Νομίσματα της Φραγκοκρατίας

Τα Νομίσματα της Φραγκοκρατίας είναι αυτά που έκοψαν οι Λατίνοι της Δ΄ Σταυροφορίας, μετά από την άλωση που έκαναν στην Κωνσταντινούπολη το 1204 και τον διαμοιρασμό του μεγαλύτερου μέρους της Ρωμανίας μεταξύ τους. Ήδη πιο πριν οι Σταυροφόροι στην Κύπρο είχαν αρχίσει να κόβουν νομίσματα. Την περίοδο αυτή μερικές περιοχές που κατελήφθησαν από τους Φράγκους έκοψαν νομίσματα αντιγράφοντας τα Βυζαντινά ή πάλι Ελληνικές περιοχές έκοψαν τορνέζια στον τύπο των φραγκικών. Η Φραγκοκρατία τελειώνει σε διαφορετική χρονολογία για κάθε περιοχή. Υπήρχε η τάση, οι ηγεμόνες να μιμούνται (μερικές φορές να παραχαράζουν) σταθερής αξίας νομίσματα, όπως τα Βυζαντινά υπέρπυρα ή τα Βενετικά δουκάτα. Τα Βενετικά νομίσματα της περιόδου εξετάζονται σε ξεχωριστό λήμμα.

Το ιστορικό πλαίσιο

Η άλωση αυτή της Κωνσταντινούπολης είναι αποτέλεσμα α) του πλούτου της Αυτοκρατορίας, τον οποίο ονειρευόταν οι Δυτικοί να οικειοποιηθούν β) του θρησκευτικού φανατισμού, που υποδαύλισε ο πάπας και γ) της επιθυμίας της Βενετίας και της Γένουας να αναλάβουν το εμπόριο της Ανατολής. Ήδη οι Βυζαντινο-Νορμανδικοί Πόλεμοι (πρώτη φάση 1081-85) είχαν αποσπάσει την Κάτω Ιταλία από την Αυτοκρατορία και απείλησαν τα Βαλκάνια, ο ικανός όμως Αλέξιος Α΄ αποσόβησε τον κίνδυνο. Τη σημαντική ναυτική συνδρομή των Βενετών, αντάμειψε με εμπορικά προνόμια προς αυτούς, παραχωρώντας τους αξιόλογους πόρους της Αυτοκρατορίας. Η Α΄ Σταυροφορία (1096-99) έδειξε την καχυποψία μεταξύ των Ρωμαίων και των Λατίνων. Η Β΄ Σταυροφορία (1147-49) έγινε ταυτόχρονα με τη δεύτερη φάση των Νορμανδικών επιδρομών. Η τρίτη φάση των εισβολών τους επέφερε την άλωση της Θεσσαλονίκης και την απόσπαση της Κεφαλληνίας & Ζακύνθου (παλατινή κομητεία). Επίσης το 1185 ο Ισαάκιος Κομνηνός κατέλαβε την εξουσία στην Κύπρο και κυβέρνησε ανεξάρτητα ως το 1191, οπότε την κατέλαβε ο Ριχάρδος Α΄ Λεοντόκαρδος, κατά τη διάρκεια της Γ΄ Σταυροφορίας. Τον Μάρτιο του 1204 οι αδελφοί Αλέξιος Α΄ και Δαβίδ οι Κομνηνοί ιδρύουν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Στις 13 Απριλίου 1204 η Δ΄ Σταυροφορία άλωσε την Κωνσταντινούπολη, μοίρασε τη Ρωμανία και εγκατέστησε φεουδαρχία. Σε αυτή ο ιδιοκτήτης του φέουδου έχει στρατιωτική υποχρέωση στον επικυρίαρχό του, κατά τα άλλα όμως είναι ανεξάρτητος.

Σημαντικά έργα για τα νομίσματα της Φραγκοκρατίας είναι του Παύλου Λάμπρου (έργα των ετών 1859-1886), του Γεωργίου Σβορώνου και το έργο του Γουσταύου Σλουμπερζέ Numismatique de l'Orient Latin (Παρίσι 1878). Στα νομίσματα της περιόδου υπάρχουν ποικιλίες στον βασικό τύπο και γενικά είναι κακοχτυπημένα. Υπάρχουν παραλλαγές στα γράμματα: Α: Α, Λ, Π. D: D, d. E: E, C. G: G, 6 , C. H: H, h. M: M, m. N: N, n. R: R, Γ. U: U, V. Z: Z, z, et: 7, L.

Η Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης και το βασίλειο της Θεσσαλονίκης

Ο αρχηγός της Σταυροφορίας Βαλδουίνος της Φλάνδρας έγινε Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης με επικράτεια τη Θράκη και την Α. Μακεδονία, ο υπαρχηγός Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός έγινε βασιλιάς της Θεσσαλονίκης και οι Βενετοί, που διέθεσαν τον στόλο τους, έλαβαν τα νησιά. Η βυζαντινή εξουσία ανασυστάθηκε στη Μ. Ασία με πρωτεύουσα τη Νίκαια υπό τον Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρη· στη δυτική Ελλάδα, ο Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας δημιούργησε το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τον Βαλδουίνο Α΄ τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Ερρίκος, η αδελφή τους Γιολάντα και οι γιοί της Ροβέρτος και Βαλδουίνος Β΄. Τα νομίσματα που έκοψαν είναι μιμήσεις των αυτοκρατορικών νομισμάτων που κυκλοφορούσαν ως τότε και δεν έχουν τα ονόματά τους. Τα ξεχωρίζουμε από τα βυζαντινά από το ότι των Λατίνων είναι κακοσχεδιασμένα, κακοκτυπημένα, έκκεντρα (μόνο ένα τμήμα της παράστασης υπάρχει), τα πιο πριν αργυροχάλκινα είναι τώρα χάλκινα, έχουν μικρότερο μέγεθος, ακανόνιστο σχήμα, το βάρος τους κυμαίνεται πολύ και δεν φέρουν σύμβολα του νομισματοκοπείου. Με αυτές τις παρατηρήσεις ο Michael Hendy διαχώρισε τις φραγκικές απομιμήσεις της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης. Στην πρώτη πόλη κόπηκαν 20 τύποι τραχέων και ένας τεταρτηρού. Στη δεύτερη πόλη κόπηκαν 10 τύποι τραχέων, δύο ημι-τεταρτηρών και δεν αναγράφονται ονόματα Αυτοκρατόρων. Γενικά είναι δύσκολη η διάκρισή τους από τα βυζαντινά της περιόδου 1195-1203 ή από τις απομιμήσεις των Βουλγάρων. Στη μία όψη είναι ο Αυτοκράτορας όρθιος, που κρατεί σταυρό και σφαίρα, ενώ στην άλλη όψη είναι η Θεοτόκος (η προστάτιδα της Κωνσταντινούπολης).

Το πριγκιπάτο της Αχαΐας

Έπειτα από την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός βάδισε νοτιότερα. Αλλά την Κόρινθο, το Άργος και το Ναύπλιο τα φύλαγε ο Λέων Σγουρός. Ο Βονιφάτιος επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και άφησε έναν ιππότη του, τον Γουλιέλμο Α΄ Σαμπλίττη. Αυτός κατέλαβε την Πάτρα, ίδρυσε το πριγκιπάτο της Αχαΐας και προχώρησε στην Κυπαρισσία και τη Μεσσηνία. Οι Βενετοί κράτησαν τη Μεθώνη και την Κορώνη. Ο Γουλιέλμος Α΄ επέστρεψε στην πατρίδα του και πρίγκιπας ανέλαβε ο συμπολεμιστής του Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλεαρδουίνος, ο οποίος κατέλαβε τη Λακωνία και την Αρκαδία. Επίσης την Κόρινθο, το Ναύπλιο και το Άργος με τη συνδρομή του Γκυ Α΄, κυρίου των Αθηνών, που του έδωσε τις δύο τελευταίες πόλεις, ως ανταμοιβή. Τον διαδέχθηκαν οι γιοί του: πρώτα ο Γοδεφρείδος Β΄ και μετά ο αδελφός του Γουλιέλμος Β΄. Ο τελευταίος κατέλαβε τη Μονεμβασία, αλλά η φιλοδοξία του τον έκανε να συγκρουστεί με τον Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄, ο οποίος τον νίκησε στη Μάχη της Πελαγονίας (κοντά στα Σκόπια) το 1259. Για να τον ελευθερώσει, ο Μιχαήλ Η΄ έλαβε τα κάστρα της Μονεμβασίας, Μυστρά και Μαΐνης. Έτσι η νοτιο-ανατολική Πελοπόννησος επανήλθε στην Αυτοκρατορία. Ο Μιχαήλ Η΄ ανακατέλαβε το 1261 την Κωνσταντινούπολη, από όπου έφυγε ο Βαλδουίνος Β΄. Αυτός πήγε στον Κάρολο Α΄ της Νάπολης και του παραχώρησε τα δικαιώματά του στον θρόνο. Έτσι ο Γουλιέλμος Β΄ έγινε υποτελής των Καπετιδών-Ανζού. Οι δύο ηγεμόνες πάντρεψαν τα παιδιά τους: η Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνου παντρεύτηκε τον Φίλιππο των Καπετιδών-Ανζού. Μετά παντρεύτηκε τον Φλωρέντιο του Αινώ και είχε κόρη τη Ματθίλδη του Αινώ. Αυτή παντρεύτηκε τον Λουδοβίκο της Βουργουνδίας και μετά τον Ιωάννη της Γραβίνας. Τον τελευταίο διαδέχθηκε ο ανιψιός του Φίλιππος Β΄ του Τάραντα και μετά ο ανιψιός εκείνου Ιάκωβος ντε Μπω. Έπειτα το πριγκιπάτο της Αχαΐας κατέλαβαν οι Ναβαρραίοι.

Στη Δύση κοβόταν το αργυροχάλκινο δηνάριο (denier). Το δηνάριο της Τουρ, που έκοψε Φίλιππος Β΄ της Γαλλίας, άρεσε και το μιμήθηκαν πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Είναι το δηνάριο της Τουρ, denier Tournois, στα ελληνικά Τορνέζιο. Φέρει στυλιζαρισμένα την πρόσοψη της εκκλησίας του Αγ. Μαρτίνου της Τουρ.

Για τη χρονολόγηση των νομισμάτων βοηθούμεθα από την αναφορά του Χρονικού του Μωρέως ότι ο Γοδεφρείδος Β΄ νυμφεύτηκε το 1217 την Αγγή ντε Κουρτεναί (αδελφή του Λατίνου αυτοκράτορα Ερρίκου) και από το Istoria del Regno di Romania, που αναφέρει πως ο Γουλιέλμος Β΄ ταξίδεψε το 1249 στην Κύπρο και ζήτησε από τον Λουδοβίκο Θ΄ της Γαλλίας την άδεια να κόψει νομίσματα, πράγμα που έγινε. Η αναγραφή στα νομίσματα "G. PRINCEPS ACHAIE" είναι μία δυσκολία, καθώς με το γράμμα G αρχίζουν τα ονόματα Godfroi και Guillaume. Νομίσματα έκοψαν οι δύο αδελφοί Γοδεφρείδος Β΄ (1218-45) και Γουλιέλμος Β΄ (1245-78) οι Βιλλεαρδουίνοι και είναι μικρά χάλκινα ("οβολοί"), μεγαλύτερα χάλκινα και τορνέζια. Τα τελευταία πρέπει να άρχισαν να κόβονται από τη Συνθήκη του Βιτέρμπο (1267). Οι παραστάσεις είναι συνήθως ένας σταυρός στη μία όψη και στην άλλη ο ναός του Αγ. Μαρτίνου της Τουρ. Επιγραφές: G[U]. P[RINCEPS] ACCAIE ή ACh[AIE] / CORINTI ή CLARENTIA (Γλαρέντζα).

Άλλες επιγραφές: YSABELLA P. ACh., FLORENCE, Ph[ILIPU]s D[UX] SAB[AUDIE], MAhAVTE, LODOVIC D[UX] B[URGUNDIE]. Ο Κάρολος Α΄ (K[AROLUS] R[EX]), o γιος του Κάρολος Β΄ (K. R. DE CLARENTIA), οι γιοί αυτού Ιωάννης της Γραβίνας (IOh[ANI]S ή IOAN[I]S) και Φίλιππος Α΄ του Τάραντα (Ph[ILIPU]S P. TAR[ANTO]), και ο γιος του τελευταίου Ροβέρτος του Τάραντα (ROB[ER]T). Κόπηκε και ένα φλορίνι με έναν κρίνο (της Φλωρεντίας) στη μία όψη και τον Άγ. Ιωάννη όρθιο να κρατά σταυρό στην άλλη όψη.

Παράλληλα η μικρότερη αδελφή της Ισαβέλλας, η Μαργαρίτα, διεκδίκησε το πριγκιπάτο για την κόρη της Ισαβέλλα ντε Σαμπράν και μετά ο ανιψιός της τελευταίας Ιάκωβος Γ΄ της Μαγιόρκας: I[N]FAN[TE]S F[ERDINANDO] DE MAIORK[A] / DE CLARENCIA.

Με την απώλεια της Μ. Ασίας τον 11ο αι. η οικονομία κλονίστηκε και οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες μείωναν το πολύτιμο μέταλλο στα νομίσματα: τα χρυσά έγιναν σταδιακά χρυσάργυρα, τα χρυσάργυρα έγιναν αργυρά και τα αργυρά έγιναν χάλκινα. Έτσι οι έμποροι της Ανατολής, αντί γι'αυτά, προτιμούσαν τα σταθερά Βενετικά νομίσματα: το χρυσό δουκάτο ή τσεκίνι, τα αργυρά γκρόσα. Αυτά τα σταθερά νομίσματα αντιγραφόταν: το Βενετικό δουκάτο αντιγράφτηκε από τους Γατελούζους της Λέσβου, τους Ιουστινιάνι της Χίου, τους Ιωαννίτες της Ρόδου και τον Ροβέρτο του Τάραντα, ως πρίγκιπα της Αχαΐας. Ο Ροβέρτος αντέγραφε στη Γλαρέντζα χρυσά τσεκίνια, αργυρά γκρόσα και αργυρά σολδίνια. Όμως αντί για καθαρό χρυσάφι, οι απομιμήσεις του ήταν από 60% χρυσό, για να κερδίσει.

Βαρωνία της Καρύταινας/Σκορτών: Η Ελένη Αγγελίνα Κομνηνή, χήρα του Γουλιέλμου ντε Λα Ρος δούκα των Αθηνών, παντρεύτηκε τον Ούγο του Μπριέν. Όταν αυτός σκοτώθηκε το 1296 στη Σικελία, η Ελένη κληρονόμησε το ήμισυ του φέουδου της Καρύταινας και έκοψε ένα τορνέζιο: HELENA DI GRA[TIA] / CLARICTIA[Ε] S[EMI] F[EUDI DOMIINA]. Ο Ούγος κατείχε το ήμισυ της βαρωνίας από την πρώτη του σύζυγο Ισαβέλλα ντε λα Ρος, χήρα του Γοδεφρείδου ντε Μπρυγέρ βαρόνου της Καρύταινας.
Βαρωνία του Δαμαλά/Τροιζήνας: Είχε δοθεί στον Γουλιέλμο ντε Λα Ρος. Η Ζακλίν ντε Λα Ρος κυρία του Δαμαλά και της Βελιγοστής (κοντά στη Μεγαλόπολη) παντρεύτηκε τον Μαρτίνο Ζαχαρία κύριο της Χίου και της Χαλανδρίτσας, ο οποίος έκοψε ένα τορνέζιο το διάστημα 1325-33 με την επιγραφή CASTE[L] DAMALA και στις δύο όψεις.

Βασιλείς της Σικελίας-Νάπολης ως επικυρίαρχοι πόλεων της Ηπείρου

Τους Νορμανδούς της Κάτω Ιταλίας διαδέχθηκαν οι Χοενστάουφεν. Ο τελευταίος από αυτούς, ο Μανφρέδος της Σικελίας κατέλαβε το 1257 την Κέρκυρα και απείλησε τον Μιχαήλ Β΄ της Ηπείρου. Ο Δεσπότης, που ήταν σε πόλεμο με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, του έδωσε την κόρη του Ελένη Αγγελίνα με προίκα το Δυρράχιο και την Αυλώνα. Ο Μανφρέδος έκοψε ένα χάλκινο με τον αετό των Χοενστάουφεν στη μία όψη και στην άλλη έναν σταυρό με γύρω τέσσερα άστρα και την επιγραφή MAYNFRIDUS R[EX] SICILIE / ET DOMINUS ROMANIE. Tο 1266 σκοτώθηκε στη μάχη του Μπενεβέντο από τον Κάρολο Α΄ των Καπετιδών-Ανζού, που κράτησε την προίκα της Ελένης. Ο εγγονός του Φίλιππος Α΄ του Τάραντα έκοψε ένα τορνέζιο στην Κέρκυρα (Ph[ILIPU]S DEI GRA[TIA] / CORFOI D[OMI]N[U]S) και ένα στη Ναύπακτο (Ph[]S P. ACh. TAR. DESP. / NEPANTI CIVIS).

Το δουκάτο της Αθήνας

Το 1205 ο Βονιφάτιος εγκατέστησε ως κύριο στην Αττική και Βοιωτία τον Όθωνα ντε Λα Ρος. Μετά προστέθηκε και η Αργο-Ναυπλία. Πρωτεύουσα ήταν η Θήβα, κέντρο μεταξωτών. Το 1225 τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του Γκυ Α΄, που έλαβε τον τίτλο του δούκα από τον Λουδοβίκο Θ΄ της Γαλλίας. Επόμενοι δούκες ήταν οι Ιωάννης, Γουλιέλμος, Γκυ Β΄. Το 1309 ο δούκας Γκωτιέ ντε Μπριέν χρησιμοποίησε Καταλανούς μισθοφόρους εναντίον του Δούκα της Θεσσαλίας, αυτοί όμως κράτησαν τα εδάφη που κατέλαβαν. Ο Γκωτιέ μάζεψε όλους τους ευγενείς και τους επιτέθηκε στην Μάχη του Αλμυρού. Όμως το ιππικό των Φράγκων κόλλησε στα έλη και οι ιππότες σκοτώθηκαν. Οι Καταλανοί τυχοδιώκτες νυμφεύτηκαν τις συζύγους των ιπποτών και εγκαταστάθηκαν στα φέουδά τους. Έτσι η Αθήνα πέρασε στους Καταλανούς. Τους διαδέχθηκαν οι Φλωρεντινοί τραπεζίτες Ατσαγιόλι (1388-1460).

Οι οβολοί έχουν παραστάσεις έναν σταυρό στη μία όψη και μία πύλη στην άλλη. Τα τορνέζια έχουν κρίνο ή θυρεό στη μία και την εκκλησία της Τουρ στην άλλη. Η επιγραφή G. D[OMI]N[U]S ATEN[ES] θεωρείται του Γκυ Α΄ πριν αναβαθμιστεί σε δούκα. Η επιγραφή G. DUX ATHENES αποδίδεται στον Γουλιέλμο. Όλα έχουν επιγραφή THEBES CIVI[TATI]S. Τα χωρίς το όνομα του δούκα ανήκουν στον Γκυ Β΄, όταν επιτροπευόταν από τη μητέρα του Ελένη Αγγελίνα. Με το όνομα GUI ή GUIOT (μικρός Γκυ) είναι όταν ενηλικιώθηκε ο Γκυ Β΄. Με το G στη μέση είναι του Γκωτιέ Ε΄ του Μπριέν.

Παραχαράξεις: Όταν τα αργυρόχαλκα τορνέζια έγιναν το κύριο μέσο συναλλαγών, άρχισαν οι παραχαράξεις τους. Επειδή τα γνήσια ήταν λίγα, οι παραχαράκτες χρησιμοποιούσαν κράμα αργύρου-χρυσού και πρόσεχαν την ποιότητα. Όμως μπέρδευαν τις μήτρες, έτσι η μία όψη μπορεί να είναι του Γουλιέλμου Β΄ της Αχαΐας και η άλλη να γράφει "πόλη της θήβας" ή η μία όψη να είναι του Γκυ Β΄ της Αθήνας και η άλλη όψη να γράφει "Γλαρέντζα". Όταν όμως κυκλοφόρησαν πολλά γνήσια, οι παραχαράκτες χρησιμοποίησαν χαλκό μόνο, αδιαφόρησαν για την ποιότητα και χρησιμοποιούσαν συνήθως τα γράμματα I, O, C, D, για λέξεις χωρίς νόημα. Το 1311 οι Καταλανοί κατέλαβαν την Αθήνα και χρησιμοποίησαν άργυρο με χρυσό, αλλά ως αμαθείς δεν πρόσεχαν την ποιότητα ή τα γράμματα στις επιγραφές.

Η κομητεία των Σαλώνων

Μεταξύ του δουκάτου των Αθηνών και του δεσποτάτου της Ηπείρου ήταν η κομητεία των Σαλώνων (Άμφισσας), που το 1205 δόθηκε στον Θωμάς Α΄ Στρομονκούρτ. Ο Θωμάς Β΄ (κόμης από το 1212) έκοψε δύο τορνέζια, με τον σταυρό στη μία όψη και στην άλλη όψη η εκκλησία του Αγ. Μαρτίνου της Τουρ ή ένας θυρεός. Επιγραφή ThOMAS / DEL LA SOLA. O Θωμάς Γ΄ σκοτώθηκε στη μάχη του Αλμυρού (1311) και την κομητεία κατέλαβαν οι Καταλανοί.

Το δεσποτάτο της Ηπείρου

Μετά το 1204 ο Μιχαήλ Α΄ (εξάδελφος των Ισαακίου Β΄ και Αλεξίου Γ ) κυριάρχησε στην Ήπειρο. Η επικράτειά του έφθασε από την Αλβανία ως τη Ναύπακτο και τη Θεσσαλία. Ο αδελφός του Θεόδωρος κατέλαβε την Αχρίδα από τους Σέρβους και το Δυρράχιο με την Κέρκυρα από τους Βενετούς. Επίσης τη Θεσσαλονίκη, τη Μακεδονία και τη Θράκη. Όμως στη μάχη της Κλοκοτινίτσας τον αιχμαλώτισε ο Ιβάν Ασέν της Βουλγαρίας. Τότε ο Μιχαήλ Β΄, γιος του Μιχαήλ Α΄, απέσπασε την Ήπειρο και τον διαδέχθηκε ο μεγαλύτερος γιος του Νικηφόρος Α΄. Αυτός είχε τέκνα τον Θωμά Α΄, δεσπότη της Ηπείρου και τη Μαρία, που παντρεύτηκε τον Ιωάννη Α΄ Ορσίνι. Ο γιος τους Νικόλαος σκότωσε τον Θωμά και έγινε δεσπότης της Ηπείρου. Δυστυχώς το δεσποτάτο ανταγωνίστηκε την Αυτοκρατορία της Νίκαιας και συμμαχούσε ενίοτε με τους Φράγκους. Ο Μιχαήλ Α΄ έκοψε ένα χάλκινο νόμισμα στον τύπο της Αυτοκρατορίας: στη μία όψη εικονίζεται ο δεσπότης (επιγραφή ΜΙΧ.) με τον Άγ. Δημήτριο, ενώ στην άλλη είναι ο αρχάγγελος Μιχαήλ (επιγρ. ΑΡΧ. [ΜΙΧ.]). Ο Ιωάννης Ορσίνι έκοψε ένα τορνέζιο με επιγραφές IOh[ANI]S DESPOTUS / DE ARTA CASTRU.

Η Θεσσαλία

Με το τέλος του Μιχαήλ Β΄ η Μεγάλη Βλαχία (Θεσσαλία) πέρασε στον μικρότερο γιο του Ιωάννη Α΄ Δούκα. Πρωτεύουσα ήταν οι Νέες Πάτρες (Υπάτη). Ο Μιχαήλ Η΄ τον έκανε σεβαστοκράτορα, αλλά αυτός προτίμησε να δώσει την κόρη του Ελένη στον Γουλιέλμο ντε Λα Ρος δούκα των Αθηνών. Με την καταστροφή των Φράγκων στην Κωπαΐδα, ο εγγονός του Ιωάννης Β΄ δέχθηκε την επικυριαρχία της Κωνσταντινούπολης.

Ο Ιωάννης Α΄ έκοψε δύο χάλκινα στον τύπο της Αυτοκρατορίας: στο ένα ο Ιωάννης Α΄ κάθεται σε θρόνο. Αριστερά ΙΩ. και ένα φτερό αγγέλου, δηλωτικό του Οίκου του, δεξιά ΔΕCΠΟ. Πίσω αρχάγγελος με ξίφος και σφαίρα, επιγρ. Α[ΡΧ]. Μ[ΙΧ]. Το άλλο έχει τον Ιωάννη Α΄ όρθιο, ένα φτερό αριστερά και επιγρ. ΙΩ. ΔΕCPOΤΗC O, ενώ πίσω η Θεοτόκος με επιγρ. ΜΡ+ ΘΥ+. Ο Ιωάννης Β΄ έκοψε ένα τορνέζιο με επιγρ. ANGELUS SAB' C' ή DUX / NEOPATRIE ή DEL LA PATRA.

Η παλατινή κομητεία της Κεφαλληνίας και Ζακύνθου

Το 1185 ο Μαργαριτόνε του Μπρίντιζι, ναύαρχος του Γουλιέλμου Β΄ της Σικελίας, κατέλαβε τα νησιά του Ιονίου. Οι Ρωμαίοι τα ανακατέλαβαν εκτός από την Κεφαλληνία και τη Ζάκυνθο, που τα παραχώρησε ο Γουλιέλμος Β΄ στον Μαργαριτόνε. Η κόρη αυτού παντρεύτηκε τον Ματθαίο Ορσίνι. Κατά περιόδους οι Ορσίνι κατείχαν περιοχές της Ηπείρου, μάλιστα ο Ιωάννης Α΄ Ορσίνι νυμφεύτηκε τη Μαρία Αγγελίνα, κόρη του δεσπότη Νικηφόρου Α΄ της Ηπείρου. Ο γιος τους Νικόλαος δολοφόνησε τον δεσπότη το 1318 και έγινε και δεσπότης της Ηπείρου. Ο ανιψιός αυτού Λεονάρδος Τόκκος έγινε κόμης της Κεφαλληνίας και δεσπότης της Ηπείρου. Ακολούθησαν οι Οθωμανοί (1479-81), ο Αντώνιος Τόκκο (1481-84) και μετά οι Βενετοί ως το 1797. Ο Κάρολος Α΄ Τόκκος έκοψε ένα τορνέζιο στη Λευκάδα με το όνομα του Λαδίσλαου Α΄ των Καπετιδών-Ανζού βασιλιά της Νάπολης (δισεγγονού του Ιωάννη της Γκραβίνας), που ήταν επικυρίαρχος του νησιού από το 1396 (απεβ. 1414). Το νόμισμα φέρει την επιγραφή IN TOCChI / REX LADISLAUS.

Το δουκάτο της Νάξου

Τα νησιά βρέθηκαν στο μερίδιο της Βενετίας, που δεν ήθελε να ξοδέψει χρήματα, έτσι τα έδωσε σε όποιον μπορούσε να τα καταλάβει. Οι Σανούδοι πήραν τη Νάξο, Πάρο, Σύρο, Μήλο, οι Γκίζι την Τήνο, Μύκονο. Ο Μάρκος Σανούδος κυβέρνησε ως δούκας του Αρχιπελάγους. Τον Οίκο του διαδέχθηκαν οι Κρίσποι.

Έχουμε έναν οβολό του Νικολάου Α΄ Σανούδου της Νάξου: +NICOLAUS DUX / +AGIOPEL[AGO] NIXE και ένα τορνέζιο του Γεωργίου Α΄ Γκίζι της Τήνου: +IORGIUS GISI / +ThINE CIVIS.

Η Εύβοια

Ο Βονιφάτιος του Μομφερράτου χώρισε το 1205 την Εύβοια σε τρία φέουδα, που οι ιδιοκτήτες τους ονομάστηκαν τριτημόριοι. Το βόρειο φέουδο των Ωρεών το έδωσε στον Ραβάνο νταλε Κάρτσερι. Η Καριντάνα νταλλε Κάρτσερι, κυρία του ημίσεως του φέουδου των Ωρεών παντρεύτηκε τον Γουλιέλμο Β΄ Βιλλεαρδουίνο, ο οποίος, όταν η σύζυγός του απεβίωσε (1255), διεκδίκησε το μερίδιό της. Ο θείος της Μαρίνος νταλε Κάρτσερι, που κατείχε το άλλο ήμισυ, αρνήθηκε, όπως και οι άλλοι δύο τριτημόριοι. Ο Γουλιέλμος Β΄ έκανε πόλεμο και κατέλαβε το Νεγκροπόντε/τη Χαλκίδα το 1452-53. Τότε έκοψε ένα χάλκινο νόμισμα, που στη μία όψη έχει έναν σταυρό με αγκυρωτά άκρα και έναν κύκλο στη μέση του με γύρω τα γράμματα G P[RINCEPS] AC[HAIE].Η άλλη όψη έχει ένα ΙΙΙ στη μέση και γύρω +NEGRIP. O Γουλιέλμος Β΄ νίκησε τους τριτημόριους το 1458, όμως το 1262 ο Μιχαήλ Η΄ για να τον ελευθερώσει, απαίτησε να αφήσει το φέουδο των Ωρεών.

Η Λέσβος

Το 1355 ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος εκτόπισε τον Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό και επέστρεψε στην εξουσία με τη βοήθεια του Γενουάτη Φραντσέσκο Α΄ Γκαττιλούζιο. Ως αμοιβή του έδωσε την αδελφή του Μαρία Παλαιολογίνα για σύζυγο και προίκα τη Λέσβο. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Φραντσέσκο Β΄. Ένας κλάδος του Οίκου των Γατελούζων έγινε κύριος της Αίνου και αργότερα έλαβε τα νησιά Θάσο, Λήμνο, Σαμοθράκη, Ίμβρο. Ο γιος του Φραντσέσκο Β΄, ο Ντορίνος, έγινε κύριος της Φώκαιας (έναντι της Χίου). Όμως ο Μωάμεθ Β΄ τους πήρε την Αίνο και τη Φώκαια (1456) και τα τέσσερα νησιά (1457). Το 1462 πολιόρκησε τη Μυτιλήνη και την κατέλαβε από τον Νικόλαο Γατελούζο. Στα νομίσματά τους οι Γατελούζοι χρησιμοποιούν τους θυρεούς της Ρωμανίας (τα 4 Β ή δικέφαλο αετό).

Έκοψαν ένα χρυσό νόμισμα, μίμηση του δουκάτου της Βενετίας, ένα αργυρό και ένα χάλκινο. Το δουκάτο δείχνει τον Χριστό να δίνει το λάβαρο στον γονατιστό δούκα της Λέσβου (αντί του δόγη) και στην άλλη όψη τον Χριστό μέσα σε δόξα και άστρα. Επιγραφές: IACOB GATELU DUX D[E] METELINI / SIT T XPE DAQV REG ISTE DUCAT. H φράση SIT TIBI CHRISTE DATUS, QUEM TU REGIS, ISTE DUCATUS σημαίνει "Σε Εσένα Χριστέ αυτό εδώ, που συ κυβερνάς, ας είναι αφιερωμένο". Επίσης ο Ντορίνος ως κύριος (Dominus) της Φώκαιας: DORINUS GATLUX D. FOLIE DUX / SIT T XE DAT Q TU REGIS ISTE DUCA.

To αργυρό νόμισμα έχει τον αμνό του Θεού με λάβαρο ή την εκκλησία της Τουρ, και στην άλλη όψη σταυρό με 4 Β ή Υ με εκατέρωθεν άστρα. Επιγραφές AGNUS DEI QUI TOL, IACOBOUS GATELUXIUS DOMINUS METELINI, DORINUS, DOMINICUS G[ATELUX] D[OMINUS] M[ETELiNI].

To χάλκινο έχει τον ηγεμόνα γονατιστό με λάβαρο ή τον θυρεό του (με τος φολίδες) ή τον σταυρό με τα 4 Β ή Υ (Ιάκωβου) με δύο άστρα ή γοτθικό D (Ντορίνου) ή γοτθινό Ν (Νικολάου) ή τον δικέφαλο αετό. Επιγραφές: F[RANCISCUS] G[ATILUXIUS] DOMINUS METELIN, AGNYS DEI ADDIVA NOS B, IACOBUS, DORINUS D M ή D R, NYKOLAOYS D M.

Μάλλον για την Αίνο κόπηκε ένα αργυρό (+ 4 Β / εκκλησία Τουρ) και δύο χάλκινα (+ 4 Β / εκκλησία Τουρ ή γοτθικό Υ με δύο άστρα).

Η Χίος

Οι Ζαχαρίαι: Από τους Λατίνους ανέκτησε τη νήσο ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης το 1247. Η Χιος ήταν πλούσια από τη μαστίχα, τα κρασιά και τα μάρμαρα. Λόγω των πειρατικών επιδρομών, ο Ανδρόνικος Β΄ την παραχώρησε το 1304 για 10 έτη στον Γενουάτη Βενέδικτο Ζαχαρία, κύριο της Φώκαιας. Ο γιος του Παλαιολόγος Ζαχαρίας ανανέωσε για 5 ακόμη έτη τη συμφωνία (το 1314). Οι γιοί αυτού Μαρτίνος & Βενέδικτος Ζαχαρίας απέκρουσαν τους Οθωμανούς και τους Καταλανούς, έτσι ο Ανδρόνικος Β΄ τους ανανέωσε το 1319 για 5 έτη την παραχώρηση. Οι αδελφοί διαφώνησαν και ο Βενέδικτος μετέβη στην Κωνσταντινούπολη. Το 1324 η συμφωνία παρατάθηκε, αλλά το 1328 οι κάτοικοι παρακάλεσαν τον Ανδρόνικο Γ΄ να τους απαλλάξει από τους Γενουάτες. Όταν ο Μαρτίνος άρχισε να οχυρώνει το νησί, ο Ανδρόνικος Γ΄ τον κάλεσε να παρουσιαστεί στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μαρτίνος αρνήθηκε, στρατολόγησε μισθοφόρους και ανέβασε τη δική του σημαία στο κάστρο της Χίου. Ο Αυτοκράτορας με στόλο 105 πλοίων κατέπλευσε το 1329 στη Χίο, πολιόρκησε την πόλη και φυλάκισε τον Μαρτίνο. Έδωσε τη Χίο στον αδελφό του Βενέδικτο Ζαχαρία και τις μισές προσόδους της νήσου. Όμως ο πλεονέκτης Βενέδικτος ζήτησε συνδρομή από τη Γένουα για να αποσπάσει τη νήσο από την Αυτοκρατορία. Έτσι με οκτώ πλοία που πήρε, πολιόρκησε τη Χίο, αλλά αποκρούστηκε.

Το 1338 ο πάπας και ο βασιλιάς της Γαλλίας παρακάλεσαν για την απελευθέρωση του Μαρτίνου, πράγμα που έκανε ο Ανδρόνικος Γ΄. Ο Μαρτίνος αποσύρθηκε στις κτήσεις του στην Αχαΐα, τη Βελιγοστή (κοντά στη Μεγαλόπολη), τη Χαλανδρίτσα (κοντά στην Πάτρα). Η 2η σύζυγός του Ζακλίν ντε λα Ρος ήταν κυρία του Δαμαλά (Τροιζήνας). Την εγγονή του Μαρία Β΄ πριγκίπισσα της Αχαΐας διαδέχθηκε ο ανιψιός της Κεντυρίων Β΄ ως πρίγκιπας. Οι δύο αδελφοί Ζαχαρίαι, τα πρώτα χρόνια που κυβερνούσαν μαζί (1314-20), έκοψαν 1/4 δουκάτου, γκρος, 1/2 γκρος, γκρος ματακάν (;), τορνέζια. Το 1/4 του δουκάτου φέρει σταυρό ή τον θυρεό των Ζαχαρία (τετραμερής ασπίδα) ή τον Χριστό ένθρονο. Επιγραφές: M[ARTINUS] ET [B[ENEDICTI] ZAChARIE / CIVITAS SYI, όπου SYI είναι η Χίος. Το γκρος φέρει σταυρό και στην άλλη όψη φρούριο με τρεις πύργους. Επιγραφή CIVITAS SYI M & B ZA. / SERVORUM IMP[ER]ATORIS. Όμοια το 1/2 γκρος. Το γκρος ματακάν έχει τον Χριστό ένθρονο και στην άλλη τον Άγ. Ισίδωρο να δίνει το λάβαρο στον γονυπετή ηγεμόνα: Μ & Β Ζ. SYI IPII S. SIDOR SYI DUX.

Όταν ο Μαρτίνος έμεινε μόνος του (1320-29) έκοψε ένα γκρος ματακάν με επιγραφή M Z SU IMP[ER]ATO[R]IS / S. ISIDOR SYI DUX. Την εποχή της εξέγερσής του έκοψε ένα 1/2 γκρος με σταυρό και στην άλλη όψη τον Άγ. Ιωάννη τον Θεολόγο, με την ενδιαφέρουσα επιγραφή +Μ Ζ D[ΟΜΙ]N[U]S INSUL[A]E SYI / S. IOh[ΑΝ]ES ΘΕΟΛΟΓΟ[Σ]. Έκοψε και ένα τορνέζιο με σταυρό και στην άλλη όψη την εκκλησία της Τουρ, με επιγραφή +M ZAChARIE / CIVITAS SYI.

Οι Ιουστινιάνι: Από το 1346 η Γένουα, για να μην ξοδέψει χρήματα, έστειλε τους εμπόρους της να καταλάβουν με δικά τους έξοδα τη Χίο και τη Φώκαια (στην απέναντι Μικρασιατική ακτή). Όπως ήταν σύνηθες στη Γένουα, ίδρυσαν εταιρεία, τη Μαόνα και έλαβαν όλοι το όνομα Ιουστινιάνι. Από το 1415 πλήρωναν φόρο υποτέλειας στους Οθωμανούς. Ο Ιωάννης Ιουστινιάνι αμύνθηκε ηρωϊκά στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης το 1453. Το 1566 οι Οθωμανοί κατέλαβαν αιφνίδια τη Χίο.

Οι Ιουστινιάνι έλαβαν από τη Γένουα το δικαίωμα να κόβουν νομίσματα. Σε αυτήν το είχε δώσει ο Κορράδος Α΄ της Γερμανίας, γι'αυτό τα νομίσματα της Xίου φέρουν την επιγραφή CONRADUS REX ROMA[NORUM]. Τα χρυσά στην αρχή αντιγράφουν πιστά τα δουκάτα της Βενετίας, των δόγηδων Αντ. Βενιέρι, Μιχ. Στένο, Θωμ. Μοτσενίγο (1382-1423). Διακρίνονται από τα γνήσια καθώς περιέχον άργυρο, είναι κακοφτιαγμένα και έχουν λάθη στις επιγραφές. Αργότερα τα μιμούνται μόνο, με το όνομα του δόγη της Γένουας και το S[YI] (Χίος). Επίσης κόπηκαν τζιλιάτα, 1/2 τζιλιάτου, 1/4 τζιλιάτου, τορνέζια, χάλκινα, κ.ά.

Τα τζιλιάτα φέρουν τον δούκα να κάθεται σε θρόνο, ενώ στην άλλη όψη έχουν έναν σταυρό με κρίνα γύρω ή φρούριο με αετό επάνω του. Επιγραφές: DVX IANVENS QVEM DEVS PTAGAT, GALIAZ MA SFO D IANVE, CONRAD R R CIVITAS CHI[I]. Μερικά τζιλιάτα φέρουν, εκατέρωθεν του φρουρίου με τον αετό, τα αρχικά των διοικητών του: P I ή F I. Όμοια τα 1/2 και 1/4 του τζιλιάτου.

Τα τορνέζια φέρουν σταυρό και στην άλλη όψη την εκκλησία της Τουρ. Επιγραφή +CONRADUS REX R / +SIVITAS ChII. Όμοια τα χάλκινα· αρχικά διοικητών: [I]B I, D I, L I, N I, όπου τα δύο τελευταία φέρουν χρονολογία 1548.

Κόπηκαν μερικά αργυρά νομίσματα με διαφορετικό βάρος 2 ή 4 ή 6,15 γραμμ. με σταυρό και κάστρο με αετό και αρχικά V I. επίσης ένα αργυρό για το εμπόριο με την Αίγυπτο: στη μία όψη ουρά δράκου και γυναίκα, επιγρ. MONET MACRI CHIO. Στην άλλη όψη μία αγία, επιγρ. DRAGO REX ARMEN AGAPI.

Η Ρόδος

Το 1204 ο διοικητής της Λέων Γαβαλάς βρέθηκε κύριος της Ρόδου. Δήλωσε υποτέλεια στον Αυτοκράτορα της Νίκαιας και τα νομίσματα έφεραν την επιγραφή ΔΟΥΛΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ. Τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Ιωάννης Γαβαλάς (1240-50), έπειτα ο Ιωάννης Παλαιολόγος (αδελφός του Μιχαήλ Η΄) 1261-75, οι Γενουάτες Ιωάννης Ντέλλο Κάβο, Βινιόλο ντέι Βινιόλι και ο ανιψιός αυτού Αντρέα Μορέσκο, ναύαρχος του Ανδρονίκου Β΄. Τα νομίσματα της περιόδου αυτής είναι χάλκινα, με σταυρό σκέτο ή με 4 Β, με ένα ή δύο Β, ή τα αρχικά ΓΑ(Β) ή ΠΛ. Του Λέοντα Γαβαλά φέρουν την επιγραφή ΚΑΙCΑΡ Ο ΓΑΒΑΛΑC / Ο ΔΟΥΛ. ΤΟΥ ΒΑCΙΛΕ[Ω]C. Του Ιωάννη: ΙΩ. Ο ΓΑΒΑΛΑC / Ο AΥΘΕΝΤΗC THC ΡΟΔΟΥ.

Κοντά στον Πανάγιο Τάφο είχε ιδρυθεί με παπική άδεια μονή του Αγ. Ιωάννη και Ξενώνας (Hospitalis). Οι μοναχοί του Τάγματος ανέλαβαν τη φροντίδα των προσκυνητών και με δωρεές έγιναν ισχυροί. Το 1291 ο σουλτάνος της Αιγύπτου κατέλαβε και το τελευταίο οχυρό των Σταυροφόρων, την Άκρα. Οι ιππότες μετέβησαν στην Κύπρο, αλλά επιζητώντας την ανεξαρτησία τους, ψυχράνθηκαν με τον βασιλιά Ερρίκο Β΄. Τότε σκέφτηκαν να καταλάβουν τη Ρόδο. Έτσι το 1308 ο μάγιστρος Φουλκ ντε Βιλαρέ ζήτησε στρατό από τον Φιλιππο Δ΄ της Γαλλίας και τον πάπα Κλήμη Ε΄. Με τους "σταυροφόρους" αυτούς απέπλευσε από το Μπρίντιζι και κατέλαβε από τους Σελτζούκους τη Μάκρη (Τελμησσό) της Μ. Ασίας. Από εκεί επιτέθηκαν στην απέναντι Ρόδο το 1309 και την κατέλαβαν. Έπειτα περιέλαβαν άλλα οκτώ γύρω νησιά και την Αλικαρνασσό. Το 1480 πολιορκήθηκαν από έναν στρατηγό του Μωάμεθ Β΄, αλλά ο μάγιστρος Πέτρος ντ'Ωμπυσόν άντεξε. Το 1522 ο Σουλεϊμάν πολιόκησε τη Ροδο, ώσπου παραδόθηκε και οι ιππότες μετέβησαν στη Ρώμη. Εκεί ο Κάρολος Ε΄ της Γερμανίας τους παραχώρησε το 1530 τη Μάλτα. Οι ιππότες έκοψαν στη Ρόδο χρυσά δουκάτα ή τσεκίνια στον τύπο των Βενετικών και μία ποικιλία αργυρών: τζιλιάτα στον τύπο των βασιλέων της Νάπολης Καρόλου Β΄ και Ροβέρτου, που έφεραν κρίνα (gigli, από όπου και τζιλιάτα), 1/3 τζιλιάτου, άσπρα στον τύπο της Τραπεζούντας, σκούδα στον τύπο του γερμανικού τάληρου και τα αργυρόχαλκα τορνέζια.

Η μεταξύ τους ισοτιμία ήταν: 1 δουκάτο = 10 τζιλιάτα, 1 τζιλιάτο = 2 άσπρα, 1 άσπρο = 16 τορνέζια. Επίσης 1 βυζαντινό Κύπρου = 3 άσπρα. Ο πρώτος μάγιστρος στη Ρόδο έκοψε αργυρά γκρος, αλλά τα τζιλιάτα ήταν πιο αγαπητά και επικράτησαν. Οι τελευταίοι μάγιστροι έκοψαν το σκούδο, το 1/2 και το 1/4 του σκούδου.

Το χρυσό δουκάτο έφερε τον Αγ Ιωάννη Βαπτιστή να δίνει το λάβαρο στον γονυπετή μάγιστρο. Στην άλλη πλευρά είχε άγγελο καθήμενο σε τάφο. Επιγραφές μάγιστρου Ντιεντονέ ντε Γκοζόν (1346-53) F[RER] DEODAT σ. IOh[AN]ES B[APTISTA] M[A]G[ISTE]R / HOSPITAL S IOhIS IRLNI QT RODI. Εκτός από αυτό, όλα τα επόμενα δουκάτα ήταν πιστή απομίμηση του Βενετικού. Το τζιλιάτο φέρει τον μάγιστρο γονυπετή εμπρός από διπλό σταυρό, ενώ στην άλλη όψη έχει έναν σταυρό, που σε κάθε άκρο του φέρει θυρό και δύο βλαστούς. Επιγραφή μαγίστρου Ελλιόν ντες Βιλανέβ (1319-46): +FR ELION D VILLANOVA DI GRA M[AIT]R / +OSPITL S IOh[AN]IS IRLNI QT RODI. Όμοια τα άσπρα (1/2 τζιλιάτα).

Τα τορνέζια έχουν επιγραφή +MAG[ISTE]R OSPIT[ALIS] / +CIVI[TA]S RODI. Τα σκούδα, μεγάλα σε μέγεθος, είχαν στη μία όψη τον θυρεό του μαγίστρου και στην άλλη τον Άγ. Ιωάννη τον Βαπτιστή ή τον αμνό του Θεού με λάβαρο. Tο θέμα που αναπαρίσταται είναι η φράση του Αγ. Ιωάννη "Ίδε ο αμνός του Θεού, ο αίρων τας αμαρτίας του κόσμου". Επιγραφή μαγίστροτ Αιμερύ ντ'Αμπουάζ (1503-12): F EMERICUS DAMBOISE MAG[IST]RO / [ECCE] AGNUS DEI QUI TOLI PECATA MUNDI. Όμοια τα 1/2 και 1/4 σκούδου.

Η Κύπρος

Το 1184 ο Ισαάκιος Κομνηνός της Κύπρου έδειξε στους Κύπριους πλαστά έγγραφα και ανέλαβε την εξουσία της νήσου. Αυτοανακηρύχθηκε "αυτοκράτορας". Η Αυτοκρατορία, που αντιμετώπιζε την εισβολή των Νορμανδών, την εξέγερση του Ανδορονίκου Α΄ και μετά του Ισαακίου Β΄, δεν αντέδρασε στην αυτονόμησή του. Τα νομίσματα που έκοψε ο Ισαάκιος υπάγονται στη νομισματοκοπία της Αυτοκρατορίας: στη μία όψη είναι ο Ισαάκιος και στην άλλη ο Χριστός ή η Παναγία.

Το 1191 προσάραξε στην Κύπρο το πλοίο της Βερεγγάριας της Ναβάρρας, μνηστής του Ριχάρδου Α΄ Λεοντόκαρδου. Όταν ο Ισαάκιος την αιχμαλώτισε, ο Ριχάρδος κατέλαβε το νησί. Το χάρισε στους Ναΐτες και μετά στον Γκυ των Λουζινιάν, σύζυγο της βασίλισσας της Ιερουσαλήμ, που αποζημίωσε τους Ναΐτες με 100.000 χρυσά βυζαντινά. Το κράτος της Ιερουσαλήμ είχε περιοριστεί στην Άκρα και στην Τύρο. Το 1268 ο Ούγος Γ΄ των Πουατιέ έγινε τιτουλ. βασιλιάς της Ιερουσαλήμ και από τότε ο τίτλος προστέθηκε σε αυτόν της Κύπρου. Το 1393 ο Ιάκωβος Α΄ διαδέχθηκε τον 2ο εξάδελφό του Λέοντα ΣΤ΄ ως τιτουλ. βασιλιάς της Αρμενίας και από τότε προστέθηκε και αυτός ο τίτλος. Το 1426 ο σουλτάνος της Αιγύπτου Μαλέκ-Ασράφ Μπαρσμπάυ λεηλάτησε τη Λευκωσία και πήρε μαζί του στην Αίγυπτο τον βασιλιά Ιανό και 6000 ευγενείς. Με πολύ δυσκολία συγκεντρώθηκε το τεράστιο ποσό των λύτρων του· η Κύπρος έγινε φόρου υποτελής στον σουλτάνο της Αιγύπτου και μετά το 1517 στους Οθωμανούς, που κατέλαβαν την Αίγυπτο. Το 1489 η χήρα του Ιακώβου Β΄, η Αικατερίνη Κορνάρο παραχώρησε το 1489 την Κύπρο στους Βενετούς με αντάλλαγμα 6000 δουκάτα ετησίως. Το 1570 οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Κύπρο.

Οι Φράγκοι έκοψαν το 1205 το χρυσάργυρο βυζαντινό ή άσπρο ή υπέρπυρο (17% χρυσός, 63,7% άργυρος και 19,3% χαλκός), τα αργυρά γκρος (γρόσα, το 1/2 του προηγουμένου) και 1/2 γκρος, το σεζίνι (αργυρόχαλκο, που έγινε χάλκινο, το 1/2 του προηγουμένου) και το τορνέζιο (χάλκινο με λίγο άργυρο, το 1/6 του προηγουμένου).

Παραστάσεις και επιγραφές: ο βυζαντινό είχε τον βασιλιά όρθιο στη μία όψη και τον Χριστό ένθρονο στην άλλη (κατά τον τύπο των νομισμάτων της Αυτοκρατορίας), με επιγραφές HUGO ή HENRICUS / REX CYPRI και μετά JOH[ANNES] REX / J[E]R[USA]L[E]M E CYPR[I]. To γκρος είχε τον βασιλιά ένθρονο στη μία όψη και τον σταυρό της Ιερουσαλήμ στην άλλη. Το γκρος του Ιακώβου Β΄ έχει τον βασιλιά ένθονο ή το πρόσωπό του σε κατατομή, ενώ το γκρος της Αικατερίνης έχει τη βασίλισσα ένθρονη ή τετραμερή θυρεό (τρεις λέοντες και ο σταυρός της Ιερουσαλήμ). Επιγραφές: HENRY REI DE JERUSALEME E DE CYPRI, IANUS PAR LA GRACE DE DIE ROI / D' ΙERUZALEM D' CIPRE D' ARMENI[A]. Όμοιο είναι και το ήμισυ γκρος.

To σεζίνι και το τορνέζιο είχαν στη μία όψη σταυρό και στην άλλη τον λέοντα της Κύπρου. Επιγραφές: REX GUIDO / DE CIPRO, HUGONIS REX / CYPRI, JAQUE ROI DE / JERLM E DE CIP, JACOBUS DE GRACIA REX / JERUSALEM CIPRI ARMENIE. To 1373 οι Γενουάτες κατέλαβαν την Αμμόχωστο και αιχμαλώτισαν τον Πέτρο Β΄. Ο βασιλιάς ελευθερώθηκε, αφού παραχώρησε την πόλη στους Γενουάτες. Αυτοί έκοψαν ένα τορνέζιο: +DUX IANUEN / +CIVIT FAMAG. Το 1464 ο Ιάκωβος Β΄ την ανέκτησε.

Πηγές

Αναστ. Τζάμαλη Νομίσματα του Ελληνικού Χώρου (1184-1976), Εκδ. Νούμμιο, Αθήνα 1977.
Gustav Schlumberger Numismatique de l'Orient Latin, Paris 1878.
Παύλου Λάμπρου Νομίσματα των Μεγάλων Μαγίστρων των εν Ρόδω Ιωαννιτών Ιπποτών, περιοδ. "Πανδώρα", τόμ. ιστ', 1865.
Παύλου Λάμπρου Νομίσματα κοπέντα εν Γλαρέντζα κατά μίμησιν των Ενετικών, υπό Ροβέρτου του εξ Ανδηγαυών 1246-1365.
Παύλου Λάμπρου Νομίσματα και μολυβδόβουλα των Δυναστών της Ελλάδος, Αθήναι 1880.
Παύλου Λάμπρου Μεσαιωνικά Νομίσματα των Δυναστών της Χίου, Αθήναι 1866.
Παύλου Λάμπρου Νομίσματα και μετάλλια της Επτανήσου Πολιτείας, Αθήναι 1884.

Δείτε επίοης

Βυζαντινό νόμισμα