βασική τριάδα του βρετανικού διαφωτισμού και εμπειρισμού εκκινώντας από την ίδια αφετηρία (εμπειρισμός) και καταλήγοντας σε εκ διαμέτρου αντίθετα συμπεράσματα, όσον αφορά στη βασική δομή του κόσμου. Το έργο του Μπέρκλεϋ εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό απαντήσεις στις σκέψεις του Λοκ.

Βιογραφία

Τα πρώτα χρόνια

Ο Μπέρκλεϋ ήταν πρωτότοκος γιος του Γουίλιαμ Μπέρκλεϋ μέλους της οικογένειας ευγενών Μπέρκλεϋ. Μεγάλωσε στο Ντύζερτ Κασλ ενώ σπούδασε στο Κίλκενι Κόλετζ το 1696 και στο Τρίνιτι Κόλετζ στο Δουβλίνο το 1700. Στο Τρίνιτι πήρε πτυχίο θεωρητικών επιστημών το 1704.

Η καθιέρωση

Οι πρώτες του δημοσιεύσεις ήταν τα βιβλία "Arithmetica" και "Miscellanea Mathematica" το 1707 και στόχευαν κυρίως στην πανεπιστημιακή του καριέρα και όχι στη διατύπωση των φιλοσοφικών του αρχών. Γρήγορα διορίστηκε βοηθός στο Τρίνιτι όπου και άρχισε να αναπτύσσει τις βάσεις της μετέπειτα φιλοσοφίας του, που κινούνταν πέριξ του ιμματεριαλισμού. Το 1709 έγινε διάκονος και το 1710 χειροτονήθηκε ιερέας. Ανέλαβε καθήκοντα ως βιβλιοθηκάριος, νεαρός πρωθιερέας, επιμελητής και λέκτορας στη Θεολογία και στη μελέτη της αρχαίας Ελληνικής και Εβραϊκής γλώσσας. Το 1712 ο Μπέρκλεϋ αποκρυσταλλώνει την πολιτική του σκέψη διακηρύσσοντας την υποστήριξη του στους Τόρις του Ανόβερου δημοσιεύοντας τρία λήμματα με τον τίτλο "Passive Obedience" (Παθητική Υπακοή). Δεν άργησε να ταξιδέψει εκτός Ιρλανδίας τόσο ο ίδιος όσο και η φήμη του όταν πλέον έγινε γνωστός στον Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς μέσω των σχολίων του (κυρίως για τον Ιμματεριαλισμό). Προσωπικότητες της εποχής όπως ο Τζόναθαν Σουίφτ (Jonathan Swift), και ο Αλεξάντερ Πόουπ (Alexander Pope) τον υποστήριξαν ποικιλοτρόπως. Δημοσίευσε διάφορα άρθρα όπως το 1715 υπέρ των εξόριστων Στιούαρτ (την ιακωβιανή εποχή) , και κατά των ελευθεροφρόνων στην εφημερίδα Guardian. Η δεκαετία του 1710 αποτέλεσε μια γόνιμη περίοδο στη ζωή του με την έκδοση σημαντικών έργων όπως οι Τρεις διάλογοι μεταξύ Ύλα και Φιλόνοου.

Ο γάμος και το ταξίδι στην Αμερική

Η αμερικανική ήπειρος αποτελούσε εκείνη την εποχή τη γη της επαγγελίας τόσο για τους απλούς ανθρώπους όσο και για τους τυχοδιώκτες και καιροσκόπους. Όταν ο Μπέρκλεϋ έγινε αποδέκτης μιας κληρονομιάς αναβίωσε η πίστη του στο μέλλον της Αμερικής και το σχέδιο του για την ίδρυση ενός κολεγίου στις Βερμούδες για την εκπαίδευση νέων Αμερικανών (Ινδιάνων). Όταν πλέον τα σχέδια του έγιναν γνωστά μέσω δημοσιεύσεων στον τύπο , η αποδοχή του κοινού ήταν πλέον θετική και το κοινοβούλιο ενέκρινε ποσό 20.000 λιρών. Ο πρωθυπουργός σερ Ρόμπερτ Γουάλποουλ τελικά παρέπεμψε τα σχέδια για την επιχορήγηση στο μέλλον. Ο Τζωρτζ Μπέρκλευ παντρεύτηκε το 1728 την Άννα, κόρη του αρχιδικαστή Φόρστερ και άμεσα αναχώρησε για την Αμερική όπου εγκαταστάθηκε στο Νιούπορτ του Ρόουντ Άιλαντ. Εξακολουθώντας να αναμένει την επιχορήγηση από το Λονδίνο, αγόρασε ένα κτήμα και ξεκίνησε να κηρύττει τις φιλοσοφικές του ιδέες και να συνδράμει σε μια ομάδα φιλοσοφικών μελετητών. Όταν η επιχορήγηση για την πραγματοποίηση του φιλόδοξου σχεδίου απερρίφθη οριστικά επέστρεψε στο Λονδίνο τον Οκτώβριο του 1731.

Μετά την Αμερική

Μετά την περιπέτεια στην Αμερική συνέχισε τη συγγραφική του δραστηριότητα στο Λονδίνο, υποστηρίζοντας τον Θεϊσμό και τον Χριστιανισμό<. Το 1734 χειροτονήθηκε επίσκοπος στο Δουβλίνο στο Κλόυν όπου και μετακόμισε. Εκεί διορίστηκε μέλος της Ιρλανδικής Βουλής των λόρδων και απέκτησε τέσσερα ακόμη παιδιά (δύο γιους και δύο κόρες) που προστέθηκαν στους δύο γιούς που είχε ήδη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε κυρίως με την έρευνα του κατραμόνερου, φαρμάκου με αντικαταρροϊκές ιδιότητες για τη θεραπεία χρόνιων παθήσεων. Τον Αύγουστο του 1752 τακτοποίησε όλες τις εκκρεμότητες του και πήγε στην Οξφόρδη όπου έμεινε μέχρι τον θάνατό του (1753). Ο τάφος του βρίσκεται στον καθεδρικό ναό του Χριστού. Προς τιμήν του ένα κολέγιο στο Γέηλ και ένα πανεπιστήμιο στην Καλιφόρνια φέρουν το όνομα του (Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ)

Οι φιλοσοφικές του ιδέες

Το προοίμιο των ιδεών κατατίθεται στο δοκίμιο "An Essay towards a New Theory of Vision (1709) - (Δοκίμιο για μια νέα θεωρία της όρασης). Με αφορμή τη μελέτη του σε θέματα Οπτικής, αφής και μεγέθους, καταθέτει την άποψη ότι τα αντικείμενα της όρασης δεν υπάρχουν αυτά καθ´εαυτά, αν και για τα αντικείμενα της αφής θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει την ανεξάρτητη υπόστασή τους. Με αυτόν τον τρόπο ο Μπέρκλεϋ υποστήριζε τη βασική αρχή του ιδεαλισμού, ότι τα μόνα πράγματα που μπορούμε να αποφανθούμε, είναι αυτά που προκύπτουν από τις ιδέες, οι οποίες βασίζονται όμως μόνο στην εμπειρία μας, δηλαδή αποκλειστικά στις αισθήσεις μας. Ως εκ τούτου απέρριπτε την υλική ουσία, τις υλικές αιτίες και υποστήριζε ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε, έχουν νόημα, μόνο όταν αντιστοιχούν στην περιγραφή της εμπειρίας μας. Έτσι η πραγματικότητα ταυτίζεται με την πραγματικότητα της αντίληψης μας, ενώ η υπόσταση των πραγμάτων δεν είναι ποτέ υλικής φύσεως. Οι ιδέες είναι το μόνο συστατικό στοιχείο του κόσμου και εντοπίζονται στον νου μας και στον καθένα διαφορετικά. Το μόνο λοιπόν αυτόνομο σύστημα είναι το πνεύμα, το οποίο συλλαμβάνει τις ιδέες και υπάρχει ως ανεξάρτητη οντότητα. Όπως και ο Λοκ, ο Μπέρκλεϋ λέγοντας ιδέα, εννοεί την εικόνα, την αισθητηριακή εμπειρία, τη δευτερεύουσα ποιότητα και την έννοια. Εν κατακλείδι ο ιδεαλιστής φιλόσοφος συνοψίζει την σκέψη του σε τέσσερις άξονες: 1. Όλες οι αισθητές ποιότητες (κάθε είδους, όπως ο χώρος και ο χρόνος) είναι ιδέες. 2 Δεν υπάρχει αδρανής ύλη. 3. Η ύπαρξη του Θεού είναι δεδομένη και αποδείξιμη. 4. Επανερμήνευση της γλώσσας, βάσει του Ιδεαλισμού. Ο Μπέρκλεϋ δεν αποδέχεται την άποψη (αλλά δεν την απορρίπτει και απολύτως), ότι τα πράγματα εξαφανίζονται και εμφανίζονται, ανάλογα με το αν τα βλέπουμε ή όχι, κάτι που θα ταίριαζε στον σολιψισμό, και αυτό το δηλώνει σαφώς σε πολλά σημεία τού έργου του.. Εν τέλει, η βασική του φράση "Esse est percipi" (η ύπαρξη είναι η αντίληψη) περιγράφει την ουσία των σκέψεων του.

Ο Μπέρκλεϋ αποδομεί τη σχέση ανάμεσα στη συνείδηση και τον εξωτερικό κόσμο. Η πραγματικότητα για τον Ιρλανδό φιλόσοφο αποτελείτο αποκλειστικά από το περιεχόμενο των σκέψεων, που πηγάζουν από τις εμπειρίες μέσω των αισθήσεων. Ο κόσμος για τον άνθρωπο εκκινεί και καταλήγει μαζί με τη συνείδησή του. Η ενότητα και σταθερότητα της συνείδησής μας προκύπτουν από την παρέμβαση του Θεού.

Ως επακόλουθο της σκέψης του ότι δεν υπάρχουν πρωτεύουσες και δευτερεύουσες ποιότητες, προέκυψε η συναρπαστική του θέση ότι δεν υπάρχει απόλυτος χρόνος και χώρος. Σύμφωνα με τη συλλογιστική αυτή, ο Μπέρκλεϋ απόρριπτε τις επικρατούσες τότε θεωρίες του Νεύτωνα και γινόταν ο πρόδρομος του Μαχ και του Αϊνστάιν, ο οποίος με τη Θεωρία της σχετικότητας θα επιβεβαίωνε πολλά χρόνια μετά τη σχετικότητα του χώρου και του χρόνου.

Κατά τον Μπέρκλεϋ ιδέες δεν είναι το πνεύμα, ο νους και η ψυχή. Αυτές οι πνευματικές υποστάσεις δεν είναι παρά μόνο ο χώρος, στον οποίο αναπτύσσονται, κατοικούν και υπάρχουν οι ιδέες. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι ο ιδεαλιστής φιλόσοφος αναγκάζεται να πέσει σε αντίφαση, όταν δέχεται ότι υπάρχουν οντότητες πέραν και ανεξάρτητα των ιδεών. Το πρόβλημα αυτό προσπάθησε να λύσει ο Χιουμ αργότερα, ωστόσο αναγκάστηκε να προσφύγει σε έναν υπερβολικό σκεπτικισμό.

Οι απόψεις του σε άλλα θέματα

Ο Μπέρκλεϋ, όπως και όλοι οι διανοητές μέχρι εκείνη την εποχή (αλλά και δύο αιώνες μετά), εξέφραζε απόψεις επί παντός του επιστητού. Η οικονομία ήταν ένας κλάδος της επιστήμης (όχι ανεξάρτητος όπως σήμερα) με τον οποίο ασχολήθηκε εκτεταμένα, με αναλύσεις για το τραπεζικό σύστημα, τη βιομηχανία το χρήμα και τη νομισματική κυκλοφορία. Κεντρικό σημείο του προβληματισμού του είναι η φράση που αφορά στην οικονομική κατάσταση της Ιρλανδίας : "τίνος σφάλμα είναι αν η φτωχή Ιρλανδία εξακολουθεί ακόμα να είναι φτωχή;". Στο έργο "Siris", εκτός των υπολοίπων θεμάτων που πραγματεύεται, αναλύει την πορεία του όντος προς την πνευματική καταξίωση, το οποίο εκκινεί από τον κόσμο των αισθήσεων και διαμέσου των ευεργετημάτων και ικανοτήτων του νου καταλήγει στον Θεό.

Βιβλιογραφία

Έργα του Μπέρκλεϋ σε νεοελληνική απόδοση

• Δοκίμιο για μια νέα θεωρία της όρασης. Εκδόσεις Καστανιώτης, 2004. ISBN 9789600336580.
• Οι αρχές της ανθρώπινης γνώσης. Εκδόσεις Δρόμων, 2007. ISBN 9789608330832.
• Οι έννοιες της ύλης και του πνεύματος στη φιλοσοφία του George Berkeley. Εκδόσεις Έννοια, 2004. ISBN 9789608320260
• Πραγματεία πάνω στις αρχές της ανθρώπινης γνώσης. Εκδόσεις Κωνσταντινίδης, 1990. ISBN 9780004320236
• Τρεις διάλογοι μεταξύ Ύλα και Φιλόνου. Εκδόσεις Βάνιας, 1993. ISBN 9780002880398

Έργα τρίτων που αναφέρονται στον Μπέρκλεϋ

• Ο Μπέρκλεϋ και η ιδέα της φύσης του Ροζελύν Ντεγκρεμόν. Εκδόσεις Πατάκης, 2001. ISBN 9603789100

Τα πρωτότυπα έργα του

• Arithmetica (1707)
• Miscellanea Mathematica (1707)
• Philosophical Commentaries or Common-Place Book (1707–08, notebooks)
• An Essay towards a New Theory of Vision (1709)
• A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge, Part I (1710)
• Passive Obedience, or the Christian doctrine of not resisting the Supreme Power (1712)
• Three Dialogues between Hylas and Philonous (1713)
• An Essay Towards Preventing the Ruin of Great Britain (1721)
• De Motu (1721)
• A Proposal for Better Supplying Churches in our Foreign Plantations, and for converting the Savage Americans to Christianity by a College to be erected in the Summer Islands (1725)
• A Sermon preached before the incorporated Society for the Propagation of the Gospel in Foreign Parts (1732)
• Alciphron, or the Minute Philosopher (1732)
• The Theory of Vision, or Visual Language, shewing the immediate presence and providence of a Deity, vindicated and explained (1733)
• The Analyst: a Discourse addressed to an Infidel Mathematician (1734)
• A Defence of Free-thinking in Mathematics, with Appendix concerning Mr. Walton's vindication of Sir Isaac Newton's Principle of Fluxions (1735)
• Reasons for not replying to Mr. Walton's Full Answer (1735)
• The Querist, containing several queries proposed to the consideration of the public (three parts, 1735-7).
• A Discourse addressed to Magistrates and Men of Authority (1736)
• Siris, a chain of philosophical reflections and inquiries, concerning the virtues of tar-water (1744).
• A Letter to the Roman Catholics of the Diocese of Cloyne (1745)
• A Word to the Wise, or an exhortation to the Roman Catholic clergy of Ireland (1749)
• Maxims concerning Patriotism (1750)
• Farther Thoughts on Tar-water (1752)
• Miscellany (1752)

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμος 43, σελίδες 309 και 310
• Ιστορία της δυτικής Φιλοσοφίας με επιμέλεια του Anthony Kenny. Εκδόσεις : Νεφέλη (2005), σελίδες 197 μέχρι 205.
• Οι πέντε εποχές της Φιλοσοφίας του Θεοδόσιου Πελεγρίνη. Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα, σελίδες 276 μέχρι 279.
• Η Νέα Πύλη των Φιλοσόφων του Robert Zimmer. Εκδόσεις: Κονιδάρης (2008), σελίδα 142.