Κεφαλόβρυσο Μεσσηνίας

Το χωριό Κεφαλόβρυσο ή Χαλβάτσου βρίσκεται στο βορειότερο προς τα δυτικά άκρο του κεντρικού τμήματος του νομού Μεσσηνίας (επαρχία Μεσσήνης), στα όρια με την επαρχία Τριφυλίας. Διοικητικά ανήκει στην επαρχία Μεσσήνης του νομού Μεσσηνίας και μαζί με το συνοικισμό Κουλκάδα, που βρίσκεται δύο χιλιόμετρα δυτικά απ' αυτό, αποτελούσε από το 1912 και ως το 1997 ιδιαίτερη κοινότητα, αρχικά με την επωνυμία «Κοινότητα Χαλβάτσου» και από το 1956 «Κοινότητα Κεφαλόβρυσου».

Γεωγραφία

Το Κεφαλόβρυσο βρίσκεται ριζωμένο πάνω σε δυο βουνοπλαγιές, οι οποίες ανήκουν στα ακρότατα προς νότο παρακλάδια των βουνών της Κυπαρισσίας. Έχει μέσο σταθμικό υψόμετρο 600 μέτρα και ο συνοικισμός Κουλκάδα 640 μέτρα. Βρίσκεται, επίσης, δεξιά του επαρχιακού δρόμου Μεσσήνης - Αριστομένη - Κυπαρισσίας (επαρχιακή οδός 8 νομού Μεσσηνίας), η κατασκευή του οποίου παραμένει ανολοκλήρωτη μέχρι σήμερα. Από την Καλαμάτα απέχει 43 χιλιόμετρα, από τη Μεσσήνη 33 χιλιόμετρα και από τον Αριστομένη 10 χιλιόμετρα.

Η Κοινότητα Κεφαλόβρυσου κατέχει μια πολύ μεγάλη έκταση, που περικλείεται κατά γεωγραφική κατεύθυνση από τα εξής χωριά: προς βορρά από τα χωριά Λυκουδέσι, Τριπύλα και Λαντζουνάτο, ανατολικά από τα χωριά Ξεροκάσι (Παλαιόκαστρο), Κυνηγού, Ράδου (Περδικόβρυση), Πουλίτσι και Κουτήφαρη και προς νότο από τα χωριά Ζαπάντι (Καρυοβρυση), ακατοίκητο σήμερα, και Πολαίνα (Πλατανόβρυση). Επίσης, νότια του Κεφαλόβρυσου, χωρίς όμως να γειτνιάζουν ακριβώς με αυτό, βρίσκονται και τα χωριά Μαργέλι και Άνω και Κάτω Κοντογόνι (Παπαφλέσσα). Τέλος, προς δυτικά περικλείεται από τα χωριά Αλικοντούζι (Παλαιό Λουτρό), Κάτω και Άνω Βούταινα, Μάκραινα και Κουλκάδα.

Από τα χωριά αυτά, το Λυκουδέσι, η Τριπύλα, το Λαντζουνάτου και το Αλικοντούζι ανήκουν στην επαρχία Τριφυλίας, το Μαργέλι με τα δύο Κοντογόνια ανήκουν στην επαρχία Πυλίας και όλα τα υπόλοιπα στην επαρχία Μεσσήνης. Το Κεφαλόβρυσο, δηλαδή, βρίσκεται σε θέση όπου διασταυρώνονται τα όρια των τριών από τις τέσσερις επαρχίες του νομού Μεσσηνίας.

Η αγροτική έκταση του Κεφαλόβρυσου είναι 13 τ.χμ. (13.054 στρέμματα). Σύμφωνα με επίσημο τοπογραφικό του 1981, η επιφάνεια αυτή καλύπτεται αναλυτικά ως εξής:

• 3.000 στρέμματα από καλλιεργούμενες εκτάσεις
• 5.500 στρέμματα από βοσκότοπους
• 4.000 στρέμματα από δασώδεις εκτάσεις και
• 500 στρέμματα από σπίτια, δρόμους, βράχια, νερά κ.ά.

Σήμερα, η τοπογραφική εικόνα είναι τελείως διαφορετική, γιατί η δασική έκταση και οι βοσκότοποι αυξάνονται συνεχώς εις βάρος των καλλιεργούμενων εκτάσεων, ως αποτέλεσμα της μείωσης του πληθυσμού και των εργατικών χεριών.

Ιστορία

Tα αρχαιότερα έγγραφα που σώζονται στα αρχεία της Κοινότητας είναι τρεις εκθέσεις καθορισμού των ορίων του χωριού. Το πρώτο απ' αυτά έχει ημερομηνία 29 Ιουλίου 1914 και ρυθμίζει τα όρια της Κοινότητας Χαλβάτσου με την Κοινότητα Καλογερεσίου. Το δεύτερο έχει ημερομηνία 11 Ιουνίου 1916 και μ' αυτό μεταρρυθμίζεται η προηγούμενη έκθεση της 29 Ιουλίου 1914. Σύμφωνα με τη νεότερη έκθεση, τα βόρεια σύνορα της Κοινότητας Χαλβάτσου με τις Κοινότητες Λυκουδεσίου και Καλογερεσίου ορίζονται από δυτικά προς ανατολικά στη γραμμή "Σταυρός - Πετροπηγάδα - Καστράκι - Καλόγρια - Άγιος Ηλίας - Κατσούρα". Το τρίτο έγγραφο φέρει ημερομηνία 8 Ιουλίου 1931 και καθορίζει τα όρια της Κοινότητας Χαλβάτσου με την Κοινότητα Βούταινας. Κανένα άλλο έγγραφο των ετών πριν από το 1950 δεν διασώθηκε και όλα τα έγγραφα, τόσο της Κοινότητας όσο και του δημοτικού σχολείου, απωλέσθησαν ή καταστράφηκαν κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου.

Τα ακριβή σύνορα του Κεφαλόβρυσου με τις γειτονικές Κοινότητες έχουν ως εξής: προς βορρά φτάνουν μέχρι τη γραμμή: Αϊ-Αίας - Κίτσου τα μαντριά (Κούτσουρα) - Κοπρισιά. Ανατολικά ους τη νοητή γραμμή: Παλούκα την πέτρα (ή Παλούκα τα μαντριά) - Μούσγα - Σπανού τη λάκα - Αϊ-θαράπος - Τσουκαλαίικα -Ξινού το λάζο - Φωταίικα αλώνια - Λάκκες - Αντρέα τη στέρνα - Κοτρωνάκι (Γαϊδουριά) - Κοντογόνι - ’νω Αϊ-Στέφανος - Κορώνη τη χούνη - Μεγάλη Λάκκα - Φτερόλακκα - Σκαλίτσα (Τούμπα).

Κατεβαίνοντας νοτιότερα και περνώντας ψηλότερα από τη θέση «Μπούφου το ρέμα» (Πολαινιάτικη πλευρά) τα όρια του χωριού με την Πολαίνα και την Κάτω Βουταινα φτάνουν μέχρι τη γραμμή: Πασά την πέτρα - ΑΪ-Λιας - Διακονιαράκη τη στέρνα - Βουταιναιικο γεφύρι. Δυτικά το όριο αποτελεί το ποτάμι που κατεβαίνει από την Κουλκάδα και τη Μάκραινα και από Ν προς Β τα σύνορα αγγίζουν τις θέσεις: Βαρτιγού - Νεραϊδότρουπα - Ξυλόκαστρο - Καμαράκι. Τα παλαιϊκά όρια περνούσαν (απέναντι από το ποτάμι κι έφταναν ψηλότερα από το Πάτημα, στο Κατωβουταιναίικο βουνό. Όλο το ύψωμα της Κοστριάβας ήταν γεμάτο από Χαλβατσαίικα χωράφια, που σιγά σιγά πέρασαν στα χέρια των Βουταιναίων. ’λλα πουλήθηκαν κι άλλα δόθηκαν ως προίκα σε Χαλβατσαίισσες νύφες. Έτσι, τα χρόνια που ως πρόεδρος της Κοινότητας υπηρέτησε ο Αλέξιος Φ. Παναγιωτόπουλος τα σύνορα του χωριού με την Κοινότητα της Βούταινας κατέβηκαν νοτιότερα από την Κοστριάβα, στο ποτάμι και το Βαρτιγού.

Αν συμπεριλάβουμε και την Κουλκαδαίικη έκταση, τότε ακολουθούμε από Ν προς Β τη νοητή γραμμή: Καμαράκι - Μαγγάνια - Χερουλάκια και φτάνουμε στο διάσελο του Σκουλαρίου, όριο με τα χωριά της Τριφυλίας. Από εκεί, αν περάσουμε με νοητή γραμμή χαμηλότερα από το Κουλκαδοβούνι (Ρέματα), στον Σταυρό και από εκεί στου Παρασκευά τη βρύση, στο Καστράκι, στην Καλόγρια και τον ΑΪ-Λιά, έχουμε ολοκληρώσει την κυκλική περιδιάβαση των συνόρων του Κεφαλόβρυσου. Παλαιότερα, βέβαια, τα όρια στην περιοχή της Κουλκάδας έφταναν ως την κορυφή του Κουλκαδοβουνίου. Κατέβηκαν στα «Ρέματα» (Πετροπηγάδα), όταν πρόεδρος του χωριού διετέλεσε ο Παναγιώτης Δίον. Αλεξόπουλος, το 1914.

Δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την απόλυτα επιτυχημένη επιλογή της θέσης στην οποία χτίστηκε το χωριό. Μέρος απάνεμο και απάγκειο, με πλούσια νερά, με έδαφος κατάλληλο για βοσκή και καλλιέργεια, με μεγάλο αγνάντιο και θέα και κυρίως μακριά από τα πεδινά κέντρα εγκατάστασης των εκάστοτε, κατακτητών. Μέρος, δηλαδή, που, εκτός από το κατάλληλο περιβάλλον, εξασφάλιζε τους απαραίτητους όρους διαβίωσης και πρόσφερε προστασία, ασφάλεια και σχετική ελευθερία κατά τις περιόδους κατάκτησης από ξένους λαούς.

Σύμφωνα με πληροφορίες ηλικιωμένων Κεφαλοβρυσαίων, κατά τις περιόδους αυτές το χωριό ήταν κρυμμένο, αθέατο και προφυλαγμένο μέσα στις πυκνές και δασώδεις βουνοπλαγιές του. Σιγά σιγά κι όσο περνούσαν τα χρόνια και εξέλειπαν οι λόγοι της απόκρυψης, δηλαδή, απελευθερωνόταν η χώρα μας από τους ξένους κατακτητές, κόπηκαν τα δέντρα και αποκαλύφθηκαν τα σπίτια που κρύβονταν πίσω από αυτά. Οπωσδήποτε η παλιά αυτή παράδοση όχι μόνο ευσταθεί λογικά αλλά επιβεβαιώνεται και από τον ιστορικό νόμο. Σύμφωνα μ' αυτόν, οι πληθυσμοί κατά την περίοδο εισβολών ή κατακτήσεων προστατεύονται ανεβαίνοντας σε ορεινές περιοχές, υψώματα και ακροπόλεις, ενώ σε ομαλότερες περιόδους κατεβαίνουν σε πεδινές, παραθαλάσσιες ή λιγότερο απρόσιτες περιοχές.

Μπορούμε να φανταστούμε ακόμα τον αγώνα που θα έκαναν οι πρώτοι κάτοικοι, προκειμένου να ξεχερσώσουν και να εξημερώσουν τις ορεινές εκτάσεις του χωριού, μετατρέποντας τες σε καλλιεργήσιμα χωράφια, κήπους, αμπέλια, σταφίδες και αργότερα σ' ελαιώνες. Μετατρέποντας ακόμη όλα τα, ξαναλογκωμένα σήμερα, καταρράχια σε εξαίρετους σιτοβολώνες!

Οι παλιοί κάτοικοι, που πρώτοι εγκαταστάθηκαν στον αρχικά ορεινό και άγονο αυτόν τόπο, θα κατέβαλαν τεράστιες, επίπονες και μακροχρόνιες προσπάθειες, για να εξημερώσουν την περιοχή, που θα ήταν κατάφυτη από δέντρους (βελανιδιές), πουρνάρια, σφεντάμια και πολλά άλλα άγρια δέντρα.

Σιγά σιγά θα εξημέρωσαν μεγάλα τμήματα της περιοχής, όχι μόνο της λεκάνης, της ευφορότερης κοιλάδας, αλλά και των λιγότερο εύφορων λόφων και των γύρω βουνών, για τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων, μιας και ο τόπος είχε όχι μόνο την ευεργετική παρουσία του πλουσιότατου σε νερά Κεφαλόβρυσου, αλλά και την ευλογία, η κάθε γωνιά του να είναι κατάσπαρτη από μικρότερες πηγές, στις οποίες φτιάχνονταν αμέσως μικρές και μεγάλες στέρνες...

/. Μετά την ψήφιση τον νόμου2593/4-12-97(ΦΕΚ αρ. φ. 244, 1997), γνωστού με το όνομα «Ιω. Καποδίστριας», η Κοινότητα Κεφαλόβρυσου (όπως και όλες οι κοινότητες της Ελλάδας) καταργήθηκε και υπήχθη στον επανασυσταθέντα Δήμο Αριστομένους.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• http://xalbatso.tripod.com