Ματενανταράν

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 40°11′31.45″N 44°31′16.07″E / 40.1920694°N 44.5211306°E / 40.1920694; 44.5211306

Ματενανταράν
Մատենադարան
Χάρτης
Είδοςμουσείο τέχνης, αρχείο, ερευνητικό ινστιτούτο και λογοτεχνικό μουσείο
ΔιεύθυνσηՄեսրոպ Մաշտոցի պող. 53[1]
Γεωγραφικές συντεταγμένες40°11′31″N 44°31′16″E
Διοικητική υπαγωγήΓερεβάν και Kentron District
Τοποθεσίαbuilding of Matenadaran
ΧώραΑρμενία[1]
Έναρξη κατασκευής1921
Ολοκλήρωση3  Μαρτίου 1959
ΑρχιτέκτοναςΜαρκ Γκριγκοριάν
Προστασίαμνημείο πολιτισμικής κληρονομιάς στην Αρμενία[1]
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Ματενανταράν (αρμενικά: Մատենադարան‎‎), επίσημα το Ινστιτούτο Αρχαίων Χειρογράφων «Μεσρώπ Μαστότς», είναι μουσείο, αποθήκη χειρογράφων και ερευνητικό ινστιτούτο στο Γερεβάν της Αρμενίας. Είναι το μεγαλύτερο αποθετήριο αρμενικών χειρογράφων στον κόσμο.[2]

Ιδρύθηκε το 1959 με βάση την εθνικοποιημένη συλλογή της Αρμενικής Εκκλησίας, που παλαιότερα τελούσε στο Ετσμιαντζίν. Η συλλογή του επεκτάθηκε σταδιακά από την ίδρυσή του, κυρίως από ατομικές δωρεές. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά ορόσημα του Γερεβάν και πήρε το όνομά του από τον Άγιο Μεσρώπ Μαστότς, τον εφευρέτη του αρμενικού αλφαβήτου, του οποίου το άγαλμα βρίσκεται μπροστά από το κτίριο. Η συλλογή του περιλαμβάνεται στο μητρώο του προγράμματος Μνήμης του Κόσμου της UNESCO.

Ονομασία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λέξη matenadaran είναι μια σύνθεση που αποτελείται από το matean, («βιβλίο» ή «περγαμηνή») και το daran («αποθήκη»). Και οι δύο λέξεις είναι μεσοπερσικής προέλευσης.[3] Αν και μερικές φορές μεταφράζεται ως «scriptorium» στα λατινικά,[4] μια πιο ακριβής μετάφραση είναι «αποθήκη ή βιβλιοθήκη χειρογράφων».[5][6] Στη μεσαιωνική Αρμενία, ο όρος ματενανταράν χρησιμοποιήθηκε με την έννοια της βιβλιοθήκης, καθώς όλα τα βιβλία ήταν χειρόγραφα.[7]

Ορισμένα αρμενικά αποθετήρια χειρογράφων σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν να είναι γνωστά ως ματενανταράν, όπως αυτά στο μοναστήρι των Μεχιταριστών Πατέρων στο Σαν Λάτσαρο ντέλι Αρμένι της Βενετίας,[8] το Αρμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως[9] και η Βιβλιοθήκη Χειρογράφων Βάτσε και Ταμάρ Μανουκιάν στη Μητέρα Έδρα του Ιερού Ετσιαμντζίν.[10] Για να ξεχωρίσει από άλλα, αναφέρεται συχνά ως Ματενανταράν του Γερεβάν,[14] Γερεβανικό Ματενανταράν[15][16] ή Ματενανταράν του Μαστότς.[17][18]

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ιστορικοί προκάτοχοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παλαιότερη αναφορά σε αποθήκη χειρογράφων στην Αρμενία καταγράφηκε στα γραπτά του ιστορικού Χαζάρ Παρπετσί του 5ου αιώνα, ο οποίος σημείωσε την ύπαρξη μιας τέτοιας αποθήκης στο Ετσμιαντζίν, όπου φυλάσσονταν κείμενα στην ελληνική και την αρμενική γλώσσα. Οι πηγές παραμένουν σιωπηλές για την τύχη του ματενανταράν του Ετσμιαντζίν μέχρι τον 15ο αιώνα, όταν το καθολικό επέστρεψε από τη Σις της Κιλικίας. Αποθήκες χειρογράφων υπήρχαν σε μεγάλα μοναστήρια της μεσαιωνικής Αρμενίας, όπως στο Μοναστήρι του Χαγπάτ, στο Μοναστήρι του Σαναχίν, στο Σαγκμοσαβάνκ, στο Μοναστήρι του Τατέβ, στο Μοναστήρι του Γκεγάρντ, στο Μοναστήρι Κεχαρίς, στο Ρουμ Καλεσί και στο Μοναστήρι του Ακνέρ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα μοναστικά συγκροτήματα έχουν ξεχωριστές δομές ως αποθήκες χειρογράφων. Μερικές φορές χειρόγραφα μεταφέρονταν σε σπήλαια για να αποφευχθεί η καταστροφή από ξένους εισβολείς. Χιλιάδες χειρόγραφα στην Αρμενία καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του 10ου έως του 15ου αιώνα κατά τις επιδρομές των Οθωμανών και των Μογγόλων. Σύμφωνα με τον μεσαιωνικό Αρμένιο ιστορικό Στέπανος Ορμπελιάν, οι Σελτζούκοι Τούρκοι ήταν υπεύθυνοι για το κάψιμο περισσότερων από 10.000 αρμενικών χειρογράφων στο Μπαγκαμπέρντ το 1170.

Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα περισσότερα από τα χειρόγραφα που αργότερα αποτέλεσαν τον πυρήνα της συλλογής του Ματενανταράν φυλάσσονταν, πριν από την εθνικοποίηση, σε αυτό το κτήριο της Μητέρας Έδρας του Ιερού Ετσιαμντζίν.[19]

Ως αποτέλεσμα του ότι η Αρμενία ήταν ένα συνεχές πεδίο μάχης μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων, το Ματενανταράν στο Ετσμιαντζίν λεηλατήθηκε πολλές φορές, η τελευταία από τις οποίες έλαβε χώρα το 1804, κατά τη διάρκεια του Ρωσο-Περσικού Πολέμου. Η προσάρτηση της Ανατολικής Αρμενίας από τη Ρωσική Αυτοκρατορία στις αρχές του 19ου αιώνα παρείχε ένα πιο σταθερό κλίμα για τη διατήρηση των υπολοίπων χειρογράφων. Ενώ το 1828 οι επιμελητές του Ματενανταράν καταλόγισαν μια συλλογή μόνο 1.809 χειρογράφων, το 1863 η συλλογή είχε αυξηθεί σε 2.340 χειρόγραφα και το 1892 σε 3.338 χειρόγραφα. Πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1914, η συλλογή είχε φτάσει τα 4.660 χειρόγραφα. Η συλλογή στάλθηκε στη Μόσχα για φύλαξη, καθώς το Ετσμιαντζίν ήταν κοντά στην εμπόλεμη ζώνη.

Χιλιάδες αρμενικά χειρόγραφα καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας των Αρμενίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Σύγχρονο Ματενανταράν[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 17 Δεκεμβρίου 1920, μόλις δύο εβδομάδες μετά την πτώση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αρμενίας και τη σοβιετοποίηση της Αρμενίας, η νέα κυβέρνηση των Μπολσεβίκων της Αρμενίας εξέδωσε διάταγμα εθνικοποίησης όλων των πολιτιστικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην Αρμενία. Το διάταγμα, που υπογράφηκε από τον Υπουργό Παιδείας Ασότ Χοβανισιάν, κήρυξε το αποθετήριο χειρογράφων του Ετσμιαντζίν «περιουσία των εργαζομένων της Αρμενίας». Τέθηκε υπό την επίβλεψη του Λεβόν Λισιτσιάν, ιστορικού τέχνης και ο νεοδιορισθέντα επίτροπου όλων των πολιτιστικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων του Ετσμιαντζίν.[20] Τον Μάρτιο του 1922, τα χειρόγραφα από το Ετσμιαντζίν που είχαν σταλεί στη Μόσχα κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου διατάχθηκαν να επιστραφούν στην Αρμενία από Αλεξάντρ Μιασνικιάν. 1.730 χειρόγραφα προστέθηκαν στα αρχικά 4.660 χειρόγραφα που φυλάσσονταν στο Ετσμιαντζίν μόλις επέστρεψαν στην Αρμενία.

Το 1939, ολόκληρη η συλλογή των χειρογράφων του Ετσμιαντζίν μεταφέρθηκε στην Κρατική Δημόσια Βιβλιοθήκη του Γερεβάν (που αργότερα έγινε η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αρμενίας) με απόφαση της σοβιετικής αρμενικής κυβέρνησης. Την ίδια χρονιά, υπήρχαν 9.382 καταγεγραμμένα χειρόγραφα στο Ματενανταράν. Στις 3 Μαρτίου 1959, το Συμβούλιο Υπουργών της Σοβιετικής Αρμενίας ίδρυσε επίσημα το Ματενανταράν ως «ινστιτούτο επιστημονικής έρευνας με ειδικά τμήματα επιστημονικής συντήρησης, μελέτης, μετάφρασης και δημοσίευσης χειρογράφων» στο σημερινό κτίριο. Πήρε το όνομά του από τον Μεσρώπ Μαστότς, τον δημιουργό του αρμενικού αλφαβήτου, το 1962.

Ένα παράρτημα του Ματενανταράν ιδρύθηκε δίπλα στο Μοναστήρι Γκαντζασάρ στη Δημοκρατία του Αρτσάχ (Ναγκόρνο-Καραμπάχ) το 2015.[21][22][23]

Αρχιτεκτονική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το κεντρικό/παλιό κτίριο του Ματενανταράν.
Τα αγάλματα του Μεσρώπ Μαστότς και του μαθητή του, Κοριούν, του Γουκάς Τσουμπαριάν (1962).

Κεντρικό κτίριο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Ματενανταράν υψώνεται 18 μέτρα πάνω από το επίπεδο του δρόμου, που βρίσκεται σε μια πλαγιά στο βορειοανατολικό άκρο της Λεωφόρου Μαστότς, της κύριας οδού στο κέντρο του Γερεβάν.[24] Κατασκευάστηκε με γκρίζο βασάλτη μεταξύ 1945 και 1958, ωστόσο, η κατασκευή γνώρισε μια παύση από το 1947 έως το 1953 λόγω έλλειψης ειδικευμένων εργατών.[25] Σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα του Γερεβάν, Μαρκ Γκριγκοριάν, είναι επηρεασμένο από τη μεσαιωνική αρμενική αρχιτεκτονική.[26] Συγκεκριμένα, η ορθογώνια πρόσοψή του είναι εμπνευσμένη από την ανατολική πρόσοψη του νότιου νάρθηκα του 12ου αιώνα της Εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων του Ανί, της μεγάλης πρωτεύουσας της Βαγρατιδικής Αρμενίας.[27] Ο ίδιος ο Γκριγκοριάν σημείωσε ότι ο σχεδιασμός της πρόσοψης (μια ψηλή κεντρική είσοδος που πλαισιώνεται από δύο διακοσμητικές κόγχες και στις δύο πλευρές) έχει αρχαίες ρίζες, που εμφανίζεται στον αρχαίο αιγυπτιακό Ναό του Εντφού και στη συνέχεια στην Εκκλησία των Αποστόλων του Ανί και στο Παλάτι του Βαρόνου, που ενσωματώνουν και διακοσμητικό πλαίσιο.[28] Οι ρηχές κόγχες αντλούν έμπνευση από αυτές στο Μοναστήρι του Γκεγάρντ.[29]

Το κτίριο έχει περιγραφεί ως μνημειώδες,[30] μεγαλοπρεπές,[31] αυστηρό,[32] επίσημο και στιβαρό. Ο Βαρτάν Γκρεγκοριάν πρότεινε ότι είναι «ίσως εκ σχεδίασης, το πιο επιβλητικό κτίριο στο Γερεβάν».[33] Αρκετοί συγγραφείς έχουν παρομοιάσει την εμφάνισή του με ναό ή εκκλησία, ενώ άλλοι το έχουν συγκρίνει με ένα παλάτι, ιδιαίτερα στο ύφος και τις αναλογίες του.[34] Ο Ρούμπεν Πολ Ανταλιάν πρότεινε ότι «σχεδιάστηκε ως ένας σύγχρονος ναός του αρμενικού πολιτισμού». Ο Αντρέι Μπίτοφ το αποκάλεσε το πιο αξιόλογο κομμάτι της σύγχρονης αρμενικής αρχιτεκτονικής.[35]

Έχει καταχωρηθεί ως εθνικό μνημείο της Αρμενίας και ανακαινίστηκε τελευταία φορά το 2012.[36]

Αγάλματα και υπαίθρια έκθεση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το άγαλμα του Μεσρώπ Μαστότς και του μαθητή του, Κοριούν, από Γουκάς Τσουμπαριάν, ανεγέρθηκε το 1962 κάτω από τη βεράντα όπου βρίσκεται το κεντρικό κτίριο. Από το 1963 έως το 1967, τα αγάλματα έξι μεσαιωνικών Αρμενίων λόγιων, του Τορός Ροσλίν, του Γρηγόριου του Τατέβ, του Ανανία του Σιράκ, του Μοβσές Χορενατσί, του Μχιτάρ Γκος και του Φρικ, είχαν στηθεί μπροστά από το κτίριο. Αντιπροσωπεύουν το εικονογραφημένο χειρόγραφο, τη φιλοσοφία, την κοσμολογία, την ιστορία, τη νομολογία και την ποίηση, αντίστοιχα.[37]

Μουσείο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Ματενανταράν έχει γίνει ένα από τα ορόσημα και τα σημαντικότερα τουριστικά αξιοθέατα του Γερεβάν από την ίδρυσή του. Ο Μιχαήλ Τιχομίροφ έγραψε το 1961 ότι προσελκύει μεγάλο αριθμό τουριστών. Έχει περιγραφεί ως το πιο σημαντικό μουσείο της Αρμενίας[38] και το πιο σημαντικό και δημοφιλέστερο τουριστικό αξιοθέατο του Γερεβάν.[39] Ο Τζον Μπρέιντι Κίσλινγκ το περιέγραψε ως «μουσείο παγκόσμιας κλάσης» και ο Αλεκσέι Λεβίκιν, διευθυντής του Κρατικού Ιστορικού Μουσείου της Ρωσίας, το αποκάλεσε θρυλικό.[40]

Προσέλκυσε περίπου 89.000 επισκέπτες το 2016[41] και περίπου 132.600 το 2019.

Πολλοί ξένοι αξιωματούχοι έχουν επισκεφθεί το Ματενανταράν, συμπεριλαμβανομένων των Λεονίντ Μπρέζνιεφ (1970),[42] Ίντιρα Γκάντι (1976),[43] Βλαντίμιρ Πούτιν (2001),[44] Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο (2012)[45] και Πρίγκιπα Κάρολου (2013).[46][α]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Wiki Loves Monuments monuments database. 7  Νοεμβρίου 2017. tools.wmflabs.org/heritage/api/api.php?action=search&format=json&srcountry=am&srlang=hy&srid=1.6%2F81.
  2. ↑ Abgarian, G.(1960) "Unfamiliar Libraries VI: The Matenadaran at Erevan." The Book Collector 9 no.2 (summer):146-150.
  3. ↑ Adjarian, Hrachia (1971). Հայերեն արմատական բառարան [Dictionary of Armenian Root Words] (στα Αρμενικά) (2nd έκδοση). Yerevan: Yerevan University Publishing. 
  4. ↑ Kapoutikian, Silva (1981). «The Madenataran: The Parchment Gate of Armenian». The Armenian Review (Hairenik Association) 34 (2): 219. https://archive.org/details/sim_armenian-review_1981-06_34_2/page/219. 
  5. ↑ Abrahamian 2006, σελ. 310.
  6. ↑ Sanjian, Avedis K. (1972). «Colophons of Armenian Manuscripts, 1301-1480: A Source for Middle Eastern History». International Journal of Middle East Studies 3 (3): 365–371. https://archive.org/details/sim_international-journal-of-middle-east-studies_1972-07_3_3/page/365. 
  7. ↑ Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի [New Dictionary of the Armenian Language] (στα Αρμενικά). Venice: San Lazzaro degli Armeni. 1837. σελ. 215. 
  8. ↑ Hakopian, H. (1968). «Հայկական մանրանկարչութիւն. Մխիթարեան մատենադարան ձեռագրաց, Ա, Վենետիկ, 1966» (στα hy). Patma-Banasirakan Handes № 3 (3): 264–269. http://hpj.asj-oa.am/1263/. 
  9. ↑ «APIA 00248». vhmml.org. Hill Museum & Manuscript Library. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Μαρτίου 2020. Armenian Patriarchate of Istanbul, Azgayin Matenadaran 
  10. ↑ «Opening of new Matenadaran in Mother See of Holy Etchmiadzin». Armenpress. 18 October 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 April 2020. https://web.archive.org/web/20200411211706/https://armenpress.am/eng/news/696754/mayr-atorum-bacvec-nor-matenadaran-ereq-gradaranneri.html. 
  11. ↑ Coulie 2014, σελ. 34.
  12. ↑ Aivazian, Gia (1981). «Problems in Armenian collection development and technical processing in U.S. libraries». Occasional Papers in Middle Eastern Librarianship (Middle East Librarians Association) (1): 23. 
  13. ↑ Samuelian, Thomas J. (1982). Classical Armenian culture: influences and creativity. Scholars Press. σελ. 70. ISBN 9780891305651. 
  14. ↑ [11][12][13]
  15. ↑ Hacikyan, Agop Jack· Basmajian, Gabriel (2002). The Heritage of Armenian Literature: From the sixth to the eighteenth century. Detroit: Wayne State University Press. σελ. 167. ISBN 9780814330234. 
  16. ↑ Demirchian, K. S. (1984). Soviet Armenia. Moscow: Progress Publishers. σελ. 9. 
  17. ↑ Alexanian, Joseph M. (1995). «The Armenian Version of the New Testament». Στο: Ehrman, Bart D. The Text of the New Testament in Contemporary Research: Essays on the Status Quaestionis. Wm. B. Eerdmans Publishing. σελ. 160. ISBN 9780802848246. ....in the Mashtots Matenadaran in Erevan... 
  18. ↑ Stone, Nira· Stone, Michael E. (2007). The Armenians: Art, Culture and Religion. Chester Beatty Library. σελ. 44. ISBN 9781904832379. 
  19. ↑ «Old Seminary Building». armenianchurch.org. Mother See of Holy Etchmiadzin. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Σεπτεμβρίου 2018. 
  20. ↑ Sukiasyan, H. (2014). «Եկեղեցու սեփականության բռնագրավումը Խորհրդային Հայաստանում (1920 թ. դեկտեմբեր – 1921 թ. փետրվար) [Expropriation of church properties in Soviet Armenia (December 1920-February 1921)»] (στα hy). Lraber Hasarakakan Gitutyunneri № 1 (1): 96–97. http://lraber.asj-oa.am/6263/. 
  21. ↑ «President attended the official ceremony of inauguration of the Depository of Manuscripts in Gandzasar». president.am. The Office to the President of the Republic of Armenia. 21 Νοεμβρίου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. 
  22. ↑ «Մեկնարկել են Մատենադարանի արցախյան մասնաճյուղի շինարարական աշխատանքները» (στα hy). artsakhpress.am. 12 December 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 January 2022. https://web.archive.org/web/20220119192705/https://artsakhpress.am/arm/news/9290/matenadaran-construction-works-started-in-artsakh.html. 
  23. ↑ «Գանձասարի մատենադարանի բացումը» (στα hy). panorama.am. 21 November 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 January 2022. https://web.archive.org/web/20220119192826/https://www.panorama.am/am/news/2015/11/21/%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80-%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/1484688. 
  24. ↑ Simonian, Abel P. (1965). Ереван: очерк истории, экономики и культуры города [Yerevan: Sketch of the History, Economy, and Culture of the City]. Yerevan: Mitk. σελ. 243. 
  25. ↑ Grigorian 1960, σελ. 12.
  26. ↑ Izmailova, Tatyana· Ayvazyan, Mariam (1962). Искусство Армении [The Art of Armenia] (στα Ρωσικά). Moscow: Iskusstvo. σελίδες 249-250. Ανακτήθηκε στις 2023-11-20.  More than one of |archivedate= και |archive-date= specified (βοήθεια); Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |archive-date= (βοήθεια)
  27. ↑ Hasratyan, Murad (2011). «Անիի ճարտարապետությունը [Architecture of Ani»] (στα hy). Patma-Banasirakan Handes № 3 (3): 11. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2023-11-15. https://web.archive.org/web/20231115082447/https://arar.sci.am/dlibra/publication/193516/edition/175847/content. Ανακτήθηκε στις 2023-11-15. 
  28. ↑ Grigorian 1960.
  29. ↑ Smith, Adam T. (2012). «"Yerevan, My Ancient Erebuni": Archaeological Repertoires, Public Assemblages, and the Manufacture of a (Post-)Soviet Nation». The Archaeology of Power and Politics in Eurasia. Cambridge University Press. σελ. 67. ISBN 9781107016521. The exterior face of the building, on both sides of the tall arched entryway, was cut by shallow Geghard-style niches. 
  30. ↑ Serebryakov, Konstantin.
  31. ↑ Ganiyeva, Alisa (2 February 2014). «И пристали к Арарату». Nezavisimaya Gazeta. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 December 2023. https://archive.today/20231216140407/https://nvo.ng.ru/subject/2014-10-02/1_glavnaya.html#selection-1899.141-1899.187. «грандиозного рукописного хранилища Матенадаран» 
  32. ↑ Brook, Stephen (1993). Claws of the Crab: Georgia and Armenia in Crisis. London: Trafalgar Square Publishing. σελ. 172. ISBN 978-1856191616. 
  33. ↑ Gregorian, Vartan (2003). The Road to Home: My Life and Times. Simon and Schuster. σελίδες 178-179. ISBN 9781439129111. 
  34. ↑ Mikhailov, Nikolai (1988). A Book About Russia - In the Union Of Equals - Descriptions, Impressions, The Memorable. Moscow: Progress Publishers. σελ. 111. ISBN 978-5010017941. 
  35. ↑ originally published in «Уроки Армении» [1969]; Bitov, Andrei (1996). «Уроки Армении [Lessons of Armenia]». Империя в четырёх измерениях III: Кавказский пленник [The Empire in Four Dimensions III: Caucasian Captive] (PDF) (στα Ρωσικά). Kharkov: Folio. σελίδες 28–30. ISBN 5-7150-0351-2. Ανακτήθηκε στις 2023-11-19. Если многое считается замечательным в современной армянской архитектуре, то Матенадаран — самый замечательный пример этого «замечательного».  More than one of |archivedate= και |archive-date= specified (βοήθεια); Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |archive-date= (βοήθεια)
  36. ↑ Danielian, Gayane (20 September 2012). «Մատենադարանի վերանորոգված հին մասնաշենքը բացեց դռները». azatutyun.am. RFE/RL. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 April 2019. https://web.archive.org/web/20190402194625/https://www.azatutyun.am/a/24714514.html. 
  37. ↑ «Մատենադարան. Ձեռագրերի գաղտնիքները /Խորհրդավոր մատենադարան/» (στα Αρμενικά). Armenian Public TV. 19 Σεπτεμβρίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2024. CS1 maint: Unfit url (link)
  38. ↑ Gross, Eugenie and Jeffrey (1976). The Soviet Union: A Guide for Travelers. New York: Harper & Row. σελ. 255. 
  39. ↑ Karanian, Matthew· Kurkjian, Robert (2002). Edge of Time: Traveling in Armenia and Karabagh. Stone Garden Productions. σελ. 85. ISBN 9780967212029. 
  40. ↑ «"Каждая эпоха таит подделки"». Ogoniok (στα Ρωσικά). Kommersant. 29 Φεβρουαρίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Δεκεμβρίου 2023. экспонаты из легендарного Матенадарана 
  41. ↑ «90.000 visitors in 2016: Geography of tourists visited Armenia's Matenadaran expands». Armenpress. 9 February 2017. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 December 2018. https://web.archive.org/web/20181216031729/https://armenpress.am/eng/news/877944/90-hazar-aycelu-mek-tarum-matenadaran-aycelats-zbosashrjikneri.html. 
  42. ↑ «Soviet Union: Domestic Affairs». Daily Report (Foreign Broadcast Information Service) (231): B13. 30 November 1970. 
  43. ↑ «From Indira Gandhi to Belgian royals, Yerevan's treasure Matenadaran boasts A-List visitors». Armenpress. 5 Φεβρουαρίου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2019. 
  44. ↑ «President Vladimir Putin visited the Matenadaran depository of mediaeval Armenian manuscripts». kremlin.ru. 15 September 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 December 2018. https://web.archive.org/web/20181216031755/http://en.kremlin.ru/events/president/news/40125/print. 
  45. ↑ «Բարոզոն այցելեց Մատենադարան» (στα hy). panorama.am. 1 December 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 December 2018. https://web.archive.org/web/20181216030848/https://www.panorama.am/am/news/2012/12/01/barozo-matenadaran/631127. 
  46. ↑ «Prince Charles Visiting Armenia». RFE/RL. 29 May 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 December 2020. https://web.archive.org/web/20201206023831/https://www.rferl.org/a/charles-armenia-prince-visit/24999345.html. 
  47. ↑ «President of the Republic of Serbia Boris Tadic visits the museum of ancient manuscripts Matenadaran». Photolure. 29 July 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 December 2018. https://web.archive.org/web/20181216032124/https://www.photolure.am/photoset/8979. 
  48. ↑ «Italian President visits Matenadaran with daughter». Armenpress. 30 July 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 May 2019. https://web.archive.org/web/20190524110322/https://armenpress.am/eng/news/942197.html. 
  49. ↑ «Լեհաստանի նախագահ Բրոնիսլավ Կոմորովսկին այցելել է Մատենադարան». matenadaran.am (στα Αρμενικά). 28 Ιουλίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2021. 
  50. ↑ «Ավստրիայի նախագահ Հայնց Ֆիշերն այցելեց Մատենադարան» (στα hy). PanARMENIAN.Net. 26 June 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 January 2022. https://web.archive.org/web/20220119191254/https://panarmenian.net/arm/photoset/2512/17619. Ανακτήθηκε στις 15 December 2018. 
  51. ↑ «Լատվիայի նախագահ Վ.Զատլերսը տիկնոջ հետ այցելեց Մատենադարան» (στα hy). Armenpress. 11 December 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 November 2022. https://web.archive.org/web/20221127043850/https://armenpress.am/arm/news/579128. 
  52. ↑ «Bulgarian President Rumen Radev visits Matenadaran». Armenpress. 13 February 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 November 2022. https://web.archive.org/web/20221127045335/https://armenpress.am/eng/news/922467. 
  53. ↑ «"This shows the Armenian people’s power", Greek President after touring Yerevan’s Matenadaran». Armenpress. 6 November 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 November 2019. https://web.archive.org/web/20191109182452/https://armenpress.am/eng/news/994288. 

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Περαιτέρω ανάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι


Σφάλμα αναφοράς: Υπάρχουν ετικέτες <ref> για κάποια ομάδα με το όνομα «lower-greek», αλλά δεν βρέθηκε καμία αντίστοιχη ετικέτα <references group="lower-greek"/>

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ματενανταράν&oldid=10514581"