Ιφιγένεια
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
| Ιφιγένεια | |
|---|---|
.jpg) | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Ἰφιγένεια (Αρχαία Ελληνικά) |
| Τόπος ταφής | hero shrine of Iphigeneia in Megara[1] |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Οικογένεια | |
| Γονείς | Αγαμέμνονας[2] και Θησέας[2] και Κλυταιμνήστρα[2] και Ελένη[2] |
| Αδέλφια | Χρυσόθεμις Ηλέκτρα Ορέστης Λαοδίκη Ιφιάνασσα |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Στην ελληνική μυθολογία η Ιφιγένεια ήταν μία από τις κόρες του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, γνωστή κυρίως από τη θυσία της στην Αυλίδα. Η Ιφιγένεια αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου (Ι 145), σαν μία από τις τρεις κόρες του Αγαμέμνονα, με το όνομα Ιφιάνασσα. Οι άλλες δύο κόρες ήταν η Λαοδίκη (ή Ηλέκτρα) και η Χρυσόθεμις. Μόνο στα Κύκλια έπη αναπτύσσεται ο μύθος της Ιφιγένειας και κυρίως στις τραγωδίες των μεγάλων τραγικών ποιητών.
Η θυσία της Ιφιγένειας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Αγαμέμνων είχε προκαλέσει την οργή της θεάς Αρτέμιδας σκοτώνοντας το ιερό ελάφι της, με αποτέλεσμα η θεά να προκαλέσει άπνοια και να μην μπορεί να αποπλεύσει ο στόλος των Αχαιών από την Αυλίδα για την Τροία. Ρώτησαν τον μάντη Κάλχα τι έπρεπε να κάνουν κι εκείνος απάντησε ότι η οργή της θεάς θα έφευγε μόνο αν ο Αγαμέμνων θυσίαζε τη θυγατέρα του, την Ιφιγένεια. Αρχικώς ο Αγαμέμνων αρνήθηκε να το πράξει, αλλά πιέσθηκε από τον Μενέλαο και τον Οδυσσέα, καθώς και οι μήνες περνούσαν, και κάλεσε την κόρη του από τις Μυκήνες με την πρόφαση ότι θα την αρραβώνιαζε με τον Αχιλλέα. Η Ιφιγένεια ήρθε στην Αυλίδα και τότε ο Αγαμέμνονας την παρέδωσε στον Κάλχα για να τη θυσιάσει στην Αρτέμιδα. Η Κλυταιμνήστρα δεν μπόρεσε ποτέ να του συγχωρήσει το γεγονός ότι θυσίασε το ίδιο τους το παιδί για την εκστρατεία «του» και προέβαλε αυτό το τραγικό γεγονός ως δικαιολογία για τον φόνο του άνδρα της.
Την τελευταία όμως στιγμή η θεά λυπήθηκε την Ιφιγένεια, την άρπαξε από τον βωμό της θυσίας και έβαλε στη θέση της ένα ελάφι. Μετά οδήγησε την κόρη στην Ταυρίδα, όπου την έκανε ιέρειά της. Αυτή είναι η γνωστότερη μορφή του μύθου. Σε άλλες παραλλαγές αναφέρεται αντί της Αυλίδας η Βραυρώνα της Αττικής ως τόπος της θυσίας. Εκεί η θεά αντικατέστησε την Ιφιγένεια με αρκούδα, αλλά και η ίδια η κόρη τη στιγμή της θυσίας μεταμορφώθηκε σε ταύρο ή δαμάλι ή αρκούδα ή γριά και με αυτή τη μορφή εξαφανίσθηκε. Η εξαφάνισή της δικαιολογείται από το ότι οι παριστάμενοι έστρεψαν αλλού το βλέμμα τους για να μη δουν ένα τόσο μεγάλο έγκλημα. Ακόμα, υπάρχει η εκδοχή πως η θυσία έμεινε στη μέση όταν ξαφνικά εμφανίσθηκε ένας ταύρος ή δαμάλι ή ελάφι ή γριά. Τότε ο ιερέας, ερμηνεύοντας αυτό τον οιωνό, είπε ότι η θυσία δεν ήταν αναγκαία και ότι οι θεοί δεν συμφωνούσαν. Κι έτσι η Ιφιγένεια σώθηκε.
Η Ιφιγένεια στην Ταυρίδα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην Ταυρίδα η Ιφιγένεια έμεινε πολύ καιρό ως ιέρεια της Αρτέμιδας. Είχε αποστολή να θυσιάζει όποιον ξένο έφθανε στη χώρα. Κάποια μέρα όμως αναγνώρισε στο πρόσωπο δύο ξένων που τους έφεραν για θυσία τον ίδιο τον αδελφό της, τον Ορέστη, και τον φίλο του, τον Πυλάδη. Οι δύο φίλοι είχαν πάει στην Ταυρίδα μετά από χρησμό του Μαντείου των Δελφών για να αρπάξουν το ξόανο της Αρτέμιδας. Αυτή ήταν η απαίτηση των θεών για να εξαγνισθεί ο Ορέστης από τον φόνο της μητέρας τους, Κλυταιμνήστρας. Η Ιφιγένεια τότε εγκατέλειψε το αξίωμά της, τους παρέδωσε το ιερό ξόανο και δραπέτευσε μαζί τους στην Ελλάδα. Ο Σοφοκλής, στη χαμένη τραγωδία του Χρύσης, περιελάμβανε κάποιο επεισόδιο σχετικό με την επιστροφή των φυγάδων: Η Ιφιγένεια και οι δύο φίλοι έφθασαν στην πόλη Σμίνθιο, όπου ιερέας του Απόλλωνα ήταν ο Χρύσης, γνωστός από την Ιλιάδα. Ο Χρύσης είχε μαζί του τον γιο της κόρης του, της Χρυσηίδας, και του Αγαμέμνονα. Το παιδί αυτό λεγόταν επίσης Χρύσης. Μόλις έφθασαν οι φυγάδες καταδιωκόμενοι από τον βασιλιά της Ταυρίδας, Θόαντα, ο νεαρός Χρύσης τους συνέλαβε και ετοιμαζόταν να τους παραδώσει στον Θόαντα. Ο παππούς του τότε του απεκάλυψε ότι ήταν γιος του Αγαμέμνονα και συνεπώς ετεροθαλής αδελφός των δύο από τους τρεις συλληφθέντες. Κατόπιν αυτού ο νεαρός Χρύσης σκότωσε τον Θόαντα και ακολούθησε τα αδέλφια του στις Μυκήνες. Μία παράδοση πάντως εμφανίζει την Ιφιγένεια ως κόρη της Χρυσηίδας και όχι της Κλυταιμνήστρας, και άλλη ως κόρη του Θησέως και της Ελένης.
Ο θάνατος της Ιφιγένειας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αναφέρεται ότι η Ιφιγένεια απεβίωσε στα Μέγαρα, όπου υπήρχε και ιερό της, ενώ από άλλους ότι η Άρτεμις την κατέστησε αθάνατη. Με αυτό τον τρόπο η Ιφιγένεια ταυτίζεται με την Εκάτη. Κατά μία παράδοση, είχε παντρευτεί τον Αχιλλέα. Φαίνεται ότι η λαϊκή φαντασία θέλησε να αποκαταστήσει κοντά του την Ιφιγένεια, οπότε μετά τον θάνατό τους οι δυο τους βρέθηκαν παντρεμένοι στη Λευκή Νήσο.
Η Ιφιγένεια στην τέχνη και τη λαϊκή κουλτούρα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]_-_Napoli_MAN_9112_-_01.jpg)
Η πιο συνηθισμένη σκηνή της Ιφιγένειας που απεικονίζεται στα διάφορα οπτικά μέσα είναι όταν πρόκειται να θυσιαστεί. Η θυσία της Ιφιγένειας απαθανατίζεται σε πολλά διαφορετικά μέσα. Τα αγγεία είναι μια κοινή βάση για την ιστορία, αλλά υπάρχουν επίσης ψηφιδωτά, πίνακες και γραπτά έργα από κάθε εποχή που απεικονίζουν τον μύθο της Ιφιγένειας.
Λογοτεχνία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο μύθος της Ιφιγένειας ενέπνευσε τους αρχαίους τραγικούς ποιητές. Σώζονται οι τραγωδίες Ιφιγένεια εν Αυλίδι και Ιφιγένεια εν Ταύροις του Ευριπίδη.
- Τραγωδία με τον πρώτο τίτλο έγραψε στη νεότερη εποχή ο Γάλλος θεατρικός συγγραφέας Ρακίνας (Ιφιγένεια), ενώ, ακόμη αργότερα, τραγωδία με τον τίτλο Ιφιγένεια εν Ταύροις συνέγραψε και ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, ένα από τα κλασικότερα έργα του. Το έργο του Γκαίτε κυκλοφόρησε το 1916 από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας σε ελληνική μετάφραση του Κωσταντίνου Χατζόπουλου.[3]
- Το δράμα Ιφιγένεια του Πέτρου Κατσαΐτη (Ιφιγένεια)[4] αποτελεί το πρώτο και πλέον αντιπροσωπευτικό έργο, με το οποίο η Commedia dell' arte κάνει εμφανή την παρουσία της στο επτανησιακό θέατρο.[5] Το έργο απομακρύνεται από το πραγματολογικό πλαίσιο της αρχαιότητας και μεταφέρεται σε χριστιανικό κλίμα.[6] Κυκλοφόρησε το 1995 ως Ιφιγένεια εν Ληξουρίω από τις εκδόσεις Εστία σε επιμέλεια Σπύρου Ευαγγελάτου.[7]
- Ο Γιάννης Ρίτσος ολοκλήρωσε το 1972 τον μονόλογο Η επιστροφή της Ιφιγένειας,[8] ο οποίος συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή του Τέταρτη Διάσταση[9] και, με αφορμή τον μύθο, θίγει το θέμα της αλλοτρίωσης και της μοναξιάς.[10]
Εικαστικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Αρκετά αγγεία που κατασκευάστηκαν και διακοσμήθηκαν με εικονογραφήσεις της θυσίας της Ιφιγένειας. Ο ερυθρόμορφος κρατήρας της εικόνας κατασκευάστηκε στην Απουλία γύρω στο 370–350 π.Χ.[11] Εδώ πρόκειται να γίνει η θυσία, με τον βωμό να φαίνεται σε λευκό χρώμα. Ο Αγαμέμνονας είναι ζωγραφισμένος με ένα μαχαίρι στο χέρι, δείχνοντας ότι πρόκειται να τελέσει τη θυσία. Εικονογραφούνται επίσης η Άρτεμις και ο Απόλλωνας.
- Ο Τιμάνθης ο Κύθνιος (τέλη 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ.) απεικόνισε τη θυσία της Ιφιγένειας, αντίγραφο της οποίας θεωρείται μια τοιχογραφία που βρέθηκε στο Σπίτι του τραγικού ποιητή στην Πομπηία[12] και σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης.
- Διάφορες νωπογραφίες της Πομπηίας πιστεύεται ότι αποτελούν αντίγραφα του έργος Ιφιγένεια εν Ταύροις από τον Τιμόμαχο τον Βυζάντιο (1ος αι. π.Χ.).[13]
- Ο Ενετός ζωγράφος Τζανμπατίστα Τιέπολο φιλοτέχνησε μια νωπογραφία με τον τίτλο Η θυσία της Ιφιγένειας (1757).[14]
Μουσική
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Όπερες με αμφότερους τους τίτλους συνέθεσε και ο Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ. Συνολικά υπάρχουν 14 όπερες διάφορων συνθετών με τον τίτλο Ιφιγένεια εν Αυλίδι (βλ. Κατάλογος έργων όπερας). Ορσμένοι από τους συνθέτες που ασχολήθηκαν με το θέμα σε όπερές τους είναι οι Λουίτζι Κερουμπίνι, Ντομένικο Σκαρλάτι και Νικολό Τζομέλι.
Κινηματογράφος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο Μιχάλης Κακογιάννης γύρισε, σε δική του προσαρμογή, την Ιφιγένεια (1977), η οποία υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας.[15] Την Ιφιγένεια ενσάρκωσε η Τατιάνα Παπαμόσχου, ενώ έπαιζαν επίσης οι Ειρήνη Παπά, ο Κώστας Καζάκος και ο Κώστας Καρράς.[16]
Τηλεόραση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Το 1980, προβλήθηκε από την ΕΡΤ η τηλεοπτική μεταφορά της παράστασης Ιφιγένεια εν Ληξουρίω του Πέτρου Κατσαΐτη σε σκηνοθεσία-διασκευή του Σπύρου Ευαγγελάτου με τη Λήδα Τασοπούλου στον ομώνυμο ρόλο.[17]
- Ο Νίκος Κούνδουρος σκηνοθέτησε το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ Ιφιγένεια εν Ταύροις (1991).[18]
- Το 38ο επεισόδιο του πρώτου κύκλου της κωμικής σειράς Της Ελλάδος τα παιδιά του ΑΝΤ1 σε σκηνοθεσία Γιάννη Μπέζου και Ανδρέα Μορφονιού έχει τίτλο "Ιφιγένεια εν Τατοΐω" (1994),[19] ως λογοπαίγνιο με το Ιφιγένεια εν Ταύροις.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο αστεροειδής 112 Ιφιγένεια (112 Iphigenia), που ανακαλύφθηκε το 1870, πήρε το όνομά του από τη θυγατέρα του Αγαμέμνονα.
- Ιφιγένεια (ταινία)
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 Παυσανίας: (Αρχαία ελληνικά) Ελλάδος περιήγησις.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 «Iphigenia» (Ρωσικά)
- ↑ «Πυξίς - Ψηφιακή Αρχαιοθήκη». Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2025.
- ↑ «Πέτρος ΚΑΤΣΑΪΤΗΣ, «Ιφιγένεια» [1720]». Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2025.
- ↑ Γραμματάς Θ. 1987, «Η παρουσία της commedia dell’arte στο επτανησιακό θέατρο του ΙΗ’ αιώνα» στο Νεοελληνικό θέατρο Ιστορία-Δραματουργία, Αθήνα: Κουλτούρα
- ↑ Puchner, Walter (2017). Greek theatre between antiquity and independence. Cambridge: Cambridge University Press. σελ. 181.
- ↑ «Ιφιγένεια εν Ληξουρίω». www.biblionet.gr. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2025.
- ↑ «Γιάννης ΡΙΤΣΟΣ, Η επιστροφή της Ιφιγένειας [1971-1972]». Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2025.
- ↑ Η Καθημερινή, Έλληνες Ποιητές- Γιάννης Ρίτσος, Τόμος Β, σ, 19
- ↑ Κώτσου, Σεβαστή (2015-06). Η πρόσληψη του μύθου των Λαβδακίδων στον μονόλογο του Γιάννη Ρίτσου "Ισμήνη". https://kypseli.ouc.ac.cy/handle/11128/1994.
- ↑ «volute krater». British Museum. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2017.
- ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Timanthes". Encyclopædia Britannica. Vol. 26 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 978.
- ↑ Pollitt, J. J. (26 October 1990). The Art of Ancient Greece: Sources and Documents. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27366-4.
- ↑ «Tiepolo, Giovanni Battista: Villa Valmarana, Vicenza: Die Opferung der Iphigenie». zeno.org.
- ↑ «The 50th Academy Awards (1978) Nominees and Winners». oscars.org. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2012.
- ↑ Κολιοδήμος, Δημήτρης (2001). Λεξικό Ελληνικών ταινιών. Εκδόσεις Γένους. σελίδες 205–206. ISBN 978-960-8460-41-6.
- ↑ «Σπύρος Ευαγγελάτος - 24 Ιανουαρίου 2017». ΕΡΤ. 24 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2025.
- ↑ «Ο Νίκος Κούνδουρος με δικά του λόγια». Athens Voice. 22 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2025.
- ↑ «Της Ελλάδος ... τα παιδιά !!!». www.retrodb.gr. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2025.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα 1969