Βίριος Νικόμαχος Φλαβιανός

Βίριος Νικόμαχος Φλαβιανός
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Virius Nicomachus Flavianus (Λατινικά)
Γέννηση	334 ή 4ος αιώνας
Θάνατος	6  Σεπτεμβρίου 394
Χώρα πολιτογράφησης	Αρχαία Ρώμη
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	λατινική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ιστορικός πολιτικός στρατιωτικός
Περίοδος ακμής	382 και 383
Οικογένεια
Τέκνα	Νικόμαχος Φλαβιανός
Γονείς	Βολούσιος Βενούστος
Οικογένεια	Νικόμαχοι
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Ρωμαίος συγκλητικός Έπαρχος του Πραιτωρίου (382–383, Ιλλυρία) Ύπατος στην αρχαία Ρώμη

Ο Βίριος Νικόμαχος Φλαβιανός, λατιν.: Virius Nicomachus Flavianus (334 - 394) ήταν γραμματικός, ιστορικός και πολιτικός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Ένας εθνικός (ειδωλολάτρης) και στενός φίλος του Κόιντου Αυρήλιου Σύμμαχου, ήταν έπαρχος του πραιτωρίου της Ιταλίας το 390-392. Υπό τον σφετεριστή Ευγένιο (392-394), ο Φλαβιανός ήταν και πάλι έπαρχος του πραιτωρίου (393-394) και ύπατος (394, αναγνωρισμένος μόνο εντός του εδάφους του Ευγένιου). Μετά το τέλος του Ευγένιου στη μάχη του Φριγίδου ποταμού, ο Φλαβιανός αυτοκτόνησε.

Βιογραφία

Ο Βίριος Νικομάχος Φλαβιανός γεννήθηκε το 334, και ανήκε στους Νικομάχους, μια με επιρροή οικογένεια σε συγκλητικό βαθμό. Ο πατέρας του ήταν ο Βολούσιος Βενούστος, και από τη σύζυγό του, μια εθνική (ειδωλολάτρη), είχε έναν γιο που ονομαζόταν επίσης Νικομάχος Φλαβιανός και ίσως έναν άλλο γιο, που ονομαζόταν Βενούστιος. Ήταν επίσης παππούς του Άππιου Νικόμαχου Ντέξτερ και της Γάλλας.

Η σταδιοδρομία του μπορεί να ανασυγκροτηθεί από δύο επιγραφές: μία (CIL, VI,ΒΙ, 1782) που ανέβασε ο σύζυγος τής εγγονής του Κόιντος Φάβιος Μέμμιος Σύμμαχος και πιθανότατα χαράχτηκε το 394, η μία άλλη (CIL , VI,ΒΙ, 1783) η οποία προέρχεται από τη βάση ενός αγάλματος, που ανεγέρθηκε το 431 στην Αγορά του Τραϊανού από τον εγγονό του Άππιο Νικόμαχο Ντέξτερ, για να εορτάσει τη μνήμη τού παππού του μετά την αποκατάστασή του από τους κυβερνώντες Αυτοκράτορες. Η σειρά αξιωμάτων (cursus honorum) περιλάμβανε τις ακόλουθες θέσεις:

• ταμίας (quaestor),
• πραίτωρ,
• pontifex maior,
• consular της Σικελίας (364/365),
• vicarius της Aφρικής (376/377),
• quaestor sacri palatii,
• έπαρχος του πραιτωρίου τού Iλλυρικού και της Ιταλίας (390–392),
• έπαρχος του πραιτωρίου τού Ιλλυρικού και της Ιταλίας, για 2η φορά (393–394),
• ύπατος, χωρίς συνύπατο (394).

Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως vicarius Africae έλαβε νόμο κατά του Δονατισμού, ωστόσο φαίνεται ότι κατά κάποιο τρόπο τάχθηκε στο πλευρό των Δονατιστών, αν το 405 ο Αυγουστίνος της Ιππώνος πίστευε ότι ήταν δονατιστής. Σε αυτό το αξίωμα, μαζί με τον Δεκίμιο Ιλαριανό Εσπέριο, ήταν υπεύθυνος για τις έρευνες γύρω από ένα σκάνδαλο που αφορούσε την πόλη Μεγάλη Λέπτιδα, και τα συμπεράσματά του που περιλήφθηκαν σε μια έκθεση, απάλλαξαν τους πολίτες από τις κατηγορίες. Στη συνέχεια οι πολίτες της Μεγάλης Λέπτιδας του έστησε άγαλμα.

Το 392 ο Φλαβιανός ήταν έπαρχος του πραιτωρίου τού Ιλλυρικού και της Αφρικής για δύο χρόνια, όταν ο Αυτοκράτορας του Δυτικού μέρους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο Βαλεντινιανός Β΄, απεβίωσε (σκοτώθηκε είτε αυτοκτόνησε, 15 Μαΐου). Ο στρατηγός του Αρβογάστ, με τον οποίο ο Φλαβιανός είχε μακρά σύγκρουση, υποψιάστηκε ότι ο Φλαβιανός είχε εμπλακεί στο θάνατο εκείνου. Μόλις έμαθε για τον θάνατο του Βαλεντινιανού Β΄, ο Ανατολικός Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ διόρισε έναν άλλο έπαρχο του πραιτωρίου για το Ιλλυρικό, τον Αποδήμιο, ο οποίος έγινε επίσης έπαρχος του πραιτωρίου της Αφρικής στα τέλη του 392/αρχές του 393. Ο Αρβογάστ, προβλέποντας μια επίθεση από τον Θεοδόσιο Α΄, έθεσε έναν σφετεριστή, τον Ευγένιο, ως αυτοκράτορα του Δυτικού μέρους. Μόλις ο Ευγένιος εισήλθε στην Ιταλία (η στέψη του είχε γίνει στο Λυών στις 22 Αυγούστου 393), ο Φλαβιανός πήγε σε αυτόν και διορίστηκε έπαρχος του πραιτωρίου για δεύτερη φορά. Ο βασικός ρόλος του στην κυβέρνηση του Ευγένιου επιβεβαιώθηκε με την εκλογή του Φλαβιανού στην υπατεία του 394, χωρίς συνύπατο (η θέση αυτή αναγνωριζόταν μόνο εντός του εδάφους του Ευγένιου).

Υπάρχει μια άλλη σημαντική πτυχή της δραστηριότητας του Φλαβιανού υπό τον Ευγένιο, αυτή που συχνά αναφέρεται ως «εθνική (ειδωλολατρική) αναβίωση». Ο Ευγένιος ήταν Χριστιανός, αλλά επέλεξε αρκετούς εθνικούς μέσα στην αριστοκρατία ως συμμάχους του. Ο Φλαβιανός βρήκε την ευκαιρία και ανανέωσε τις δημόσιες τελετές της ρωμαϊκής θρησκείας, χωρίς την αντίθεση του Ευγένιου, τον οποίο επέπληξε γι' αυτό ο Αμβρόσιος επίσκοπος Μεδιολάνων. Η θεοδοσιανή προπαγάνδα πρώτα, και οι χριστιανικές πηγές αργότερα, παρουσίασαν τον αγώνα μεταξύ Θεοδοσίου Α΄ και Ευγένιου ως αγώνα χριστιανικής πίστης ενάντια σε έναν διαρκή παγανισμό: γι' αυτό οι θρησκευτικές πράξεις τού Φλαβιανού έχουν ερμηνευτεί ως παγανιστική αναβίωση, που υποστηρίχθηκε ή τουλάχιστον επιτράπηκε από τον Eυγένιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το επεισόδιο στον Βίο Αμβροσίου (Vita Ambrosii) από τον Παυλίνο τον Διάκονο, στο οποίο ο Φλαβιανός και ο Αρβογάστ, αφήνοντας το Μιλάνο για να συγκρουστούν με τον στρατό του Θεοδοσίου Α΄, υπόσχονται να καταστρέψουν τη βασιλική τής πόλης, και να στρατολογήσουν τον χριστιανικό κλήρο στον στρατό, έπειτα από τη νικηφόρα επιστροφή τους. Οι σύγχρονοι ιστορικοί πιστεύουν ότι δεν υπήρξε μια τέτοια «εθνική αναβίωση», αλλά ότι ο Φλαβιανός βρήκε την ευκαιρία ενός κενού εξουσίας (τόσο στην πολιτική, όσο και στη θρησκεία, καθώς δεν υπήρχε, τότε, μια ισχυρή χριστιανική μορφή), για να υποστηρίξει τη ρωμαϊκή θρησκεία, αλλά χωρίς κανένα σχέδιο του Ευγένιου.

Ο Φλαβιανός ενθάρρυνε τον Ευγένιο στον αγώνα του εναντίον του Θεοδόσιου Α΄, ισχυριζόμενος ότι οι θυσίες έδειχναν τη νίκη στον επερχόμενο πόλεμο. Ωστόσο ο Ευγένιος και ο Aργοβάστ σκοτώθηκαν στην αποφασιστική μάχη του Φριγίδου εναντίον του στρατού του Θεοδοσίου Α΄ (5 Σεπτεμβρίου 394). Λίγες ημέρες αργότερα, ο Φλαβιανός αυτοκτόνησε σε ηλικία 60 ετών.

Ο κύκλος παγανιστών του Φλαβιανού

Το δίπτυχο Συμμάχων-Νικομάχων. Το αριστερό φύλλο βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο του Μεσαίωνα, στο Παρίσι, το δεξί φύλλο στο Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου στο Λονδίνο.

Ο Φλαβιανός ανήκε στον ειδωλολατρικό κύκλο, που περιλάμβανε επίσης τον Βέτιο Αγόριο Πραιτεξτάτο και τον Κόιντο Αυρήλιο Σύμμαχο. Αυτός ο κύκλος βρισκόταν στο επίκεντρο του παγανιστικού κινήματος του τέλους του 4ου αι., και -ιδιαίτερα μέσω του έργου των γενών των Nικομάχων και των Συμμάχων- έχει πιστωθεί ότι διατήρησε στη σύγχρονη εποχή τα έργα πολλών παγανιστών συγγραφέων, όπως ο Τ. Λίβιος, ο Μ. Β. Mαρτιάλης και Απουλήιος

Η σχέση μεταξύ των Νικομάχων και των Συμμάχων ενισχύθηκε μέσω των γάμων: το 393/394 ο γιος του Φλαβιανού, ο Νικόμαχος Φλαβιανός, νυμφεύτηκε τη Γάλλα, κόρη του Κόιντου Αυρήλιου Σύμμαχου, του οποίου ο γιος, Κόιντος Φάβιος Μέμμιος Σύμμαχος, νυμφεύτηκε το 401 μια κόρη (ή ανιψιά) του Φλαβιανού. Ο δεσμός των δύο οικογενειών εορταζόταν, είτε με αφορμή τον έναν από τους δύο γάμους, είτε κατά την κοινή επικύρωση των θρησκευτικών αξιωμάτων, με την έκδοση ενός δίπτυχου, τα μέρη του οποίου φέρουν τον τίτλο Νicomachorum το ένα και Symmachorum το άλλο.

Ο Πραιτεξτάτος, ο Σύμμαχος και ο Φλαβιανός είναι οι κύριοι χαρακτήρες τού έργου Σατουρνάλια του Αμβρόσιου Θεοδόσιου Μακρόβιου, που γράφτηκε τον 5ο αι., αλλά διαδραματίζεται στις καλοκαιρινές διακοπές του 384. Ο συγγραφέας περιγράφει τους ηγέτες του παγανιστικού κινήματος, που φιλοξενούν με τη σειρά τους διαφορετικούς παγανιστές διανοούμενους, για να συζητήσουν φιλοσοφικά και θρησκευτικά ζητήματα

Ο Φλαβιανός έχει επίσης σχέση με τον Aνίκιο Μάνλιο Σεβερίνο Βοήθιο, μέσω του Κόιντου Αυρήλιου Μέμμιου Σύμμαχου, θετού πατέρα του Βοήθιου. Ο Σύμμαχος ονόμασε μια από τις κόρες του από την κόρη του Φλαβιανού. Αυτό χρησιμοποιείται για να καταδείξει την ισχυρή παγανιστική επιρροή στο νοικοκυριό, στο οποίο ο Βοήθιος όφειλε την πίστη του.

Ο ρόλος του Φλαβιανού στη λογοτεχνία

Στην επιγραφή στη βάση του αγάλματος που αφιέρωσε στον πεθερό του, ο Κόιντος Φάβιος Μέμμιος Σύμμαχος αποκαλεί τον Φλαβιανό ο πιο εύγλωττος ιστορικός (historicus disertissimus). Στην πραγματικότητα, ο Φλαβιανός έγραψε μια ιστορία της Ρώμης με τίτλο Χρονικά (Annales), τώρα χαμένη. Ήταν αφιερωμένη στον Θεοδόσιο (πιθανότατα όταν ο Φλαβιανός ήταν quaestor sacri palatii τη δεκαετία του 380) και γράφτηκε σε χρονογραφική μορφή. Όπως υποδηλώνει ο τίτλος, μπορεί να ήταν μια συνέχεια των Χρονικών του Τάκιτου: στην πραγματικότητα, η συχνά αναξιόπιστη Ιστορία των Αυγούστων (Historia Augusta), στο βιβλίο τo αφιερωμένο στη ζωή του Aυτοκράτορα Αυρηλιανού (270–275), περιλαμβάνει μια επιστολή του Αυρηλιανού προς τη βασίλισσα Ζηνοβία, που ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι είχε λάβει αναφορά από έναν Νικόμαχο. Είναι λοιπόν πιθανό το έργο του Νικόμαχου να ήταν συνέχεια του Τάκιτου, μέχρι τουλάχιστον τον Αυρηλιανό. Τα Χρονικά του Φλαβιανού χρησιμοποιήθηκαν ίσως από τον Aμμιανό Μαρκελίνο ως πηγή.

Ο Φλαβιανός μετέφρασε επίσης από τον Έλληνα Φιλόστρατο τον Βίο Απολλωνίου του Τυανέως, για έναν άνθρωπο του οποίου η ζωή θεωρούνταν πολύ κοντινή με εκείνη του Ιησού, και του οποίου η βιογραφία, επομένως, θεωρήθηκε παρόμοια με ένα εθνικό (ειδωλολατρικό) Ευαγγέλιο τον 4ο αι.

Ο Φλαβιανός έχει ταυτιστεί με το αντικείμενο του χριστιανικού έργου, που είναι γνωστό ως Ύμνος κατά του Φλαβιανού (Carmen adversus Flavianum). Είναι ένας από τους κύριους χαρακτήρες, μαζί με άλλα μέλη της εθνικής του λέσχης, των Σατουρναλίων του Μακρόβιου, ένα έργο που γράφτηκε τη δεκαετία του 430, όπου απεικονίζεται ως ένας άνθρωπος με τεράστια πολυμάθεια. Στην Εκκλησιαστική Ιστορία του, ο Τυράννιος Ρουφίνος απεικονίζει τον εθνικό Φλαβιανό, και όχι τον χριστιανό Ευγένιο, ως τον αληθινό αντίπαλο που νικήθηκε από τον Χριστιανό Θεοδόσιο Α΄ στη μάχη του Φριγίδου ποταμού. Σύμφωνα με τον Ρουφίνο, ο Φλαβιανός αυτοκτόνησε, επειδή συνειδητοποίησε ότι η δική του θρησκεία ήταν απατηλή. Οι μελετητές πιστεύουν ομόφωνα, ότι ο Ρουφίνος επινόησε αυτόν τον ισχυρισμό, για να προωθήσει την υπόθεση της θρησκείας, για την οποία με τόσο ζήλο απολογείτο.

Αναφορές

• Herbert Bloch: The Pagan Revival in the West at the End of the Fourth Century. In: Arnaldo Momigliano (Hrsg.): The Conflict Between Paganism and Christianity in the Fourth Century. Oxford 1963, pp. 193–218.
• Robert Malcolm Errington: The Praetorian Prefectures of Virius Nicomachus Flavianus. In: Historia. Vol. 41, 1992, pp. 439–461.
• Thomas Grünewald: Der letzte Kampf des Heidentums in Rom? Zur posthumen Rehabilitation des Virius Nicomachus Flavianus. In: Historia 41, 1992, pp. 462–487.
• Charles W. Hedrick Jr.: History and Silence: The Purge and Rehabilitation of Memory in Late Antiquity. Austin 2000, (ISBN 0-292-73121-3).
• Tony Honoré, John Matthews: Virius Nicomachus Flavianus. Konstanz 1989.
• James J. O’Donnell: The Career of Virius Nicomachus Flavianus. In: Phoenix. Vol. 32, 1978, pp. 129–143 (online).
• Jelle Wytzes: Der letzte Kampf des Heidentums in Rom. Brill, Leiden 1977.

• Bruno Bleckmann: Bemerkungen zu den Annales des Nicomachus Flavianus. In: Historia. Volume 44, 1995, pp. 83–99.
• J. Schlumberger: Die verlorenen Annalen des Nicomachus Flavianus: ein Werk über Geschichte der römischen Republik oder Kaiserzeit?. In: HAC 1982/83, Bonn 1985, pp. 309–325.