Θέμα Δυρραχίου

Χάρτης της διοικητικής διαίρεσης του Βυζαντίου (έτος 1045)

Το Δυρράχιον ήταν διοικητική διαίρεση του Βυζαντίου. Βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας, ανατολικά της Αδριατικής. Ιδρύθηκε τον 9ο αι. και ονομάστηκε έτσι από την πρωτεύουσά του Δυρράχιο (Dyrrachium).

Ιστορία

Το ακριβές έτος της ίδρυσης του θέματος δεν είναι γνωστό· περί το 842 αναφέρεται ο στρατηγός του Δυρραχίου στο έργο Τακτικόν, που ανακάλυψε ο Φ. Ουσπένσκυ, ωστόσο διασώθηκαν αρκετές σφραγίδες στρατηγών χρονολογημένες στις προηγούμενες δεκαετίες. Ο Τζ.Μπ. Μπάρυ πρότεινε ότι το θέμα δημιουργήθηκε μαζί με αυτά της Πελοποννήσου και της Κεφαλληνίας στις αρχές του 9ου αι. Ο ιστορικός Γιαντράν Φερλούγκα θέτει τη χρονολογία της ίδρυσής του στη βασιλεία του Νικηφόρου Α΄ (βασ. 802-811). Τα όριά του είναι ασαφή: βόρεια συνόρευε με το Θέμα Δαλματίας και το πριγκιπάτο της Διόκλειας (μετέπειτα Σερβία), ενώ νότια συνόρευε με το Θέμα Νικοπόλεως. Το θέμα κάλυπτε την μεταξύ των δύο αυτών θεμάτων ακτή, αλλά δεν γνωρίζουμε πόσο εκτεινόταν προς το εσωτερικό. Σύμφωνα με τον Κονσταντίν Γιρέτσεκ έφθανε ως το Ντρίβαστ και το Πουλάτι προς στα βόρεια, το Βεράτιο προς τα ανατολικά και συνόρευε με τις από Σλάβους κατοικούμενες γαίες του άνω Ντεβόλλ και της Οχρίδας προς τον νότο. Κατά τους Ρωμαιο-Βουλγαρικούς Πολέμους του τέλους του 10ου αι. και του 11ου αι. η πόλη φαίνεται ότι ήταν αυτόνομη ή κάποιες φορές υπό Βουλγαρική επικυριαρχία.

Από τα μέσα του 11ου αι. ο κυβερνήτης του είχε τον τίτλο του δούκα ή του κατεπάνω. Το 1040-41 τα στρατεύματα του θέματος, υπό τον ηγέτη τους Τιχομίρ, εξεγέρθηκαν και ακολούθησαν την εξέγερση του Πέτρου Δελεάνου.

Κατά τα τέλη του 11ου και τον 12ο αι. η πόλη του Δυρραχίου και η επαρχία της ήταν μεγάλης σπουδαιότητας για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: Η πόλη ήταν το "κλειδί της Αλβανίας" και το κύριο λιμάνι εισόδου για το εμπόριο, αλλά επίσης και για εισβολείς από την Ιταλία· μπορούσε να ελέγξει τις ενέργειες των Σλάβων ηγετών στα Δυτικά Βαλκάνια. Έτσι ο δούξ του Δυρραχίου έγινε η ανώτερη Ρωμαϊκή εξουσία σε όλες τις επαρχίες των Δυτικών Βαλκανίων. Δύο διαδοχικοί κυβερνήτες, ο Νικηφόρος Βρυέννιος ο Πρεσβύτερος και ο Νικηφόρος Βασιλάκης, χρησιμοποίησαν τη θέση αυτή ως βάση προώθησης των φιλοδοξιών τους στον θρόνο στις αρχές της δεκαετίας του 1070. Επίσης η περιοχή έπαιξε κρίσιμο ρόλο στους Ρωμαιο-Νορμανδικούς Πολέμους, όταν κατελήφθη από τους Νορμανδούς το 1081-1084. Έπειτα από την ανάκτησή της, ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός εμπιστεύθηκε τη διοίκηση του θέματος σε μερικούς από τους στενότερους συγγενείς του. Παρ'όλα αυτά οι μεγιστάνες της πόλεως (άρχοντες) διατήρησαν σημαντική επιρροή και αυτονομία ενεργειών σε όλο το διάστημα, και ήταν αυτοί που το 1205, έπειτα από τη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης κατά τη Δ΄ Σταυροφορία, παρέδωσαν την πόλη τους Βενετούς.

Γνωστοί κυβερνήτες

• ανώνυμος στρατηγός του Δυρραχίου, κατά την πρεσβεία του Λέοντα Χοιροσφάκτη στη Βουλγαρία (896/904).
• Λέων Ραβδούχος, πρωτοσπαθάριος και στρατηγός του Δυρραχίου το 917.
• Κωνσταντίνος, αυτοκρατορικός σπαθάριος και στρατηγός του Δυρραχίου (σφραγίδα του 8ου/9ου αι.)
• Νικήτας Πηγουνίτης, πατρίκιος και στρατηγός του Δυρραχίου ως το 1018.
• Ευστάθιος Δαφνομήλης στρατηγός του Δυρραχίου το 1018.
• Βασίλειος Συναδηνός, στρατηγός του Δυρραχίου ως το π. 1040.
• Μιχαήλ Δερμοκαΐτης στρατηγός του Δυρραχίου από το π. 1040.
• Μιχαήλ πατρίκιος και κατεπάνω του Δυρραχίου π. 1043.
• Λέων Περενός δούκας του Δυρραχίου π. 1064.
• Μιχαήλ Μαύρηξ βεστιάριος και κατεπάνω του Δυρραχίου (σφραγίδα στα τέλη της δεκαετίας του 1060/αρχές της δεκαετίας του 1070).
• Νικηφόρος Βρυέννιος ο Πρεσβύτερος δουξ Δυρραχίου το 1075-1077.
• Νικηφόρος Βασιλάκης πρωτοπρόεδρος και δουξ Δυρραχίου το 1078.
• Γεώργιος Μονομάχος
• Γεώργιος Παλαιολόγος το 1081.
• Ιωάννης Δούκας δουξ Δυρραχίου το 1078-1092.
• Ιωάννης Κομνηνός σεβαστός και δουξ Δυρραχίου το 1092-1106.
• Αλέξιος Κομνηνός 1106-μετά το 1108.
• Πιρόγορδος (Πυρρογεώργιος;) δουξ του Δυρραχίου στις αρχές της βασιλείας του Ιωάννη Β΄ Κομνηνού και του Τζόρτζε Μποντίνοβιτς της Διόκλειας.
• Αλέξιος Κοντοστέφανος δουξ του Δυρραχίου στο 2ο τέταρτο του 12ου αι., κατά τη βασιλεία του Ιωάννη Β΄ Κομνηνού και του Τζόρτζε της Διόκλειας.
• Αλέξιος Βρυέννιος, δουξ του Δυρραχίου και της Οχρίδας, πιθανώς το διάστημα 1148-1156.
• Αλέξιος Δούκας, μέσα του 12ου αι.
• Κωνσταντίνος Δούκας π. 1171.
• ανώνυμος δουξ του Δυρραχίου το 1203.