Θέμα (Βυζάντιο)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Στρατηγίδα)
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Θέμα.
Τα ανατολικά θέματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατά το 950 μ.Χ.
Τα θέματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα δορυφορικά κράτη, κατά το 1025 μ.Χ., έτος θανάτου του Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου

Τα θέματα ήταν ένα νέο διοικητικό σύστημα που στηριζόταν στα θέματα δηλαδή διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με την ονομασία θέμα αναφέρουμε τις αρχικώς μεγάλες στρατιωτικές μονάδες του βυζαντινού στρατού που δημιουργήθηκαν κατά τον 6o αιώνα, οι οποίες λάμβαναν το όνομά τους από την τοποθεσία την οποία συνετίθεντο και οι οποίες εξελίχτηκαν σταδιακά από τον 8ο αιώνα σε διοικητικές περιφέρειες του κράτους, με διοικητικό ρόλο υπό τον εκάστοτε ανώτερο στρατιωτικό αξιωματικό (στρατηγό). Οι διοικητικές αυτές περιφέρειες της Αυτοκρατορίας οι οποίες δημιουργήθηκαν πιθανά τον 7ο αιώνα, κατά τη δυναστεία του Ηρακλείου, μετά την κατάργηση των επαρχιών που είχαν θεσπίσει παλαιότερα ο Διοκλητιανός και ο Μεγάλος Κωνσταντίνος και αφετέρου οι στρατιωτικές μονάδες που συγκροτούνταν σ' αυτές μετά από επιστράτευση.

Ιστορική εξέλιξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα θέματα ήταν αρχικά στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός

Στα θέματα υπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες Χριστιανοί στους οποίους το κράτος παραχωρούσε στρατιωτικά κτήματα (στρατιωτόπια, ή στρατοτόπια). Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο. Με τα έσοδά τους εξ αυτών οι στρατιώτες - αγρότες συντηρούσαν τις οικογένειες τους, αγόραζαν οπλισμό και κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών. Έτσι οι διοικητικές περιφέρειες των Θεμάτων ήταν ταυτόχρονα και οι στρατιωτικές περιφέρειες της Αυτοκρατορίας. Τα θέματα βοήθησαν και στην επικράτηση της μικρομεσαίας αγροτικής τάξης στο Βυζάντιο.

Ο θεματικός στρατός αποτελούσε τον κύριο στρατό της Αυτοκρατορίας, ένα είδος εθνικού στρατού στον οποίο στρατολογούνταν μόνο κάτοικοι Χριστιανοί, αποκλειομένων των αιρετικών, Εβραίων κ.λπ., σε αντίθεση προς τις υπό της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης στρατολογούμενες μονάδες που καλούνταν Τάγματα και που περιελάμβαναν και ξένους και αιρετικούς, ακόμα και μη Χριστιανούς. Ο Θεματικός στρατός φάνηκε εξαιρετικά αποτελεσματικός στην απόκρουση των αραβικών επιθέσεων.

Καθένα από τα θέματα διοικείτο από τον Στρατηγό ο οποίος είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία, εξ ου και οι παράλληλες ονομασίες των θεμάτων σε: Στρατηγάτα (κατ΄ έκταση) και Στρατηγίδες (κατά διοίκηση). Στον στρατηγό υπάγονταν οι κλεισουράρχες, οι τουρμάρχες (στρατιωτικοί) και οι πρωτονοτάριος ή κριτής (που έφεραν δικαστική εξουσία και οικονομική διαχείριση).

Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος ανέφερε 29 θέματα, 17 στην Ασία και 12 στην Ευρώπη, αλλά ο αριθμός τους κυμαινόταν ανάλογα με τις ανάγκες και τις μεταβολές της αυτοκρατορίας.

Χρήση κατά το 1827[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 η συνελθούσα το 1827 Γ΄ Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας προσπαθώντας να συνεχίσει τις παραδόσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας καθιέρωσε στον καταστατικό χάρτη της χώρας που ψήφισε, τη διοικητική διαίρεση αυτής σε θέματα, που όμως πολύ γρήγορα εγκαταλείφθηκε έναντι και μόνο της γεωγραφικής διαίρεσης και της διοικητικής δια των νομών.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, 1929, Αθήνα
  • Σχολικό βιβλίο Ιστορίας Β Γυμνασίου

Επιπλέον βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Πολύμνια Κατσώνη, «Η μισθοδοσία των στρατηγών των θεμάτων. Προβλήματα και ερμηνείες», Βυζαντινά, τομ.22 (2001), σελ.155-220