Βορμς

Βορμς
Βασικές πληροφορίες
Χώρα:	Γερμανία
Κρατίδιο:	Ρηνανία-Παλατινάτο
Δήμαρχος:	Άντολφ Κέσσελ (CDU)
Πληθυσμός:	81.736
Έκταση:	108,73 km2
Υψόμετρο:	101
Τηλ. κωδικός:	06241
Ταχ. κώδικας:	67547, 67549, 67550 και 67551
Πιν. κυκλοφορίας:	WO
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Όρια ευρύτερης διοικητικής οντότητας
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Η Βορμς (γερμ. Worms, προφ. [ˈvɔɐ̯ms]) είναι πόλη στο κρατίδιο Ρηνανίας-Παλατινάτου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και είναι κτισμένη στην αριστερή όχθη του ποταμού Ρήνου, αποτελώντας σημαντικό ποτάμιο λιμένα. Σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 2010 έχει 81.736 κατοίκους.^[1] Θεωρείται ως η παλαιότερη πόλη της Γερμανίας και συμμετέχει στο Ευρωπαϊκό δίκτυο "Οι αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης" (Most Ancient European Towns Network. ΜΑΕΤΝ)^[2]

Γεωγραφική θέση

Η πόλη βρίσκεται κτισμένη στη δυτική όχθη του ποταμού Ρήνου ανάμεσα στις πόλεις Λουντβισχάφεν και Μάιντς. Στο βορειότερο άκρο της πόλης βρίσκεται η συμβολή του ποταμού Πφριμ (Pfrimm) με τον Ρήνο, ενώ αντίστοιχα στο νότιο τμήμα της ο ποταμός Άισμπαχ (Eisbach) χύνεται στον Ρήνο. Το παλαιό κέντρο της πόλης περιβάλλεται από τις εξής δεκατρείς "συνοικίες":

Συνοικία	Πληθυσμός	Κατεύθυνση - απόσταση
Αμπενχάιμ (Abenheim)	2.744	Βορειοδυτικά, 10 χιλιόμετρα
Χέππενχάιμ (Heppenheim)	2.073	Νοτιοδυτικά, 9 χιλιόμετρα
Χερνσχάιμ (Herrnsheim)	6.368	Βόρεια, 5 χιλιόμετρα
Χόχχάιμ (Hochheim)	3.823	Βορειοδυτικά
Χορχχάιμ (Horchheim)	4.770	Νοτιοδυτικά, 4.5 χιλιόμετρα
Ίμπερσχάιμ (Ibersheim)	692	Βόρεια, 13 χιλιόμετρα
Λάιζελχάιμ (Leiselheim)	1.983	Δυτικά, 4 χιλιόμετρα
Νοιχάουζεν (Neuhausen)	10.633	Βόρεια
Πφέντερσχάιμ (Pfeddersheim)	7.414	Δυτικά, 7 χιλιόμετρα
Πφίφλιχχάιμ (Pfiffligheim)	3.668	Δυτικά
Ράινντυρκχάιμ (Rheindürkheim)	3.021	Βόρεια, 8 χιλιόμετρα
Βάινσχάιμ (Weinsheim)	2.800	Νοτιοδυτικά, 4 χιλιόμετρα
Βιζόπενχάιμ (Wiesoppenheim)	1.796	Νοτιοδυτικά, 5.5 χιλιόμετρα

Ιστορία

Κατά την Νεολιθική εποχή, γύρω στο 5000 π.Χ., στην περιοχή εγκαταστάθηκαν, για πρώτη φορά, καλλιεργητές και αγελαδοτρόφοι. Σε ανασκαφές που έγιναν, μια το 1896 και μία το 1951, αποκαλύφθηκαν 25 τάφοι, οκτώ από τους οποίους χρονολογούνται από την εποχή του Χαλκού, οπότε και πραγματοποιήθηκε εισβολή της ομάδας "Άντλερμπεργκ" (2300 - 2200 ως 1800 π.Χ.). Η ομάδα αυτή ήταν τμήμα του πολιτισμού των "Ουνέτικων" (Únětice), που έζησαν στην Κεντρική Ευρώπη κατά τις αρχές της πρώιμης εποχής του Χαλκού. Ο γιατρός Καρλ Κελ (Karl Koehl), ο οποίος και ενεπλάκη στις ανασκαφές, είναι ο επινοητής του όρου "πολιτισμός των Άντλερμπεργκ".^[3]

Το παλαιότερα απαντώμενο όνομα της πόλης είναι "Borbetomagus", κελτικής προέλευσης^[4], που αποδίδεται ως "γη του Μπορμπέτ". Οι Ρωμαίοι ονόμασαν την πόλη "civitas Vangionum", δίνοντάς της το όνομα της φυλής των Βανγκιόνων (Vangiones) που είχε εγκατασταθεί εκεί τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Οι κάτοικοι της πόλης αυτοαποκαλούνταν "Βανγκίονες" μέχρι τον 16ο αιώνα. Από το ίδιο όνομα προκύπτει και το τοπωνύμιο της παραπλήσιας περιοχής Βάνενγκαου (μετονομάστηκε σε Βόννεγκαου). Η λατινική ονομασία "Wormatia" (απ' όπου και το σημερινό όνομα της πόλης) εμφανίστηκε για πρώτη φορά μεταξύ 6ου και 7ου μ.Χ. αιώνα.^[3] Οι Ρωμαίοι διαμόρφωσαν το πολεοδομικό της σχέδιο και κατασκεύασαν στην πόλη Αγορά και ναούς του Δία, της Γιούνο, της Αθηνάς και του Άρη.^[5]

Το 413 έγινε η πρωτεύουσα των Βουργουνδών, οι οποίοι επαναστάτησαν κατά του Ρωμαίου κυβερνήτη Φλάβιου Αέλιου το 435. Ο κυβερνήτης κάλεσε τους Ούννους, με τους οποίους υπήρχε συμμαχία, και αυτοί κυρίευσαν και κατέστρεψαν την πόλη το 436. Η καταστροφή της πόλης αλλά και του βασιλείου των Βουργουνδών υπήρξαν πηγές έμπνευσης για το έπος των Νιμπελούνγκεν (περ. 1200). Η πόλη ανοικοδομήθηκε από τους βασιλείς της Μεροβιγγειανής δυναστείας^[4] και, γύρω στο 600, έγινε έδρα επισκοπής. Πρώτος επίσκοπός της αναφέρεται ο Μπέρχτουλφ (Berchtulf), ο οποίος έλαβε μέρος στη σύνοδο του Παρισιού το 614. Την ίδια περίοδο η βασίλισσα Μπρουνχίλντις (Brunichildis) εγκαταστάθηκε σε ανάκτορο στην περιοχή Νοϊχάουζεν (Neuhausen).^[6] Στη συνέχεια η πόλη έγινε μια από τις έδρες της Καρολιγγιανής δυναστείας και οι επίσκοποί της είχαν στενές σχέσεις με τη βασιλική αυλή κατά τον 8ο και τον 9ο αιώνα.^[3]

Ο Καρλομάγνος είχε σαφή προτίμηση στη Βορμς ως τόπο διαμονής του, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ στην πόλη συνυπήρχαν και Γάλλοι και Γερμανοί.^[6] Το 829 και το 926 στην πόλη συνήλθαν οι Δίαιτες του βασιλείου των Ανατολικών Φράγκων. Μετά την παρακμή της Μεροβιγγειανής δυναστείας και το διαμοιρασμό των εδαφών τους, η Βορμς άρχισε να παρακμάζει, για να επανακτήσει μέρος της ευμάρειάς της υπό την Σαλιανή δυναστεία, καθώς αναστηλώθηκε το κάστρο της το 1002 και το 1016 άρχισε να κτίζεται ο καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου. Το 1074 η πόλη απαλλάχτηκε από την υποχρέωση καταβολής φόρων. Το 1076 ο βασιλιάς Ερρίκος Δ΄ διακήρυξε από την Βορμς την εκθρόνιση του Πάπα Γρηγορίου του Ζ΄, ο οποίος, σε απάντηση, τον αφόρισε. Μια από τις συνέπειες αυτής της διαμάχης ήταν η πορεία του Ερρίκου προς την Κανόσσα, όπου ζήτησε και έλαβε τελικά συγχώρηση από τον Πάπα, ύστερα από αναμονή τριών ημερών στις πύλες του κάστρου της Κανόσσα (1076/77).^[3]

Κατά τον 11ο αιώνα, οι εβραϊκές κοινότητες της Βορμς, του Μάιντς και του Σπέγερ έχαιραν μεγάλης εκτίμησης στην Γερμανική Αυτοκρατορία. Τα μέλη της θεωρούσαν ότι η εκεί εβραϊκή κοινότητα ήταν η παλαιότερη στην Ευρώπη, αφού δημιουργήθηκε κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, ωστόσο η πρώτη επίσημη αναφορά σε αυτήν γίνεται το 588. Στις 18 και στις 25 Μαΐου 1096, όμως, ως προοίμιο της Πρώτης Σταυροφορίας, στην πόλη έγινε πογκρόμ κατά των Εβραίων, με συνέπεια σχεδόν όλοι οι Εβραίοι της Βορμς (περίπου 800) να δολοφονηθούν. Εξαίρεση αποτέλεσαν όσοι αυτοκτόνησαν και μερικοί που βαπτίσθηκαν Χριστιανοί δια της βίας. Λίγο αργότερα η εβραϊκή κοινότητα επανασυστάθηκε στη Βορμς, με συνέπεια να γίνουν νέες διώξεις το 1146 κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Σταυροφορίας και, αργότερα, το 1196. Παρόλ' αυτά, όταν η πόλη πολιορκήθηκε, κατά τα τέλη του 12ου αιώνα, από τον βασιλέα Όττο, οι Εβραίοι, έχοντας ταχθεί υπέρ του αντιπάλου του Φιλίππου της Σουαβίας, έλαβαν μέρος στην άμυνα της πόλης. Η εβραϊκή κοινότητα συνέχισε να υπάρχει και κατασκευάστηκε νέα συναγωγή, η οποία διατηρήθηκε ως το πογκρόμ των Ναζί το 1938, οπότε και καταστράφηκε. Μολονότι οι Εβραίοι από άλλες πόλεις εκδιώχθηκαν από τη Βορμς τον 15ο αιώνα, η εβραϊκή συνοικία εξακολούθησε να υπάρχει.^[7] Η κοινότητα διαλύθηκε ολοσχερώς κατά τη διάρκεια της ναζιστικής διακυβέρνησης και σήμερα παραμένουν ορισμένα μνημεία της, όπως το εβραϊκό νεκροταφείο και η ανακατασκευασμένη, σε νεορωμανικό στυλ, συναγωγή.^[8]

Η αφοσίωση των κατοίκων της πόλης στη δυναστεία των Χοενστάουφεν δοκιμάστηκε σκληρά, όταν ο Αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β΄ Χοενστάουφεν απαίτησε την παράδοση του Δημαρχείου της πόλης στον Επίσκοπο (1232). Σε απάντηση της απαίτησης, οι κάτοικοι το κατεδάφισαν.

Στην πόλη διεξήχθησαν περισσότερες από 100 Δίαιτες. Ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός, στη Δίαιτα του 1495 διακήρυξε την "αιώνια δημόσια ειρήνη"(Ewiger Landfriede), ενώ στην πιο γνωστή όλων Δίαιτα του 1521 ο Μαρτίνος Λούθηρος εμφανίστηκε για να υπερασπίσει τις πεποιθήσεις του ενώπιον του αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄.^[4] Ο Λούθηρος δεν έπεισε τότε τον αυτοκράτορα, ο οποίος τον κάλεσε να αναθεωρήσει τις απόψεις του, και, όταν ο Λούθηρος αρνήθηκε, λέγοντας την ιστορική φράση "βρίσκομαι εδώ μπροστά σας, δεν μπορώ να κάνω τίποτε άλλο", ο αυτοκράτορας τον έθεσε εκτός νόμου.^[5]

Το 1527 η Μεταρρύθμιση εισήχθη στην Βορμς από το δημοτικό της συμβούλιο. Ο καθολικός πρίγκηπας - επίσκοπος και το Λουθηρανικό συμβούλιο στο Δημαρχείο της πόλης συνυπήρχαν.^[6] Σημαντικές εκκλησιαστικές σύνοδοι έγιναν στην πόλη το 1540 και το 1557. Κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου η πόλη δοκιμάστηκε σκληρά και, το 1689 καταλήφθηκε και πυρπολήθηκε από τα στρατεύματα του Γάλλου βασιλέα Λουδοβίκου 14ου. Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν σε παρακμή της, η οποία διήρκεσε μέχρι τη βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την αναγέννηση και την επέκτασή της.^[4]

Κατά την περίοδο 1792 - 1814 η Βορμς αποτελούσε πόλη της Γαλλίας, ενώ το 1816 προσαρτήθηκε στο κρατίδιο της Έσσης - Ντάρμσταντ. Τον 19ο αιώνα, με τον ερχομό της βιομηχανικής επανάστασης, οι κύριες δραστηριότητες της πόλης ήταν, εκτός από το σημαντικό εμπόριο κρασιών, η δημιουργία βιομηχανιών μηχανικών κατασκευών, χημικών και συνθετικών υφαντικών υλών. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δέχθηκε δύο ισχυρότατες αεροπορικές επιδρομές (21 Φεβρουαρίου και 18 Μαρτίου 1945) από τη βρετανική αεροπορία, η οποία στόχευε κυρίως τον σιδηροδρομικό σταθμό της, στο κέντρο της παλαιάς πόλης, και τις χημικές βιομηχανίες της στο νοτιοδυτικό τμήμα των παρυφών της παλαιάς πόλης, όχι όμως μακριά από αυτήν, με συνέπεια να καταστραφεί ένα τμήμα της. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, η πόλη δέχτηκε 1.100 τόνους βομβών από 334 αεροσκάφη. Το αποτέλεσμα ήταν να καταστραφούν 6.500 κτήρια, να ξεσπάσει πυρκαγιά στον Καθεδρικό ναό των Αγίων Πέτρου και Παύλου, ενώ από πλευράς ανθρώπινων απωλειών υπήρξαν 239 νεκροί και 35.000 άστεγοι.^[3] Μεταπολεμικά, η παλαιά πόλη ανοικοδομήθηκε σε μοντέρνο στυλ, ενώ αποκαταστάθηκαν οι ζημιές στον Καθεδρικό, ο οποίος μαζί με τους Καθεδρικούς του Μάιντς και του Σπέγιερ, αποτελεί εξαίρετο δείγμα ρωμανικής αρχιτεκτονικής της περιοχής του Ρήνου.^[4]

Το 1946 η Βορμς ενσωματώθηκε στο νεοϊδρυθέν κρατίδιο Ρηνανίας - Παλατινάτου ενώ από το 1968 ως το 2000 (οπότε καταργήθηκε) αποτελούσε τμήμα της διοικητικής περιφέρειας Ραϊνέσσεν - Παλατινάτου.^[3]

Αξιοθέατα

Στη σύγχρονη πόλη έχουν διατηρηθεί και αξίζουν την επίσκεψη του περιηγητή τα εξής μνημεία, μουσεία και αξιοθέατα:

Καθεδρικός ναός Πέτρου και Παύλου: Ο πρώτος καθεδρικός στην πόλη κατασκευάστηκε από τον Μπέρτχουλφ (Berthulf), επίσκοπό της, το 614 και ήταν πολύ μικρότερος σε σχέση με τον σημερινό. Ο σημαντικότερος επίσκοπος της Βορμς, ο Μπούρχαρντ (Burchard, 1000 - 1025) άρχισε να κατασκευάζει νέο καθεδρικό επάνω στον ήδη υπάρχοντα, με τις σημερινές σχεδόν διαστάσεις και διατηρώντας ορισμένα τμήματα του παλαιού, σε νεορωμανικό στυλ. Ο ναός αυτός αποτέλεσε τόπο ταφής για τα μέλη της Σαλιανής δυναστείας, η οποία διέθετε φρούριο στη Βορμς από τον 11ο αιώνα. Ορισμένοι από τους τάφους είναι ακόμη ορατοί στην κρύπτη του ναού.^[9] Ο ναός καθαγιάστηκε το 1018 και εκατό χρόνια αργότερα ο ναός απέκτησε τη σημερινή του μορφή^[4] Πρώτα κατασκευάστηκε το ανατολικό τμήμα (1124 - 1144), στη συνέχεια ο κεντρικός ναός (1160 - 1170) και το ιερό ολοκληρώθηκε το 1181, οπότε και καθαγιάστηκε ο καινούργιος ναός. Τελευταίο ολοκληρώθηκε το δυτικό τμήμα, κατά τα τέλη του 12ου αιώνα. Κατά τον Μεσαίωνα τον ναό επισκέφθηκαν πολλοί αυτοκράτορες. Γύρω στα 1300 το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου αντικαταστάθηκε από γοτθικό παρεκκλήσι και η νότια πύλη ανακατασκευάστηκε σε γοτθικό στυλ. Αργότερα κατασκευάστηκε το εγχάρακτο κωδωνοστάσιο με σκηνές από τη ζωή του Ιησού (τέλη του 15ου αιώνα). Ο ναός υπέστη πολλές καταστροφές κατά την κατάληψη της πόλης από τους Γάλλους, αναστηλώθηκε και απέκτησε νέα Αγία Τράπεζα, δημιούργημα του Μπαλτάζαρ Νόιμαν (Balthasar Neumann).^[9] Υπέστη, επίσης, καταστροφές κατά τους βομβαρδισμούς στον Β΄ Παγκόσμιο, αλλά αποκαταστάθηκε μεταπολεμικά με προσπάθεια χρήσης όσων υλικών έγινε δυνατό να διασωθούν.
Magnuskirche: Πρόκειται για μικρό σε μέγεθος ναό, ο οποίος χρονολογείται από την εποχή της Καρολίγγειας δυναστείας. Κατασκευάστηκε τον 8ο ή 9ο αιώνα ως ενοριακός μονόχωρος ναός και επεκτάθηκε κατά την ρωμανική περίοδο. Υπέστη και αυτή καταστροφές κατά τον πόλεμο και αναστηλώθηκε μεταπολεμικά. Η αναστήλωση ολοκληρώθηκε το 1952. Η εκκλησία έχει ιστορική σημασία για τον Προτεσταντισμό, καθώς ήταν η πρώτη εκκλησία στην περιοχή που μετατράπηκε από καθολική σε διαμαρτυρόμενη και παραμένει έτσι και σήμερα.^[10]
Μνημείο του Λούθηρου: Μνημείο δημιουργημένο προς τιμή του μεγάλου μεταρρυθμιστή Μαρτίνου Λούθηρου, κατασκευάστηκε από τον Ερνστ Ρίτσελ (Ernst Rietschel) και τα αποκαλυπτήριά του έγιναν στις 25 Ιουνίου 1868 και το μνημείο παραδόθηκε στην πόλη σε μια τελετή που αποτέλεσε "εορτασμό των Προτεσταντών Χριστιανών, στην οποία παρέστησαν πολλές ηγετικές φυσιογνωμίες της Προτεσταντικής Εκκλησίας και 20.000 κόσμου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο μνημείο της Μεταρρύθμισης στον κόσμο.

Τα πρώτα σχέδια για τη δημιουργία μνημείου για την Μεταρρύθμιση ανάγονται στον 18ο αιώνα. Υλοποιήθηκαν μόνο το 1856, όταν η ένωση Luther-Denkmal-Verein (Ένωση του μνημείου του Λούθηρου) αποφάσισε να τα υλοποιήσει, κατασκευάζοντάς το. Για την κατασκευή έγιναν δωρεές από ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και τη Βόρεια και Νότια Αμερική. Το μνημείο σχεδιάστηκε από τον Ρίτσελ το 1859, αλλά αυτός απεβίωσε το 1861 και το ολοκλήρωσαν οι μαθητές του Ντόνντορφ (Donndorf), Κίιτς (Kietz), Σίλλινγκ (Schilling) και ο αρχιτέκτονας Νικολάι (Nicolai). Το 2008 το μνημείο υπέστη προσεκτική και λεπτομερή αναστήλωση.^[11]

Heylshofgarten: Πρόκειται για τον κήπο Heylshof, ο οποίος κατέλαβε τμήμα του Αυτοκρατορικού ανακτόρου, το οποίο καταστράφηκε το 1689. Στο ανάκτορο αυτό είχε λάβει χώρα η Δίαιτα του 1521, που έθεσε εκτός νόμου τον Μαρτίνο Λούθηρο και τις απόψεις του. Στον κήπο έχει τοποθετηθεί αναμνηστική πλάκα, η οποία αναγράφει:

HIER STAND
VOR KAISER UND REICH
MARTIN LUTHER
1521
(Εδώ ίσταται
ενώπιον Αυτοκράτορα και Κράτους
ο Μαρτίνος Λούθηρος
1521)

Μια μπρούτζινη πλάκα υπάρχει ακόμη στον τοίχο απέναντι από το κήπο, στην οποία αναγράφονται τα κτίσματα που κάποτε υπήρχαν σε αυτές τις θέσεις καθώς και την παρουσίαση του Λούθηρου ενώπιον της Δίαιτας της Βορμς.^[12]

Εβραϊκό νεκροταφείο (Heiliger Sand): Βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της παλαιάς (περιτειχισμένης) πόλης και είναι το παλαιότερο εβραϊκό νεκροταφείο στην Ευρώπη. Σε αυτό βρίσκονται εκατοντάδες άτακτα βαλμένες - και ορισμένες βυθισμένες - επιτύμβιες πλάκες, πολλές από τις οποίες έχουν ηλικία άνω των 900 ετών: Η παλαιότερη από αυτές υπάρχει ακόμη και χρονολογείται από το 1076. Η πλέον πρόσφατη χρονολογείται από το 1940. Οι τάφοι είναι άτακτα τοποθετημένοι και δεν έχουν τον συνήθη προσανατολισμό προς την πόλη της Ιερουσαλήμ. Το νεκροταφείο είχε σταματήσει να χρησιμοποιείται πολύ πριν το Ολοκαύτωμα: Ήδη από το 1911 ήταν τόσο γεμάτο, ώστε προέκυψε η ανάγκη δημιουργίας νέου σε άλλο σημείο της πόλης. Το συγκεκριμένο νεκροταφείο παρέμεινε σε χρήση μόνο από επιφανείς εβραϊκές οικογένειες. Κατά τελείως περίεργο τρόπο, το νεκροταφείο παρέμεινε αλώβητο κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος. Η ίδια η θέση του νεκροταφείου είναι, ωστόσο, περίεργη, καθώς η παλαιά εβραϊκή συνοικία της Βορμς, όπου βρίσκεται και η Συναγωγή (Alte Synagogue) καθώς και το Εβραϊκό Μουσείο, βρίσκεται σχεδόν αντιδιαμετρικά ως προς αυτό, στο βορειοανατολικό σημείο της πόλης.^[13] Η συναγωγή ισοπεδώθηκε το 1938 και ανακατασκευάστηκε με προσοχή το 1961. Το εβραϊκό νεκροταφείο, όπως και η συναγωγή (οικία του Ρασί) και το μνημειακό μίκβε του 12ου αιώνα, χαρακτηρίστηκαν το 2021 μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO.^[14]

Άξια επίσκεψης είναι ακόμη το Μουσείο των Νιμπελούνγκεν, οι ναοί Martinskirche από ερυθρό ψαμμίτη (12ος αιώνας) και Pauluskirche (11ος αιώνας), το μνημείο Hagen και η "πηγή του Ζίγκφριντ", με τα δύο τελευταία να αναφέρονται επίσης στους θρύλους των Νιμπελούνγκεν.